Το βουκολικό ρομάντζο του Λόγγου Δάφνις και Χλόη υπήρξε ένα από τα πρώτα μυθιστορήματα στην ιστορία του δυτικού πολιτισμού. Γραμμένο στη Λέσβο τον 3ο αι. μ.Χ. στην ελληνιστική κοινή, χωρίς να γνωρίζουμε ακριβή χρονολογία, αποτελείται από 4 βιβλία και υπήρξε ένα από τα πιο αγαπημένα αναγνώσματα της εποχής του. Ιδιαίτερα δημοφιλές στις αρχοντοπούλες της Μήθυμνας και στα σαλόνια της Κεντρικής Ευρώπης αργότερα, την εποχή της Αναγέννησης, η πρώτη του μετάφραση στα γαλλικά εντοπίζεται το 1550, ενώ στη συνέχεια μεταφράστηκε στα γερμανικά, στα ιταλικά και σε άλλες γλώσσες.
Με φόντο τη φύση του νησιού, τους λόγγους, τα ρυάκια, τα βουνά και τα λαγκάδια, δημιουργείται ένα αμόλυντο, ειδυλλιακό, ποιμενικό σύμπαν, όπου δύο έφηβοι μεγαλώνουν μαζί. Ο Δάφνις και η Χλόη, δύο παιδιά που οι βοσκοί Λάμων και Δρύας βρήκαν στην ύπαιθρο και τα υιοθέτησαν, βόσκουν τα κατσίκια και τα πρόβατά τους, αλλά σιγά σιγά ανακαλύπτουν τον έρωτα. Συγχρόνως, γίνονται αντικείμενο ενδιαφέροντος και διεκδίκησης από άλλους κι έτσι ζουν μια περιπέτεια, που όμως έχει αίσιο τέλος.
Η αναζήτηση του χαμένου παραδείσου, ο εξιδανικευμένος τόπος μιας μακρινής εποχής, η αναζήτηση της Αρκαδίας, είλκυε την ευρωπαϊκή κοινωνία, που όλα αυτά τα έβλεπε ως προέκταση της μεγάλης αρχαιοελληνικής κληρονομιάς. Κατά την Αναγέννηση, αλλά και αργότερα, μετά τον Διαφωτισμό, δημιουργήθηκε μια ολόκληρη τάση για μια φανταστική ενατένιση του ιδανικού αυτού τοπίου. Οι καλλιτέχνες ονειρευόντουσαν κοιλάδες, λίμνες, ψηλά βουνά, καταρράκτες και ποτάμια, ανάμεσα στα οποία θα κυκλοφορούσαν νεράιδες και ο θεός Πάνας, παίζοντας τον αυλό του. Η παρουσία δύο αγνών νέων που ερωτοτροπούν συμπλήρωνε το ειδυλλιακό αυτό σκηνικό.
Έψαχνα ένα έργο που στη Μικρή Επίδαυρο θα αλληλεπιδρούσε με το περιβάλλον. Το αρχαίο θέατρο έχει μεταποιηθεί και έχει διασωθεί η ρωμαϊκή βερσιόν του. Μπροστά του αντικρίζεις ένα σπιτάκι 100 ετών, τα δέντρα γύρω μας είναι 200 και 300 ετών, πιο κάτω βρίσκεται η θάλασσα. Όλο αυτό το τοπίο είναι σαν να εκπροσωπεί την ελληνική ιστορία.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι δύο ήρωες ενέπνευσαν πολλούς ζωγράφους, ανάμεσά τους ο Σεμπαστιάν Μπουρτόν, ο Φρανσουά Ζεράρ, ο Ραφαέλ Κολέν, ο γλύπτης Ζαν-Πιερ Κορτό, ο Μαρκ Σαγκάλ, μετά από ανάθεση του Τεριάντ, ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας. Κι αφού ο Ζακ Όφενμπαχ το 1860 συνέθεσε όπερα βασισμένη σε θεατρική εκδοχή του 1849, ο Ντιάγκιλεφ ανέθεσε το 1909 στον Μορίς Ραβέλ να γράψει ένα μπαλέτο επάνω στον μύθο. Το μπαλέτο Δάφνις και Χλόη παρουσιάστηκε από τα Ballets Russes στο Théâtre du Châtelet του Παρισιού το 1912 σε χορογραφία Μισέλ Φοκίν και σκηνικά-κοστούμια Λεόν Μπακστ, με πρωταγωνιστές τον Βάσλαβ Νιζίνσκι και την Ταμάρα Καρσάβινα. Ήταν μια θρυλική παράσταση που έγραψε ιστορία.
Η διαδρομή του ρομάντζου του 3ου αι. συνεχίστηκε στην Ελλάδα, όταν το 1931 ο σκηνοθέτης Ορέστης Λάσκος γύρισε την πρώτη του ταινία εμπνευσμένη από αυτό, πετυχαίνοντας μερικές καινοτομίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Χρησιμοποίησε «παγχρωματικό» φιλμ που έδινε πολλές αποχρώσεις του ασπρόμαυρου, μετακίνησε την κάμερά του, ενώ για πρώτη φορά μια ευρωπαϊκή ταινία έδειχνε γυμνό. Τα κοστούμια, πάντως, ήταν δανεικά από τις Δελφικές Εορτές του Άγγελου Σικελιανού και τα γυρίσματα έγιναν στην Αγιάσο της Λέσβου και στη λίμνη της Βουλιαγμένης με ερασιτέχνες ηθοποιούς, την Ελληνοαμερικανίδα χορεύτρια Λούση Ματλή και τον «αρχαιοελληνικής κατατομής» Απόλλωνα Μαρσύα. Ο ίδιος ο δημιουργός της τής πρόσθεσε ήχο δύο χρόνια μετά, αλλά η ταινία για πολλά χρόνια θεωρούνταν χαμένη, μέχρι που εντοπίστηκε μια κόπια στην Αμερική και το 1992 έγινε αποκατάστασή της υπό την επίβλεψη του Λάσκου, ο οποίος είχε γυρίσει μια ακόμα εκδοχή το 1969.
Σε θεατρική μορφή έχει ανέβει ελάχιστες φορές. Ο σκηνοθέτης Δημήτρης Μπογδάνος αποπειράται να ανεβάσει το έργο στη Μικρή Επίδαυρο, έχοντας κάνει μια διασκευή βασισμένη στη νέα μετάφραση της Τζιάνας Τσαϊλακοπούλου. Πρωταγωνιστές είναι η Ηλέκτρα Φραγκιαδάκη και ο Δημήτρης Πασσάς, ενώ ο Γιάννης Φέρτης, ο Ντέιβιντ Λιντς και η Έλλη Πασπαλά εμφανίζονται σε εμβληματικούς ρόλους.
Συναντηθήκαμε κατά τη διάρκεια των προβών και μιλήσαμε για το ενδιαφέρον εγχείρημα. Είπε: «Πρόκειται για μια αρχετυπική ιστορία. Σε αντίθεση, όμως, με όλους τους άλλους μεγάλους έρωτες, που για να καταγραφούν είτε στην Ιστορία είτε στη δραματουργία έπρεπε να έχουν άδοξο τέλος, εδώ μιλάμε για έναν έρωτα ιδανικό. Το βλέπω σαν ένα prequel όλων των μεγάλων ερώτων που καταλήγουν άδοξα. Το ίδιο το κείμενο δεν έχει τις τρομερές αρετές που έχουν τα μεγάλα αρχαία δράματα ή ο Σαίξπηρ, ίσως γιατί ο Λόγγος προσπαθεί να τα χωρέσει όλα. Ακροβατεί μεταξύ των περιγραφών των τοπίων και παράλληλα θέλει να εξελίσσει την ιστορία του, χρησιμοποιώντας τη δράση.
Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο, και αυτό που με έκανε να ασχοληθώ με το έργο, είναι ότι καταρρίπτει την ηθική που έχουμε καταχωρισμένη στο υποσυνείδητό μας. Μπορεί οι ήρωες να παλεύουν ταξικά, αλλά ο έρωτας, που είναι το βασικό θέμα του έργου, δεν έχει όρια. Το ζευγάρι απειλείται από επιθέσεις πειρατών, αρπαχτικά, μνηστήρες, ερωμένες, και όλα αυτά δεν γνωρίζουν κανένα σύνορο. Εμφανίζεται ο Δόρκωνας, που διεκδικεί τη Χλόη, και αργότερα ο Γνάθων, που διεκδικεί τον Δάφνι, κι αυτό συμβαίνει με απόλυτη φυσικότητα. Οι ήρωες είναι τελείως ελεύθεροι μέσα στη φύση».
«Γιατί αυτή η επιλογή;» «Έψαχνα ένα έργο που στη Μικρή Επίδαυρο θα αλληλεπιδρούσε με το περιβάλλον. Το αρχαίο θέατρο έχει μεταποιηθεί και έχει διασωθεί η ρωμαϊκή βερσιόν του. Μπροστά του αντικρίζεις ένα σπιτάκι 100 ετών, τα δέντρα γύρω μας είναι 200 και 300 ετών, πιο κάτω βρίσκεται η θάλασσα. Όλο αυτό το τοπίο είναι σαν να εκπροσωπεί την ελληνική ιστορία. Ήθελα, λοιπόν, ένα έργο που να αντιστοιχεί χρονικά στο θέατρο, ώστε να κάνω μια site sensitive παράσταση. Χρησιμοποιούμε σε αρκετά στέρεη βάση το κείμενο, που είναι πολύ μεγάλο, και γι' αυτό και ανεβαίνει σπάνια στο θέατρο».
«Επιστρατεύεις έναν βετεράνο ηθοποιό, όπως ο Γιάννης Φέρτης, την τραγουδίστρια Έλλη Πασπαλά και τον μουσικό Ντέιβιντ Λιντς. Πώς τους εντάσσεις στο έργο;» «Το μυθιστόρημα ξεκινάει με έναν αφηγητή που λέει ότι επισκέφθηκε αυτόν τον τόπο, όπου είδε μια ιστορία σαν ζωγραφιά. Ο Φέρτης επιστρέφει στον τόπο όπου κάποτε έζησε έναν μεγάλο έρωτα. Όσον αφορά την Πασπαλά, αυτό που ήθελα να κάνω με τη μουσική ήταν να δραματοποιήσω το θεϊκό στοιχείο. Υπάρχει πολλή θεϊκή καθοδήγηση στην ιστορία. Επομένως, ο Λιντς αναλαμβάνει τον ρόλο του Πάνα και η Έλλη είναι η νύμφη, η καλή νεράιδα του παραμυθιού, δηλαδή οι δύο βασικοί προστάτες του ζευγαριού».
Μου δείχνει ένα σκηνικό από άνθη με φωτάκια. Μου εξηγεί: «Ανάμεσά τους σχηματίζεται ένα ρυάκι από σκάφες και γύρω από τον βωμό θα υπάρχουν αντίγραφά του με καθρέφτες, το νυμφαίο άντρο από το οποίο ξεκινάνε όλες οι δράσεις. Η συνθήκη μέσα στην οποία ζωντανεύει το έργο είναι τα παιδικά παιχνίδια. Η τελευταία φράση του είναι "η Χλόη ξάπλωσε δίπλα στον Δάφνι, έγινε γυναίκα και κατάλαβε ότι όσα έκαναν μέχρι τότε ήταν μονάχα παιχνίδια παιδικά". Και τα 4 βιβλία του έργου ταξιδεύουν μέσα από συνθήκες των ελληνικών παιχνιδιών της αλάνας. Κουτσό, πατητό, αμπάριζα, παιχνίδια που θυμάμαι από τα καλοκαίρια μου σε χωριό της Νάξου».
«Οπότε, πρόκειται για μια μεταγραφή των παιδικών σου χρόνων στη Νάξο;» «Προφανώς, όταν σκέφτομαι αγρούς και λαγκάδια, δεν σκέφτομαι τη Λέσβο αλλά τη Νάξο. Τα παιχνίδια τα οπτικοποιώ κάτω από τη λάμπα της ΔΕΗ». «Έχει ενδιαφέρον αυτό, γιατί όλα τα παιδικά παιχνίδια κρύβουν ένα παιχνίδι με το σεξ» παρατηρώ και απαντάει: «Δεν μου είχε περάσει ποτέ από το μυαλό, αλλά τώρα που τα μελετάω και τα παρατηρώ, ο ερωτισμός σαν να είναι παντού. Είναι μια παράσταση από σώματα για σώματα και έχουμε επενδύσει πολύ σε αυτό. Περισσότερο σωματοποιούνται οι σκηνές παρά περιγράφονται. Όσον αφορά τη μουσική, επέλεξα τον Ντέιβιντ Λιντς γιατί είναι αυθεντία στα πνευστά στην Ελλάδα. Είναι το μόνο ουσιαστικά απτό βουκολικό στοιχείο και έχει μπει με έναν χειροποίητο τρόπο. Σωλήνες, σκάφες και κουδούνες λειτουργούν ως κρουστά και γίνονται οι μουσικοί μας».
Info
Δάφνις + Χλόη του Λόγγου
Μικρο Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου
19-20/7, 21:30
Σκηνοθεσία - διασκευή - σκηνογραφία: Δημήτρης Μπογδάνος
Μετάφραση - δραματολογία: Τζιάνα Τσαϊλακοπούλου
Κινησιολογία: Μαριάννα Καβαλλιεράτου
Μουσική: Ντέιβιντ Λιντς
Κοστούμια: Άγγελος Μέντης
Σχεδιασμός φωτισμών: Σάκης Μπιρμπίλης
Βοηθός σκηνοθέτη: Κωνσταντίνος Κουνέλλας
Βοηθός σκηνογράφου: Φώτης Κομεσσάριος
Ειδική συνεργάτις: Κατερίνα Έσσλιν
Μουσικός επί σκηνής ο Ντέιβιντ Λιντς
Διεύθυνση παραγωγής: Μανόλης Σάρδης/Pro4
Βοηθός διευθυντή παραγωγής: Χριστίνα Πολυχρονιάδου
Με την υποστήριξη της Σχολής Μωραΐτη, της Bunker και του Ωδείου «Φίλιππος Νάκας»
Ερμηνεύουν: Γιάννης Φέρτης, Έλλη Πασπαλά, Δημήτρης Μάριζας, Μάρκος Παπαδοκωνσταντάκης, Φωτεινή Παπαχριστοπούλου, Δημήτρης Πασσάς, Λυδία Τζανουδάκη, Ηλέκτρα Φραγκιαδάκη, Σωσώ Χατζημανώλη
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO
