— Τελευταία βλέπουμε ολοένα περισσότερα, αλλά και πιο άγρια, περιστατικά νεανικής παραβατικότητας. Πώς το εξηγείτε;
Η αλήθεια είναι πως παρατηρούμε μια τάση πανευρωπαϊκά, ειδικά μετά την πανδημία. Θα ήταν δυνατό να κάνουμε διάφορες υποθέσεις για τους μηχανισμούς οι οποίοι μπορεί να συνέβαλαν στην εκδήλωση των φαινομένων αυτών. Σίγουρα η μη παρουσία των παιδιών στο σχολείο, το οποίο αποτελεί και χώρο κοινωνικής μάθησης, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Το σχολείο αποτελεί και ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης αντικοινωνικών συμπεριφορών, καταφύγιο παιδιών που υποφέρουν αλλά και μηχανισμό, πολλές φορές, ανίχνευσης της ενδο-οικογενειακής βίας.
Στην αρχή της πανδημίας έπρεπε η παγκόσμια κοινότητα να λάβει τα απαραίτητα μέτρα για να προστατεύσει τον πληθυσμό απέναντι σε έναν εχθρό για τον οποίο δεν γνωρίζαμε πολλά στοιχεία. Η καραντίνα, ο φόβος και η γενικότερη αβεβαιότητα σίγουρα επηρεάζουν ενήλικες και ανηλίκους. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ωστόσο ότι η εγκληματικότητα αλλά και η ανήλικη παραβατικότητα αποτελούν στοιχεία κοινωνικής παθογένειας. Οι παθογένειες αυτές δεν μπορούν να αναλυθούν, λαμβάνοντας υπόψη μόνο ένα στοιχείο των τελευταίων ετών. Μια κατάσταση προϋπάρχει και παρουσιάζονται οι κατάλληλες συνθήκες ώστε να εκδηλωθεί.
Η καραντίνα, ο φόβος και η γενικότερη αβεβαιότητα σίγουρα επηρεάζουν ενήλικες και ανηλίκους. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ωστόσο ότι η εγκληματικότητα αλλά και η ανήλικη παραβατικότητα αποτελούν στοιχεία κοινωνικής παθογένειας.
— Ποιοι είναι οι λόγοι, λοιπόν, αυτού του φαινομένου;
Θα πρέπει να σκεφτούμε κάποιους παράγοντες κινδύνου προκειμένου να αναλύσουμε το σημερινό φαινόμενο (οι παράγοντες κινδύνου αφορούν μεταβλητές που σχετίζονται με την εκδήλωση παραβατικής συμπεριφοράς και αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισής της). Καταρχάς, απαιτείται να δούμε τον βαθμό δέσμευσης των σημερινών νέων με τις δραστηριότητες και τη σχολική ζωή, καθώς και τη λειτουργικότητα των παιδιών στο σχολείο.
εγκληματολόγος και πρόεδρος του Κέντρου Μελετών Ασφάλειας
Η απεμπλοκή από την εκπαιδευτική διαδικασία συνδέεται με χαμηλότερα επίπεδα επίδοσης εντός της τάξης, με διάφορες κοινωνικές, συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες και με αντικοινωνική συμπεριφορά. Σε μια εποχή κατάρρευσης των βεβαιοτήτων, η ανασφάλεια και η κρίση ταυτότητας μπορεί να οδηγήσουν στην υιοθέτηση ακόμα και μιας παραβατικής ταυτότητας. Η κανονικοποίηση των βίαιων συμπεριφορών στην καθημερινότητά μας και η μη ξεκάθαρη καταδίκη τους και απομόνωση αυτών των συμπεριφορών αποτελούν ήδη ένα αρνητικό παράδειγμα προς μίμηση.
— Υπάρχουν τρόποι για να αντιμετωπιστεί πραγματικά η ενδοσχολική βία;
Καταρχάς, να σημειώσουμε ότι αυτήν τη στιγμή θα πρέπει να κινητοποιηθούμε άμεσα εμείς οι γονείς, η εκπαιδευτική κοινότητα, οι Αρχές. Να θυμόμαστε ότι όταν ένα περιστατικό εκδηλώνεται μόνο εντός του σχολείου είναι σε πολλές περιπτώσεις ευκολότερα και πιο άμεσα διαχειρίσιμο. Είναι σημαντικό να το καταλάβουμε αυτό, να αναλαμβάνουμε δράση και να διαχειριζόμαστε τέτοια γεγονότα άμεσα. Η παραβατικότητα των ανηλίκων που θα εκδηλωθεί εκτός σχολείου παρουσιάζει πολλά προβλήματα.
Επίσης, θα πρέπει να αντιληφθούμε ότι όταν δεν αντιμετωπίζουμε άμεσα το πρώτο περιστατικό bullying (είτε άμεσο είτε έμμεσο), σύντομα μπορεί να δούμε ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο συμπεριφορών. Η έλλειψη επίβλεψης από τον κηδεμόνα αποτελεί παράγοντα κινδύνου, ενώ η αδιαφορία των γονέων και οι ασυνεπείς τρόποι ανατροφής αποτελούν κοινούς παρονομαστές της παραβατικότητας. Θα πρέπει δηλαδή να υπάρχει συνεργασία και εκτίμηση μεταξύ γονέων και σχολείου προκειμένου να βρεθούν λύσεις. Ίσως θα ήταν κρίσιμο να διερευνήσουμε αν και σε τι βαθμό υφίσταται χρήση ουσιών από τους νέους που εκδηλώνουν αυτού του είδους τις συμπεριφορές.
— Ποιες είναι οι ενέργειες που πρέπει να κάνουν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί;
Το ζήτημα των ειδικών ψυχικής υγείας στα σχολεία δεν αφορά μόνο το ίδιο το σχολείο αλλά και τους γονείς. Οι γονείς θα πρέπει να είναι έτοιμοι να ζητήσουν βοήθεια από τον ψυχολόγο του σχολείου και να μην αντιλαμβάνονται τα όποια προβλήματα συμπεριφοράς του παιδιού τους ως γονεϊκή αποτυχία. Κυρίως η αποτελεσματική διαχείριση της τάξης είναι το κλειδί για την ενίσχυση της δέσμευσης των μαθητών και των θετικών συμπεριφορών. Οι αποτελεσματικοί δάσκαλοι χτίζουν περιβάλλοντα όπου τα κίνητρα είναι υψηλά και η υποστήριξη από συνομηλίκους αποτρέπει την απομόνωση και τον εκφοβισμό.
Συχνά η εκδήλωση παραβατικής συμπεριφοράς συσχετίζεται με τον συγχρωτισμό και την ένταξη σε ομάδες παραβατικών συνομηλίκων. Τα παιδιά που στερούνται υγιούς προσκόλλησης στην οικογένεια συχνά προσβλέπουν σε ομάδες συνομηλίκων για κοινωνική αποδοχή. Μελέτες δείχνουν ότι ο υπερβολικός έλεγχος ή η απόρριψη από τους γονείς μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τα παιδιά να βιώνουν αυξημένο άγχος και γενικότερη ανασφάλεια. Η εφηβεία είναι μια εξελικτική περίοδος κατά την οποία πραγματοποιούνται αλλαγές βιολογικής, γνωστικής και κοινωνικο-συναισθηματικής φύσης και μπορεί να εμφανιστούν επικίνδυνες συμπεριφορές. Η θετική κοινωνικοποίηση είναι απαραίτητη για την πρόληψη συμπεριφορών κινδύνου που μπορεί να οδηγήσουν σε αντικοινωνικές πρακτικές
— Ένα μεγάλο θέμα είναι ότι οι νεαροί μαθητές χρησιμοποιούν το TikTok και το Instagram για να δείξουν τις βιαιοπραγίες τους σε βάρος συνομηλίκων τους. Τι πιστεύετε;
Ο τρόπος ζωής των σημερινών νέων χαρακτηρίζεται από μια συνεχή συνένωση φυσικών και ψηφιακών περιβαλλόντων. Ένα μεγάλο ποσοστό των νέων στην Ε.Ε. εμπλέκεται σε κάποια μορφή εγκλήματος στον κυβερνοχώρο, χωρίς να γνωρίζει ή να συνειδητοποιεί πολλές φορές ότι διαπράττει ουσιαστικά κάποιο πραγματικό έγκλημα. Ούτως ή άλλως, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι δυνατό να διευκολύνουν την «παραδοσιακή (offline) παραβατική συμπεριφορά».
Ορισμένες μελέτες αναφέρουν ότι τα μέλη συμμοριών χρησιμοποιούν συχνά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να αλληλεπιδρούν με άλλα μέλη συμμοριών. Σε πολλές περιπτώσεις η βίαιη, παραβατική συμπεριφορά αναπαράγεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για την ικανοποίηση κάποιας εσωτερικής ανάγκης επίδειξης ανωτερότητας και κυριαρχίας έναντι των συνομηλίκων. Άλλωστε, η επιθετικότητα και η βία σχετίζονται συχνά με ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά και άσκηση ελέγχου και εξουσίας.
— Η έξαρση της βίας πιστεύετε ότι διαφέρει ανάλογα με τις γειτονιές και τις εθνικότητες;
Προφανώς το θέμα έχει να κάνει με το πλαίσιο, την ενσωμάτωση και την γκετοποίηση και όχι με θεωρίες περί αταβιστικών χαρακτηριστικών. Οι βίαιες, εγκληματικές, παραβατικές συμπεριφορές, αποτελούν βιοψυχοκοινωνικά και πολυπαραγοντικά φαινόμενα, όπως και κάθε ανθρώπινη συμπεριφορά. Εμπλέκουν παράγοντες που σχετίζονται με το κοινωνικό πλαίσιο, τα χαρακτηριστικά και τη δυναμική των ομάδων αλλά και τα ατομικά χαρακτηριστικά. Όλοι αυτοί οι παράγοντες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Αν θέλουμε να εξετάσουμε πώς επωάζεται και πώς εκδηλώνεται η βία, δεν αρκεί να εξετάσουμε απλώς έναν παράγοντα.
Και φυσικά θα πρέπει να σκεφτόμαστε σε κάθε περίπτωση το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εκδηλώνεται κάθε συμπεριφορά. Η έξαρση της βίας εκφράζει μια κοινωνική παθογένεια. Αν θέλουμε να προτείνουμε λύσεις, θα πρέπει να θυμόμαστε πάντα ότι καταρχάς η ανοχή και η αποδοχή της βίας και της παραβατικότητας θα «γεννήσει» περισσότερη βία, ενώ αν μιλήσουμε για πρόληψη, θα πρέπει να αναζητήσουμε βιοψυχοκοινωνικά μοντέλα ανάλυσης και πολιτικών.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
