Έπειτα από περιπλάνηση είκοσι ετών στις θάλασσες της Μεσογείου, ο Οδυσσέας επιστρέφει στην Ιθάκη και βρίσκει 108 νέους άντρες να κατοικούν στο παλάτι του, να λυμαίνονται την περιουσία του, να διεκδικούν τη γυναίκα του Πηνελόπη και να σφετερίζονται τον θρόνο του. Τότε, τους τιμωρεί, σκοτώνοντάς τους όλους και ξεκληρίζοντας το νησί. Ξαναδιαβάζοντας τα ομηρικά αποσπάσματα του μακελειού η σκηνοθέτις Ιώ Βουλγαράκη έθεσε μια σειρά από ερωτήματα: σε τι επιστρέφει ο Οδυσσέας; Ποιος θυμάται τον απόντα βασιλιά και ποιος είναι σήμερα αυτός ο άντρας; Τέλος, γιατί χρειάζεται να χυθεί τόσο αίμα;
Η παράσταση Άφιξις που ετοιμάζει για τη Μικρή Επίδαυρο επικεντρώνεται στη στιγμή της επιστροφής και αποπειράται να δώσει απαντήσεις, να μιλήσει ακριβώς για το ανέφικτο του γυρισμού στην πατρίδα της νιότης. Η άποψή της είναι ότι καθώς ο χρόνος κινείται αμείλικτα προς τα εμπρός, τίποτα δεν παραμένει το ίδιο, οπότε δεν μπορούμε να επιστρέψουμε σε καμιά πατρίδα, έτσι όπως την έχει διαφυλάξει η μνήμη μας. Έχοντας συνοδοιπόρους της τους Αργύρη Ξάφη και Δέσποινα Κούρτη, συνιδρυτές της ομάδας ΠΥΡ, εμπνέεται από τη μετάφραση του Δημήτρη Μαρωνίτη και επενδύει σε μια θεατρική αφήγηση και όχι στον ρεαλισμό, επιχειρώντας να φωτίσει τον τρόπο που μπορούμε να συνδεθούμε σήμερα ψυχικά με μία από τις πιο αιματηρές σκηνές της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.
Όταν δουλεύεις με τέτοιο υλικό, καταλαβαίνεις πολύ καλά ότι τα ανθρώπινα θέματα είναι διαχρονικά. Διαβάζεις τον ποιητή και αναγνωρίζεις τον άνθρωπο εσύ που ζεις σήμερα, το 2017. Η απόσταση είναι ελάχιστη.
— Επικεντρωθήκατε στην κορύφωση της Οδύσσειας, όπως ο Όμηρος την καταγράφει στις ραψωδίες φ και χ. Εν μέρει στη φ και σε ολόκληρη τη χ.
Πράγματι, μιλάμε για μία κορύφωση και κρίσιμη καμπή της ιστορίας του Οδυσσέα, σε ένα σημείο όμως που συνήθως προσπερνάμε. Στο συνειδητό και στο ασυνείδητο όλων μας είναι το ταξίδι. Η περιπέτεια του γυρισμού στην Ιθάκη, οι Κύκλωπες, η Σκύλλα και η Χάρυβδη, όλα αυτά που θυμόμαστε από τα σχολικά μας χρόνια. Κι όμως, η Άφιξις, η επιστροφή, είναι το μισό έπος. Από τη ραψωδία ν και μετά βρισκόμαστε στην Ιθάκη και η δράση εκτυλίσσεται εκεί. Για μένα είναι ένα ερώτημα τι είναι αυτή η επιστροφή. Η ιστορία αυτού του βασιλιά που επιστρέφει μετά από 20 χρόνια σε έναν τόπο που τον έχει ξεπεράσει απολύτως, πλην της Πηνελόπης, η οποία προσπαθεί να τον κρατήσει σαν μνήμη. Κατά τα άλλα, επιστρέφει σε ένα νησί που δεν το αναγνωρίζει και δεν τον αναγνωρίζουν.
— Αυτή δεν είναι μια σύγχρονη ανάγνωση και ερμηνεία; Στον αρχαίο κόσμο ένας βασιλιάς δεν παραμένει μια μεγάλη αξία;
Φυσικά. Ωστόσο η απόσταση δεν είναι τόσο μεγάλη όσο νομίζουμε. Η Πηνελόπη έπρεπε οπωσδήποτε να έχει ξαναπαντρευτεί, είναι μια παρέκκλιση αυτό που συμβαίνει.
— Εννοείτε ως κενό εξουσίας;
Απολύτως. Είναι τελείως έξω από την εποχή το ότι παραμένει ακέφαλο το παλάτι όλα αυτά τα χρόνια κι αυτή επιμένει να τον περιμένει. Είναι μια υπέρβαση. Οι μνηστήρες είναι η νέα γενιά με ένα πάρα πολύ ισχυρό αίτημα. Όταν εμφανίζεται ο Οδυσσέας, λοιπόν, υπάρχει μια σκηνή στην οποία ο Ευρύμαχος του προτείνει να μη χυθεί αίμα. Να τον ξεπληρώσουν και εφόσον κανένας τους δεν έχει αγγίξει τη γυναίκα του, να τους αφήσει να φύγουν. Θα μπορούσε ο Οδυσσέας να δεχτεί τον χαλκό, το μάλαμα και τον χρυσό που του προσφέρουν και να τελειώσει εκεί η ιστορία, να μην ξεκληρίσει τον τόπο. Αυτό είναι το ενδιαφέρον για μένα, το γιατί δεν δέχεται τη συμφωνία. Κάνοντας το βήμα προς το αίμα και προς το φονικό σκοτώνει 108 άντρες, μπαίνει σε μια δίνη αίματος που εμένα με κάνει να αναρωτιέμαι πραγματικά «γιατί;». Και από εκεί ξεκινάει η ανάγνωσή μου, καθώς η δικαιολογία της τιμής δεν είναι αρκετή για μένα, ως σύγχρονο θεατή και αναγνώστη.
— Είναι η τιμή και όχι ο σφετερισμός της εξουσίας;
Είναι και αυτό αλλά και το ότι πρέπει να πληρώσουν οι μνηστήρες και να αποκατασταθεί η τάξη. Αλλά δεν έχει γίνει τίποτα τέτοιο. Και αν υπάρχει ένας κίνδυνος στο πώς μεταφράζουμε αυτό το υλικό σήμερα, ξεκινάει από ένα ερώτημα σχετικά με το τι γίνεται με τον συγκεκριμένο ήρωα στο τέλος. Δηλαδή, ενώ έχουμε μια πολύ πιο καθαρή εικόνα για ό,τι περνάει μέχρι να βρεθεί στον οίκο του, στον θρόνο του, μετά υπάρχει ένας μετεωρισμός στον ήρωα, κάτι που τον κάνει τρομερά ανθρώπινο. Ξαναδιαβάζοντας αυτήν τη στιγμή της ιστορίας, ανακαλύπτεις κάτι τόσο αδιαπραγμάτευτο, που συγχρόνως φτάνει στην υπερβολή και στη διεκδίκηση, ξεφεύγοντας από το μέτρο μιας απάντησης.
— Έχετε πάρει απάντηση;
Αυτή η μάχη είναι για την ταυτότητα του Οδυσσέα και έχει κάτι σχεδόν θρησκευτικό. Δεν διαπραγματεύεται, μπαίνει σαν τανκ και κάνει αυτό που πρέπει, χωρίς να βλέπει μπροστά του. Έχει άμεση σχέση με το ανθρώπινο είδος, που όσο υπάρχει, θα δημιουργούνται τέτοια θέματα. Όταν δουλεύεις με τέτοιο υλικό, καταλαβαίνεις πολύ καλά ότι τα ανθρώπινα θέματα είναι διαχρονικά. Διαβάζεις τον ποιητή και αναγνωρίζεις τον άνθρωπο εσύ που ζεις σήμερα, το 2017. Η απόσταση είναι ελάχιστη.
— Ο Τηλέμαχος αποτελεί κυρίαρχο στοιχείο στην παράσταση;
Στην παράστασή μας είναι το υποκειμενικό πλάνο του Οδυσσέα. Τον βλέπουμε μέσα από τα μάτια του. Άρα και η ύπαρξη των υπολοίπων παίρνει τον χρόνο και τον χώρο και τη δυναμική που παίρνει στην πραγματικότητα μέσα από τα μάτια του. Ο Τηλέμαχος έχει πολύ σημαντική θέση μέσα σε όλο αυτό. Φυσικά, εδώ τίθεται και το θέμα «πατέρας». Είναι η μόνη αναγνώριση στην Οδύσσεια που δεν ζητάει σημάδια και είναι πολύ σημαντική. Πρόκειται για ένα άγουρο παιδί, το οποίο ξαφνικά ανδρώνεται μέσα σε ένα βράδυ, αναγκαστικά.
— Η παράστασή σας έχει αφηγηματικό χαρακτήρα, δεν είναι αναπαράσταση.
Είναι ποίηση που μπορεί να την αφηγηθεί κανείς, να την τραγουδήσει, οπότε το πρώτο ερώτημα που προκύπτει αφορά τη σκηνική γλώσσα και τον σκηνικό τρόπο, γιατί μιλάμε πλέον για το πεδίο του αφηγηματικού θεάτρου. Αυτό σημαίνει ότι κάθε ηθοποιός, εκτός από τους ρόλους που παίζει, ταυτόχρονα είναι και αφηγητής, γιατί σε ό,τι συμβαίνει υπάρχουν μικρές στιγμές που ανακόπτεται η σκηνική δράση, μικρά χορικά όπου όλοι περνάμε σε ευθεία σχέση με το κοινό, αφηγούμενοι τη στιγμή με έναν αντικειμενικό τρόπο, αν δεχτούμε ότι όλο το υπόλοιπο είναι υποκειμενικό. Ο Όμηρος έχει καταπληκτικές, ασύλληπτα λεπτομερείς περιγραφές εξουδετέρωσης του ανθρώπινου σώματος.
— Αυτό τον κάνει και τόσο σπουδαίο ραψωδό. Τι ελπίζετε να αποκομίσει το κοινό;
Το θέμα της μη επιστροφής είναι πολύ προσωπικό και με συγκινεί με έναν τρόπο πολύ βαθύ. Πιστεύω ότι σήμερα με κάποιον τρόπο μας αφορά πολύ, τη γενιά μου, δε, πολύ περισσότερο. Τελικά, είναι ένα θέμα υπαρξιακό: δεν μπορείς να πας προς τα πίσω, δεν μπορείς να επιστρέψεις ούτε σε μια χώρα ούτε σε μια εποχή της ζωής σου. Αυτό θέλω να περάσω ως μήνυμα, γιατί όλοι μας έχουμε κάπως μια λαχτάρα για μια Ιθάκη, που όμως δεν μπορούμε ξαναβρούμε. Με αυτό θα ήθελα να συναντηθούν οι άνθρωποι στην παράσταση. Είναι ένα θέμα που έχει κάθε άνθρωπος, είτε πρόκειται για κάτι κυριολεκτικό είτε για κάτι πιο υπαρξιακό και εσωτερικό. Εξίσου σημαντική είναι και η συνάντηση με τον Όμηρο, που ξεχνάμε πόσο πολύ ανθρώπινος ποιητής είναι. Η τρυφερότητα, το χιούμορ, η σκληρότητα, η πολυπλοκότητα, όλα όσα θα βρεις μέσα σε αυτό το ποίημα θα σε κάνουν να πεις «μα, είμαι κι εγώ εδώ μέσα». Έχεις την αίσθηση ότι δεν μπορεί να είναι του 8ου αι. π.Χ.!
Info:
Ιω Βουλγαρακη
ΠΥΡ - Άφιξις / Με αφετηρία τη Μνηστηροφονία από την Οδύσσεια
Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου
7-8 Ιουλίου 2017
21:30
Το κοινό θα παρακολουθήσει λίγο πριν από την παράσταση ένα δρώμενο 10' λεπτών στο Λιμάνι της Παλαιάς Επιδαύρου και θα ακολουθήσει τους ηθοποιούς προς το θέατρο με αφηγήσεις από την Οδύσσεια. Στην παράσταση συμμετέχουν οι Γιώργος Δικαίος, Δέσποινα Κούρτη, Αλέξανδρος Λογοθέτης, Μαίρη Μηνά, Γιώργος Μπινιάρης, Αργύρης Ξάφης, Γιώργος Παπαγεωργίου. Επίσης ο μουσικός Γιάννης Δεσποτάκης.
