Την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου πολλοί αγαπούν να τη γιορτάζουν, άλλοι πάλι αγαπούν να τη μισούν. Σε όποια κατηγορία κι αν ανήκει κανείς, δύσκολα μπορεί να φανταστεί την προέλευση της γιορτής, που δεν παραπέμπει καθόλου σε καρδούλες, λουλούδια κι αρκουδάκια – αντίθετα, είναι σκοτεινή, αρκετά αιματοβαμμένη και σχετικά συγκεχυμένη.
Τα Λουπερκάλια ήταν ίσως η αρχαιότερη ρωμαϊκή παγανιστική γιορτή, που γιορταζόταν στην Ιταλία και στη Γαλατία κάθε χρόνο στις 15 Φεβρουαρίου προς τιμήν του Λούπερκου, μιας πρωτόγονης θεότητας που προστάτευε τα κοπάδια από τους λύκους κι ευλογούσε τη γονιμότητα και την αφθονία των ζώων. Αρχικά, ήταν ποιμενική γιορτή και οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς τη θεωρούσαν αφιερωμένη στον θεό Πάνα, με τον οποίο ταύτιζαν τον Λούπερκο, και ως πρώτο εισηγητή της ονόμαζαν τον Αρκάδα Εύανδρο, συνδέοντάς την με τα αρκαδικά Λύκαια.
Στη Ρώμη η γιορτή πραγματοποιούνταν κάθε χρόνο στον Παλατίνο Λόφο, στο σπήλαιο Λούπερκαλ, εκεί όπου, σύμφωνα με τη ρωμαϊκή μυθολογία, μια λύκαινα (lupa στα λατινικά) ανέθρεψε τον Ρωμύλο και τον Ρώμο, τους μυθικούς ιδρυτές της Αιώνιας Πόλης. Σύμφωνα με τον Ρωμαίο ιστορικό Ιουστίνο, στη σπηλιά βρισκόταν και το χάλκινο άγαλμα του τερατόμορφου θεού που ήταν γενειοφόρος και ντυμένος με δέρματα ζώων από τη μέση και πάνω – ωστόσο, η ύπαρξή του Λούπερκαλ αμφισβητείται έντονα, καθώς καμία άλλη σαφής απεικόνιση ή περιγραφή του δεν έχει διασωθεί.
Έπειτα από άφθονη οινοποσία, δύο ομάδες Λούπερκων (ή, ενδεχομένως, οι δύο που έκαναν τη θυσία, οι πληροφορίες δεν είναι σαφείς), ημίγυμνοι, με μαστίγια φτιαγμένα από τα δέρματα των θυσιασμένων ζώων, έτρεχαν γύρω από τα τείχη της παλιάς πόλης του Παλατινού Λόφου και χτυπούσαν στα χέρια όποιον συναντούσαν στον δρόμο τους, ιδιαίτερα τις γυναίκες, αλλά και στα χωράφια, για να τους μεταδώσουν γονιμότητα.
Μια ομάδα ιερέων, οι Λούπερκοι, είχαν την εποπτεία της διεξαγωγής της γιορτής. Δύο από αυτούς, που ανήκαν στην ανώτερη τάξη, οδηγούνταν γυμνοί στον βωμό, όπου θυσίαζαν μια κατσίκα κι ένα σκυλί για την προστασία των κοπαδιών, έβαφαν τα μέτωπά τους μ’ ένα ματωμένο μαχαίρι και τα σκούπιζαν με μαλλί βουτηγμένο σε γάλα. Στη συνέχεια, ξεσπούσαν σε δυνατά γέλια –πράξη αναγκαία– και κάλυπταν στοιχειωδώς το σώμα τους με λωρίδες δέρματος από τα θυσιασμένα ζώα. Στο τέλος των τελετουργιών, έπειτα από άφθονη οινοποσία, δύο ομάδες Λούπερκων (ή, ενδεχομένως, οι δύο που έκαναν τη θυσία, οι πληροφορίες δεν είναι σαφείς), ημίγυμνοι, με μαστίγια φτιαγμένα από τα δέρματα των θυσιασμένων ζώων, έτρεχαν γύρω από τα τείχη της παλιάς πόλης του Παλατινού Λόφου και χτυπούσαν στα χέρια όποιον συναντούσαν στον δρόμο τους, ιδιαίτερα τις γυναίκες, αλλά και στα χωράφια, για να τους μεταδώσουν γονιμότητα. Η διαδρομή που έκαναν αποτελούσε μίμηση της καταδίωξης των ζωοκλεφτών από τον Ρώμο και τον Ρωμύλο, οι οποίοι, σύμφωνα με τον ρωμαϊκό μύθο, καθιέρωσαν τα Λουπερκάλια.
Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή της γιορτής που συναντάμε στον Πλούταρχο («Βίοι Παράλληλοι», Καίσαρ, κεφ. 61): «Πολλοί γράφουν για τα Λουπερκάλια ότι γιορτάζονταν από την αρχαιότητα από τους βοσκούς και ότι έχουν κάποια σχέση με τα αρκαδικά Λύκαια. Τότε, πολλοί από τους ευγενείς νέους τρέχουν πάνω-κάτω μέσα στην πόλη γυμνοί, για άθληση αλλά και χάριν αστείου, χτυπώντας όσους συναντούν με δασύτριχα λουριά. Πολλές γυναίκες της ίδιας τάξης εσκεμμένα βρίσκονται στον δρόμο τους και, όπως τα παιδιά στο σχολείο, προτείνουν τα χέρια τους για να τα χτυπήσουν, πιστεύοντας ότι έτσι η έγκυος θα ελευθερωθεί πιο εύκολα και η άγονη θα γίνει γόνιμη». Η γιορτή συμπεριλάμβανε και την επιλογή ερωτικού συντρόφου. Μέσα στην ημέρα, όλες οι νέες γυναίκες στην πόλη τοποθετούσαν τα ονόματά τους σε ένα μεγάλο δοχείο. Μετά, οι εργένηδες διάλεγαν ένα όνομα από το δοχείο και ζευγάρωναν για έναν χρόνο μ’ αυτήν που τους έτυχε. Αυτό συχνά κατέληγε σε γάμο και δείχνει να συνδέει, έστω και αμυδρά, τα Λουπερκάλια με τον σημερινό Άγιο Βαλεντίνο.
Η γονιμότητα και ο εξαγνισμός ήταν, λοιπόν, οι βασικοί άξονες της γιορτής και ο εξαγνισμός –februare στα λατινικά– έδωσε το όνομά του και στον μήνα κατά τη διάρκεια του οποίου πραγματοποιούνταν οι τελετές. Από τους πιο επιφανείς Λούπερκους ήταν ο ίδιος ο ύπατος Μάρκος Αντώνιος που τριγύριζε ημίγυμνος στην πόλη με ένα στεφάνι στα μαλλιά, γεγονός που προδίδει την ιδιαίτερη σημασία της γιορτής για τη ρωμαϊκή κοινωνία. Ακόμα κι όταν έχασε τον αρχικό ποιμενικό θρησκευτικό της χαρακτήρα, συνέχισε να γιορτάζεται προς τιμήν των ιδρυτών της πόλης μέχρι που σταδιακά ξεχάστηκε, για να την επαναφέρει ο Αύγουστος. Ωστόσο, λόγω ακροτήτων που είχαν συμβεί στο παρελθόν κατά τη γιορτή, ο Αυτοκράτορας απαγόρευσε τη συμμετοχή των εφήβων σε αυτήν και αποφάσισε η πομπή των Λούπερκων να συνοδεύεται από σώμα ιππέων.
Τα Λουπερκάλια συνέχισαν να γιορτάζονται και μετά το 380 μ.Χ., οπότε ο χριστιανισμός γίνεται η επίσημη κρατική θρησκεία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ο ξέφρενος εορτασμός της γονιμότητας άρχισε να ενοχλεί την Καθολική Εκκλησία και το 494 μ.Χ. ο Πάπας Γελάσιος τα κατάργησε, ενώ δύο χρόνια αργότερα τα αντικατέστησε με την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου στις 14 Φεβρουαρίου. Ο Βαλεντίνος ήταν ένας χριστιανός παπάς που εκτελέστηκε στις 14 Φεβρουαρίου του 270 μ.Χ. από τον Αυτοκράτορα Κλαύδιο, επειδή, παρά τις εντολές του, πάντρευε κρυφά ερωτευμένα ζευγάρια χριστιανών, με αποτέλεσμα οι οικογενειακές υποχρεώσεις να κρατάνε τους νεαρούς υπηκόους μακριά από τα πεδία των ανηλεών μαχών με τους ανυπότακτους Γότθους!
Οι πιστοί χάρηκαν με την ιδέα της μετονομασίας μιας αναγνωρισμένης ειδωλολατρικής γιορτής σε γιορτή προς τιμήν του αγίου των ρομαντικών σχέσεων και ο εορτασμός του Αγίου Βαλεντίνου σύντομα εξαπλώθηκε από την Ιταλία στη Δυτική Ευρώπη και κατά τον Μεσαίωνα άρχισε να γιορτάζεται στη Γαλλία και στην Αγγλία, όπου και συναντάμε τις πρώτες χειροποίητες κάρτες. Λέγεται ότι την πρώτη κάρτα για τη γιορτή των ερωτευμένων την έστειλε στην αγαπημένη του μέσα από τη φυλακή, όπου κρατούνταν, ο δούκας της Ορλεάνης Κάρολος το 1415. Στην Αγγλία του 16ου αιώνα συναντάμε και μια άλλη συνήθεια: τα κοροϊδευτικά γράμματα που λάμβαναν δεσποινίδες από νεαρούς που είχαν στο παρελθόν απορρίψει.
Σήμερα, η γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου είναι, ουσιαστικά, η γιορτή του εμπορίου. Ανθοπωλεία, ζαχαροπλαστεία, κοσμηματοπωλεία και πάσης φύσεως καταστήματα περιμένουν να εξαργυρώσουν τα ρομαντικά συναισθήματα όσων επιμένουν να γιορτάζουν τον Άγιο του Έρωτα. Ο Πάπας Γελάσιος κατάφερε να ντύσει και να ευπρεπίσει μια παγανιστική γιορτή για τη γονιμότητα, μετατρέποντάς την σε χριστιανική, εμείς με τη σειρά μας την εμπορευματοποιήσαμε, ίσως όμως κάπου στο βάθος, πίσω από τη χρυσόσκονη, το πνεύμα των Λουπερκάλιων να παραμένει ζωντανό.
