ΛΙΓΕΣ ΜΕΡΕΣ ΝΩΡΙΤΕΡΑ, στον απόηχο αυτής της καταφανούς, όπως δείχνουν τα γεγονότα, αποτυχίας της πολιτείας να προστατέψει το μοναδικό, πανέμορφο γεωλογικό τοπίο της Μήλου, και πάλι το υπουργείο Περιβάλλοντος ζήτησε από τους δήμους με επείγον έγγραφο και σε ασφυκτικές προθεσμίες να υποδείξουν «περιοχές με ιδιαίτερο τοπίο ή περιοχές στις οποίες πρέπει να υπάρξει προστασία μέχρι την ολοκλήρωση του πολεοδομικού σχεδιασμού».
Και στις δύο περιπτώσεις, όμως, το ΥΠΕΝ δεν μιλάει για τον «ελέφαντα στο δωμάτιο», που σχετίζεται με την άβολη αλήθεια ότι η υπερδόμηση των Κυκλάδων καλά κρατεί, με τις ευλογίες, όπως μας είπαν όλοι όσοι μας μίλησαν για το ζήτημα αυτό, του ίδιου του κράτους. «Το ΥΠΕΝ φαίνεται να ανακαλύπτει ξαφνικά “περιβαλλοντικά εγκλήματα”, όταν πάρα πολλοί δήμαρχοι στις Κυκλάδες κάνουν εδώ και καιρό εκκλήσεις στην κεντρική διοίκηση να προστατευτούν οι τόποι τους από την ανεξέλεγκτη τουριστική δόμηση».
Η αναστολή νέων οικοδομικών αδειών στη Μήλο δεν αφορά όλο το νησί, παρά μόνο περιοχές που χρήζουν ειδικής προστασίας, όπως το Σαρακήνικο και η Αχιβαδόλιμνη. Την ίδια ώρα, στη Μήλο «υπάρχει ένας οργασμός εκσκαφών σε οικόπεδα χωρίς πρόσωπο σε δρόμο, καθώς όλοι σπεύδουν να προχωρήσουν σε οικοδομικές εργασίες και να κατοχυρώσουν δικαίωμα δόμησης πριν πραγματοποιηθεί έλεγχος των αδειών που εκδόθηκαν», αναφέρουν από την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος.
Πάντως, πολεοδόμοι που γνωρίζουν τι έχει συμβεί στο Σαρακήνικο μάς εξηγούν ότι η περιοχή έχει κηρυχθεί Καταφύγιο Άγριας Ζωής (ΚΑΖ). Και τα Καταφύγια Άγριας Ζωής εντάσσονται στο εθνικό σύστημα προστατευόμενων περιοχών, όταν δεν υπάρχει άλλος χωρικός σχεδιασμός που να έχει ρυθμίσει την περιοχή διαφορετικά ως προς τις χρήσεις.
Για το υπουργείο Περιβάλλοντος, η αναστολή έκδοσης νέων οικοδομικών αδειών στις ευαίσθητες αυτές περιοχές πραγματοποιείται για να μη «δημιουργηθούν τετελεσμένα από δραστηριότητες που υπονομεύουν τον εν εξελίξει πολεοδομικό/χωροταξικό σχεδιασμό της χώρας».
Αυτός ο πολεοδομικός και χωροταξικός σχεδιασμός υλοποιείται με την εκπόνηση Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων, τα οποία εξαγγέλθηκαν το 2020. Με τα 230 Τοπικά και Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια, τα οποία χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Ανάκαμψης, στόχος είναι να αποκτήσει η χώρα βιώσιμη πολεοδομική και χωρική ανάπτυξη. Με την ολοκλήρωσή τους θα καθοριστούν χρήσεις γης, όροι και περιορισμοί δόμησης, περιοχές προστασίας αλλά και σημεία ανάπτυξης επενδυτικών δραστηριοτήτων.
Στην πραγματικότητα, όμως, η ίδια η πολιτεία φαίνεται να δημιουργεί τετελεσμένα. Αυτό καταλαβαίνει κανείς μιλώντας με την Άννα Αρβανιτάκη, αρχιτέκτονα, πολεοδόμο, χωροτάκτη και πρώην στέλεχος του υπουργείου Περιβάλλοντος με μακρά εμπειρία, καθώς μας εξηγεί πως «η πολιτεία αφήνει στο έλεος της τουριστικής εκμετάλλευσης αγροτική γη, παράκτιες περιοχές, περιοχές Natura». Υποστηρίζει ότι «η ίδια η πολιτεία προωθεί εν δυνάμει καθεστώς καταστροφής των περιοχών αυτών, εγκρίνοντας Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΕΠΣ) ιδιωτικών επενδύσεων και Ειδικά Σχέδια Χωρικής Ανάπτυξης Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΣΧΑΣΕ), φέρνοντας προ τετελεσμένων τον πολεοδομικό σχεδιασμό, αφού τα πολεοδομικά σχέδια θα τα εκλάβουν ως δεδομένα». Τα ΕΠΣ και τα ΕΣΧΑΣΕ είναι πολεοδομικά μοντέλα τα οποία θεσπίστηκαν το 2011 για να διευκολύνουν την υλοποίηση των στρατηγικών επενδύσεων. Με αυτά τα εργαλεία, που είναι υπεράνω των πολεοδομικών περιορισμών, μπορούν να τροποποιούνται οι χρήσεις γης και να δημιουργούνται ευνοϊκοί όροι δόμησης σε μία περιοχή, εφόσον πρόκειται να υποδεχτεί ένα έργο στρατηγικής σημασίας, ενώ θεσμοθετούνται με Προεδρικά Διατάγματα.
Τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια που βρίσκονται σε εξέλιξη στις Κυκλάδες αλλά και στην υπόλοιπη χώρα θα λάβουν όλα τα ΕΣΧΑΣΕ ως δεδομένα. Όσο για την αναστολή των νέων οικοδομικών αδειών, το μέτρο, από το οποίο είχαν εξαιρεθεί ρητά οι επενδύσεις των συγκεκριμένων πολεοδομικών καθεστώτων, ίσχυσε από το 2021 έως το 2023 και στη Μύκονο. «Ας μας πει το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας πόσα ΕΠΣ (Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια μιας επένδυσης, δηλαδή «ιδιωτικά» ΕΠΣ) έχει προεγκρίνει και εγκρίνει σε όλη τη χώρα για να μην εκπλαγούμε όταν θα τα δούμε να υλοποιούνται. Και με πόσα ΕΣΧΑΣΕ (Ιδιωτικές Στρατηγικές Επενδύσεις του υπουργείου Ανάπτυξης) έχει επίσης σύμφωνη γνώμη παρά το γεγονός ότι «τρέχει ο πολεοδομικός σχεδιασμός σε όλη τη χώρα», λέει η Άννα Αρβανιτάκη. Η ίδια αναρωτιέται αν έγιναν μελέτες τοπίου για τις συγκεκριμένες δραστηριότητες και υποστηρίζει ότι είναι «υποτυπώδης ο τρόπος με τον οποίο οι Στρατηγικές Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων», όταν βγαίνουν στη διαβούλευση, «αξιολογούν το τοπίο».
«Μία προσχηματική κίνηση για τον έλεγχο της δόμηση στις Κυκλάδες»
Μετά τον θόρυβο και τη δημοσιότητα που πήρε η αποκάλυψη για την ανέγερση ξενοδοχειακής μονάδας στο Σαρακήνικο, το υπουργείο Περιβάλλοντος ζήτησε από τους δήμους να υποδείξουν περιοχές με ιδιαίτερο τοπίο ή περιοχές στις οποίες πρέπει να υπάρξει προστασία μέχρι την ολοκλήρωση του πολεοδομικού σχεδιασμού.
Ο Κωνσταντίνος Ρεβίνθης, δήμαρχος Σερίφου, υποστηρίζει ότι αν δεν είχε προηγηθεί η υπόθεση του Σαρακήνικου, το πιο πιθανό είναι ότι το υπουργείο δεν θα έστελνε κανένα έγγραφο για την προστασία των ιδιαίτερων τοπίων. Χαρακτηρίζει μάλιστα την κίνηση του ΥΠΕΝ «υποκριτική, που έγινε υπό το βάρος ενός σκανδάλου». Τη στιγμή που, όπως λέει, «γίνεται το σώσε με την ανεξέλεγκτη δόμηση. Και δεν μιλάω μόνο για τη Σέριφο.
Δεν έχει ολοκληρωθεί σε κανένα νησί ο πολεοδομικός σχεδιασμός. Ακόμη και εκεί που υπάρχει καθεστώς προστασίας, καταστρατηγείται».
Κορυφαίο παράδειγμα για τη Σέριφο ισχυρίζεται ότι είναι οι πισίνες: «Παρόλο που το διάταγμα Σηφουνάκη λέει ξεκάθαρα ότι απαγορεύονται, πλην της πισίνας που μπορεί να κατασκευαστεί σε τουριστική επιχείρηση, και αυτή κατόπιν ειδικής εγκρίσεως». Ωστόσο, το προστατευτικό Προεδρικό Διάταγμα φαίνεται ότι δεν αποτελεί εμπόδιο. «Κάποιος παίρνει άδεια για κατασκευή με υδάτινα στοιχεία, ένας άλλος βγάζει άδεια για δεξαμενή ομβρίων υδάτων και όλοι τελικά κατασκευάζουν πισίνες. Αν ήθελε το υπουργείο να προστατέψει τα ιδιαίτερα τοπία, θα μπορούσε να είχε φροντίσει να ολοκληρωθούν τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια, τα οποία τα είχε εξαγγείλλει το 2020 και σήμερα πολλά από αυτά όχι απλώς δεν έχουν ξεκινήσει, αλλά δεν έχουν καν ανατεθεί οι μελέτες ακόμη», υποστηρίζει ο δήμαρχος Σερίφου.
Μιλώντας με τη Μαρία Ναδάλη, δήμαρχο Σίφνου, καταλαβαίνουμε ότι μάλλον η τελευταία κίνηση του ΥΠΕΝ ήταν αχρείαστη, γιατί ο δήμος Σίφνου εδώ και αρκετό καιρό έχει διαμηνύσει προς τα αρμόδια υπουργεία τι χρήζει προστασίας στο νησί. Η δήμαρχος έχει ζητήσει να αποσαφηνιστεί ποιος έχει την ευθύνη προστασίας της Σίφνου ως τοπίου ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, ένα καθεστώς προστασίας που έχει θεσμοθετηθεί με Προεδρικό Διάταγμα. Ζήτησε ακόμη να απαγορευτούν τα υπόσκαφα κτίρια που αλλοιώνουν τη φυσιογνωμία του νησιού αλλά και οι πισίνες, με εξαίρεση αυτές που κατασκευάζονται στις ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις.
Για τις εκτός σχεδίου περιοχές, πρότεινε να χτίζονται, όπου υπάρχουν οι προϋποθέσεις, μόνο ισόγειες κατασκευές. Για όλα τα παραπάνω, όπως επίσης «για την πλήρη προστασία της περιοχής Natura, την αυστηροποίηση των όρων οικοδομησιμότητας, τη μείωση του συντελεστή δόμησης για ξενοδοχειακή χρήση και την απαγόρευση των αγροτικών κτισμάτων (θεμωνιές), υπάρχουν αποφάσεις του δημοτικού συμβουλίου». Αυτές οι αποφάσεις του δημοτικού συμβουλίου είναι οι προτάσεις της δημάρχου για τις οποίες έχει ζητήσει στήριξη από το υπουργείο Περιβάλλοντος ώστε να αποτραπεί η δημιουργία νέων τετελεσμένων καταστάσεων, μέχρι την ολοκλήρωση του πολεοδομικού σχεδιασμού, ο οποίος δεν έχει ξεκινήσει ακόμη, ενώ η μελέτη ανάθεσης για τη Σίφνο τοποθετείται μέσα στο 2025.
Το Σαρακήνικο και οι επενδυτικές διευκολύνεις
Για «επενδυτικές διευκολύνσεις» που συνέβαλαν στην ανεξέλεγκτη οικοδόμηση που επιχειρήθηκε στο Σαρακήνικο, με οικοδομική άδεια που εκδόθηκε αυτόματα με δήλωση του μηχανικού, μιλάει ο Σύλλογος Ελλήνων Πολεοδόμων και Χωροτακτών (ΣΕΠΟΧ).
Στο ψήφισμα που εξέδωσε η γενική συνέλευση του οργάνου για το θέμα καταγράφεται ότι «το Σαρακήνικο παραμένει εντελώς αθωράκιστο όσον αφορά στη θεσμική του προστασία. Δεν είναι δασική έκταση (αποτελεί εν μέρει χορτολιβαδική έκταση) ή αρχαιολογικός χώρος, δεν έχει χαραχθεί η ζώνη του αιγιαλού και δεν βρίσκεται σε προστατευόμενη περιοχή Natura 2000».
Όπως αναφέρει, μάλιστα, «η περιοχή δεν υπόκειται σε κανένα καθεστώς προστασίας ως ιδιαίτερο τοπίο, ούτε εντάσσεται σε κάποιον ενημερωμένο χωροταξικό ή πολεοδομικό σχεδιασμό. Αντιμετωπίζεται απλώς ως περιοχή εκτός σχεδίου προς δόμηση». Κι αυτό γιατί «το ΣΧΟΟΑΠ Μήλου (Σχέδιο Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτής Πόλης) δεν θεσμοθετήθηκε, ενώ η εκπόνηση του Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου Δυτικών Κυκλάδων δεν έχει εκκινήσει. Σε χωροταξικό επίπεδο, η αναθεώρηση του Περιφερειακού Χωροταξικού Πλαισίου Νοτίου Αιγαίου δεν θεσμοθετήθηκε ποτέ», αναφέρει.
Ο Σύλλογος Ελλήνων Πολεοδόμων και Χωροτακτών ισχυρίζεται ότι υπήρξαν δύο ακόμα «επενδυτικές διευκολύνσεις» που συνέβαλαν στην ανεξέλεγκτη οικοδόμηση. Αφενός, το ξενοδοχείο σχεδιάστηκε οριακά κάτω από τα 3.000 τ.μ. ώστε η οικοδομική του άδεια να εκδοθεί αυτόματα με δήλωση του μηχανικού. Αφετέρου, επειδή διαθέτει λιγότερες από 100 κλίνες, δεν υπόκειται σε υποχρέωση περιβαλλοντικής αδειοδότησης αλλά σε πρότυπες περιβαλλοντικές δεσμεύσεις στον ΕΟΤ».
Ο Μανώλης Μικέλης, δήμαρχος Μήλου, ισχυρίζεται ότι το Δημοτικό Συμβούλιο είχε ψηφίσει υπέρ της δημιουργίας ζώνης προστασίας στο Σαρακήνικο, επιδιώκοντας να αποτρέψει την ανέγερση κτισμάτων στην περιοχή. Υπερασπίζεται το Σχέδιο Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτής Πόλης (ΣΧΟΟΑΠ), ένα πολεοδομικό εργαλείο το οποίο όμως τελικά δεν θεσμοθετήθηκε ποτέ. «Το εκπονήσαμε μέσα στην πανδημία για να αποκτήσουμε χωροταξικό σχεδιασμό και να σώσουμε το νησί. Είναι ελάχιστοι οι νησιωτικοί δήμοι, για να μην πω ότι είμαστε ο μοναδικός που εκπονήσαμε ΣΧΟΟΑΠ και η προσπάθειά μας γίνεται για να αποφύγουμε την άκρατη τσιμεντοποίηση, καθώς το επενδυτικό ενδιαφέρον είναι τεράστιο και κατασκευάζονται συνεχώς καινούργιες μονάδες, μεγαθήρια».
Ο χωροταξικός σχεδιασμός της Μήλου όμως δεν προχώρησε τελικά, όχι γιατί δεν τον ενέκρινε το υπουργείο. Η έγκριση του ΣΧΟΟΑΠ αποτελεί αρμοδιότητα της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου. Επειδή η Μήλος διαθέτει περιοχές Natura σε πάνω από το 30% της συνολικής έκτασης του νησιού, βάσει της προβλεπόμενης διαδικασίας, η έγκριση της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) του ΣΧΟΟΑΠ γίνεται από το υπουργείο Περιβάλλοντος. Σύμφωνα με το υπουργείο, η αρμόδια διεύθυνση, αφού εξέτασε τον φάκελο της σχετικής ΣΜΠΕ, την έθεσε σε δημόσια διαβούλευση τον Ιούλιο του 2024, έναν μήνα αφότου την κατέθεσε ο δήμος Μήλου. Η περιβαλλοντική έγκριση όμως του σχεδίου δεν προχώρησε γιατί διαπιστώθηκαν «ουσιώδεις παραλείψεις του σχεδιασμού αναφορικά με την προστασία αρχαιολογικών χώρων και της γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας». Έκτοτε, ο δήμος Μήλου δεν έκανε καμία περαιτέρω ενέργεια για την έγκριση του ΣΧΟΟΑΠ, με αποτέλεσμα να μην ολοκληρωθεί στην προθεσμία που όριζε το θεσμικό πλαίσιο, με καταληκτική ημερομηνία την 31η Μαρτίου 2024.
Πάντως, πολεοδόμοι που γνωρίζουν τι έχει συμβεί στο Σαρακήνικο μάς εξηγούν ότι η περιοχή έχει κηρυχθεί Καταφύγιο Άγριας Ζωής (ΚΑΖ). Και τα Καταφύγια Άγριας Ζωής εντάσσονται στο εθνικό σύστημα προστατευόμενων περιοχών, όταν δεν υπάρχει άλλος χωρικός σχεδιασμός που να έχει ρυθμίσει την περιοχή διαφορετικά ως προς τις χρήσεις. Μένει να φανεί ποια θα είναι η εξέλιξη.
