Μπαρμπιζόν: Ένα χωριό στο κέντρο μιας ήσυχης επανάστασης στη ζωγραφική

Μπαρμπιζόν: Ένα χωριό στο κέντρο μιας ήσυχης επανάστασης στη ζωγραφική Facebook Twitter
0

Το 1824 στο Salon de Paris εκτέθηκαν έργα του Άγγλου ζωγράφου Τζον Κόνσταμπλ. Οι αγροτικές σκηνές του επηρέασαν ορισμένους από τους νεότερους καλλιτέχνες της εποχής, ωθώντας τους να εγκαταλείψουν τον φορμαλισμό και να αντλήσουν έμπνευση απευθείας από τη φύση.

Το 1827, ο ζωγράφος Καμίλ Κορό έφτασε στον οικισμό Μπαρμπιζόν, για να ζωγραφίσει στο δάσος του Φοντενεμπλό, ενώ είχε ζωγραφίσει για πρώτη φορά στο δάσος στο Σαγί το 1822. Επέστρεψε στο Μπαρμπιζόν το φθινόπωρο του 1830 και το καλοκαίρι του 1831, όπου έκανε σχέδια και ελαιογραφίες, έργα που προορίζονταν για το Salon του 1830. Η κίνησή του αυτή, η μετακίνησή του νοτιοανατολικά του Παρισιού, άνοιξε τον δρόμο και σε άλλους ζωγράφους να φτάσουν εκεί. Μια ολόκληρη γενιά καλλιτεχνών αποφασίζει να ζωγραφίσει «στη φύση», αφήνοντας τα στούντιό της για να δουλέψει in situ, όπως οι δύο σπουδαίοι Άγγλοι πρόδρομοί της, Τζον Κόνσταμπλ και Τέρνερ, και να ακολουθήσει τις ιδέες τους, κάνοντας τη φύση θέμα των έργων της.

Ακόμα και σήμερα όσοι φτάνουν εκεί μπορούν να δουν το Μουσείο των Ζωγράφων του Μπαρμπιζόν και το σπίτι-στούντιο του Τεοντόρ Ρουσό, στο οποίο ο καλλιτέχνης έζησε τα είκοσι τελευταία χρόνια της ζωής του. Στην άκρη του δάσους του Φοντενεμπλό, το μικρό γαλλικό χωριό Μπαρμπιζόν έγινε το κέντρο μιας ήσυχης επανάστασης στη ζωγραφική τοπίου, που θα είχε καθοριστική επιρροή στους ιμπρεσιονιστές και τους διαδόχους τους.

Όταν ο ζωγράφος Καμίγ Κορό (1796-1875) έφτασε για πρώτη φορά στο δάσος του Φοντενεμπλό το 1822, αναζητούσε θέμα που θα πρόσφερε ένα αντίδοτο στα αστικά και βιομηχανικά δεινά της Γαλλίας. Απογοητευμένος από τους πολέμους του Ναπολέοντα και τον υλισμό της χώρας του, ήταν εξουθενωμένος από τα δεινά της ζωής.  Μόλις 40 μίλια νοτιοανατολικά του Παρισιού, το Φοντενεμπλό ήταν ένα μέρος εξαιρετικής ομορφιάς όπου ο Κορό μπορούσε να ζωγραφίσει απευθείας από τη φύση. Ξεκινώντας κάθε πρωί, κατέγραφε τις μεταβαλλόμενες επιδράσεις του φωτός και του καιρού πριν επιστρέψει στο σπίτι του για να μεταγράψει αυτές τις παρατηρήσεις σε μελαγχολικά τοπία λουσμένα σε ένα χλωμό, ασημί φως. Στα τέλη της δεκαετίας του 1830 τον ακολούθησαν και άλλοι ζωγράφοι που ήθελαν να ξεφύγουν από τις απάνθρωπες συνέπειες του σύγχρονου πολιτισμού και έφτασαν σε αυτήν τη βουκολική φύση.

Ακόμα και σήμερα όσοι φτάνουν εκεί μπορούν να δουν το Μουσείο των Ζωγράφων του Μπαρμπιζόν και το σπίτι-στούντιο του Τεοντόρ Ρουσό, στο οποίο ο καλλιτέχνης έζησε τα είκοσι τελευταία χρόνια της ζωής του. Στην άκρη του δάσους του Φοντενεμπλό, το μικρό γαλλικό χωριό Μπαρμπιζόν έγινε το κέντρο μιας ήσυχης επανάστασης στη ζωγραφική τοπίου, που θα είχε καθοριστική επιρροή στους ιμπρεσιονιστές και τους διαδόχους τους.

Η κίνησή τους δεν είχε τίποτα το ρομαντικό, και τίποτα μελοδραματικό δεν υπήρξε στις προθέσεις τους. Είχαν μια ισχυρή πίστη στο να ζωγραφίζουν τα πράγματα όπως τα έβλεπαν. Στο Μπαρμπιζόν, ανάμεσα στο δάσος και τον κάμπο μπροστά τους, ανέπτυξαν την τέχνη τους. Με την εξέλιξη στην κατασκευή χρωμάτων δεν είχαν ανάγκη πλέον να κάνουν αναμείξεις στο στούντιο, αλλά μπορούσαν απλώς να παίρνουν τα χρώματα μαζί τους. Ήταν οι πρώτοι καλλιτέχνες που ζωγράφισαν στη φύση και σήμερα ο Κορό θεωρείται ο πρόδρομος του κινήματος Μπαρμπιζόν –που μερικές φορές αποκαλείται «το όμορφο σχολείο του 1830»–, το οποίο έπαιξε σημαντικό ρόλο στην καθιέρωση του νατουραλισμού στη γαλλική ζωγραφική τοπίου. Άλλοι καλλιτέχνες που συνδέονται με αυτό το ρεύμα είναι ο Τεοντόρ Ρουσό, ο Ζαν Φρανσουά Μιλέ, ο Σαρλ Φρανσουά Ντομπινί, ο Ζιλ Ντιπρέ, ο Λεόν Ρισέ και ο Ονορέ Ντομιέ.

Οι ζωγράφοι ανέπτυξαν μεταξύ τους μια φιλική σχέση και οργάνωσαν μια πρώιμη συλλογικότητα. Μοιράζονταν καταλύματα και ενίσχυαν με υλικά ή χρήματα ο ένας τον άλλο, σε ένα καλλιτεχνικό δίκτυο με δημιουργική ενέργεια. Ο Ρουσό περνούσε τις μέρες του στο δάσος προσπαθώντας να «διεισδύσει στην καρδιά των ανακαλύψεων». Ο Ντομπινί έχτισε ένα πλωτό στούντιο από το οποίο παρατηρούσε την όχθη του ποταμού και το καθρέφτισμά του στο νερό. Ο ένας αγόραζε πίνακες του άλλου, μάλιστα ο Κορό αγόρασε και ένα σπίτι για τον Ντομιέ, ενώ ο Ντομπινί έφερε τον Κλοντ Μονέ στο Λονδίνο σε επαφή με έναν έμπορο έργων τέχνης. Αυτού του είδους οι κινήσεις ήταν σημαντικές εκείνη την εποχή, που η τοπιογραφία δεν ήταν επίσημα αναγνωρισμένη μορφή τέχνης. Οι πίνακες ζωγραφικής με τοπία ήταν της μόδας αλλά μια άμεση μελέτη της φύσης ήταν αδιανόητη. Οι καλλιτέχνες του Μπαρμπιζόν αισθάνονταν ανασφάλεια και είχαν ανάγκη την υποστήριξη του Paris Salon για να μπορούν να πωλούν τα έργα τους. Απορρίφθηκαν αλλά βρήκαν υποστήριξη στο πρόσωπο του Μποντλέρ, που περιέγραψε το Salon σαν ένα μέρος «όπου οι περιποιήσεις και οι υπερβολές της αστικής βλακείας παρελαύνουν κάθε χρόνο σαν στις ταράτσες του Tuileries».

Ένας καλλιτέχνης ο οποίος αποδοκιμαζόταν σταθερά από το Salon – και που έγινε γνωστός ως le grand refusé– ήταν ο χαρισματικός Τεοντόρ Ρουσό. Ο Μποντλέρ, που θεωρούσε τον Ρουσό τον καλύτερο από τους ζωγράφους του Μπαρμπιζόν, υπερασπίστηκε την ανήσυχη πρωτοτυπία του και την άμεση παρατήρηση της φύσης. Ο Ρουσό, που δεν πουλούσε έργα, έμενε στο Ganne Inn, του οποίου ο αγενής ιδιοκτήτης ήταν γενναιόδωρος και του έκανε πίστωση. Ο Ρουσό ήταν επίσης τεχνικά καινοτόμος και ένας από τους πρώτους καλλιτέχνες που χρησιμοποίησαν τις πρόσφατα τότε εφευρεθείσες πράσινες και κίτρινες χρωστικές ουσίες. Αυτά τα φρέσκα χρώματα ήταν πολύ μοντέρνα, όπως πειραματικός ήταν και ο τρόπος που τα εφάρμοζε στον καμβά του.

Μπαρμπιζόν: Ένα χωριό στο κέντρο μιας ήσυχης επανάστασης στη ζωγραφική Facebook Twitter
Ζιλ Ντιπρέ, Δρυς του Φοντενεμπλό, 1840. Minneapolis Institute of Arts and Walker Art Center

Ο Ζαν Φρανσουά Μιλέ ήταν το στήριγμα του μικρού χωριού μέχρι το τέλος της ζωής του. Γιος αφοσιωμένων καθολικών αγροτών της Νορμανδίας, ο Μιλέ είδε στο Μπαρμπιζόν ένα μέρος όπου μπορούσε να μεταφέρει την πνευματική σχέση μεταξύ ανθρώπου και φύσης. Στους πίνακές του ο Μιλέ ανέλαβε να γιορτάσει τους σπορείς, τις γαλατούδες και τους εργάτες της φάρμας, υποστηρίζοντας ότι η ομορφιά του τοπίου δεν μπορούσε να θεωρηθεί απομονωμένη από αυτούς που δούλευαν τη γη.

Μέχρι τη δεκαετία του 1860, ο Κορό ήταν τόσο διάσημος που ζωγράφοι ταξίδεψαν στο Μπαρμπιζόν από όλη την Ευρώπη, τη Ρωσία και τις Ηνωμένες Πολιτείες για να συναντήσουν αυτόν και τους συναδέλφους του «γιους του φωτός». Σε έναν χρόνο, το Ganne Inn φιλοξένησε 28 επίδοξους καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο. Η άτυπη «σχολή» που δημιουργήθηκε εκεί συνδέθηκε επίσης με το ευρύτερο καλλιτεχνικό κίνημα που αποκαλείτο «ρεαλισμός», το οποίο περιλάμβανε τον Γκουστάβ Κουρμπέ και τον Ζιλ Μπρετόν, ζωγράφους που προσπάθησαν να καταγράψουν τη σύγχρονη ζωή με σχολαστικές λεπτομέρειες.

Ωστόσο, η μεγαλύτερη επιρροή της σχολής Μπαρμπιζόν ήταν στους ιμπρεσιονιστές και στους μετα-ιμπρεσιονιστές. Στα τέλη της δεκαετίας του 1860, οι ζωγράφοι του Μπαρμπιζόν τράβηξαν την προσοχή μιας νεότερης γενιάς Γάλλων καλλιτεχνών που σπούδαζαν στο Παρίσι. Αρκετοί από αυτούς τους καλλιτέχνες επισκέφτηκαν το δάσος του Φοντενεμπλό για να ζωγραφίσουν το τοπίο και οι πρώιμες, λεπτές προσπάθειες αποτύπωσης του φευγαλέου παιχνιδιού του φωτός στη φύση ενέπνευσαν τους Κλοντ Μονέ, Μπερθ Μοριζό, Καμίγ Πισαρό και Ογκίστ Ρενουάρ να έρθουν στο Μπαρμπιζόν, ενώ ο θαυμασμός του Βαν Γκογκ για τον Μιλέ ήταν τόσο έντονος που έκανε αμέτρητες μελέτες για το έργο του καλλιτέχνη. Σε μια επιστολή του προς τον αδελφό του Τεό το 1884, έγραψε: «Για μένα, ο Μιλέ είναι αυτός ο ουσιαστικός σύγχρονος ζωγράφος που άνοιξε τον ορίζοντα σε πολλούς».

Μπαρμπιζόν: Ένα χωριό στο κέντρο μιας ήσυχης επανάστασης στη ζωγραφική Facebook Twitter
Σαρλ-Φρανσουά Ντομπινί, Άνθη Μηλιάς, 1873. Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Νέα Υόρκη

Ενώ η γαλλική αγορά τέχνης άργησε να αγκαλιάσει τον φυσικό ρεαλισμό, η ζήτηση από το εξωτερικό ήταν σημαντική. Χάρη στον  Αμερικανό καλλιτέχνη και μαθητή του Μπαρμπιζόν Γουίλιαμ Μόρις Χαντ, που είχε πολλές διασυνδέσεις, ο Κορό κατακλύζεται από παραγγελίες από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Τελικά ίδρυσε ένα ατελιέ και χρησιμοποίησε τους συναδέλφους του καλλιτέχνες στο Μπαρμπιζόν για να τον βοηθήσουν. Φυσικά έγινε κάτι αναμενόμενο, με την Αμερική να πλημμυρίζει με πολλούς πλαστούς πίνακες ή αντιγραφές έργων του Κορό, περισσότερων από όσα θα μπορούσε να είχε ζωγραφίσει στη ζωή του.

Η κοινότητα του Μπαρμπιζόν έδωσε και τη μάχη της να σωθεί το δάσος του Φοντενεμπλό από την καταστροφή, με τον Ρουσό να κάνει έκκληση στον Ναπολέοντα Γ'. Ωστόσο μέχρι το τέλος του 1870 η σιωπή του δάσους είχε αντικατασταθεί από τον θόρυβο των μηχανών, ο ποταμός του Ντομπινί είχε εκτραπεί για βιομηχανική γεωργία και οι ανοιχτοί ουρανοί του Μιλέ ήταν θολωμένοι με καπνό εργοστασίων. Όμως πάντα η σχολή του Μπαρμπιζόν έπαιξε σημαντικό ρόλο στο να υπενθυμίζει στην κοινωνία ότι η πιο ταπεινή ζωή ήταν δυνατή για όσους ήταν έτοιμοι να αφοσιωθούν σε αυτήν. Όπως έγραψε ο Μιλέ, «η φύση υποχωρεί σε αυτούς που ποθούν να την εξερευνήσουν, αλλά απαιτεί την αποκλειστική τους αγάπη».

Μπαρμπιζόν: Ένα χωριό στο κέντρο μιας ήσυχης επανάστασης στη ζωγραφική Facebook Twitter
Καμίγ Κορό, Το δάσος του Φοντενεμπλό, 1846. Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης
Μπαρμπιζόν: Ένα χωριό στο κέντρο μιας ήσυχης επανάστασης στη ζωγραφική Facebook Twitter
Κονστάν Τρουαγιόν, Συστάδα δέντρων, 1860. Art Institute of Chicago
Μπαρμπιζόν: Ένα χωριό στο κέντρο μιας ήσυχης επανάστασης στη ζωγραφική Facebook Twitter
Ογκίστ Ρενουάρ, Ο Jules Le Coeur και τα σκυλιά του στο δάσος του Φοντενεμπλό. National Gallery London
Μπαρμπιζόν: Ένα χωριό στο κέντρο μιας ήσυχης επανάστασης στη ζωγραφική Facebook Twitter
Ζαν Φρανσουά Ντομπινί, Η γέφυρα στο Gylieu, 1853. Μουσείο Τέχνης Σινσινάτι
Μπαρμπιζόν: Ένα χωριό στο κέντρο μιας ήσυχης επανάστασης στη ζωγραφική Facebook Twitter
Τεοντόρ Ρουσό, Το χωριό Becquigny, 1856. The Frick Collection
Μπαρμπιζόν: Ένα χωριό στο κέντρο μιας ήσυχης επανάστασης στη ζωγραφική Facebook Twitter
Καμίγ Κορό, Το βράδυ, 1870. Christie’s
Μπαρμπιζόν: Ένα χωριό στο κέντρο μιας ήσυχης επανάστασης στη ζωγραφική Facebook Twitter
Τεοντόρ Ρουσό, Άποψη της Οβέρν, 1830. Ιδιωτική Συλλογή
Μπαρμπιζόν: Ένα χωριό στο κέντρο μιας ήσυχης επανάστασης στη ζωγραφική Facebook Twitter
Τεοντόρ Ρουσό, Λιβάδι που συνορεύει με δέντρα, 1845. Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Νέα Υόρκη
Μπαρμπιζόν: Ένα χωριό στο κέντρο μιας ήσυχης επανάστασης στη ζωγραφική Facebook Twitter
Ζαν Φρανσουά Μιλέ, Τέλος της Ημέρας. ιδιωτική Συλλογή
Μπαρμπιζόν: Ένα χωριό στο κέντρο μιας ήσυχης επανάστασης στη ζωγραφική Facebook Twitter
Ζαν Φρανσουά Μιλέ, Οι σταχολογήτρες, 1857. Musée d'Orsay, Paris


 

Εικαστικά
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Άλμπρεχτ Ντύρερ: Τα ταξίδια του στη Γερμανία, την Ιταλία και την Ολλανδία και η αναμόρφωση της ευρωπαϊκής τέχνης

Εικαστικά / Άλμπρεχτ Ντύρερ: Τα ταξίδια του στη Γερμανία, την Ιταλία και την Ολλανδία και η αναμόρφωση της ευρωπαϊκής τέχνης

Με τα ταξίδια του τόσο στην πατρίδα του όσο και σε άλλες χώρες, έχτισε τη διεθνή φήμη του και περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο από τους Βορειοευρωπαίους προγόνους ή συνομηλίκους του, ο Ντύρερ συνδέθηκε με τις καλλιτεχνικές πρακτικές της Ιταλίας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι ρέγγες του Βαν Γκογκ και το μυστικό τους νόημα, ένα σκάνδαλο και μια σύρραξη καλλιτεχνών

Εικαστικά / Οι ρέγγες του Βαν Γκογκ και το μυστικό τους νόημα, ένα σκάνδαλο και μια σύρραξη καλλιτεχνών

Ο πίνακας «Νεκρή φύση με δυο καπνιστές ρέγγες» δημιουργήθηκε λίγες εβδομάδες αφότου ο Βαν Γκογκ έκοψε το μεγαλύτερο μέρος του αυτιού του και συμβολίζει κάτι απρόσμενο.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η Χίλμα αφ Κλιντ έβρισκε γαλήνη ζωγραφίζοντας λουλούδια

Εικαστικά / Η Χίλμα αφ Κλιντ έβρισκε γαλήνη ζωγραφίζοντας λουλούδια

Σε μια σειρά έργων που παρουσιάζει το θαύμα της ανθοφορίας των λουλουδιών και των φυτών, μια από τις πιο αξιοσέβαστες καλλιτέχνιδες της Σουηδίας στρέφεται σε έναν κόσμο ομορφιάς, γαλήνης και ισορροπίας για να αποκαλύψει αλήθειες για την ανθρώπινη κατάσταση.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Το «Πλέγμα των Κυκλάδων» και μια έκθεση που μας ταξιδεύει στις διαχρονικές του συνδέσεις

Εικαστικά / Το «Πλέγμα των Κυκλάδων» και μια έκθεση για τις διαχρονικές του συνδέσεις

Μπορεί η σύγχρονη τέχνη να συνομιλήσει δημιουργικά με την αρχαία πολιτιστική κληρονομιά; Στην ΕΦΑ Κυκλάδων πίστεψαν στο «στοίχημα» και έτσι προέκυψε μια έκθεση με ξεχωριστό ενδιαφέρον στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ίου.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Από τον Περικλή Βυζάντιο και τον Jean Tinguely μέχρι τον Robert McCabe

Εικαστικά / «Νήματα επιλογής»: Μια αθηναϊκή έκθεση δένει φωνές και γενιές

Μια ομαδική έκθεση στην Αίθουσα Τέχνης Αθηνών, με έργα των Περικλή Βυζάντιου, Robert McCabe και Jean Tinguely, μεταξύ άλλων, φέρνει σε διάλογο Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες διαφορετικών αναφορών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο «Ένοικος» του Παντελή Μάκκα: Μια γιορταστική βιντεοεγκατάσταση

Εικαστικά / Ο «Ένοικος» του Παντελή Μάκκα: Μια γιορταστική βιντεοεγκατάσταση

Μια ρετροσπεκτίβα δεκαπέντε χρόνων η οποία αποτελείται από έναν καταιγισμό εικόνων που δημιούργησε με την κάμερά του ο γνωστός video artist για μια σειρά σημαντικών παραστάσεων, οι οποίες παρουσιάζονται αποδεσμευμένες από τη θεατρική τους υπόσταση.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ξεκινάει το Back to Athens 2025

Εικαστικά / Back to Athens: Ο ετήσιος εικαστικός θεσμός επιστρέφει στο Μέγαρο Ησαΐα

Με κεντρική θεματική «Η διαίρεση της ζωής», το Back to Athens 2025 παρουσιάζει 30 εκθέσεις, εγκαταστάσεις, performance και προβολές από καλλιτέχνες και επιμελητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Takis: Αρχαϊκός καλλιτέχνης, προφήτης, μάντης, μάγος. Σίγουρα μοναδικός

Εικαστικά / Takis: Αρχαϊκός καλλιτέχνης, προφήτης, μάντης, μάγος. Σίγουρα μοναδικός

Με μια μεγάλη έκθεση σε δύο μέρη, στην Αθήνα και στην Άνδρο, το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή γιορτάζει τα εκατό χρόνια του Takis, μίας από τις σημαντικότερες σημαντικότερες προσωπικότητες της ελληνικής αλλά και της παγκόσμιας εικαστικής σκηνής.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μια νέα τοιχογραφία με τη ζωή των σεξεργατριών σε έναν δρόμο του Μεταξουργείου

Εικαστικά / Μια νέα τοιχογραφία για την αόρατη ζωή των σεξεργατριών στην οδό Ιάσωνος

Η διεθνής εικαστικός Paulina Olowska δημιουργεί μια τοιχογραφία στον πεζόδρομο του Μεταξουργείου για τις γυναίκες και γειτόνισσές της με τις οποίες καλημερίζεται και πίνει καφέ.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο ζωοπλάστης γλύπτης Ευριπίδης Βαβούρης (1911-1987) 

Εικαστικά / Ευριπίδης Βαβούρης: Πέρα από το «Λαγωνικό» της Φωκίωνος Νέγρη

Ο δημιουργός του γνωστού αγάλματος της Κυψέλης υπήρξε ένας στοχαστικός γλύπτης της Αθήνας με αξιόλογη πορεία, που απέδιδε πειστικά και με μεγάλη ευαισθησία τα κατοικίδια ζώα. Μια επίσκεψη στο ατελιέ του, που έχει διατηρηθεί σε άψογη κατάσταση, αποτέλεσε το ερέθισμα για να τον ανακαλύψουμε και να τον επανεκτιμήσουμε. 
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ένας Ιούνιος γεμάτος τέχνη: 28 εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Εικαστικά / Ένας Ιούνιος γεμάτος τέχνη: 28 εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Μια σειρά από εκθέσεις σημαντικών καλλιτεχνών χαρακτηρίζουν την έναρξη του καλοκαιριού. Από τα Plásmata 3 της Στεγης έως την αναδρομική έκθεση του Takis κι από τη Marlene Dumas έως την Charline von Heyl.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ