ΔΙΑΒΑΖΩ ΓΙΑ ΤΡΙΤΗ ΦΟΡΑ την Ιδέα της Ευρώπης, μια σύντομη διάλεξη του Στάινερ (εκδόσεις Δώμα). Αναζητώ έναν μπούσουλα, ένα πλαίσιο που θα με βοηθήσει. Όσοι αγαπούν τις ανθρωπιστικές σπουδές μοιάζουν χαμένοι από χέρι.
Γκρινιάρηδες και φλύαροι επιστήμονες/αμπελοφιλόσοφοι που ασκούν κριτική στην αγορά, στην εκτόξευση των ανισοτήτων, στη συρρίκνωση του πεδίου της πολιτικής, στη συνεχή διάλυση του περιβάλλοντος ή στα πλήγματα που δέχονται οι δημοκρατίες παντού. Οι ανησυχίες τους εύκολα αγνοούνται. Μοιάζουν σαν τίποτα περίεργοι που απλώς έχασαν το τρένο της τεχνολογικής και οικονομικής προόδου.
Στην εισαγωγή του δοκιμίου του Στάινερ, στην ελληνική έκδοση, πλέκεται το εγκώμιο των ανθρωπιστικών επιστημών από τον Ρίμεν και ομολογώ ότι το είχαμε ανάγκη. «[...] μια κοινωνία που δεν καλλιεργεί τις μεγάλες ανθρωπιστικές ιδέες θα καταλήξει, ξανά, στη βία και στην αυτοκαταστροφή».
Στα σωστά καφέ μπορείς να καθίσεις με τις ώρες χωρίς το προσωπικό να σε παρενοχλεί για να πάρεις και κάτι άλλο. Ορισμένα είναι κλειστά σύμπαντα, σπηλιές όπου μπορείς να κρυφτείς απ’ τη ροή της πόλης.
Η επιλογή να ασχοληθεί κανείς με τις «μεγάλες ανθρωπιστικές ιδέες» μοιάζει σχεδόν κόντρα στα συμφέροντα του συγκεκριμένου προσώπου. Φυσικά, αυτό μάλλον αυξάνει παρά μειώνει τη γοητεία τους, αλλά, αν δεν θέλει κανείς να φαντάζει «εκτός» και απροσάρμοστος, οφείλει να ασχολείται με άλλα πράγματα που φέρνουν κέρδος, με την τεχνολογία, τα χρηματοοικονομικά, τις επενδύσεις και τέτοια.
Γιατί να «χαζεύει» κανείς μαθαίνοντας για το Βυζάντιο; Γιατί να «χάνει την ώρα του», κοιτάζοντας πίνακες ή ακούγοντας μουσικές, όχι ως υπόκρουση στη δουλειά αλλά επειδή θέλει; Δεν είναι «αντιπαραγωγικό»; Ευτυχώς, υπάρχουν τόποι-πλήγματα στην «παραγωγικότητα» και στην «αποτελεσματικότητα»: τα καφέ. Γράφει ο Στάινερ: «Η ιδέα της Ευρώπης θα έχει περιεχόμενο όσο θα υπάρχουν καφενεία».
Στα καφέ είναι κοινωνικώς αποδεκτό να μην παριστάνεις τον πολυάσχολο. Μπορείς να καταφύγεις σε αυτά για να γλιτώσεις από την καταιγίδα ή τη ζέστη, ανάλογα με το μέρος της Ευρώπης όπου τυχαίνει να βρίσκεσαι.
Όσοι διαβάζουν στα καφέ, έχουν μια ιδιαίτερη προτίμηση γι’ αυτά με χαμηλή ή και καθόλου μουσική. Αποχωρούν συνήθως όταν μεγάλες παρέες αντικαθιστούν τους ήσυχους ηλικιωμένους ή τους μοναχικούς επισκέπτες του πρωινού.
Ο απεχθής ρομποτικός ανθρωπότυπος με τα ακριβά ακουστικά και το λάπτοπ που φέρνει όλο το άγχος και την απληστία του στα καφέ πλέον, ευτυχώς, έχει βρει τα στέκια του. Χιπστερομέρη συνήθως, με μεγάλη ποικιλία στο μενού, ώστε να μπορεί να καταναλώνει καθ’ όλη τη διάρκεια της εργασίας του κι έτσι να την εξηγεί και κάπως.
Ένα καφέ μπορεί εύκολα να εκδιώξει αυτούς τους πελάτες. Με λίγη μουσική, μερικούς αργόσχολους παππούδες στη βιτρίνα, ελάχιστο φαγητό και κακό ή καθόλου WiFi μπορεί να ξεμπερδεύει μαζί τους. Με χαρά το καλοκαίρι είχα βρει σε μέρη στη Λισαβόνα την ένδειξη «no laptops» σε ωραίους ξύλινους πάγκους που παρέμεναν διαθέσιμοι για αναγνώστες, ζευγάρια και πότες.
Στα σωστά καφέ μπορείς να καθίσεις με τις ώρες χωρίς το προσωπικό να σε παρενοχλεί για να πάρεις και κάτι άλλο. Ορισμένα είναι κλειστά σύμπαντα, σπηλιές όπου μπορείς να κρυφτείς απ’ τη ροή της πόλης.
Ειδικά στα μεγάλα κέντρα του κόσμου, όπου η κίνηση ρέει διαρκώς προς κάποια μυρμηγκοφωλιά-μετρό, τα καλά καφέ είναι κρυψώνες, όπου η ροή διακόπτεται. Ο χρόνος αλλάζει ταχύτητα. Η ένταση πέφτει. Μπορείς μάλιστα να γυρίσεις εντελώς την πλάτη σου στον έξω κόσμο, αν έχουν βαριές κουρτίνες, υπόγεια ή πίσω αίθουσες χωρίς παράθυρα. Χωμένοι στην τρύπα τους οι θαμώνες μπορούν να πάρουν στα σοβαρά μια συζήτηση, χωρίς να τσεκάρουν διαρκώς το κινητό τους.
Μου αρέσει να σκέφτομαι τα καφέ ως ένα πλήγμα στη βιασύνη. Μέρη που χωράνε τύπους σαν τον Πεσόα, τον Ροτ ή την Μποβουάρ. Κιβώτια που διατηρούν αυτά που δίνουν νόημα στη ζωή μας και σηματοδοτούν, εάν κατάλαβα καλά τον Στάινερ, έναν συγκεκριμένο πολιτισμό και τρόπο ζωής.
Σίγουρα, πολλοί θα διαφωνήσουν μαζί μου. Θα σκεφτούν πολύ καλύτερα (και σίγουρα πιο κερδοφόρα) πράγματα να κάνει κανείς από το να διαβάζει σε ένα φθηνό βορειοευρωπαϊκό καφέ ή να λιώνει σε ατέρμονες πολιτικές συζητήσεις στα καφενεία του Νότου.
Αναρωτιέμαι, όμως, μήπως η ηττοπάθεια όσων ασχολούνται «με τις μεγάλες ανθρωπιστικές ιδέες» μάς οδηγεί όντως σε κάποιου είδους (ακόμα μεγαλύτερη) καταστροφή; Και μήπως έχει καθυστερήσει υπερβολικά κάποιου είδους διάλογος για την Ευρώπη που δεν θα περιορίζεται στην κινητή τηλεφωνία, το 5G, το ηλεκτρονικό εμπόριο και την 24ωρη γραμμή παραπόνων για τους ευρωκαταναλωτές; Ποιον εμπνέουν αυτές οι συζητήσεις;
σχόλια