Ο general manager της έκθεσης μιλά για όλα τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν μετά από πολύμηνη έρευνα και με μαγικό τρόπο η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, καλλιτεχνική διευθύντρια του Ιδρύματος Ωνάση, υπεύθυνη για την καλλιτεχνική διεύθυνση-επιμέλεια στα Plāsmata 3, μετέτρεψε σε ένα λαϊκό πανηγύρι με καλή αισθητική. Το αποτέλεσμα είναι ο κόσμος της έκθεσης να σε προσκαλεί να αγγίξεις τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και ψευδαίσθησης που χάνονται καθώς το καθημερινό μεταμορφώνεται σε κάτι μαγικό μέσα από 25 έργα Ελλήνων και διεθνών καλλιτεχνών που απλώνονται διακριτικά στον δημόσιο χώρο και συνομιλούν με την καθημερινότητά μας, δίνοντας χώρο στο αναλογικό, το σωματικό και το φαντασιακό.
«Στην παρουσία μας στον δημόσιο χώρο ο στόχος μας δεν είναι απλά να κάνουμε μια έκθεση: είναι να ακούσουμε, να συζητήσουμε, να αφήσουμε κάτι πίσω μας», λέει ο Πρόδρομος Τσιαβός, που υπογραμμίζει ότι το πάρκο είναι πολύ βελτιωμένο τα τελευταία χρόνια. «Βάλαμε ένα λιθαράκι σε αυτό, αλλά δουλεύουν συστηματικά η Περιφέρεια και οι πολίτες – πρέπει να τους πιστωθεί ότι είναι πολύ ενεργοί, νοιάζονται, συζητούν και προστατεύουν αυτή την περιουσία. Εμείς αυτό που κάναμε τα πρώτα χρόνια ήταν βελτιώσεις σε κάποια σημεία, π.χ. στις πλάκες που είχαν φθαρεί και στον φωτισμό, που σήμερα έχει αναλάβει πλήρως η Περιφέρεια. Κάναμε την ανάπλαση των Αριών, ενός ξέφωτου πίσω από τη Λεωφόρο των Ηρώων. Φτιάχτηκε το 2023 και τώρα εκεί γίνονται παιδικά πάρτι, δίνουν το ραντεβού τους οι βιβλιόφιλοι αλλά και όσοι θέλουν απλώς να βρεθούν με φίλους. Κάναμε τη φύτευση μπροστά από το άλσος, στον χώρο που ήταν λίγο πιο άνυδρος, και διορθώσεις σε διάφορα άλλα σημεία, π.χ. φτιάξαμε το σύστημα ύδρευσης με τις λιμνούλες».
«To πιο σημαντικό που αφήνει αυτή η έκθεση είναι η αισθητική, δηλαδή ότι μπορεί να κάνεις κάτι πολύ όμορφο που να σημαίνει κάτι για τους κατοίκους και ταυτόχρονα να μην εμποδίζεις τη ροή των περαστικών και των δραστηριοτήτων που γίνονται στο πάρκο. Αυτή είναι μια προσέγγιση του δημόσιου χώρου που ελπίζουμε να ακολουθήσουν κι άλλοι».
Ο Πρόδρομος Τσιαβός, δουλέψει μαζί με τις ομάδες της Στέγης και τους ερευνητές περισσότερο από 18 μήνες στην περιοχή, δεν μιλά μόνο για τη μελέτη των περιοχών γύρω από το πάρκο, τις ομάδες και τους συλλόγους κατοίκων και μεταναστών δεύτερης γενιάς, για τις επιχειρήσεις με τις οποίες ήρθαν σε επαφή, το πώς θα μπορέσουν όλοι μαζί να καταλάβουν καλύτερα έναν τόπο από τον οποίο περνούν καθημερινά και για τα δημιουργικά αποτελέσματα που έχουν προκύψει από όλες τις συνέργειες αλλά και για τη συλλογή ιστοριών, προφορικών αφηγήσεων, βιωμάτων, ακόμα και μύθων που συνδέονται με το πάρκο και με την τοποθέτηση έργων σε συγκεκριμένα σημεία του.

Μέλημά του είναι η έκθεση να είναι πραγματικά «ριζωμένη» στον τόπο που συμβαίνει, το Πεδίον του Άρεως. «Το ρίζωμα εδώ έγινε με πολύ μεγάλη γνώση όχι μόνο της μικροϊστορίας αλλά και της μεγάλης ιστορίας του πάρκου από την ίδρυσή του. Όλα αυτά είναι πληροφορίες που αντλήσαμε από τη συστηματική μελέτη του πάρκου σε όλα τα επίπεδα, είτε πρόκειται για τις μελέτες που κάνει το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, είτε για τις ιστορίες που μοιράζονται μαζί μας μεμονωμένοι κάτοικοι και ομάδες κατοίκων. Επίσης, η συνεργασία με πρωτοβουλίες όπως το Refugee Week ή ο οργανισμός Θάλπος για την Ψυχική Υγεία δείχνει το πώς τα Plāsmata μπορεί να λειτουργήσουν ως μια πλατφόρμα την οποία μπορούν να χρησιμοποιήσουν άλλοι οργανισμοί για να επικοινωνήσουν τις ιστορίες των Πλασμάτων στις δικές τους κοινότητες και να τα κάνουν πραγματικά δικά τους», εξηγεί.
Το αποτύπωμα που θα αφήσουν τα Plāsmata 3 στην περιοχή είναι ίσως η πιο σημαντική παρακαταθήκη της έκθεσης. «Το Πεδίον είναι μεγαλύτερο από εμάς, κι αυτό είναι κάτι που λέμε συνέχεια», τονίζει ο Πρόδρομος Τσιαβός. «Το λέμε έχοντας συναίσθηση της θέσης μας. Ωστόσο από τη μικροκλίμακά μας, από αυτό που είμαστε και αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε, όντως θα αφήσουμε κάτι. Το πρώτο και, νομίζω, πιο σημαντικό που αφήνει αυτή η έκθεση είναι η αισθητική, δηλαδή ότι μπορεί να κάνεις κάτι πολύ όμορφο που να σημαίνει κάτι για τους κατοίκους και ταυτόχρονα να μην εμποδίζεις τη ροή των περαστικών και των δραστηριοτήτων που γίνονται στο πάρκο. Αυτή είναι μια προσέγγιση του δημόσιου χώρου που ελπίζουμε να ακολουθήσουν κι άλλοι, ώστε αν αύριο έρθει κάποιος και θέλει να κάνει κάτι, να σκεφτεί “ωραία, δεν θα διαλύσω την καθημερινότητα των κατοίκων. Αυτό προέχει”».
Όπως και στα πρώτα Plāsmata το 2022, ένα βασικό μέλημα της διοργάνωσης είναι να αφήσει ένα πάρκο σε άψογη λειτουργική κατάσταση, «να είναι όπως το παραλάβαμε και ακόμα καλύτερα», λέει ο Πρόδρομος Τσιαβός. «Φροντίζουμε να είναι όλα τέλεια, ακόμα και μικρές λεπτομέρειες. Φεύγοντας, θα αφήσουμε μια μελέτη για την προσβασιμότητα που έκανε η Liminal και θα τη δωρίσουμε στην Περιφέρεια, γιατί ανοίγουμε κάποια κομμάτια του πάρκου που δεν είναι πολύ γνωστά και σε τουλάχιστον δύο σημεία αλλάζουμε τον τρόπο πρόσβασης ατόμων με μειωμένη κινητικότητα. Αυτό το έχουμε κάνει στον Ροδώνα και στο κομμάτι που είναι πίσω από τη Γαρδένια, και είναι πολύ σημαντικό ως πιλοτικό έργο, αφού δείχνει πώς μπορεί το Πεδίον του Άρεως να γίνει προσβάσιμο πάρκο σε όλη του την έκταση. Επίσης, σε συνεννόηση με την Περιφέρεια, θα θέλαμε, εκεί που ήταν παλιά η παιδική χαρά εφήβων, να εγκαταστήσουμε μια σειρά από όργανα καλλισθενικής γυμναστικής, τα οποία φαίνεται πως όλες οι ομάδες κατοίκων θέλουν να επανέλθουν».
«Αυτό θα γίνει στον χώρο όπου υπάρχει ο κινηματογράφος, το φαγητό και το έργο του Yoann Bourgeois που είναι επιτελεστικό, σχεδόν ακροβατικό, και επικεντρώνεται σε μια ιλιγγιώδη πορεία προς το σημείο αιώρησης, τη μοναδική, εφήμερη στιγμή όταν το σώμα έχει φτάσει στο υψηλότερο δυνατό σημείο και, προτού ξεκινήσει η αναπόφευκτη πτώση, εναρμονίζεται με τον χώρο που είχε πάντα αυτόν τον χαρακτήρα και συνδεόταν με την άθληση, τη γυμναστική και την κατάσταση ελευθερίας του σώματος. Ένα ακόμα καλαίσθητο αποτύπωμα που θα αφήσει πίσω της η έκθεση είναι το έργο της Noemi Iglesias Barrios, «The Falling City», μια εγκατάσταση που μοιάζει με κυκλική πέργκολα και μετρά τα επίπεδα συναισθηματικής έκφρασης στον δημόσιο χώρο με στόχο τη βαθύτερη κατανόηση των συναισθημάτων των ανθρώπων που ζουν στην πόλη και του τρόπου με τον οποίο αυτά επηρεάζονται από τα χαρακτηριστικά και τις δομές του αστικού περιβάλλοντος, τη δομή της οποίας θα θέλαμε να δωρίσουμε στο πάρκο».
«Όπως κάνουμε πάντα μετά την έκθεση, συζητάμε πρώτα με τις ομάδες των κατοίκων και μετά με την Περιφέρεια αν κάποιο από τα έργα είναι αρκετά λειτουργικό για να μείνει πίσω, κάτι που κάναμε και στα Γιάννενα, στα Plāsmata 2», λέει ο Πρόδρομος Τσιαβός, που αφήνει για το τέλος της συζήτησης την ορατότητα των επιχειρήσεων –περισσότερες από πενήντα–, οι οποίες δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Επισημαίνει πως το γεγονός ότι δούλεψαν με αυτούς τους ανθρώπους σε μια έκθεση που έβαλε το ανθρώπινο και αναλογικό στοιχείο μπροστά είναι κάτι σχεδόν μαγικό. «Στις γειτονιές γύρω από το Πεδίον του Άρεως συναντάμε μια καινοτομία ζωντανή που βγαίνει από την πραγματικότητα της επαφής με τους ανθρώπους και δεν είναι απλώς case study ενός πανεπιστημιακού συγγράμματος. Σε συνεργασία με τις Afrosocially, τους ESTO Association, τη θερμοκοιτίδα ACE του Οικονομικού Πανεπιστήμιου Αθηνών, που βρίσκονται όλοι στη γειτονιά, αλλά και με το found.ation, που γνωρίζει πολύ καλά τον χώρο της καινοτομίας, δουλεύουμε με τις επιχειρήσεις και τις ομάδες της γειτονιάς προσπαθώντας να μοιραστούμε τις ιστορίες αυτών των Πλασμάτων που υπάρχουν γύρω από τα Plāsmata με τους επισκέπτες της έκθεσης. Μέσα από την εφαρμογή των Πλασμάτων που μπορεί να βρει κανείς μέσα από ένα απλό σκανάρισμα του QR στις πινακίδες-χάρτες της έκθεσης ή στο plasmata.onassis.org μπορείς να βρεις όλες αυτές τις φοβερές πρωτοβουλίες, συλλογικότητες και επιχειρήσεις που υπάρχουν γύρω από το Πεδίον του Άρεως και εάν τις επισκεφτείς να δεις και το τρισδιάστατο avatar που έχει δημιουργήσει η καθεμία από αυτές».

Στην ερώτηση γιατί είναι τόσο σημαντικό για μια έκθεση να ασχοληθεί με τις επιχειρήσεις που υπάρχουν γύρω από το Πεδίον, ο Πρόδρομος Τσιαβός μάς δίνει μια διάσταση που –όπως μας λέει– συχνά παραμελούμε: «Οι μικρές επιχειρήσεις γύρω από έναν δημόσιο χώρο, τα πανεπιστήμια, οι καλλιτεχνικές συλλογικότητες, συνιστούν φυσική του προέκταση. Δίνουν τον χαρακτήρα μιας περιοχής και στις πέντε γειτονιές γύρω από το Πεδίον αυτό ισχύει πολύ έντονα. Εμάς μας ενδιέφεραν τρεις κατηγορίες επιχειρήσεων και ομάδων. Πρώτον: επιχειρήσεις που προέρχονται από ανθρώπους που αυτοί ή οι γονείς τους δεν γεννήθηκαν στην Ελλάδα. Πρόκειται για ένα από τα πλέον δυναμικά κομμάτια της κοινωνίας μας και είναι ανάγκη να το αντιληφθούμε. Παράγουν οικονομική και κοινωνική αξία και ενισχύουν τη βιωσιμότητα και ανθεκτικότητα μιας περιοχής απέναντι στην τουριστικοποίηση και τον εξευγενισμό.

Δεύτερον, επιχειρήσεις και συλλογικότητες που βρίσκονται στον χώρο του πολιτισμού και της δημιουργικότητας. Κάθε ένα από τα αντικείμενα που θα πουλήσει μια τέτοια επιχείρηση λέει μια ιστορία και την κουβαλάει μαζί του εκεί που θα χρησιμοποιηθεί ή θα φορεθεί, φέρνοντας ένα κομμάτι του τόπου από τον οποίο έρχεται. Τέλος, παραδοσιακές επιχειρήσεις που υπάρχουν στη γειτονιά εδώ και δεκαετίες. Ένα χρωματοπωλείο που μετράει τέσσερις δεκαετίες ζωής είναι μέρος της ιστορίας της γειτονιάς και άρα έχει κι αυτό κάτι να μας πει. Σε όλες αυτές τις επιχειρήσεις και ομάδες προσφέρουμε μια σειρά από εργαστήρια που τους επιτρέπουν από το να δημιουργήσουν ένα website μέχρι να φτιάξουν το σύστημα της αποθήκης τους με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης, χωρίς να έχουν καμία γνώση προγραμματισμού. Η τεχνική αυτή, που λέγεται vibe coding, μοιάζει αρκετά με αυτό που κάνουμε στα ίδια τα Plāsmata: όπως στην έκθεση δεν ασχολούμαστε με το ψηφιακό αλλά με την τέχνη –έστω και αν έχει δημιουργηθεί με τεχνητή νοημοσύνη ή άλλα ψηφιακά εργαλεία–, έτσι και στα εργαστήρια που κάνουμε με τις επιχειρήσεις ασχολούμαστε με αυτό που θέλουν να πετύχουν, το μήνυμα που θέλουν να περάσουν, τα όνειρά τους, τις φιλοδοξίες τους και την πραγματικότητα που τελικά θέλουν να δημιουργήσουν: η τεχνητή νοημοσύνη χρησιμοποιείται ως το μέσο που μας επιτρέπει να φτάσουμε εκεί, όχι ως αυτοσκοπός».
«Αγαπάμε το Πεδίον του Άρεως γιατί το ζούμε, το έχουμε μελετήσει, το έχουμε περπατήσει και τελικά αγαπήσει πολύ, κάθε ορατή και αθέατη γωνιά του. Δεν έχει σημασία πού έχει γεννηθεί κανείς αλλά πώς κάνει τη γειτονιά δική του. Και αυτό μπορεί να συμβεί μόνο όταν αφήσεις πίσω σου κάτι καλύτερο από αυτό που βρήκες», λέει.
Βλέποντας το Πεδίον του Άρεως ζωντανό και γεμάτο κόσμο που έρχεται σε επαφή με έργα τέχνης στην καθημερινότητά του αντιλαμβάνεται κανείς πως η πόλη λειτουργεί με μεγαλύτερη εξωστρέφεια και χαίρεται τον δημόσιο χώρο ως έναν φυσικό και κοινωνικό πνεύμονα, ένα σημείο συμπερίληψης, ενότητας και αναψυχής στην καρδιά του πυκνοκατοικημένου αστικού ιστού.
Βρείτε περισσότερες πληροφορίες για την εικαστική έκθεση εδώ.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.