Περίτεχνα εργαλεία ξυλογλυπτικής σε μια έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη

Τα περίτεχνα εργαλεία ξυλογλυπτικής και η συναρπαστική ιστορία τους Facebook Twitter
Δημήτρης Χαρισιάδης, Σαρακατσάνα γνέστρα. Φωτογραφία από τον Ζυγό Καβάλας, 1950. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη
0

ΓΥΝΑΙΚΕΙΕΣ ΜΟΡΦΕΣ, πουλιά και ρόδακες, άνθη και φίδια, εξαίσια πουλιά και απεικονίσεις της Παναγίας, λαϊκές «Πιετά» και κορίτσια που αναδύονται από δράκους.

Αυτός είναι ο συναρπαστικός κόσμος της διακόσμησης ξύλινων εργαλείων, κυρίως λειτουργικών αντικειμένων για καθημερινή χρήση και η «φανταστική» γλώσσα αυτής της διακόσμησης έρχεται στο προσκήνιο για να αποκωδικοποιήσει στοιχεία της κατασκευής, της ιστορίας και της χρήσης τους μέσα από την έκθεση «Τα εργαλεία αφηγούνται. Η λησμονημένη ιστορία των ξυλόγλυπτων υφαντικών εργαλείων», που διοργανώνει το Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού από τις 17 Μάϊου έως τις 3 Σεπτεμβρίου 2023.

Στην έκθεση θα συναντήσουμε μεγάλο αριθμό παραδοσιακών ξυλόγλυπτων εργαλείων, περισσότερα από 400 αντικείμενα που σχετίζονται με την κλώση, τη ραπτική, το πλέξιμο, το κέντημα και διάφορες υφαντικές τεχνικές μικρής κλίμακας, καθώς και ένα σύνολο εργαλείων ποιμενικής ξυλογλυπτικής και εργαλεία από τα τέλη του 19ου αιώνα έως περίπου το 1950.

Τα αντικείμενα που παρουσιάζονται, λειτουργικά κυρίως, φέρουν την πατίνα του χρόνου, σημάδια φθοράς που λένε με αυτό τον τρόπο την ιστορία τους, ότι ήταν μόνιμοι σύντροφοι της νοικοκυράς. Ωστόσο, αν και μιλούν για έναν γυναικείο κόσμο, οι κατασκευαστές τους ήταν άνδρες. Όπως μου εξηγούν οι επιμελήτριες της έκθεσης Flavia Nessi Γιαζιτζόγλου και Τίνα Βασιλακοπούλου, στην έκθεση θα συναντήσουμε μεγάλο αριθμό παραδοσιακών ξυλόγλυπτων εργαλείων, περισσότερα από 400 αντικείμενα που σχετίζονται με την κλώση, τη ραπτική, το πλέξιμο, το κέντημα και διάφορες υφαντικές τεχνικές μικρής κλίμακας, καθώς και ένα σύνολο εργαλείων ποιμενικής ξυλογλυπτικής και εργαλεία από τα τέλη του 19ου αιώνα έως περίπου το 1950. Τα αντικείμενα προέρχονται από σημαντικές ιδιωτικές αλλά και μουσειακές συλλογές που βρίσκονται σε όλη την Ελλάδα.

Τα περίτεχνα εργαλεία ξυλογλυπτικής και η συναρπαστική ιστορία τους Facebook Twitter
Ξυλόγλυπτo σκέλος σαρακατσάνικης «ρόκας-σταυρούτσικο» με πυρογραφική. Κεντρική Ελλάδα, μέσα 20ού αιώνα. Ιδιωτική Συλλογή.

«Το πρώτο μέρος της έκθεσης είναι αφιερωμένο σε εργαλεία κλώσης, όπως είναι οι ρόκες, τα σφονδύλια και τα αδράχτια, οι πρόγονοι των οποίων μάς έρχονται από τα βάθη των αιώνων. Στη Βόρεια Ελλάδα τον 19ο και τον 20ό αιώνα οι ποιμενικές ρόκες ήταν από τα ομορφότερα δείγματα ξυλόγλυπτων εργαλείων, όπως οι ρόκες οι σαρακατσάνικες, κατασκευασμένες από βοσκούς» λέει η κ. Nessi.

Το δεύτερο μέρος της έκθεσης είναι αφιερωμένο σε μια σειρά από μικρότερα, πιο πρόσφατα ξυλόγλυπτα εργαλεία, τα οποία έγιναν γνωστά στην Ελλάδα στα τέλη του 19ου αιώνα, με την υιοθέτηση νέων τεχνικών πλεξίματος και κεντήματος προερχόμενων από την Ευρώπη. Τα αντικείμενα αυτά, που έγιναν γνωστά με την ονομασία «καλτσοβελόνες», αποτελούν ουσιαστικά τη μεγάλη αποκάλυψη της έκθεσης. Οι δυο επιμελήτριες έκαναν μια μεγάλη έρευνα σχετικά με τις καλτσοβελόνες, τις οποίες προτιμούν να αποκαλούν «πολυεργαλεία», και τη χρήση τους.

«Προσπαθήσαμε να καταλάβουμε γιατί τόσο όμορφα σκαλισμένα εργαλεία προορίζονταν για μία μόνο χρήση όταν ήταν τόσο διαφορετικά μεταξύ τους», λένε και έτσι ξεκίνησαν την έρευνα. Με τη βοήθεια της αρχαιολογίας και της εθνογραφίας αλλά και ψάχνοντας σημερινά εργαλεία, προσπάθησαν να καταλάβουν τις χρήσεις τους. Μπορεί να τις αποκαλούμε ακόμα και σήμερα «καλτσοβελόνες», αλλά στην εποχή τους δεν προορίζονταν μόνο για την κυκλική πλέξη κάλτσας. Χρησιμοποιούνταν από τις Ελληνίδες προκειμένου να βοηθηθούν στη δημιουργία εργοχείρων με διάφορες τεχνικές που θα δούμε και στην έκθεση.

«Ένα μεγάλο μέρος αυτών των περίτεχνων εργαλείων, αλλά και άλλα πιο απλά και χωρίς μεγάλο ξυλόγλυπτο πλούτο, παράχθηκε στις φυλακές, στα εργαστήρια που υπήρχαν εκεί με σκοπό τη διάθεσή τους στο εμπόριο. Ονομάζονταν και "φυλακίσια" και δεν είναι τυχαίο ότι η έκθεση ανοίγει με μια σπάνια σκηνή διακίνησης αυτού του εμπορικού αντικειμένου, με μια φωτογραφία του Φρεντ Μπουασονά από τις φυλακές του Παλαμηδίου, στην οποία απεικονίζεται ο τρόπος με τον οποίο οι κρατούμενοι περνούσαν αυτά τα εργαλεία σε ξύλινες σκάφες και με ένα σύστημα –που φαίνεται στη φωτογραφία– τα ανέβαζαν για να τα διαλέξουν οι αγοραστές. Δεν υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες για αυτή την ιστορία, αλλά έχουμε κάποιες μαρτυρίες από την Κέρκυρα, όπου διάφοροι γυρολόγοι πουλούσαν αντίστοιχα αντικείμενα».

Τα περίτεχνα εργαλεία ξυλογλυπτικής και η συναρπαστική ιστορία τους Facebook Twitter
Ξυλόγλυπτο πολυεργαλείο σε χρήση: το λείο, αμβλύ κάτω μέρος είναι μεζούρα για δίχτυ, που επιτρέπει τη δημιουργία ομοιόμορφων θηλιών.

Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας αναφέρει ότι υπήρχε εμπόριο, όπως έχουμε και κάποια τραγούδια από τη Θράκη που λένε ότι οι μοναχοί πήγαν στο παζάρι και πουλούσαν ρόκες. Εκτός από τις φυλακές, την αγορά τροφοδοτούσαν μικρά ξυλογλυπτικά εργαστήρια, πολλά από αυτά με έδρα τη Βόρεια Ελλάδα, και οι μοναχοί. Τα μοναστήρια είχαν σπουδαία εργαστήρια ξυλογλυπτικής τέχνης, άλλωστε έχουμε μεγάλη παράδοση από εκκλησιαστικούς ξυλογλύπτες που φιλοτεχνούσαν εργαλεία πολύ υψηλής ποιότητας. «Η έρευνα μάς έδωσε τη δυνατότητα να τα ομαδοποιήσουμε σε διαφορετικές τυπολογικές ομάδες, αποκαλύπτοντας την ποικιλομορφία της χρήσης τους» λέει η κ. Βασιλακοπούλου.

Το 2005 το Μουσείο Μπενάκη φιλοξένησε μια έκθεση αφιερωμένη στη Συλλογή Nessi του Λουγκάνο, η οποία συγκεντρώθηκε από τον αρχιτέκτονα Luigi Nessi, πατέρα της μιας εκ των επιμελητριών, η οποία περιλάμβανε πάνω από 12.000 αντικείμενα, όπως εργαλεία διαφόρων εποχών και επαγγελμάτων από όλη την Ευρώπη. Σε μια βόλτα τους σε ένα παλαιοπωλείο της Πλάκας βρήκαν τις ξύλινες καλτσοβελόνες και αναρωτήθηκαν σε τι μπορεί να χρησίμευαν.

Τα εργαλεία αυτά δεν έμοιαζαν καθόλου με όσα ήξερε ο σημαντικός αυτός συλλέκτης, ο οποίος ήθελε να διασώσει την ιστορία τεχνών και παραδόσεων που χάνονται λόγω της βιομηχανικής ανάπτυξης. Τα ξύλινα αντικείμενα της έκθεσης στο Μουσείο Μπενάκη αφηγούνται και τη διπλή φύση του εργαλείου: ως σύνεργου αλλά́ και προϊόντος δουλειάς, δημιουργήματος αλλά́ και μέσου δημιουργίας, υποκειμένου των τεχνών αλλά́ και αντικειμένου τέχνης.

«Παράλληλα, αναζητήσαμε αντίστοιχα σύγχρονα εργαλεία, που έχουν παρόμοια χρήση με αυτά που βρήκαμε. Έχουμε συμπεριλάβει μερικά από αυτά στην έκθεση, προσφέροντας με αυτόν τον τρόπο στο κοινό την ευκαιρία να τα δοκιμάσει και να συμμετάσχει ενεργά στις ερευνητικές μας προσπάθειες» λέει η κ. Nessi και μας αφηγείται την πορεία του νήματος μέσα από απροσδόκητες τεχνικές, από πλεκτική κορδέλας, πλεκτική με τα δάκτυλα, μέχρι και ύφανση με κάρτες και κομποδετική. Το σύνολο αυτών των εργόχειρων δημιουργούνταν στο σπίτι χάρη στη χρήση αυτών των μοναδικών εξαρτημάτων. Είναι ακριβώς η απλότητα των επαναλαμβανόμενων κινήσεων της γυναικείας εργασίας που ρίχνει νέο φως στον πλούτο και την πολύπλοκη λειτουργία αυτών των υπέροχα σκαλισμένων στο χέρι πολυεργαλείων».

Τα «καλτσόξυλα» και οι τεχνικές αυτές υπήρξαν «θύματα» του εκσυγχρονισμού της κλωστοϋφαντουργίας και γενικότερα του εκμοντερνισμού, ο οποίος επέτρεψε στις γυναίκες να απελευθερωθούν από πολλές οικιακές ασχολίες που αποτελούσαν στερεότυπη καθημερινή εργασία τους για αιώνες.

Τα περίτεχνα εργαλεία ξυλογλυπτικής και η συναρπαστική ιστορία τους Facebook Twitter
Ξυλόγλυπτα πολυεργαλεία, προϊόντα φυλακής, με μορφή γυναίκας (ή γοργόνας) που κρατά άγκυρα και κάθεται πάνω από δράκο/ψάρι (ή καταβροχθίζεται από ψάρι), πρώτο μισό 20ού αι. Ιδιωτική συλλογή και Μουσείο Μπενάκη (στο κέντρο).

«Προσπαθήσαμε να αποτίσουμε φόρο τιμής σε αυτούς τους τελευταίους μάρτυρες ενός λαϊκού υλικού πολιτισμού ο οποίος έχει σχεδόν εξαφανιστεί από τη μνήμη» λένε οι επιμελήτριες, που με υπερηφάνεια κατάφεραν να φέρουν από τη Μασσαλία ένα κομμάτι της συλλογής της Αγγελικής Χατζημιχάλη το οποίο ταξιδεύει για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Ένα άλλο πολύ ενδιαφέρον σημείο της έκθεσης, τεκμήριο που συνδέεται με την κοινωνική ζωή της εποχής, είναι πως οι ρόκες, που ήταν προσωπικά εργαλεία της κάθε γυναίκας, προσφέρονταν και ως δώρα γάμου με εγχάρακτες ευχές και το όνομα της νύφης.

«Η έκθεση», σημειώνουν, «μας θυμίζει την ξεχασμένη χειροτεχνία και εκείνο που προσπαθήσαμε να δείξουμε είναι ότι η χειροτεχνία δεν είναι τόσο ξεχασμένη όσο νομίζουμε τελικά και να στείλουμε ένα μήνυμα αισιοδοξίας. Μπορει τα συγκεκριμένα εργαλεία να μη χρησιμοποιούνται πια και να έχουν χαθεί από την καθημερινότητα της γυναίκας, αλλά υπάρχει ένα ενδιαφέρον για τη χειροτεχνία και μάλιστα τα τελευταία χρόνια έχει αναζωπυρωθεί».

Τα περίτεχνα εργαλεία ξυλογλυπτικής και η συναρπαστική ιστορία τους Facebook Twitter
Τζούντιθ Άλλεν-Ευσταθίου, Κυανό (2023). Κυανοτυπία από χαρτί σε ίνες μουριάς με σχέδια από σαρακατσάνικες ρόκες ξεπατικωμένα με μολύβι.

Έτσι, αποφάσισαν να καλέσουν σύγχρονους καλλιτέχνες για να παρουσιάσουν τη δουλειά τους σε συνομιλία με την έκθεση, καλλιτέχνες της textile art, με έργα που σχετίζονται με το πλέξιμο, το ράψιμο, την υφαντική. Οι καλλιτέχνες που παίρνουν μέρος στην έκθεση είναι οι ΑΦΗ Collective: Judith Allen-Ευσταθίου, Inger Carlsson, Μαρία Γρηγορίου, Δέσποινα Πανταζοπούλου, Γιάννης Παπαδόπουλος, Εύα Χειλαδάκη, Αγγελική Γιαννακίδου (ιδρύτρια & πρόεδρος Εθνολογικού Μουσείου Θράκης), Γεωργία Γκρεμούτη (textile artist), Δέσποινα Καραχάλιου (τεχνήτρια κομποδετικής), Μάρω Κορνηλάκη (σχεδιάστρια κοσμημάτων), Μελισσάνθη Σπέη (fashion artist & ερευνήτρια).

Τα αντικείμενα προέρχονται από τις συλλογές των: Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών - Μουσειακή Συλλογή Λαογραφικών Αντικειμένων, Λαογραφικό Μουσείο Διδυμοτείχου, Λαογραφικό Μουσείο και Αρχείο Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Μουσείο Ελληνικής Τέχνης και Παράδοσης «Αγγελική Χατζημιχάλη», Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού, ΜΝΕΠ Αθήνα, Musée des Civilisations de l’Europe et de la Méditerranée (MUCEM), Μασσαλία. Η έκθεση συνοδεύεται από πλούσιο φωτογραφικό υλικό της εποχής και από το βιβλίο: «Tales of Tools. The Untold Narrative of Wooden Handiwork Implements from Greece» της Flavia Nessi Γιαζιτζόγλου (εκδόσεις ΜΕΛΙΣΣΑ), το οποἰο θα λειτουργήσει και ως κατάλογος της έκθεσης.

Τα περίτεχνα εργαλεία ξυλογλυπτικής και η συναρπαστική ιστορία τους Facebook Twitter
Σαρακατσάνικες ρόκες, Ξηρόμερο Αιτωλοακαρνανίας, αρχές 20ού αι. Αριστερά: με δύο γυναικείες μορφές στο κάτω μέρος και εγχάραξη: Λαμπράκης… Ιδιωτική συλλογή. Δεξιά: με ελικοειδή περιγράμματα αντικριστών φιδιών και δύο γυναικείες μορφές που κρατούν κύπελλο στην κορυφή. Μουσείο Μπενάκη

Τα εγκαίνια της έκθεσης «Τα εργαλεία αφηγούνται: Η λησμονημένη ιστορία των ξυλόγλυπτων υφαντικών εργαλείων» θα πραγματοποιηθούν στις 16 Μαΐου στις 20:00.

Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού, Κουμπάρη 1 & Βασ. Σοφίας, 106 74 Αθήνα

Διάρκεια έκθεσης: 17/5/2023 - 3/9/2023

Ώρες λειτουργίας: Κατά τις ημέρες & ώρες λειτουργίας του μουσείου

Εικαστικά
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Έκθεση αφισών στην Ύδρα μιας Ελλάδας ανόθευτης και ταπεινής

Εικαστικά / Πώς διαφήμιζε η Ελλάδα τον εαυτό της στο εξωτερικό από το ’30 έως το ’60;

Μια σειρά αφισών του ΕΟΤ, σε μια έκθεση που φιλοξενείται στην οικία Λαζάρου Κουντουριώτη, αποκαλύπτει τις πρώτες απόπειρες και τα αρχικά βήματα του ελληνικού τουρισμού, με την υπογραφή σημαντικών Ελλήνων καλλιτεχνών.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Νίκος Τρανός: «Η τέχνη είναι ένα πολύ αποτελεσματικό αντικαταθλιπτικό» 

Εικαστικά / Νίκος Τρανός: «Η τέχνη είναι ένα πολύ αποτελεσματικό αντικαταθλιπτικό» 

Έχει βοσκήσει πρόβατα, έχει πουλήσει κουλούρια και έχει δουλέψει στην οικοδομή, μέχρι που αποφάσισε ότι το μόνο που ήθελε να γίνει είναι καλλιτέχνης. Τελικά, εξελίχθηκε σε έναν από τους κορυφαίους και διεθνώς αναγνωρισμένους Έλληνες δημιουργούς. Ο πρώην πρύτανης της ΑΣΚΤ είναι άνθρωπος από σπάνια πάστα.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
«Οι πρώτοι ομοφυλόφιλοι» και η γέννηση μιας νέας ταυτότητας

Εικαστικά / «Οι πρώτοι ομοφυλόφιλοι» και η γέννηση μιας νέας ταυτότητας

Μια μεγάλη έκθεση στο Σικάγο εξετάζει την γκέι ταυτότητα ως ιστορικό φαινόμενο μέσα από 300 έργα που δημιουργήθηκαν κυρίως στην περίοδο μεταξύ του 1869, όταν δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά η λέξη «ομοφυλόφιλος», και του 1939
THE LIFO TEAM
Η Χίλμα αφ Κλιντ έβρισκε γαλήνη ζωγραφίζοντας λουλούδια

Εικαστικά / Η Χίλμα αφ Κλιντ έβρισκε γαλήνη ζωγραφίζοντας λουλούδια

Σε μια σειρά έργων που παρουσιάζει το θαύμα της ανθοφορίας των λουλουδιών και των φυτών, μια από τις πιο αξιοσέβαστες καλλιτέχνιδες της Σουηδίας στρέφεται σε έναν κόσμο ομορφιάς, γαλήνης και ισορροπίας για να αποκαλύψει αλήθειες για την ανθρώπινη κατάσταση.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Το «Πλέγμα των Κυκλάδων» και μια έκθεση που μας ταξιδεύει στις διαχρονικές του συνδέσεις

Εικαστικά / Το «Πλέγμα των Κυκλάδων» και μια έκθεση για τις διαχρονικές του συνδέσεις

Μπορεί η σύγχρονη τέχνη να συνομιλήσει δημιουργικά με την αρχαία πολιτιστική κληρονομιά; Στην ΕΦΑ Κυκλάδων πίστεψαν στο «στοίχημα» και έτσι προέκυψε μια έκθεση με ξεχωριστό ενδιαφέρον στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ίου.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Από τον Περικλή Βυζάντιο και τον Jean Tinguely μέχρι τον Robert McCabe

Εικαστικά / «Νήματα επιλογής»: Μια αθηναϊκή έκθεση δένει φωνές και γενιές

Μια ομαδική έκθεση στην Αίθουσα Τέχνης Αθηνών, με έργα των Περικλή Βυζάντιου, Robert McCabe και Jean Tinguely, μεταξύ άλλων, φέρνει σε διάλογο Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες διαφορετικών αναφορών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο «Ένοικος» του Παντελή Μάκκα: Μια γιορταστική βιντεοεγκατάσταση

Εικαστικά / Ο «Ένοικος» του Παντελή Μάκκα: Μια γιορταστική βιντεοεγκατάσταση

Μια ρετροσπεκτίβα δεκαπέντε χρόνων η οποία αποτελείται από έναν καταιγισμό εικόνων που δημιούργησε με την κάμερά του ο γνωστός video artist για μια σειρά σημαντικών παραστάσεων, οι οποίες παρουσιάζονται αποδεσμευμένες από τη θεατρική τους υπόσταση.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ξεκινάει το Back to Athens 2025

Εικαστικά / Back to Athens: Ο ετήσιος εικαστικός θεσμός επιστρέφει στο Μέγαρο Ησαΐα

Με κεντρική θεματική «Η διαίρεση της ζωής», το Back to Athens 2025 παρουσιάζει 30 εκθέσεις, εγκαταστάσεις, performance και προβολές από καλλιτέχνες και επιμελητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Takis: Αρχαϊκός καλλιτέχνης, προφήτης, μάντης, μάγος. Σίγουρα μοναδικός

Εικαστικά / Takis: Αρχαϊκός καλλιτέχνης, προφήτης, μάντης, μάγος. Σίγουρα μοναδικός

Με μια μεγάλη έκθεση σε δύο μέρη, στην Αθήνα και στην Άνδρο, το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή γιορτάζει τα εκατό χρόνια του Takis, μίας από τις σημαντικότερες σημαντικότερες προσωπικότητες της ελληνικής αλλά και της παγκόσμιας εικαστικής σκηνής.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μια νέα τοιχογραφία με τη ζωή των σεξεργατριών σε έναν δρόμο του Μεταξουργείου

Εικαστικά / Μια νέα τοιχογραφία για την αόρατη ζωή των σεξεργατριών στην οδό Ιάσωνος

Η διεθνής εικαστικός Paulina Olowska δημιουργεί μια τοιχογραφία στον πεζόδρομο του Μεταξουργείου για τις γυναίκες και γειτόνισσές της με τις οποίες καλημερίζεται και πίνει καφέ.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο ζωοπλάστης γλύπτης Ευριπίδης Βαβούρης (1911-1987) 

Εικαστικά / Ευριπίδης Βαβούρης: Πέρα από το «Λαγωνικό» της Φωκίωνος Νέγρη

Ο δημιουργός του γνωστού αγάλματος της Κυψέλης υπήρξε ένας στοχαστικός γλύπτης της Αθήνας με αξιόλογη πορεία, που απέδιδε πειστικά και με μεγάλη ευαισθησία τα κατοικίδια ζώα. Μια επίσκεψη στο ατελιέ του, που έχει διατηρηθεί σε άψογη κατάσταση, αποτέλεσε το ερέθισμα για να τον ανακαλύψουμε και να τον επανεκτιμήσουμε. 
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ