«Ανθρώπινη Κωμωδία» του Ουίλιαμ Σάρογιαν: Η καρδιά της αμερικανικής ψυχής

Ουίλιαμ Σάρογιαν Facebook Twitter
Όταν έγραψε την «Ανθρώπινη Κωμωδία», ο Σάρογιαν ήταν ήδη ευρέως γνωστός για τα θεατρικά του δράματα και τα διηγήματά του, αυτά τα λιτά και απέριττα αφηγήματα για τους ανθρώπους που βρίσκονταν στο περιθώριο της μεγάλης ιστορίας.
0

Αν ψάξει κανείς τα κλασικά αναγνώσματα που ενέπνευσαν την αμερικανική αισιοδοξία, την πίστη ότι, παρά τους πολέμους, τις πανδημίες και τις συμφορές, όλα θα πάνε καλά, θα βρει σε δεσπόζουσα θέση την Ανθρώπινη Κωμωδία του Ουίλιαμ Σάρογιαν που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Gutenberg σε μετάφραση Νίκου Μάντη.

Παρότι γραμμένο στην καρδιά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το βιβλίο πραγματεύεται τα έργα και τις ημέρες ενός σύγχρονου αγγελιοφόρου στην Ίθακα της Καλιφόρνιας με έναν τρόπο που εστιάζει στις λεπτές, λαμπερές αποχρώσεις της ζωής που προβάλλονται σαν αχτίδες του καλιφορνέζικου ήλιου, ακόμα και όταν όλα μοιάζουν μακάβρια και μαύρα. Όχι τυχαία ο δεκατετράχρονος πρωταγωνιστής ονομάζεται Όμηρος και όνειρό του είναι να γίνει ο καλύτερος και ταχύτερος διανομέας τηλεγραφημάτων –κάποια τα τραγουδάει κιόλας!– όλης της Δύσης, ενώ ο μικρός του αδελφός, Οδυσσέας, δείχνει, μόλις στα τέσσερά του, να απλώνει με χαρά το μικρό του χέρι για να χαιρετήσει τη ζωή και τον κόσμο.

Όλη η οικογένεια, από τον μικρότερο γιο, τον Οδυσσέα, έως τον μεγαλύτερο, τον Μάρκους, ο οποίος υπηρετεί στο μέτωπο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, εμφορείται από την ίδια πεποίθηση ότι η ζωή θέλει πίστη και αντοχή. Και επιμένει στη λογική ότι η άγρια και άσχημη όψη των πραγμάτων δεν προσφέρεται στην τέχνη και στη φαντασία – σε αντίθεση με τις ωραίες μορφές της αρχαίας ποίησης, απ’ όπου και τα ονόματα των πρωταγωνιστών.

Θεωρείται το απόλυτο ανάγνωσμα ενηλικίωσης, μαζί με τα βιβλία του Σάλιντζερ, όπου ξεδιπλώνεται ένας πολύχρωμος, πλην όμως αθώος κόσμος, που τελικά δικαιώνεται απόλυτα μόνο μέσα από τα μάτια ενός παιδιού.


Γι’ αυτό η Ανθρώπινη Κωμωδία κάλλιστα θα μπορούσε να μοιάζει με παραστατικό πίνακα, όπου μετρούν ακόμα και οι πιο λεπτές αποχρώσεις του ουρανού, συνιστώντας το απόλυτο σημαίνον στην αποκωδικοποίηση της ευτυχίας. Ανάμεσα στους εκπροσώπους της μικρής φόρμας που έμοιαζαν να προσδίδουν νόημα στην καθημερινότητα και να φωτίζουν το φευγαλέο και το μη ορατό, φτάνοντας στην άκρως εκλεπτυσμένη οπτική των διηγημάτων του Κάρβερ ή του Άντερσον, ο αρμενικής καταγωγής Ουίλιαμ Σάρογιαν φαντάζει μπροστάρης και πρωτεργάτης.

Έχοντας βιώσει ανάλογη προσωπική ιστορία με αυτήν του πρωταγωνιστή του, Όμηρου, της Ανθρώπινης Κωμωδίας, ο Σάρογιαν έχασε τον πατέρα του σε ηλικία μόλις δύο ετών και μέχρι την εφηβεία έζησε έγκλειστος σε ένα ορφανοτροφείο, προορισμένος και αυτός να βιώσει βαθιά την απομόνωση και τη μοναξιά.

Ανθρώπινη Κωμωδία
KANTE KΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Ουίλιαμ Σάρογιαν, Ανθρώπινη Κωμωδία, Μτφρ.: Νίκος Μάντης, Εκδόσεις Gutenberg, Σελ.: 249.

Ο κόσμος των μεγάλων δεν βοήθησε την αποκατάσταση αυτής της αίσθησης, αφού αναγκάστηκε να αλλάξει επαγγέλματα, δουλεύοντας ως σερβιτόρος, δημοσιογράφος και καλλιεργητής αμπελιών, χωρίς να νιώθει ουσιαστικά πουθενά άνετα: «Η μοναξιά που νιώθεις προέρχεται από το ότι δεν είσαι πια παιδί. Όμως ο κόσμος πάντα ήταν γεμάτος από την ίδια μοναξιά» γράφει ο Σάρογιαν στην Ανθρώπινη Κωμωδία και έχει κανείς την αίσθηση ότι οι φράσεις απηχούν προσωπικές του εμπειρίες και πεποιθήσεις. 

Η σημασία στο φευγαλέο και στο ασήμαντο, που μεγεθύνονται και γίνονται ένα με το δοξαστικό κλέος της ζωής, η επιμονή στην κωμική παρόξυνση κάθε αδυναμίας, η πίστη ότι ο καθένας από εμάς μπορεί να γίνει χωροθέτης του μικρού του σύμπαντος με όπλο τη φαντασία, διαπνέουν τις σελίδες του βιβλίου.

Είναι χαρακτηριστική η σκηνή όπου ο Όμηρος, απαυδισμένος από την εξοντωτική νυχτερινή του βάρδια, ονειρεύεται την όμορφη Έλεν Έλιοτ, τη δική του ωραία Ελένη – για την ακρίβεια την ακούει νοερά να διαβάζει απόσπασμα ενός βιβλίου που ουσιαστικά φανερώνει τα διαβάσματα του Αρμένιου Σάρογιαν, ο οποίος έδειξε να κομίζει στους Αμερικανούς μια άλλη γνώση, βγαλμένη από τα έγκατα της μακρινής του πατρίδας:

«Από αυτό το χωνευτήρι ο κόσμος απέκτησε μια κληρονομιά μεγάλης αξίας. Ο μωσαϊκός κόσμος της Βίβλου οφείλει κάποιες από τις αρχές του στους νόμους που θέσπισε ο Χαμουραμπί, ο οποίος ονομαζόταν και Νομοθέτης. Από το μετρικό τους σύστημα, στο οποίο χρησιμοποιούνταν πολλαπλάσια του δώδεκα όσο και οι γνωστές μας δεκάδες, πήραμε τα εξήντα λεπτά της ώρας και τις 360 μοίρες του κύκλου. Η Αραβία μάς έδωσε τους αριθμούς, που ακόμα αποκαλούνται αραβικοί, για να διακρίνονται απ’ το ρωμαϊκό αριθμητικό σύστημα. Οι Ασσύριοι εφηύραν το ηλιακό ρολόι. Τα σύγχρονα σύμβολα της φαρμακοποιίας και τα σύμβολα του ζωδιακού κύκλου προέρχονται από τους Βαβυλώνιους. Σχετικά πρόσφατες ανασκαφές στη Μικρά Ασία αποκάλυψαν ότι υπήρχε εκεί μια θαυμαστή αυτοκρατορία» γράφει ο Σάρογιαν, δοξάζοντας ουσιαστικά, μέσα σε ένα λιτό αμερικανικό μυθιστόρημα, τους προγόνους του από τη μακρινή Φρυγία. 


Αρκεί να θυμηθεί κανείς τις γενοκτονίες των Ασσυρίων, παράλληλα με αυτές των Αρμενίων, τους υψηλούς συμβολισμούς που γνωρίζει καλά ο «τολμηρός νεαρός πάνω στην ιπτάμενη αιώρα», όπως ονόμασε ο Αρμένιος συγγραφέας το πρώτο του βιβλίο, το οποίο ξεκίνησε να γράφει σε ηλικία ανάλογη με αυτήν του πρωταγωνιστή του Όμηρου Μακόλι.

Όταν έγραψε την Ανθρώπινη Κωμωδία, ο Σάρογιαν ήταν ήδη ευρέως γνωστός για τα θεατρικά του δράματα και τα διηγήματά του, αυτά τα λιτά και απέριττα αφηγήματα για τους ανθρώπους που βρίσκονταν στο περιθώριο της μεγάλης ιστορίας, τους αόρατους και περιφρονημένους που μετεξελίχθηκαν σε απρόβλεπτους πρωταγωνιστές, όπως οι Άνθρωποι των σπηλαίων, που αγάπησαν τόσο οι κριτικοί.

Μάλιστα, ο Σάρογιαν αρνήθηκε το Πούλιτζερ που του απονεμήθηκε το 1940 με τη λογική ότι η τέχνη δεν πρέπει να κανονικοποιείται από βραβεία και χρήματα, υποστηρίζοντας χαρακτηριστικά πως «είμαι τόσο μεγάλος όσο και άλλοι καλλιτέχνες, οι οποίοι πιστεύουν ότι είναι μεγάλοι ή συμπεριφέρονται σαν να ήταν μεγάλοι. Απέναντι σ’ αυτούς δίνω την εντύπωση ότι είμαι κάπως παθητικός ή μάλλον αρκετά παράφρων».

679
Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Δεν γοητεύτηκε ποτέ από τη μεγάλη δόξα, ακόμα και όταν του προσφέρθηκαν τεράστια ποσά για να γράψει χολιγουντιανά σενάρια για μεγάλες εταιρείες, όπως η Metro-Goldwyn-Mayer. Για την Ανθρώπινη Κωμωδία, που υπήρξε παραγωγή της ίδιας εταιρείας, κέρδισε, μάλιστα, και το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας, αν και είχε αποχωρήσει από το πρότζεκτ επειδή του αρνήθηκαν το ενδεχόμενο να έχει τον πλήρη έλεγχο της ταινίας, από τη συγγραφή του σεναρίου έως τη σκηνοθεσία. Παρέμεινε, όμως, μέχρι τέλους άμεσα συνδεδεμένος με αυτή την πετυχημένη κινηματογραφική μεταγραφή μιας διαφορετικής Οδύσσειας με ήρωα έναν δεκατετράχρονο στην άκρη της Αμερικής, σε μια άλλη Ιθάκη. 


Για όλους αυτούς τους λόγους, αλλά και για τη λιτή ακρίβεια των περιγραφών και την ικανότητα στην εναργή απόδοση αντιφατικών καταστάσεων και χαρακτήρων, το βιβλίο Ανθρώπινη Κωμωδία, και όχι μόνο η ταινία, έχει καταστεί κλασικό πια. Θεωρείται το απόλυτο ανάγνωσμα ενηλικίωσης, μαζί με τα βιβλία του Σάλιντζερ, όπου ξεδιπλώνεται ένας πολύχρωμος, πλην όμως αθώος κόσμος, που τελικά δικαιώνεται απόλυτα μόνο μέσα από τα μάτια ενός παιδιού. Ακόμα και αν ο Όμηρος αναγκάζεται να ενηλικιωθεί απότομα με το συγκλονιστικό γράμμα του αδελφού του από το μέτωπο, που συντρίβει ιδεολογικές δοξασίες και ηρωισμούς, κρατάει ζωντανή την παιδική ψυχή που δεν μπορεί κανείς να σκοτώσει.

Όπως γράφει και ο μεταφραστής του βιβλίου Νίκος Μάντης στην εισαγωγή του: «Ο Σάρογιαν υπήρξε πάντα ένας ενήλικας με ματιά παιδιού, σίγουρος πως ό,τι κι αν γίνει, όσα δεινά κι αν συμβούν, στο τέλος “όλα θα πάνε καλά”. Η νοσταλγία γι’ αυτό το βλέμμα και γι’ αυτόν τον κόσμο που κάποτε διέθετε έναν πυρήνα αθωότητας κάτω από το σκληρό του περίβλημα, μαζί και για τη δική μας αθωότητα, είναι που δίνει στο βιβλίο αυτό διαχρονική αξία».

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Θανάσης Βαλτινός: Η νουβέλα «Η Κάθοδος των Εννιά» του διακεκριμένου συγγραφέα

Οθόνες / «Η Κάθοδος των Εννιά»: Η διάσημη νουβέλα του Θανάση Βαλτινού

Πεθαίνει σαν σήμερα ο διακεκριμένος Έλληνας συγγραφέας. Αυτή είναι η ιστορία ενός από τα εμβληματικότερα βιβλία του και η βραβευμένη μεταφορά της στον κινηματογράφο, το 1984, από τον Χρίστο Σιοπαχά.
ΦΩΝΤΑΣ ΤΡΟΥΣΑΣ
Καρολίνα Μέρμηγκα: «Οι συγγραφείς προχωράμε με αναμμένη δάδα στη σκοτεινή σπηλιά της λογοτεχνίας»

Βιβλίο / Καρολίνα Μέρμηγκα: «Όταν γράφουμε για αληθινούς ανθρώπους, πρέπει να σεβόμαστε τη μνήμη τους»

Η καταξιωμένη συγγραφέας ιστορικών μυθιστορημάτων Καρολίνα Μέρμηγκα μάς μιλάει για τη δύναμη της τέχνης, για το λογοτεχνικό της εργαστήρι αλλά και για τη χαρά της να μεταφράζει Χίλαρι Μαντέλ, τα βιβλία της οποίας επανακυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Βιβλία και Συγγραφείς / Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Πεθαίνει σαν σήμερα ο συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης. Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με την Έρη Σταυροπούλου, ομότιμη καθηγήτρια Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, για τον συγγραφέα του «Αλέξη Ζορμπά» και την αντοχή του έργου του.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Στέφαν Τσβάιχ

Το πίσω ράφι / Σε πείσμα όσων περιφρόνησαν τα έργα του Τσβάιχ, η απήχησή τους ακόμα να κοπάσει

Οι ήρωες του Αυστριακού συγγραφέα ταλανίζονται συνήθως από μια αβάσταχτη εσωτερική πίεση, αντικατοπτρίζοντας τη δική του πεισιθάνατη διάθεση. Αυτήν ακριβώς την αίσθηση αποπνέει η συλλογή διηγημάτων του «Αμόκ».
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Marwan Kaabur: «Αγωνιζόμαστε και στον αραβικό κόσμο για δικαιώματα κι ελευθερίες, αλλά προκρίνουμε τον δικό μας τρόπο, στο πλαίσιο της δικής μας κουλτούρας»

Lgbtqi+ / Κι όμως υπάρχουν και «αραβικά καλιαρντά»!

Λίγο πριν από την αθηναϊκή παρουσίαση της αγγλόφωνης έκδοσης του «Queer Arab Glossary» μιλήσαμε με τον συγγραφέα του Marwan Kaabur, για τα «αραβικά καλιαρντά», την ομοφυλοφιλία και την queer συνθήκη στον αραβικό κόσμο, το «pink washing», αλλά και τη συχνά παρεξηγημένη πρόσληψή τους από τη Δύση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Βιβλίο / Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Πέντε αποκαλυπτικά βιβλία για τις γυναίκες με καρκίνο, για τον κόσμο, τα σκουπίδια ακόμα και για τη μακρινή Ιαπωνία ξεχωρίζουν ανάμεσα στις εκδόσεις της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής καλύπτοντας ένα μεγάλο εύρος θεμάτων και ενδιαφερόντων.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM