Αγώνας ανθρώπου και κούκλας: Κριτική για την παράσταση «Απουσία το σώμα»

Αγώνας ανθρώπου και κούκλας Facebook Twitter
Όλες οι σκηνές της περφόρμανς κάτι έχουν να πουν, αγαπητικό και απελπισμένο. Φωτ.: Θανάσης Καρατζάς
0

Είναι ό,τι πιο ποιητικό είδα τον χρόνο που τρέχει η παράσταση Απουσία το σώμα της ομάδας σωματικού θεάτρου Πλεύσις (του Αντώνη Κουτρουμπή και της Όλγας Γερογιαννάκη), του κουκλοθεάτρου Αγιούσαγια (του Στάθη Μαρκόπουλου) και του θεάτρου μαριονέτας Ανταμαπανταχού (του Νίκου Τόμπρου και της Ελένης Παναγιώτου). Εικαστική περφόρμανς σε επτά σκηνές την ονομάζουν οι ίδιοι, προφανώς για να δώσουν με λίγες λέξεις το στίγμα της, που δεν είναι σωματικό θέατρο ούτε κουκλοθέατρο, αλλά μια μεικτή πράξη διαφορετικών (και όμως συγγενικών) τρόπων.

Αυτό που κατορθώνουν αφορά το εξής ερεθιστικό παράδοξο, τη συνάντηση μιας αρχαίας παράδοσης, του θεάτρου της κούκλας, με πρωτοποριακές μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης του εικοστού αιώνα, που εξελισσόμενες και μεταλλασσόμενες οδηγούν στις πέρα-από-κατατάξεις περφόρμανς της εποχής μας.

Η σκηνή του θεάτρου Ροές, ένα λευκό παραλληλόγραμμο. Αριστερά και δεξιά του μόλις διακρίνονται οι τέσσερις ερμηνευτές, ντυμένοι στα μαύρα. Κατά τη διάρκεια της παράστασης άλλοτε λειτουργούν σαν σκιές, στρέφοντας την προσοχή μας στο θαύμα που είναι τα (διαφορετικού μεγέθους και χειρισμού) αρθρωτά νευρόσπαστα. Τότε, αν και άμεσα εμπλεκόμενοι ως χειριστές τους, οφείλουν να μείνουν κατά το δυνατό αόρατοι – είναι εντυπωσιακό πόσο πυκνά είναι τα νοήματα που περνά η παράσταση, χωρίς να χρειάζεται λέξεις και σύνθετες λεκτικές διατυπώσεις. Και πώς σώματα, ύλες, ηχητική δραματουργία (ηλεκτροακουστικά τοπία σε άμεση σύνδεση με τη σωματικότητα της κίνησης των περφόρμερ), μιλούν για αρχέγονες αντιφάσεις και σύγχρονες αγωνίες.

Ο σωρός από ροκανίδια της πρώτης σκηνής σε σχέση με το σώμα του πεσμένου άνδρα, για παράδειγμα, με μια νοερή προβολή στο παρελθόν, σε πρότερη φάση, ήταν κορμός δέντρου υπέροχου – κι ο πεσμένος άνδρας, κάθε άνθρωπος, νέος και γεμάτος ορμή για ζωή. 

Ένα ακόμα ερεθιστικό παράδοξο που η παράσταση Απουσία το σώμα μας καλεί να αναλογιστούμε αφορά αυτήν ακριβώς την εμπόλεμη σχέση μεταξύ Λόγου και εκφραστικού σώματος: σκεφτόμαστε/προσλαμβάνουμε με λέξεις κάτι που είναι πέραν του Λόγου και των λέξεων.

Αγώνας ανθρώπου και κούκλας Facebook Twitter
Το ξύλινο πόδι της μαριονέττας τι σχέση μπορεί να έχει με το πόδι από σάρκα και αίμα του ερμηνευτή; Φωτ.: Θανάσης Καρατζάς

Άλλοτε, πάλι, η ριζική αντίθεση λευκού και μαύρου σκηνής και κοστουμιών αντανακλά την οντολογική αντίφαση του έλλογου όντος σε σχέση με την καθόλα παράλογη συνθήκη κόσμου και ύπαρξης. Προσέξτε, π.χ., τη σχέση της γυναίκας με το λευκό ρούχο που μοιάζει τόσο πολύ με αρθρωτή κούκλα (έξοχη η Γιώτα Κοτρώνα) με τον μαυροντυμένο άνδρα που τη «χειρίζεται». Ή την άλλη υπέροχη σκηνή όπου ο Στάθης Μαρκόπουλος κινεί πάνω σε τεμνόμενες ράβδους από νέον τη μικρή αρθρωτή κούκλα – αυτό το άψυχο πλάσμα από ξύλο και σπάγγο κινείται με τόση χάρη που κανένας χορευτής δεν πετυχαίνει.

Μου ήρθε στον νου η διδασκαλία του Ζενέ προς τον νεαρό σχοινοβάτη αλλά και ο πολυεπίπεδος προβληματισμός του Χάινριχ φον Κλάιστ σ’ εκείνο το σύντομο κείμενό του για το κουκλοθέατρο (του 1810, στα ελληνικά με τον τίτλο Οι μαριονέτες, εκδ. Άγρα, 1996). Θυμίζω ότι ο Κλάιστ, με αφορμή μια λαϊκή, υπαίθρια παράσταση κουκλοθεάτρου, δεν μιλά μόνο για το παράδοξο της φυσικής χάρης της κούκλας (που επιτυγχάνεται ακριβώς επειδή δεν εμποδίζεται από τη συνείδηση, τη γνώση και την επίγνωση) αλλά και για τις κινήσεις των δακτύλων του χειριστή, που δεν γίνεται παρά να «συνδέονται καλλιτεχνικά με την κίνηση των ανδρείκελων που κρατεί». 

Κι αν η περφόμανς μιλά κατεξοχήν για την αποξένωση ψυχών και σωμάτων, θίγει θαυμάσια και το οντολογικό παράδοξο της ίδιας της σκηνικής τέχνης: από το ωραίο στη φύση (ό,τι θέλγει και ευχαριστεί τις αισθήσεις μας και την ψυχή μας, το όμορφο αλλά κι αυτό που βρίσκεται στην καλή στιγμή του) λείπει η πρόθεση και η προμελέτη, τη στιγμή που το ωραίο στην τέχνη είναι πάντα προμελετημένο, κατασκευασμένο και τεχνητό. Μπορεί ποτέ το φυσικό και το τεχνητό να συναντηθούν, χωρίς το ένα να βιάζει το άλλο; Το ξύλινο πόδι της μαριονέττας τι σχέση μπορεί να έχει με το πόδι από σάρκα και αίμα του ερμηνευτή;

Αγώνας ανθρώπου και κούκλας Facebook Twitter
Φωτ.: Θανάσης Καρατζάς

Οι προβολές στο παρελθόν, σε ένα καθόλα γοητευτικό μπρος-πίσω στον χρόνο που η παράσταση προκαλεί χωρίς να επιδιώκει, είναι συνεχείς και φωτίζουν τη σκηνική πράξη με πολλαπλά νοήματα. Μια τρομαγμένη γυναίκα μέσα σε έναν χάρτινο κύλινδρο, μια άλλη που βγάζει από το στήθος χάρτινες φιγούρες, ο άνθρωπος-σκιά με τις λευκές παλάμες, η συνάντηση απορίας άνδρα και ξύλινου ανδρείκελου, τα ρούχα στο δάπεδο της σκηνής (ποιοι άνθρωποι τα φορούσαν και πού βρίσκονται τώρα;), οι ξύλινες μικρές φιγούρες, καθεμία με διαφορετική, παγωμένη κίνηση, που κινούν οι περφόρμερ με μακριά ραβδιά σε ποικίλους σχηματισμούς στον χώρο (σε κύκλο ή σε ασύμμετρες συνθέσεις, άλλοτε όλες μαζί άλλοτε σε αντιπαράθεση μονάδων και συνόλων), όλες οι σκηνές της περφόρμανς κάτι έχουν να πουν, αγαπητικό και απελπισμένο.

Ανοίγω ένα ακόμη μικρό βιβλίο, το Χορός και ψυχή του Πολ Βαλερί (του 1923, στα ελληνικά από τις εκδόσεις Διάττων, σε μετάφραση της Μελισσάνθης, 1988): «Σίγουρα τίποτα πιο νοσηρό, αυτό καθαυτό, τίποτα πιο εχθρικό στη φύση από το να βλέπεις τα πράγματα όπως είναι. Μια ψυχρή και απόλυτη διαύγεια είναι ένα δηλητήριο που είναι αδύνατο να καταπολεμηθεί. Το πραγματικό στην κατάσταση του ανόθευτου σταματάει την καρδιά αυτοστιγμεί… Μια σταγόνα απ’ αυτή την παγερή λύμφη αρκεί για να χαλαρώσει μέσα σε μια ψυχή τα ελατήρια και τον παλμό της επιθυμίας, να εξοντώσει όλες τις ελπίδες, να γκρεμίσει όλους τους θεούς που υπήρχαν στο αίμα μας», γράφει. Μόνο ένα αντίδοτο υπάρχει στη φρίκη του πραγματικού, η καλλιτεχνική εκδοχή του.

Αγώνας ανθρώπου και κούκλας Facebook Twitter
Φωτ.: Θανάσης Καρατζάς

Δεν είναι λίγες οι φορές που οι λέξεις που μιλούν για μια καλλιτεχνική πράξη αδυνατούν να μεταφέρουν αυτό που βιώνεται ακαριαία, εν προκειμένω τη στιγμή της παράστασης. Μάλιστα, ένα ακόμα ερεθιστικό παράδοξο που η παράσταση Απουσία το σώμα μας καλεί να αναλογιστούμε αφορά αυτήν ακριβώς την εμπόλεμη σχέση μεταξύ Λόγου και εκφραστικού σώματος: σκεφτόμαστε/προσλαμβάνουμε με λέξεις κάτι που είναι πέραν του Λόγου και των λέξεων.

Στο σημείο αυτό (στο οποίο, μεγαλώνοντας, φτάνω όλο και πιο συχνά, αλλά, πάντως, όχι τόσο συχνά, αφού δεν είναι πολλές οι παραστάσεις τελικά που προκαλούν σκέψεις και αισθήματα που ν’ αξίζει να αναλύσεις) η κριτική σιωπά και αφήνει το πεδίο ελεύθερο στους καλλιτέχνες, που με ελάχιστα μέσα (όπως σ’ αυτήν τη χειροποίητη παράσταση) μπορούν να «μιλήσουν» για τα πιο μεγάλα και σημαντικά. 

Αυτή η άνοιξη δεν είναι τόσο απελπισμένη γιατί υπάρχουν καλλιτέχνες όπως ο Αντώνης Κουτρουμπής, ο Στάθης Μαρκόπουλος, η Όλγα Γερογιαννάκη και η Γιώτα Κοτρώνα που, ακολουθώντας τα παλιά, σκοτεινά μονοπάτια της ιστορίας και της τέχνης των ανθρώπων, μας οδηγούν σε καινούργια ξέφωτα.

Αγώνας ανθρώπου και κούκλας Facebook Twitter
Η υπέροχη σκηνή όπου ο Στάθης Μαρκόπουλος κινεί πάνω σε τεμνόμενες ράβδους από νέον τη μικρή αρθρωτή κούκλα – αυτό το άψυχο πλάσμα από ξύλο και σπάγγο κινείται με τόση χάρη που κανένας χορευτής δεν πετυχαίνει. Φωτ.: Θανάσης Καρατζάς

Ομάδα Πλεύσις - «Απουσία το σώμα»
Δημιουργία-ερμηνεία: Όλγα Γερογιαννάκη, Στάθης Μαρκόπουλος, Γιώτα Κοτρώνα, Αντώνης Κουτρουμπής
Sound art-live electronics: Λουκάς Μεσσηνέζης
Live camera: Παύλος Μαυρικίδης
Σύλληψη-σκηνοθεσία: Αντώνης Κουτρουμπής
Μουσική σύνθεση: Μηνάς Εμμανουήλ
Σχεδιασμός και κατασκευή κουκλών: Στάθης Μαρκόπουλος, Ελένη Παναγιώτου, Νίκος Τόμπρος 
Φωτισμοί: Ελίζα Αλεξανδροπούλου 
Κοστούμια: Όλγα Γερογιαννάκη
Κατασκευή σκηνικών αντικειμένων: Στάθης Μαρκόπουλος, Θένια Κουτρουμπή, Αντώνης Κουτρουμπής
Ακούγεται η φωνή του τενόρου Λάμπρου Παπαγεωργίου

Θέατρο Ροές 
Ιάκχου 16, Γκάζι
Σάβ.-Κυρ. 21:00

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Θέατρο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Οι γριές που μαζεύουν την τσουκνίδα», μάγισσες και μαγείρισσες της μυστικής Θεσσαλίας

Θέατρο / «Οι γριές που μαζεύουν την τσουκνίδα», οι μάγισσες και οι μαγείρισσες της μυστικής Θεσσαλίας σε μια παράσταση

Με έμπνευση από τη θεσσαλική λαογραφία και σε σύγχρονη σκηνική φόρμα, ο Κωνσταντίνος Ντέλλας σκηνοθετεί μια παράσταση για τις αόρατες γυναίκες της παράδοσης, αποκαλύπτοντας την κοινωνική απομόνωση, τον παραγκωνισμό τους, ακόμα και την απόκρυψη του γυναικείου σώματος.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ράνια Σχίζα: «Να γουστάρεις, αυτό είναι το κέρδος. Μόνο έτσι προχωράς στη ζωή»

Θέατρο / Ράνια Σχίζα: «Να γουστάρεις, αυτό είναι το κέρδος. Μόνο έτσι προχωράς στη ζωή»

Μια ηθοποιός με λεπτές ποιότητες, εξαιρετικές συνεργασίες, επιμονή και πάθος μιλά για την επιλογή της να δώσει προτεραιότητα στην οικογένειά της σε πολλές φάσεις της καριέρας της.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ένας λυκάνθρωπος πρωταγωνιστεί στη νέα, απίστευτη παράσταση του Ευριπίδη Λασκαρίδη

Θέατρο / Ένας λυκάνθρωπος πρωταγωνιστεί στη νέα, απίστευτη παράσταση του Ευριπίδη Λασκαρίδη

Ο τρόμος στο θέατρο και τον κινηματογράφο, η περίοδος γύρω από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ο γερμανικός εξπρεσιονισμός, οι εικαστικές τέχνες, τα αμερικανικά μιούζικαλ και οι μεταμορφώσεις χωράνε στο «Lapis Lazuli» που ανεβαίνει στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.
M. HULOT
Ο Έκτορας Λυγίζος σκηνοθετεί τον Αποτυχημένο του Μπέρνχαρντ

Θέατρο / Ο Έκτορας Λυγίζος σκηνοθετεί τον Αποτυχημένο του Μπέρνχαρντ

Το έργο του κορυφαίου Αυστριακού συγγραφέα Τόμας Μπέρνχαρντ, που σφράγισε τη γερμανόφωνη λογοτεχνία κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, παρουσιάζεται σε πανελλήνια πρώτη στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Η θεατρική αυτή διασκευή μετασχηματίζει τη μονολογική αφήγηση του πρωτοτύπου σε μουσικοθεατρικό έργο για τέσσερις φωνές και ένα πιάνο.
M. HULOT
Βάσω Καμαράτου: Οι πληγές μας μάς κάνουν καλύτερους ανθρώπους

Θέατρο / «Εγώ που δεν μασούσα, φοβάμαι πια να περάσω ανάμεσα από παρέα αγοριών»

Η επιστροφή της Βάσως Καμαράτου στο θέατρο με την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη ήταν η αφορμή για μια εκ βαθέων συζήτηση με την ηθοποιό που αποκαλύπτει στο Facebook τον εσωτερικό της κόσμο με ειλικρίνεια και ευαισθησία.
M. HULOT
I WAS THERE : ΣΤΡΑΚΑΣΤΡΟΥΚΕΣ 

Θέατρο / «Στρακαστρούκες»: Μετά τα γεγονότα της Θεσσαλονίκης, η παράσταση του Δημήτρη Σαμόλη είναι τρομερά επίκαιρη

Οι «Στρακαστρούκες» έρχονται να προστεθούν σε μια μακρά λίστα queer έργων που έχουν κάνει την εμφάνισή τους στο ελληνικό θέατρο τα τελευταία χρόνια.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Η μυθιστορηματική ζωή και οι πολιτικές απόψεις της Καλής Καλό θα σε μάθουν πολλά για το σήμερα

Πρόσωπα / Η μυθιστορηματική ζωή και οι πολιτικές απόψεις της Καλής Καλό θα σε μάθουν πολλά για το σήμερα

Η γυναίκα που έζησε την ιστορία του ελληνικού θεάτρου, και πάλεψε για την Αριστερά αφηγείται τη ζωή της στο LIFO.gr σε μια συνέντευξη-ποταμό στον Αντώνη Μποσκοΐτη.
ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΠΟΣΚΟΪ́ΤΗΣ
Ηλίας Λογοθέτης: Ένας κάτοικος εντός της γλώσσας του Βιζυηνού

Θέατρο / Ηλίας Λογοθέτης (1939 - 2024): Ένας εργάτης του θεάτρου και του σινεμά που δεν υπήρξε σνομπ

Από τους Πέρσες του Κουν μέχρι το τηλεοπτικό Έτερος Εγώ Νέμεσις, ο Ηλίας Λογοθέτης διέσχισε όλα τα είδη με μπρίο, αξιοπρέπεια και ακατάβλητο ποιητικό οίστρο.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΥΡΙΤΣΑΚΗΣ

Θέατρο / Γιάννης Μαυριτσάκης: «Για δύο χρόνια απομονώθηκα και έγραφα, μόνος, σαν τα θηρία»

Λίγο πριν την πρεμιέρα του νέου του έργου «Rayman ούρλιαξε» σε σκηνοθεσία Περικλή Μουστάκη, ο συγγραφέας της ποιητικής ενατένισης και του σκληρού ρεαλισμού μιλάει για τα παιδικά του χρόνια, την πορεία του στο θέατρο, τη «συνάντησή» του με τον Μπερνάρ-Μαρί Κολτές και την αφοσίωσή του στη συγγραφή.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ