Τα αστυνομικά μυθιστορήματα, άρρηκτα συνυφασμένα με τις τύχες των ανθρώπων, δεν ακολουθούν πια την προκαθορισμένη πορεία που ολοκληρώνεται με την ανεύρεση του δολοφόνου. Από τη Χάισμιθ και ύστερα –αλλά και πολύ πιο πριν, με συγγραφείς όπως ο Λερού– τα αστυνομικά εντοπίζουν τη δράση στα εσωτερικά βάσανα και τη γοητευτική αντιφατικότητα των χαρακτήρων. Άλλοτε, πάλι, δείχνουν να συνδέουν το μυστήριο με την ανεξερεύνητη χοάνη των μεγαλουπόλεων που μεταλλάσσει τις ανθρώπινες σχέσεις και περιπλέκει το ακριβές αίτιο των κινήτρων τους. Καθώς καταβυθίζονται στο πολύβουο πλέγμα της αστικής ζωής, το εστιασμένο στα διάφορα συμβάντα που πραγματοποιούνται σε διαφορετικά σημεία των πόλεων, συγγραφείς όπως ο Σιμενόν ή ο Ράνκιν ανιχνεύουν καλύτερα τι ακριβώς συμβαίνει στον ανεξερεύνητο ψυχικό κόσμο των χαρακτήρων. Βιώνοντας σχεδόν την αλλοτριωτική δύναμη των εσωτερικών κόσμων που έχουν επιτρέψει στους σκοτεινούς τους πρωταγωνιστές πράγματα ανεξήγητα αντιδρούν έντονα στο κανονικό και στο παραδεδομένο, μεταφέροντας την αρνητική πραγματικότητα της ζωής σε ουσιώδεις και υψηλές σκιαγραφίες της τέχνης. Ίσως, τελικά, να μην είναι τυχαίο που ο αγαπημένος κύριος Ρίπλεϊ δεν ήταν απλώς ένας δολοφόνος αλλά ένας αδιαφιλονίκητος εραστής της κλασικής μουσικής και των εικαστικών –σχεδόν δημιουργός ο ίδιος–, ξέροντας πως ένας αριστουργηματικός φόνος ταυτίζεται κατά πολύ με την επιτέλεση ενός πραγματικού έργου τέχνης. Από τα αστυνομικά, άλλωστε, απουσιάζει σχεδόν πάντα η λέξη «φονιάς» –ενίοτε ακόμα και ο ίδιος ο φόνος–, αλλά ποτέ η ανεξάντλητη αναζήτηση της ανθρώπινης φύσης.
Ζωρζ Σιμενόν
Στριπτήζ
Eκδόσεις Άγρα
Μια τέτοια περίπτωση είναι το Στριπτήζ του Ζωρζ Σιμενόν, που κυκλοφορεί κι αυτό από τις εκδόσεις Άγρα σε μετάφραση της Αργυρώς Μακάρωφ, ένα αστυνομικό μυθιστόρημα για όλες τις σκοτεινές όψεις της ανθρώπινης εμπάθειας, χωρίς όμως τις αιματηρές συνέπειές της. Γυναικείες κόντρες, έρωτες και κυρίως σχέσεις εξουσίας βρίσκονται στο επίκεντρο ενός αστυνομικού που, εν προκειμένω, μπορεί να κάνει χωρίς τον δολοφόνο. Για μια ακόμα φορά στις σελίδες του Σιμενόν φυσάει έντονα η κοσμοπολίτικη αύρα της Νότιας Γαλλίας με ισχυρές δόσεις σκοτεινής παρέκκλισης που λίγο-πολύ καταδεικνύει πως οι ωραίες βιτρίνες δεν κρύβουν απαραίτητα θησαυρούς και πως κανένα αστικό σύμπαν, όσο όμορφο κι αν είναι, δεν αρκεί για να καταργήσει τα χαμερπή ανθρώπινα κίνητρα. Είναι συναρπαστικό να παρατηρεί κανείς με τι ευφάνταστο τρόπο μπορεί να διεισδύει αυτός ο μάστορας των ψυχικών ανιχνεύσεων στο ασυνείδητο, γι' αυτό στη Γαλλία δεν έπαψαν να συγκρίνουν τον παράξενο Βέλγο με τον Μπαλζάκ. Εδώ το σκηνικό εντοπίζεται σε ένα νυχτερινό καταγώγιο των Καννών, όπου εργάζονται στριπτιζέζ όπως η στρουμπουλή Μαριλού αλλά και η πρωταγωνίστρια του βιβλίου Σελίτα. Όλα δείχνουν ότι η Σελίτα είναι η «βασίλισσα» του κλαμπ, την οποία ποθεί ο ιδιοκτήτης και φθονεί η σύζυγος, έως ότου εμφανίζεται η πιτσιρίκα και κατά δύο δεκαετίες μικρότερη Μωντ Λερουά. Τα πάντα έκτοτε διασαλεύονται κι αρχίζει να ξετυλίγεται το γαϊτανάκι των επιμέρους δολοπλοκιών με άγνωστη κατάληξη, όπως συμβαίνει πάντα στα βιβλία του Σιμενόν. Ένας συγγραφέας που ήξερε καλά τι σημαίνει ποικιλία ανθρώπινων αντιδράσεων από την εποχή που συναναστρεφόταν τους παράδοξους τύπους της «La Caque» αλλά και κάθε λογής υψιπετή διανοούμενο και καθημερινό αγύρτη.
Ίαν Ράνκιν
Φάκελος Ρέμπους- Οι άγνωστες υποθέσεις
Eκδόσεις Μεταίχμιο
Μπόλικοι από αυτούς του παράδοξους τύπους φαίνεται να βολοδέρνουν στις γοητευτικές σελίδες του Ίαν Ράνκιν και στο σύμπαν όπου κατοικεί ο διάσημος επιθεωρητής του Τζον Ρέμπους, μόνο που ο τελευταίος φαίνεται να απεχθάνεται, όσο τίποτε άλλο, τους χαρτογιακάδες. Ένας επιθεωρητής που ποτέ δεν προσαρμόστηκε στον γραφειοκρατικό κόσμο των επιθεωρητών και πάντοτε προτιμούσε να ακολουθεί τη δική του παράδοξη μέθοδο στην εξιχνίαση των υποθέσεων. Άμεσα συνυφασμένος ο βίος του με αυτόν των Σκωτσέζων, ο Ρέμπους φέρνει στην επιφάνεια τον αυθορμητισμό των συντοπιτών του, την ανάγκη καταφυγής στο ποτό, τον ιδιότυπο σουρεαλισμό και μια εσωτερική ηθική που χαρακτηρίζει τους ανθρώπους του Βορρά. Δύσκολα, μάλιστα, αντιλαμβάνεται κανείς ότι ο Ρέμπους είναι ένας από τους πιο ανθεκτικούς στον χρόνο επιθεωρητές, με αποτέλεσμα οι ιστορίες του μουσικόφιλου ήρωα να επανέρχονται στο προσκήνιο ύστερα από την απαίτηση των απανταχού φανατικών. Ειδικά στο τελευταίο βιβλίο που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση Νάντης Σακκά, Φάκελος Ρέμπους-Οι άγνωστες υποθέσεις, ο Ράνκιν καταφέρνει να ικανοποιήσει με το παραπάνω τους ακολούθους του, πραγματοποιώντας μια αναδρομή στην ιστορία του Ρέμπους με 17 άγνωστες υποθέσεις. Παράδοξα συμβάντα και περίτεχνες λεπτομέρειες για τον επιθεωρητή, που κανείς ποτέ δεν κατάφερε με ακρίβεια να αναλύσει, είναι ένας ακόμα λόγος να ψάξει κανείς τι είναι εκείνο που φώτιζε τον αντιφατικό αυτό χαρακτήρα που είχε ανέκαθεν κάτι από Στίβενσον αλλά ήταν φανατικά και ανεξίτηλα συνδεδεμένος με την πόλη του Εδιμβούργου, στην οποία κατέφθασε τη δεκαετία του '70.
Γκαστόν Λερού
Το Μυστήριο του Κίτρινου Δωματίου
Eκδόσεις Διόπτρα
Επειδή, όμως, αστυνομικό μυθιστόρημα δεν νοείται χωρίς την γκοθ λογοτεχνία αλλά και τα κλασικά αφηγήματα που πότισαν τη φαντασία των διάσημων επιγόνων, απαραίτητο ανάγνωσμα είναι το Μυστήριο του Κίτρινου Δωματίου (σε μετάφραση Βαγγέλη Γιαννίση και επιμέλεια Κυριάκου Αθανασιάδη) του Γκαστόν Λερού. Πρόκειται για ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα δείγματα μυστηριακής πλοκής, με την υπογραφή του ευφάνταστου και πολυτάλαντου ανδρός που έγραψε το Φάντασμα της Όπερας. Δεν υπήρξε ιδιότητα που να μη χαρακτήρισε τον πολύφερνο δημοσιογράφο και συγγραφέα Λερού, ο οποίος φάνηκε να θέλγεται από τη μελαγχολία του fin de siècle και τη συναρπαστική άνοδο των επιστημών στις αρχές του περασμένου αιώνα. Έτσι, στο Μυστήριο του Κίτρινου Δωματίου, το οποίο εντάσσεται σε αυτό ακριβώς το κλίμα των απαράμιλλων δυνατοτήτων που χαρίζει στον άνθρωπο η επιστημονική έρευνα, ανιχνεύονται για πρώτη φορά οι ακριβείς μέθοδοι αναζήτησης όσον αφορά τον εντοπισμό του δράστη. Μόνο που εδώ η αριστουργηματική τεχνική του μυθιστορήματος δείχνει πως ο φόνος τελικά δεν έγινε –άρα το θύμα είναι ζωντανό και γνωρίζει την ταυτότητα του δράστη–, με τη γυναίκα πρωταγωνίστρια να διεκδικεί τη δική της αυτόνομη φωνή στην πλοκή του μυθιστορήματος, πράγμα ξεχωριστό για την εποχή. Η δεσποινίς Στάγκερσον δεν είναι τυχαία βοηθός του πατέρα της στις επιστημονικές του έρευνες για τη διάσπαση της ύλης αλλά θύμα ταυτόχρονα και θύτης μιας επίθεσης σε ένα δωμάτιο που κανείς δεν μπορεί να παραβιάσει (ένα μοτίβο που ενυπάρχει και στις ιστορίες του Πόε και χαρακτηρίζει όλα τα μετέπειτα μυστήρια κλειστού δωματίου). Το παρ' ολίγον έγκλημα καλείται να εξιχνιάσει με τις πρωτότυπες και ακριβείς μεθόδους του ο νεαρός δημοσιογράφος Ζοζέφ Ρουλεταμπίλ, ο οποίος αρύεται από τις αρχές της λογικής και της επιστήμης. Σίγουρα, τίποτα δεν θα είναι το ίδιο για την αδιευκρίνιστη έως τότε ταυτότητα του αστυνομικού μυθιστορήματος από τη στιγμή που εμφανίστηκε η πρωτότυπη και άκρως κλασική σφραγίδα του ευφάνταστου Γκαστόν Λερού.
Ιάν Μανούκ
Γερουλντελγγέρ
Eκδόσεις Στερέωμα
Υπάρχουν, βέβαια, και οι ξεχωριστές περιπτώσεις των Γάλλων συγγραφέων, οι οποίοι έτσι κι αλλιώς έχουν αναπτύξει μια στενή και προβεβλημένη σχέση με το νουάρ. Ένα από τα πιο όμορφα και πολυβραβευμένα βιβλία των περασμένων χρόνων είναι το Γερουλντελγγέρ του Ιάν Μανούκ που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Στερέωμα, σε ωραία απόδοση της Ουρανίας Πολυκανδριώτη. Πρόκειται για την εξιχνίαση του φόνου ενός παιδιού στη μακρινή Μογγολία, που φέρνει στο φως όχι μόνο τα προσωπικά δεδομένα του Γερουλντελγγέρ αλλά και όλες τις άγνωστες πτυχές μιας μυθικής χώρας. Έχοντας ζήσει πρόσωπα και πράγματα από πρώτο χέρι, ο Πατρίκ Μανουκιάν, που σε αυτό το βιβλίο υπογράφει με το ψευδώνυμο Ιάν Μανούκ, θέλγεται από την ιστορία και τα αχανή τοπία της πατρίδας του Τζένγκις Χαν, χαρίζοντάς μας ένα απολαυστικό και με πλείστες πληροφορίες ανάγνωσμα. Γνήσιος χίπης, τέκνο της γενιάς του '68, ο γνωστός baba-cool πλάνητας, ο οποίος έχει γυρίσει κυριολεκτικά ολόκληρο τον κόσμο, περιγράφει τις αντιφάσεις μιας χώρας που κάποτε ήταν γεμάτη καβαλάρηδες, μοναχούς και αυτοκράτορες, κατόπιν κομμουνιστές και σήμερα καπιταλισμό, i-Ρhone και τουρισμό. Αυτό, πάντως, που ξεχωρίζει στο βιβλίο δεν είναι μόνο η συναρπαστική πλοκή σε έναν άγνωστο και ταυτόχρονα τόσο αντιφατικό τόπο αλλά και οι συναρπαστικές περιγραφές όπως αυτή: «Εκείνη τη νύχτα, η Σολονγκό ξύπνησε κάθιδρη από ένα περίεργο όνειρο. Πετούσε ψηλά, πάνω από τη χώρα, κι όμως δεν ήταν αυτή. Βρισκόταν μέσα στο πνεύμα εκείνου που πετούσε σαν αετός, και τον ήξερε ποιος ήταν, χωρίς ποτέ να κατορθώνει να τον δει ούτε να τον ονοματίσει. Πετούσε μέσα του πάνω από τις κοιλάδες και τα δάση, που γνώριζε πως ήταν το Χεντιί. Εκείνη κι αυτός γλιστρούσαν πάνω από τεράστια λιβάδια, με κυματισμούς από γαλαζωπές αντανακλάσεις που έσκιζαν σκοτεινά δάση. Λικνίζονταν πάνω από τα κύματα των ψηλών χορταριών και βρίσκονταν εκεί να πετάνε ξυστά στο έδαφος, όταν ξαφνικά η γη άνοιξε μπροστά τους και βούτηξαν σε μια καταπράσινη κοιλάδα. Ένα ασημί φίδι έλαμπε μέσα στα γυαλιστερά χόρτα και μεταμορφώθηκε σε χαρωπό και στριφογυριστό ποτάμι». Τόσο περίτεχνα γραμμένο και τόσο όμορφα, το Γερουλντελγγέρ είναι ένα αστυνομικό που αποδεικνύει πως το είδος έχει ξεπεράσει ακόμα και τον ίδιο του τον ορισμό, χαρίζοντάς μας μικρά λογοτεχνικά αριστουργήματα.
