Θα ήταν θεμιτό οι εγκεφαλικά νεκρές γυναίκες να γίνονται παρένθετες μητέρες; 

Θα ήταν θεμιτό οι εγκεφαλικά νεκρές γυναίκες να γίνονται παρένθετες μητέρες;  Facebook Twitter
Τι είναι αυτό που διαχωρίζει τη δωρεά οργάνων από τη δωρεά ολόκληρου του σώματος για κύηση; Είναι ότι μοιάζει «απάνθρωπο»; Εικονογράφηση: bianka/ LIFO
0


ΘΑ ΗΤΑΝ ΘΕΜΙΤΟ
 οι εγκεφαλικά νεκρές γυναίκες να γίνονται παρένθετες μητέρες; Υποθέτω ότι αυτή η ερώτηση κάνει ήδη το αίμα σας να βράζει. Και πώς να μην το κάνει. Η διατύπωση ακούγεται σαν να λες «τώρα που οι μήτρες πέθαναν μεν, δεν σταμάτησαν να λειτουργούν δε, μήπως να τις βάλουμε να κάνουν μια τελευταία δουλειά; Μήπως μπορούν να γίνουν χρήσιμες λίγο ακόμη; Τόσος κόσμος θέλει παιδιά, γιατί να μην τις εκμεταλλευτούμε;».

Anna Smajdor: Επαναφέροντας την ιδεά της «συνολικής δωρεάς σώματος για κύηση»

Όμως τα πράγματα, αυτήν τη φορά, δεν είναι τόσο ξεκάθαρα. Η δρ. Anna Smajdor, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Όσλο, είδε μια απ’ τις τελευταίες της εργασίες να γίνονται viral και να φτάνουν μέχρι την πόρτα του «Cosmopolitan». Το θέμα με το οποίο καταπιάστηκε ήταν αυτό: θα έπρεπε ένα πρόσωπο να έχει την επιλογή της «συνολικής δωρεάς σώματος για κύηση» όταν επιλέγει τα όργανα που επιθυμεί να δωρίσει μετά θάνατον;

Αν όχι, γιατί; Τι είναι αυτό που διαχωρίζει τη δωρεά οργάνων από τη δωρεά ολόκληρου του σώματος για κύηση; Είναι ότι μοιάζει «απάνθρωπο»; Είναι ότι δεν πιστεύουμε πως η σχετική συναίνεση μπορεί να εκταθεί σε όλο το διάστημα μιας εγκυμοσύνης; Μας φαίνεται πιο ευκολοχώνευτο κάτι «στιγμιαίο», όπως η αφαίρεση ενός οργάνου και η μεταμόσχευσή του σ’ ένα άλλο πρόσωπο, ενώ η χρήση ενός νεκρού σώματος για εγκυμοσύνη μάς φαίνεται υπερβολική; 

Υπάρχει πάρα πολύ μεγάλη συζήτηση στον κλάδο σχετικά με το τι σημαίνει ακριβώς «συναίνεση» και κυρίως γύρω από το πώς ξέρει το άτομο σε τι ακριβώς συναινεί. Δεν αρκεί το «ναι», μας λέει η βιοηθική. Η συναίνεση πρέπει να είναι και πολλά άλλα, πρέπει να είναι ενημερωμένη, πρέπει το πρόσωπο που συναινεί να έχει πλήρη εικόνα των συνεπειών και, επίσης, πρέπει να είναι ελεύθερη.

Η επιστήμη, φαίνεται να λέει η δρ. Smajdor, δεν μπορεί να δεσμεύεται από το τι φαίνεται στο κοινό «κόκκινη γραμμή». Αν έχεις ένα ιατρικό πρωτόκολλο βασισμένο σε μια λογική και ηθικά θεμελιωμένη πορεία σκέψης, μπορείς να προχωρήσεις αυτή την πορεία σκέψης μέχρι το τέλος. Για εκείνη, το τελευταίο σκαλοπάτι της δωρεάς οργάνων είναι η δωρεά ολόκληρου του σώματος ώστε να κυοφορηθεί ένα έμβρυο που υπό άλλες συνθήκες θα κυοφορείτο από παρένθετη μητέρα. Μάλιστα, σημειώνει πως κάτι τέτοιο θα έλυνε το πολύπλοκο ηθικό και νομικό ζήτημα με τις ζώσες παρένθετες μητέρες, αφού θα μπορούσαμε απλώς να χρησιμοποιήσουμε έναν πόρο που έχουμε στη διάθεσή μας και τον αφήνουμε να πάει χαμένο. 

Μεταξύ σοβαρού και αστείου: Το θέμα είναι το πώς σκεφτόμαστε για ζητήματα βιοηθικής

Διαβάζοντας το πόνημά της δρ. Smajdor μού κατέστη γρήγορα σαφές ότι δεν θέλει ακριβώς να επιχειρηματολογήσει υπέρ αυτής της ιατρικής πρακτικής. Θέλει να καταδείξει ότι το πλαίσιο γύρω από τη δωρεά σώματος και οργάνων είναι ενδεχομένως έωλο και μπορεί, τελικά, να μη βασίζεται σε ισχυρά ηθικά θεμέλια. Εδώ να σημειώσω το εξής: στην ηθική, και δη στη βιοηθική, έννοια-κλειδί είναι η συναίνεση. Υπάρχει πάρα πολύ μεγάλη συζήτηση στον κλάδο σχετικά με το τι σημαίνει ακριβώς «συναίνεση» και κυρίως γύρω από το πώς ξέρει το άτομο σε τι ακριβώς συναινεί. Δεν αρκεί το «ναι», μας λέει η βιοηθική.

Η συναίνεση πρέπει να είναι και πολλά άλλα, πρέπει να είναι ενημερωμένη, πρέπει το πρόσωπο που συναινεί να έχει πλήρη εικόνα των συνεπειών και, επίσης, πρέπει να είναι ελεύθερη. Σκεφτείτε, ας πούμε, μια ηλικιωμένη μητέρα που θέλει να συναινέσει στην ευθανασία γιατί νιώθει ότι είναι βάρος για τα παιδιά της. Ή αυτοκτονικούς ενήλικες που επιθυμούν την υποβοηθούμενη αυτοκτονία δίνοντας ως αντάλλαγμα τη δωρεά των οργάνων τους. Ή έναν άνθρωπο που ερωτάται απ’ το νοσοκομείο αν τα στοιχεία της περίπτωσής του μπορούν να χρησιμοποιηθούν από μια «ιατρική ερευνητική ομάδα» και αργότερα αποδεικνύεται ότι συναίνεσε στη χρήση των ιατρικών του δεδομένων για μια μελέτη με ρατσιστικό πρόσημο, που επιδίωκε να αποδείξει τη φυλετική του κατωτερότητα. Αν μπορώ να συναινέσω στη δωρεά οργάνων, ρωτά η δρ. Smajdor, γιατί δεν μπορώ να συναινέσω στη δωρεά του σώματός μου με σκοπό την κύηση; 

Το δόγμα του σοκ σε ιατρική εκδοχή

H εργασία της, η οποία είναι γραμμένη με υποδόριο χιούμορ, έχει σκοπό να σοκάρει. Μοιάζει να θέλει να μας ταρακουνήσει για να καταλάβουμε ότι έχουν κανονικοποιηθεί πρακτικές με τις οποίες δεν είμαστε πραγματικά ηθικά εντάξει, απλώς δεν το σκεφτόμαστε και τόσο πολύ. Όπως γράφει, καταλήγοντας, «αν πιστεύουμε ότι η τωρινή προσέγγισή μας στη δωρεά οργάνων και την αναπαραγωγική ιατρική είναι καλώς καμωμένη, η δωρεά ολόκληρου του σώματος με σκοπό την κύηση φαίνεται να προκύπτει ως φυσικό επόμενο των διαδικασιών που ήδη διεξάγονται. Αυτό που έχω γράψει μπορεί να ιδωθεί ως νοητικό πείραμα. Αν, απ’ τη μια μεριά, βλέπουμε τη δωρεά ολόκληρου του σώματος με σκοπό την κύηση ως κάτι εξοργιστικό, αυτό μας δείχνει ότι έχουμε μερικές δύσκολες ερωτήσεις ν’ απαντήσουμε σε σχέση με το μέλλον της δωρεάς οργάνων από θανόντες δότες. Αν, όμως, η δωρεά ολόκληρου του σώματος με σκοπό την κύηση ιδωθεί ως ένας αποδεκτός τρόπος αναπαραγωγής, ενώ παράλληλα μας επιτρέπει ν’ αποφύγουμε τα ηθικά διλήμματα της παρένθετης μητρότητας, θα έπρεπε να είμαστε έτοιμοι να την αποδεχτούμε ως μια λογική και ωφέλιμη προέκταση δραστηριοτήτων που ήδη θεωρούμε ηθικά αποδεκτές».

Οι νεκροί άντρες είναι ήδη αντικείμενα μεταθανάτιας αναπαραγωγής

Διάβασα μια συνέντευξή της στην οποία εξηγεί το πώς και γιατί έγραψε αυτή την εργασία. Αναφέρθηκε σε μια άλλη πρακτική που αυτήν τη στιγμή συμβαίνει στον κόσμο: τη μεταθανάτια ανάκτηση σπέρματος (ΜΑΣ). Η ΜΑΣ είναι μια διαδικασία κατά την οποία συλλέγονται σπερματοζωάρια από τους όρχεις ενός άντρα εγκεφαλικά νεκρού. Υπάρχουν και άλλες τέτοιες διαδικασίες, εξίσου ανατριχιαστικές. Πρόσφατα στο Ισραήλ ερωτήθηκαν οι γονείς των νεκρών στρατιωτών αν επιθυμούν απόσπαση και κατάψυξη του σπέρματος του γιου τους. Ήδη, λόγω του πολέμου, υπάρχουν περισσότερες από 200 περιπτώσεις γονέων που ανέκτησαν το σπέρμα του γιου τους με σκοπό κάποια στιγμή να γεννηθεί το παιδί του. Η χρήση του σώματος του θανόντος για αναπαραγωγικούς σκοπούς είναι ήδη μια πραγματικότητα, και στην περίπτωση του Ισραήλ έχει προβληθεί ως μια «συγκινητική παροχή» στους γονείς που χάνουν τους γιους τους. 

Η δρ. Smajdor δήλωσε: «Το σενάριο που περιέγραψα στην εργασία μου προκαλεί ενοχλητικές εικόνες και συνδηλώσεις. Κι όμως, αυτό συμβαίνει συχνά με τη βιοϊατρική τεχνολογία. Είναι εύκολο να ξεχάσει κανείς πώς αντέδρασαν οι άνθρωποι με την ιδέα των “παιδιών του σωλήνα”. Ο πρώτος γιατρός που επιχείρησε να κάνει μεταμόσχευση καρδιάς στην Ιαπωνία κατηγορήθηκε για δολοφονία. Η χρήση της αναισθησίας με σκοπό τη μείωση του πόνου κατά τον τοκετό θεωρήθηκε ύβρις και παραβίαση της ιερής βιβλικής εντολής ότι οι γυναίκες πρέπει να γεννούν “με μόχθο και θλίψη”». 

Η εποχή μας έχει περισσότερη τεχνολογία απ’ ό,τι απαντήσεις

Η τεχνολογία τρέχει και αυτό θα μπορούσε να είναι θαυμάσιο. Ταυτόχρονα, ανοίγονται δυνατότητες που δυσκολευόμαστε να συζητήσουμε. Ειδικά στον χώρο της αναπαραγωγής, η συζήτηση είναι τεράστια. Είναι ιδιαίτερα δύσκολο να δει κανείς την παρένθετη μητρότητα ως μια πρακτική που δεν θα εκμεταλλευτεί τις φτωχές γυναίκες∙ είναι δύσκολο να συζητήσουμε πότε η πώληση ωαρίων γίνεται με ελεύθερη βούληση και πότε λόγω οικονομικής δυσπραγίας∙ η ευθανασία εγείρει τρομερά ερωτήματα για το πώς μπορεί ένα κράτος να εγγυηθεί ένα ισχυρό ρυθμιστικό πλαίσιο που θα βοηθά πραγματικά τους ασθενείς και δεν θα οδηγήσει στην υποτίμηση της ανθρώπινης ζωής.

Ταυτόχρονα, όταν μέσα από τέτοιες τεχνολογίες γεννιούνται παιδιά, τα ηθικά ερωτήματα αυξάνονται. Μπορεί ένα παιδί γεννημένο με διπλό δότη, όταν μεγαλώσει, να έχει ενστάσεις για τον τρόπο της γέννησής του. Μπορεί ένα παιδί που γνωρίζει ότι έγινε «κατά παραγγελία» στη διαδικασία της εξωσωματικής να αντιμετωπίσει περίπλοκα υπαρξιακά ζητήματα. Πολύ πρόσφατα, η κόρη του Έλον Μασκ έφερε ακριβώς αυτό στην επικαιρότητα. «Το φύλο που μου αποδόθηκε στη γέννηση ήταν ένα προϊόν που αγοράστηκε και πληρώθηκε. Επομένως, όταν ήμουν ένα θηλυπρεπές παιδί και αργότερα απεδείχθη ότι είμαι τρανς, πήγα ενάντια στο προϊόν που πουλήθηκε», έγραψε η 20χρονη. Αυτό που αναδεικνύει με αυτή την ανάρτηση δεν είναι ούτε μικρό, ούτε λίγο. Μαζί με όλ’ αυτά, η δωρεά ωαρίων και σπέρματος ήδη προκαλεί συζητήσεις για αύξηση του κινδύνου της «κατά λάθος» αιμομιξίας. 

Η δρ. Smajdor έγραψε ένα κείμενο που εξόργισε. Πέτυχε να φέρει στην επικαιρότητα ένα πολύ δύσκολο ζήτημα: τη συνάντηση της δωρεάς οργάνων με την αναπαραγωγική ιατρική. Επειδή αυτά τα ζητήματα μένουν συνήθως εντός των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων, μου φαίνεται ότι είναι διανοητική επιτυχία να μετουσιωθούν σε μια εικόνα που προκαλεί συναίσθημα και σκέψη στο κοινό, αυτήν της εγκεφαλικά νεκρής εγκύου που κρατιέται τεχνητά στη ζωή μέχρι τον επιτυχημένο τοκετό. Η κοινωνία μας χρειάζεται να είμαστε όλες και όλοι ενημερωμένες κι ενημερωμένοι για αυτά τα ζητήματα και, μερικές φορές, η συλλογική οργή είναι το πρώτο βήμα πριν από τη δημιουργία συλλογικού ενδιαφέροντος. 

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Φάκελος μεταμοσχεύσεις: «Δυνάμει λήπτες οργάνων είμαστε όλοι»

Ελλάδα / Φάκελος μεταμοσχεύσεις: «Δυνάμει λήπτες οργάνων είμαστε όλοι»

Οι μεταμοσχεύσεις και η δωρεά οργάνων στην Ελλάδα, το νομικό πλαίσιο, οι αριθμοί και η πραγματικότητα, μέσα από μια συζήτηση με τον Διευθυντή Ιατρικής Υπηρεσίας, Συντονιστή Διευθυντή Μονάδων Εντατικής Θεραπείας του Ωνασείου Ανδρέα Καραμπίνη και με τον λήπτη Γιάννη Ρέππα που ζει εδώ και μια επταετία με «καινούργιο» συκώτι.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ιταλία: Η Μελόνι μόλις πέρασε τον πιο σκληρό νόμο στη Δύση για την παρένθετη μητρότητα

Διεθνή / Ιταλία: Η Μελόνι μόλις πέρασε τον πιο σκληρό νόμο στη Δύση για την παρένθετη μητρότητα

Παρά το γεγονός ότι η παρένθετη μητρότητα ήταν ήδη απαγορευμένη στη χώρα, ο νέος νόμος την κατατάσσει ως «καθολικό έγκλημα» διεθνούς χαρακτήρα, όπως η τρομοκρατία ή η γενοκτονία
LIFO NEWSROOM
Τι σημαίνει η απόφαση της Μελόνι να εξισώσει την παρένθετη μητρότητα με εγκλήματα διεθνούς χαρακτήρα

Διεθνή / Η Μελόνι εξισώνει την παρένθετη μητρότητα με έγκλημα και εξαϋλώνει τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ+ στην Ιταλία

Από την Τετάρτη, τα ζευγάρια που θέλουν να αποκτήσουν παιδί μέσω παρένθετης μητέρας, απαγορεύεται να ταξιδεύουν στο εξωτερικό - Τι ισχύει στις υπόλοιπες χώρες
LIFO NEWSROOM
«Ιώβεια υπομονή», λέει ο μαιευτήρας της 55χρονης που γέννησε το εγγόνι της, για όσα πέρασε μέχρι να τα καταφέρει

Ελλάδα / Γέννησε τον εγγονό της στην Κρήτη: Ο μαιευτήρας εξηγεί ποιο ήταν το σύνδρομο που επέβαλε την παρένθετη κύηση

Η 55χρονη γιαγιά που γέννησε το παιδί της κόρης της είχε «ιώβεια υπομονή», λέει ο μαιευτήρας - Οι αποτυχημένες προσπάθειες και τα 2 χρόνια που διήρκησε η διαδικασία
LIFO NEWSROOM

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Η γενιά αυτή τολμά όσα δεν τολμήσαμε εμείς και της αξίζει κάθε στήριξη!»

Οπτική Γωνία / Αμπντελά Ταϊά: «Η γενιά αυτή τολμά όσα δεν τολμήσαμε εμείς και της αξίζει κάθε στήριξη!»

Ο Μαροκινός συγγραφέας και σκηνοθέτης, κάτοικος Γαλλίας πλέον και γνωστός στην Ελλάδα από το υπέροχο μυθιστόρημα «Η ζωή με το δικό σου φως», μιλά με θαυμασμό για την εξέγερση της νεολαίας που συνταράσσει την πατρίδα του.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Νίκος Χασαπόπουλος: «Παραλίγο να πεθάνω από τη σκευωρία της Novartis»

Συνέντευξη / Νίκος Χασαπόπουλος: «Παραλίγο να πεθάνω από τη σκευωρία της Novartis»

Μετά από μισό αιώνα στο «Βήμα», ο Νίκος Χασαπόπουλος μιλά για πρώτη φορά για την πιο δύσκολη απόφαση της ζωής του, τις στιγμές που έζησε δίπλα σε Λαμπράκη, Ψυχάρη και πρωθυπουργούς, αλλά και για το μεγάλο λάθος του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ένας άλλος «Μεσοπόλεμος»: Το μένος για τα θύματα (που γίνονται φωνή)

Οπτική Γωνία / Ένας άλλος «Μεσοπόλεμος»: Το μένος για τα θύματα (που γίνονται φωνή)

Έχουμε ένα καινούργιο συναίσθημα, όχι το κλασικό της εποχής των φασισμών, δηλαδή τον φόβο μη βρεθεί κανείς στη θέση των κατώτερων, όσων έμειναν πίσω ή «από κάτω». Πλέον βλέπει κανείς μένος για τα θύματα που μιλάνε.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Μποτιλιαρισμένοι στην Αθήνα: Δαπανούμε έναν μισθό στον δρόμο κάθε έτος

Οπτική Γωνία / Κάθε χρόνο χάνουμε 110 ώρες από τη ζωή μας κολλημένοι στο τιμόνι

Πώς μπορεί να μειωθεί άμεσα το μποτιλιάρισμα στους δρόμους της πρωτεύουσας; Γιατί η λεωφόρος Κηφισού δεν θα αδειάσει ποτέ; Ο συγκοινωνιολόγος και καθηγητής του ΕΜΠ, Κωνσταντίνος Κεπαπτσόγλου, εξηγεί.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Ερντογάν που (δεν) τα πήρε όλα και οι αποκαλύψεις πίσω από τις εντυπώσεις

Βασιλική Σιούτη / Ο Ερντογάν που (δεν) τα πήρε όλα και οι αποκαλύψεις πίσω από τις εντυπώσεις

Οι εκ των υστέρων αποκαλύψεις για τη συνάντηση Τραμπ - Ερντογάν κατέδειξαν τις πραγματικές ισορροπίες στο πεδίο των διεθνών σχέσεων: καμία πλευρά δεν κερδίζει άνευ ανταλλαγμάτων και οι διεθνείς σχέσεις δεν καθορίζονται από προσωπικές συμπάθειες.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Η στρατηγική του Νίκου Δένδια και η λεπτή ισορροπία με τον Κυριάκο Μητσοτάκη

Βασιλική Σιούτη / Η στρατηγική του Νίκου Δένδια και η λεπτή ισορροπία με τον Κυριάκο Μητσοτάκη

Την ώρα που η κυβέρνηση βρίσκεται αντιμέτωπη με το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ, με τα Τέμπη και με την ακρίβεια, που προκαλεί κοινωνική δυσφορία, ο Νίκος Δένδιας εμφανίζεται ως μεταρρυθμιστής που θα οδηγήσει τις Ένοπλες Δυνάμεις στη νέα εποχή.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Χθες ο Μαζωνάκης, σήμερα ο Μπισμπίκης: Ποιο θα είναι το επόμενο «μεγάλο θέμα»;

Ακροβατώντας / Χθες ο Μαζωνάκης, σήμερα ο Μπισμπίκης: Ποιο θα είναι το επόμενο «μεγάλο θέμα»;

Αξιολογώντας ως πιο σημαντικό ένα τροχαίο από τη συνάντηση Τραμπ - Νετανιάχου, τα κυρίαρχα μέσα αναδεικνύουν το ασήμαντο χάριν τηλεθέασης, εξυπηρετώντας συγκεκριμένες σκοπιμότητες που θα μετατοπίσουν το ενδιαφέρον της κοινωνίας από τα σημαντικά.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Joe Coughlin: «Η τρίτη ηλικία δεν είναι κρουαζιέρες ή πατερίτσες»

Οπτική Γωνία / Joe Coughlin: «Γηρατειά δεν είναι μόνο κρουαζιέρες, πατερίτσες και να είσαι με το ένα πόδι στον τάφο»

Ο φιλέλληνας καθηγητής εξετάζει τις όψεις της μακροζωίας, πιστεύει πως στην Ελλάδα αυτό το φαινόμενο μπορεί να συνδυαστεί άνετα με το lifestyle και μιλάει με τρόπο ασυνήθιστο για το γήρας.
ΝΙΚΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ
Κοσμάς Μαρινάκης: «Σε ποιον θα πουλήσει ο καπιταλιστής αν ο κόσμος δεν έχει να το αγοράσει;»

Οπτική Γωνία / Κοσμάς Μαρινάκης: «Σε ποιον θα πουλήσει ο καπιταλιστής αν ο κόσμος δεν έχει να το αγοράσει;»

Ο δημιουργός του Greekonomics μιλά στη LiFO για την επιτυχία αυτού του εγχειρήματος αλλά και τις επιθέσεις που δέχτηκε πρόσφατα για κάποιες «άβολες αλήθειες» που επισήμανε αναφορικά με τα διαπλεκόμενα συμφέροντα πολιτικών, οικονομικών «καρτέλ» και ΜΜΕ στην Ελλάδα.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί οι διεθνείς συγκυρίες δεν ευνοούν την Ελλάδα;

Οπτική Γωνία / Γιατί οι διεθνείς συγκυρίες δεν ευνοούν την Ελλάδα;

Από την Ουκρανία και την κρίση στη Γαλλία μέχρι τις αποφάσεις Τραμπ, η Ευρώπη περνάει κρίση ταυτότητας. Πώς επηρεάζεται η χώρα μας; Μιλά στη LiFO ο Σωτήρης Ντάλης, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης του τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. 
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ