Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ: Ο «μάγος του ρομαντισμού» κατακτά την Αμερική

Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ: Ο «μάγος του ρομαντισμού» κατακτά την Αμερική Facebook Twitter
Caspar David Friedrich, The Sea of Ice. Hamburger Kunsthalle/bpk
0

Μετά την Ευρώπη, όπου τρία μεγάλα μουσεία της Γερμανίας, η Hamburger Kunsthalle στην οποία ανήκει το εμβληματικό και πιο γνωστό έργο του «Περιπλανώμενος πάνω από τη θάλασσα της ομίχλης», η Alte Nationalgalerie του Βερολίνου και το Albertinum στη Δρέσδη, γιόρτασαν το 2024 την επέτειο των 250 ετών από τη γέννηση του «μάγου του ρομαντισμού», όπως αποκαλείται ο Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ (Caspar David Friedrich), το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης (ΜΕΤ) παρουσιάζει την πρώτη μεγάλη αναδρομική του έκθεση στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η έκθεση περιλαμβάνει πάνω από 75 πίνακες και έργα σε χαρτί του Γερμανού καλλιτέχνη. Πρόκειται για μια σπάνια ευκαιρία για τους Αμερικανούς φιλότεχνους, αφού πολλά από τα έργα ταξιδεύουν για πρώτη φορά στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Οι πολλές αναδρομικές εκθέσεις αλλά και η συζήτηση γύρω από τον Φρίντριχ είναι μια ευκαιρία να επανεξεταστεί το έργο ενός δημιουργού που, αν και ήταν σεβαστός στους γερμανικούς και ρωσικούς κύκλους, στην εποχή του οι πίνακές του δεν θεωρήθηκαν αμέσως αριστουργήματα, ενώ από τον θάνατό του το 1840 μέχρι το 1890 το έργο του έπεσε στη λήθη. Αργότερα, ο συμβολισμός στο έργο του συνδέθηκε με τα κεντροευρωπαϊκά κινήματα. Οι αρχές του 20ού αιώνα έφεραν μια ανανεωμένη εκτίμηση για την τέχνη του, ξεκινώντας το 1906 από μια έκθεση στο Βερολίνο με τριάντα δύο πίνακές του. Το έργο του επηρέασε πολλά κινήματα της τέχνης, όπως τους εξπρεσιονιστές και αργότερα τους σουρεαλιστές και τους υπαρξιστές.

Η εικονογραφική γλώσσα που ανέπτυξαν ο Φρίντριχ και οι ομότεχνοί του ρομαντικοί για να εκφράσουν τη σύνδεση με τη φύση είναι βαθιά ριζωμένη στο πώς βλέπουμε τον κόσμο, τόσο στην τέχνη όσο και στην ποπ κουλτούρα.

Η έκθεση που ξεκίνησε στο ΜΕΤ και θα διαρκέσει μέχρι τον Μάϊο τιτλοφορείται «Caspar David Friedrich: The Soul of Nature» και παρουσιάζει τη φύση ως τόπο προσωπικής και φιλοσοφικής ανακάλυψης στην τέχνη του Φρίντριχ.

Συνδυάζοντας την εκφραστική δύναμη της προοπτικής, του φωτός, του χρώματος και της ατμόσφαιρας, ο καλλιτέχνης δημιούργησε τοπία που αρθρώνουν μια βαθιά σύνδεση μεταξύ του φυσικού κόσμου και του εσωτερικού εαυτού ή της ψυχής. Η δουλειά του περιείχε όλα τα ιδανικά του ρομαντισμού, μιας πολιτιστικής επανάστασης που υπερασπίστηκε την ατομική αντίληψη και τα συναισθήματα που εξακολουθούν να είναι ζωτικής σημασίας και σήμερα.

Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ: Ο «μάγος του Ρομαντισμού» κατακτά την Αμερική Facebook Twitter
Caspar David Friedrich, Αυτοπροσωπογραφία, 1800. Royal Museum of Fine Arts, Copenhagen

«Η τέχνη του Φρίντριχ μάς θυμίζει μια οριακή στιγμή στην ανάπτυξη της ανθρώπινης κατανόησης για τον φυσικό κόσμο», δήλωσε η Alison Hokanson, συνεπιμελήτρια της έκθεσης. «Τα τοπία του σηματοδοτούν την άνοδο της ρομαντικής σύνδεσης της φύσης και του εαυτού, μια ευαισθησία που διασταυρώθηκε με την έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης και την ανάπτυξη αυτού που τώρα ονομάζουμε οικολογική συνείδηση. Κοιτάζοντας το έργο του, μπορούμε να διακρίνουμε τις απαρχές μιας εμπειρίας που σχετίζεται με τη φύση, κάτι που συμβαίνει και σήμερα».

Η εικονογραφική γλώσσα που ανέπτυξαν ο Φρίντριχ και οι ομότεχνοί του ρομαντικοί για να εκφράσουν τη σύνδεση με τη φύση είναι βαθιά ριζωμένη στο πώς βλέπουμε τον κόσμο, τόσο στην τέχνη όσο και στην ποπ κουλτούρα. Άλλωστε το έργο του «Περιπλανώμενος πάνω από τη θάλασσα της ομίχλης» έχει κοσμήσει αντικείμενα και εξώφυλλα βιβλίων, ως πρώιμο έργο μιας ποπ αρτ του περασμένου αιώνα, αν και λίγοι γνωρίζουν το σύνολο του έργου του δημιουργού του.

Γκάσπαρ Facebook Twitter
Caspar David Friedrich, Περιπλανώμενος πάνω από τη θάλασσα της ομίχλης, περ 1817. Hamburger Kunsthalle. Φωτ.: The Met

Η έκθεση στο ΜΕΤ ξεδιπλώνεται χρονολογικά και θεματικά, παρακολουθώντας την απεικόνιση του τοπίου μέσα και γύρω από τη Γερμανία όπως το είδε ο Φρίντριχ κατά τη διάρκεια των τεσσάρων δεκαετιών της καριέρας του. Η διάρκεια της ζωής του συνέπεσε με έντονες συμβολικές και φυσικές αλλαγές που προέκυψαν από την άνοδο της ρομαντικής σκέψης, τις επιστημονικές ανακαλύψεις, την εκκολαπτόμενη εκβιομηχάνιση, την πολιτική αναταραχή και τον πόλεμο. Κάθε ενότητα της έκθεσης εξετάζει συγκεκριμένα μοτίβα και εικονογραφικές στρατηγικές που καθόρισαν την τέχνη του και διερευνά τα θέματα που διερεύνησε και ο ίδιος, μεταξύ των οποίων η πνευματικότητα και η θρησκεία, η εμπειρία του άπειρου και του άγνωστου, το πέρασμα του χρόνου και η θνητότητα, η μοναξιά και η συντροφικότητα στη φύση, η αντιπαράθεση του οικείου και του άγνωστου και το μείγμα ομορφιάς και κινδύνου που οι ρομαντικοί ονόμαζαν «το υψηλό».

Ο Φρίντριχ πέρασε τα πρώτα χρόνια του στη Δρέσδη, που ήταν ένα ακμάζον πολιτιστικό κέντρο και εστία της πρώιμης ρομαντικής σκέψης. Εργαζόμενος κυρίως ως σχεδιαστής και χαράκτης, χάραξε τη δημιουργική του διαδρομή πειραματιζόμενος με διαφορετικά στυλ και τεχνικές. Τα πρώιμα έργα του, βασισμένα στην πρακτική να σχεδιάζει σε εξωτερικό χώρο, αποκαλύπτουν την εξελισσόμενη οπτικοποίηση του φυσικού κόσμου ως τόπου συναισθηματικής εμπειρίας και την όλο και πιο αντισυμβατική προσέγγισή του στην προοπτική και τη σύνθεση.

Γκάσπαρ Facebook Twitter
Caspar David Friedrich, The Summer, 1807. Courtesy Neue Pinakothek, Munich
Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ: Ο «μάγος του Ρομαντισμού» κατακτά την Αμερική Facebook Twitter
Caspar David Friedrich, Moonrise over the Sea, 1822. Nationalgalerie, Staatliche Museen zu Berlin

Περίπου το 1807, άρχισε να επικεντρώνεται στην ελαιογραφία. Πολλοί από τους πρώιμους πίνακές του, που έγιναν εν μέσω της αστάθειας και της βίας που κατέκλυσε τα γερμανικά εδάφη κατά τους Ναπολεόντειους Πολέμους (1803-1815), απεικονίζουν εμβλήματα οδύνης και παρηγοριάς: χριστιανικούς σταυρούς και εγκαταλελειμμένα καθολικά μοναστήρια στο γερμανικό έδαφος. Τα έργα του τονίζουν το θαύμα και τη λαχτάρα ενός προσωπικού ταξιδιού πίστης. Οι απεικονίσεις του τοπίου από τον καλλιτέχνη ως τόπου ιερής συνάντησης υπογραμμίζουν ένα σημείο ανάφλεξης συγκρούσεων σε ολόκληρο τον πολιτισμό σχετικά με το θρησκευτικό δόγμα και τις νέες έννοιες της πνευματικής ζωής.

Αν και η μοναξιά –μια εμπειρία που απεικονίζεται με θλίψη σε έργα όπως το «Monk by the Sea»– είναι ένα σημαντικό θέμα στην τέχνη του, έζησε και δημιούργησε μέσα σε μια κοινότητα φίλων και οικογένειας. Η Ακαδημία Τέχνης της Δρέσδης, της οποίας ήταν μέλος και αργότερα καθηγητής, προσέλκυε ομοϊδεάτες συνομηλίκους και μαθητές, με τους οποίους εξερεύνησε το τοπίο και αντάλλαξε ιδέες και μεθόδους.

Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1810 και του 1820, τα απροκάλυπτα θρησκευτικά σύμβολα που κυριάρχησαν στο πρώιμο έργο του Φρίντριχ έδωσαν τη θέση τους σε εικόνες εμποτισμένες με ευρύτερους πνευματικούς συνειρμούς. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο Φρίντριχ ζωγράφισε πολυάριθμες σκηνές εμπνευσμένες από τη γεωγραφία και την καθημερινή ζωή γνωστών σε αυτόν τόπων. Τα θαλασσινά και τα αστικά τοπία του καλλιτέχνη εξερευνούν τον διάλογο μεταξύ οικείων και μακρινών, άγνωστων βασιλείων και παραπέμπουν στην υπόσχεση της επικοινωνίας με τη φύση.

Γκάσπαρ Facebook Twitter
Caspar David Friedrich, The Monk by the Sea, μετ. 1808 και 1810. © Staatliche Museen zu Berlin, Nationalgalerie
Γκάσπαρ Facebook Twitter
Caspar David Friedrich, Walk at Dusk, μεταξύ1837-1840. J. Paul Getty Museum.
Γκάσπαρ Facebook Twitter
Caspar David Friedrich, Man and Woman Contemplating the Moon. Staatliche Museen zu Berlin

Μια ενότητα της έκθεσης διερευνά το ενδιαφέρον του Φρίντριχ για το πέρασμα του χρόνου. Απεικονίσεις των εποχών συνδυάζουν τους κύκλους της φύσης με τους ρυθμούς της ανθρώπινης ζωής και της ιστορίας. Ο Φρίντριχ αγαπούσε τον χειμώνα και δημιούργησε πολυάριθμα έργα που αιχμαλωτίζουν τα λεπτά χρώματα της εποχής και συσχετίζονται με τον θάνατο και την αναγέννηση. Οι εκθαμβωτικές ακουαρέλες του με αιωνόβια κατάφυτα κάστρα θυμίζουν την ανθρώπινη προσπάθεια και θρηνούν για το εφήμερο της ύπαρξης, σαν απομεινάρια του παρελθόντος που κάποτε εξέφρασαν ελπίδες και απογοητεύσεις.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1820 και στις αρχές της δεκαετίας του 1830, το γούστο του κοινού απομακρύνθηκε από τα ενδοσκοπικά, αινιγματικά τοπία του Φρίντριχ προς έναν πιο άμεσο τρόπο αναπαράστασης. Αν και η φήμη του ως καλλιτέχνη δέχτηκε πλήγμα, παρέμεινε πιστός στις αρχές του. Εκείνη την περίοδο έγραψε: «Η αποστολή ενός καλλιτέχνη είναι να αναγνωρίσει το πνεύμα της φύσης και, με όλη την καρδιά και την πρόθεσή του, να εμβαθύνει σε αυτό, να το απορροφήσει και να το επιστρέψει ξανά με τη μορφή ενός πίνακα».

Γκάσπαρ Facebook Twitter
Caspar David Friedrich, Ruins at Oybin, περ. 1812.

Η έκθεση στο ΜΕΤ αφιερώνει το τελευταίο της μέρος στα τελευταία χρόνια του Φρίντριχ. Παρόλο που το έργο του είχε πέσει σε δυσμένεια και παρόλο που δυσκολευόταν να ζωγραφίσει εξαιτίας ενός εγκεφαλικού επεισοδίου, η δημιουργική ορμή του παρέμεινε αμείωτη. Επιστρέφοντας στην τεχνική της μελάνης, αφοσιώθηκε στην απεικόνιση νεκροταφείων, αρχαίων τάφων και άδειων ακτών, εικόνες που αντικατοπτρίζουν ένα ευρύ φιλοσοφικό ενδιαφέρον για τον θάνατο και ό,τι μπορεί να βρίσκεται πέρα από αυτόν και αποτελούν έναν ισχυρό επίλογο στο σύνολο του έργου του.

Η έκθεση του ΜΕΤ τοποθετεί την τέχνη του μέσα στην ταραχώδη πολιτική κατάσταση και τη ζωντανή κουλτούρα της γερμανικής κοινωνίας του 19ου αιώνα, φωτίζοντας τον ρόλο του ρομαντισμού στη διαμόρφωση των σύγχρονων αντιλήψεων για τον φυσικό κόσμο.

Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ: Ο «μάγος του Ρομαντισμού» κατακτά την Αμερική Facebook Twitter
Caspar David Friedrich, Seashore by Moonlight (1835–1836). Hamburger Kunsthalle
Εικαστικά
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Οι μεγάλες εκθέσεις του 2025

Εικαστικά / Οι μεγάλες διεθνείς εκθέσεις του 2025 που αξίζουν το ταξίδι

Τα σχέδια των Dolce & Gabbana και η εμβληματική τέχνη του Anselm Kiefer, οι περφόρμανς του Leigh Bowery, οι γυναίκες της Suzanne Valadon και ο ονειρικός κόσμος του Wes Anderson βρίσκονται ανάμεσα στις πιο σημαντικές εκθέσεις της νέας χρονιάς.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Los Caprichos»: Ο σκωπτικός Γκόγια στην Εθνική Πινακοθήκη

Εικαστικά / «Los Caprichos»: Ο σκωπτικός Γκόγια στην Εθνική Πινακοθήκη

80 χαρακτικά που σατιρίζουν τη διαφθορά, τη θρησκευτική υποκρισία, την απληστία, την αμάθεια και τη δεισιδαιμονία. Έργα που μπορεί να αποτέλεσαν μια οικονομική καταστροφή για τον μεγάλο Ισπανό ζωγράφο, αλλά θεωρούνται πρόδρομοι της μοντέρνας τέχνης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η Αφρική ανάμεσά μας*

Εικαστικά / «Χρησιμοποιούμε τα αντικείμενα για να ακουστούν ιστορίες ανθρώπων»

Στο Μουσείο Μπενάκη, η έκθεση «Η Αφρική ανάμεσά μας» αποτελεί έναν ζωντανό διάλογο ανάμεσα σε αντικείμενα, φωνές και μνήμες της ελληνο-αφρικανικής κοινότητας στην Ελλάδα, φωτίζοντας ταυτότητες, κληρονομιές και διασταυρώσεις πολιτισμών.
M. HULOT
ψυχοπαίδης

Εικαστικά / Ο Γιάννης Ψυχοπαίδης έφτιαξε μια πόλη από αναγεννημένα ερείπια στην γκαλερί Ζουμπουλάκη

Από ένα μακρινό ή πρόσφατο παρελθόν ξεβρασμένα στο σήμερα, τα σπασμένα αυτά κομμάτια μάς κάνουν να ανακαλούμε με τη φαντασία μας την προϊστορία τους, μια αλλοτινή ζωή που κάποτε υπήρξε.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο ζωοπλάστης γλύπτης Ευριπίδης Βαβούρης (1911-1987) 

Εικαστικά / Ευριπίδης Βαβούρης: Πέρα από το «Λαγωνικό» της Φωκίωνος Νέγρη

Ο δημιουργός του γνωστού αγάλματος της Κυψέλης υπήρξε ένας στοχαστικός γλύπτης της Αθήνας με αξιόλογη πορεία, που απέδιδε πειστικά και με μεγάλη ευαισθησία τα κατοικίδια ζώα. Μια επίσκεψη στο ατελιέ του, που έχει διατηρηθεί σε άψογη κατάσταση, αποτέλεσε το ερέθισμα για να τον ανακαλύψουμε και να τον επανεκτιμήσουμε. 
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ένας Ιούνιος γεμάτος τέχνη: 28 εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Εικαστικά / Ένας Ιούνιος γεμάτος τέχνη: 28 εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Μια σειρά από εκθέσεις σημαντικών καλλιτεχνών χαρακτηρίζουν την έναρξη του καλοκαιριού. Από τα Plásmata 3 της Στεγης έως την αναδρομική έκθεση του Takis κι από τη Marlene Dumas έως την Charline von Heyl.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μαρλέν

Εικαστικά / Marlene Dumas: «Η τέχνη είναι πάντοτε μια πράξη εναντίον της βίας»

Η κορυφαία Νοτιοαφρικανή ζωγράφος παρουσιάζει την πρώτη ατομική της έκθεση στην Ελλάδα, στην οποία τα έργα της διαλέγονται με αρχαιότητες από τις μόνιμες συλλογές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Πρόδρομος Τσιαβός: «Στην παρουσία μας στον δημόσιο χώρο ο στόχος μας δεν είναι απλά να κάνουμε μια έκθεση αλλά να ακούσουμε, να συζητήσουμε, να αφήσουμε κάτι πίσω μας»

Plāsmata 3 / Πρόδρομος Τσιαβός: «Στόχος μας δεν είναι απλά να κάνουμε μια έκθεση, αλλά να αφήσουμε κάτι πίσω μας»

Ο επικεφαλής Ψηφιακής Ανάπτυξης και Καινοτομίας του Ιδρύματος Ωνάση μιλά με υπόκρουση τα ασταμάτητα τιτιβίσματα των πουλιών που έρχονται από τα σκιερά δέντρα του Πεδίου του Άρεως.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η Ραλλού Μάνου, ο Γρηγόρης Σεμιτέκολο και η Ναυσικά Πάστρα σε μια συνάντηση με τη σύγχρονη τέχνη σε ένα εργοστάσιο στον Πειραιά

Εικαστικά / Η Ραλλού Μάνου, ο Γρηγόρης Σεμιτέκολο και η Ναυσικά Πάστρα «συνομιλούν» με τη σύγχρονη τέχνη

Οι τρεις Έλληνες πρωτοπόροι καλλιτέχνες που στιγμάτισαν την ελληνική δημιουργία, σε μια απρόσμενη διαγενεακή συνάντηση με τη Sagg Napoli και τον Mungo Thomson, σε ένα εργοστάσιο στον Πειραιά.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
PLASMATA 3 TOPIC

Plāsmata 3 / Plāsmata 3: «Ο πιο σύντομος δρόμος είναι πάντα ο λιγότερο ενδιαφέρων»

Η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, καλλιτεχνική διευθύντρια του Ιδρύματος Ωνάση, επιμελείται μαζί με την ομάδα της Στέγης μια έντυπη «ξενάγηση» στην έκθεση «Plāsmata 3: We’ve met before, haven’t we?», που παρουσιάζεται στο Πεδίον του Άρεως.
THE LIFO TEAM
O Jean Tinguely σατίριζε την εξάρτησή μας από την τεχνολογία πολύ πριν το AI

Εικαστικά / O Jean Tinguely σατίριζε την εξάρτησή μας από την τεχνολογία πολύ πριν το AI

Τα παράξενα μηχανικά γλυπτά του πρωτοποριακού καλλιτέχνη –του οποίου φέτος γιορτάζονται τα 100 χρόνια από τη γέννησή του με εκθέσεις σε όλο τον κόσμο– αποτελούν ένα σαρδόνιο σχόλιο και για τη σύγχρονη κοινωνία.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
2ο κομμάτι Αφροδίτη

Onassis Stegi / Ξενάγηση στα Plāsmata: Κεφάλαιο 2

«Μας αρέσει η παρέκκλιση και η απόκλιση. Στη ζωή, γενικά. Στους ανθρώπους. Και στην τέχνη. Και εδώ. Από τον Ροδώνα στη Γαρδένια, από τις Αριές στο θέατρο Αλίκη. Οι σπείρες έχουν φτιαχτεί για να τις περπατήσεις και τα παρτέρια για να σταθείς».
ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΟΥ
Αφροδίτη 5.

Onassis Stegi / Ξενάγηση στα Plāsmata: Κεφάλαιο 5

«Και έχεις τόσα να πεις με τα έργα που θα συναντήσεις. Σαν τα ταξίδια. Τα αληθινά ταξίδια, όχι αυτά που κάνεις για δουλειά. Τα άλλα. Εκείνα που κάνεις με παρέα και πιάνετε κουβέντα με αγνώστους χωρίς βιασύνη. Εκείνα που παίρνεις τον χρόνο σου για να χορτάσεις τις λεπτομέρειες».
ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΟΥ