Πριν απ’ το εξαήμερο: Χρόνοι της εργασίας

Πριν απ’ το εξαήμερο: Χρόνοι της εργασίας Facebook Twitter
Η νομική προστασία του χρόνου της εργασίας δεν είναι κάποιο θέσφατο ούτε μια παραχώρηση αλλά αποτέλεσμα χρόνιων, σκληρών και βίαιων συγκρούσεων. Εικονογράφηση: bianka/ LIFO
0

ΩΣ ΚΥΝΗΓΟΙ ΚΑΙ ΤΡΟΦΟΣΥΛΛΕΚΤΕΣ, οι πρόγονοί μας κάλυπταν τις ανάγκες τους χωρίς να εργάζονται όσο εργαζόμαστε εμείς. Ταυτόχρονα, σ’ εκείνες τις κοινότητες η εργασία δεν ήταν ένα ξεχωριστό κομμάτι της ζωής αλλά ένα ακόμα στάδιο σε ένα συνεχές στο οποίο η ξεκούραση, η αναπαραγωγή, η δημιουργία και ο έρωτας συνυπήρχαν. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο «χρόνος» δεν ήταν κάτι που οι άνθρωποι μπορούσαν να «ξοδέψουν», να «εξοικονομήσουν» ή να «κερδίσουν». Ήταν απλώς ένα ακόμα φαινόμενο που κυλούσε.

Όταν οι αρχαιολόγοι και οι ανθρωπολόγοι υπολογίζουν τον χρόνο που αφιέρωναν εκείνες οι κοινότητες στην εργασία «καθαυτή» (ένας υπολογισμός που μπορεί να γίνει μόνο από κάποιον «εξωτερικό» και που δεν θα έβγαζε νόημα για τις ίδιες τις φυλές), η απάντηση δεν ξεπερνά τις τέσσερις ώρες τη μέρα. Ακόμα και σήμερα, οι ιθαγενείς Yanomamo στον Αμαζόνιο και οι Ju/’hoansi στην Υποσαχάρια Αφρική δουλεύουν λιγότερο από δεκαπέντε ώρες την εβδομάδα. Μπορεί να μας φαίνεται παράδοξο, αλλά έτσι ζούσε ο άνθρωπος κατά την πλειονότητα του χρόνου του στη Γη.

Οι δράσεις των συνδικάτων και των πολιτικών οργάνων που στήριξε η Δεύτερη Διεθνής κορυφώθηκαν τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, οδηγώντας στη γενική εφαρμογή της οκτάωρης και (λίγο αργότερα) πενθήμερης εργασίας μετά τον Β’ Παγκόσμιο. Στην Ελλάδα, το οκτάωρο θεσπίστηκε μεταπολεμικά, ενώ η πενθήμερη εργασία καθιερώθηκε κατά τη Μεταπολίτευση.

Μετά, ήρθαν οι τάξεις, οι ευγενείς, οι γαιοκτήμονες και οι ηγέτες. Κάποιοι άνθρωποι άρχισαν να δουλεύουν για τους άλλους σε πόλεις-κράτη, βασίλεια, φέουδα κι εργαστήρια, και η δουλειά ήταν συχνά απάνθρωπη, πολύωρη και κοπιαστική.

Ακόμα κι έτσι, όμως, τις δεκαετίες πριν από τη βιομηχανική επανάσταση η εργασιακή εβδομάδα ήταν περιορισμένη και σπάνια περιλάμβανε πέντε ολόκληρες μέρες. Στην Αγγλία, για παράδειγμα, τόσο οι τεχνίτες όσο και οι αγρότες δούλευαν ακανόνιστα τις δύο πρώτες μέρες της βδομάδας (με την «Αγία Δευτέρα» να είναι μια ιδιαίτερα δημοφιλής λαϊκή γιορτή) και σταματούσαν τη δουλειά νωρίς τις δύο τελευταίες.¹ Παράλληλα, η χρονιά ήταν γεμάτη αργίες, θρησκευτικές γιορτές, επετείους και πανηγύρια, σε τέτοιο βαθμό που δεν μπορούμε με τίποτα να μιλήσουμε για «πενθήμερη» ή «εξαήμερη» εργασία.

Το ακόλουθο σατιρικό στιχάκι του 1639 είναι ενδεικτικό: «Το ξέρεις ότι η Δευτέρα είν’ αδελφή της Κυριακής / Η Τρίτη είν’ αδελφή κι αυτή / Την Τετάρτη πρέπει να πας στην εκκλησία για να προσευχηθείς / Η Πέμπτη είναι μισή γιορτή / Την Παρασκευή είναι πια αργά για να εργαστείς / Και ύστερα, το Σάββατο, πάλι μισή γιορτή».²

Η εκβιομηχάνιση και η ανάγκη των καπιταλιστών για εντονότερη εργασία τα άλλαξε όλα αυτά. Η μετάβαση δεν ήταν καθόλου ομαλή. Είναι εντυπωσιακό το πώς ο βιομηχανικός καπιταλισμός προσπάθησε –και κατάφερε– να εμφυσήσει την «εργασιακή ηθική» του μόχθου και της αυταπάρνησης («ο χρόνος είναι χρήμα») σ’ αυτούς τους συνειδητά αργόσχολους και άεργους εργάτες. Όπως εξηγεί ο Βρετανός ιστορικός E. P. Thompson, οι εργοστασιάρχες σχεδίασαν πολύπλοκα συστήματα κανόνων και κυρώσεων για τους εργαζομένους, επιβάλλοντας αυστηρή εργασιακή επιτήρηση και πειθαρχία. Την ίδια στιγμή, το κράτος εξαπέλυσε μια οργανωμένη επίθεση ενάντια στις αργίες και τις λαϊκές γιορτές, μειώνοντάς τες δραματικά κατά τα πρώτα χρόνια του 19ου αιώνα. Τέλος, ένας μικρός στρατός από προπαγανδιστές (ιερείς, δάσκαλοι, συγγραφείς, δημοσιογράφοι) προσπάθησε να μάθει στον λαό τη σημασία της «εργατικότητας», της «οργάνωσης» και της αποταμίευσης, αξίες που θεωρούνται σήμερα σχεδόν αυτονόητες.³

Το αποτέλεσμα αυτών των μεταρρυθμίσεων ήταν εξαήμερη και δωδεκάωρη εργασία για τα περισσότερα επαγγέλματα, με μερικές εξαιρέσεις δεκάωρης απασχόλησης. Στην αρχή, οι εργαζόμενοι αρνήθηκαν την ίδια την έννοια της καταμέτρησης του εργασιακού χρόνου. Μέσα σε λίγες δεκαετίες, όμως, την αποδέχτηκαν κι άρχισαν να αγωνίζονται για μικρότερα ωράρια.

Οι επόμενοι αιώνες χαρακτηρίστηκαν από τέτοιου τύπου συγκρούσεις επί του ζητήματος του χρόνου της εργασίας, οι οποίες αποκρυσταλλώθηκαν στην καθιέρωση του οκταώρου και της πενθήμερης εβδομάδας. Το 1856, Αυστραλοί οικοδόμοι απέργησαν απαιτώντας το οκτάωρο. Το σύμβολο στα πανό τους, «8 8 8», αναφερόταν σε 8 ώρες εργασίας, 8 ώρες ψυχαγωγίας και 8 ώρες ανάπαυσης. Τριάντα χρόνια αργότερα, την πρώτη ημέρα του Μαΐου, Αμερικανοί εργάτες κήρυξαν γενική απεργία με τα ίδια αιτήματα.

Οι δράσεις των συνδικάτων και των πολιτικών οργάνων που στήριξε η Δεύτερη Διεθνής κορυφώθηκαν τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, οδηγώντας στη γενική εφαρμογή της οκτάωρης και (λίγο αργότερα) πενθήμερης εργασίας μετά τον Β’ Παγκόσμιο. Στην Ελλάδα, το οκτάωρο θεσπίστηκε μεταπολεμικά, ενώ η πενθήμερη εργασία καθιερώθηκε κατά τη Μεταπολίτευση (το 1975 για τους βιομηχανικούς εργάτες και το 1984 για όλους τους εργαζόμενους).

Βλέπουμε, συνεπώς, πως η νομική προστασία του χρόνου της εργασίας δεν είναι κάποιο θέσφατο ούτε μια παραχώρηση αλλά αποτέλεσμα χρόνιων, σκληρών και βίαιων συγκρούσεων.[4]

Οπότε, αν έρχεται στη χώρα μας ο νόμος Γεωργιάδη, ο οποίος θέτει σε ισχύ την εξαήμερη εργασία· αν αυτό συμβαίνει τη στιγμή που οι εργαζόμενοι/-ες στην Ελλάδα, ντόπιοι και ξένες, δουλεύουν πιο πολύ από κάθε άλλο λαό της Ευρώπης· αν συμβαίνει, παράλληλα, την ώρα που άλλες χώρες φλερτάρουν με τη θέσπιση της τετραήμερης εργασίας· αν έτσι κερδίζουμε ακόμα μία «πρωτιά» που συζητιέται στα διεθνή μέσα ως αδικαιολόγητη οπισθοδρόμηση και στέρηση δικαιωμάτων· αν, εν συντομία, συμβαίνουν όλα αυτά, δεν έχουμε παρά να κοιτάξουμε την ιστορία για να καταλάβουμε ότι οι χρόνοι εργασίας δεν ορίζονται μονομερώς και ότι η αντίσταση που συναντά η επέκτασή τους δεν είναι ποτέ ανύπαρκτη, άσκοπη ή αμελητέα.


[1]E. P. Thompson. (1967). Time, work-discipline, and industrial capitalism, 72-74.
[2] Ό.π., 74, δική μου μετάφραση.
[3] Ό.π., 81-92.
[4] Κυρίως, είναι μέτρο του συμβιβασμού της επιθυμίας των ανθρώπων να μη δουλεύουν για έναν μισθό. Αυτή η επιθυμία είναι η κρυφή ουσία κάθε αντικαπιταλιστικού αγώνα και εμφανίζεται, ξανά και ξανά, σε μάχες με περιορισμένα αιτήματα, τα οποία την κάνουν «κατανοητή» και «εφικτή». Ανάμεσα στα αιτήματα των Αυστραλών οικοδόμων του 1856 και των Αμερικανών εργατών του 1886 μεσολαβεί η Παρισινή Κομμούνα. Η λαμπρότερη χειρονομία χειραφέτησης των εξεγερμένων, μετέωρα ακατανόητη στην ιστορική μας μνήμη, ήταν η καταστροφή των ρολογιών με την έννοια της καταστροφής του μετρήσιμου χρόνου, την ολότητα του οποίου μόνο οι κυρίαρχοι διαθέτουν.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η ανάγκη μιας σκαλωσιάς: Μεταμορφώσεις και φεμινισμοί

Guest Editors / Η ανάγκη μιας σκαλωσιάς: Μεταμορφώσεις και φεμινισμοί

Η πατριαρχία είναι παντού: στην οικονομία, στην κοινωνία, στην ψυχολογία, στην αισθητική, στον πολιτισμό, σε ολόκληρη την ανθρώπινη κατάσταση. Όταν σκεφτόμαστε το πολιτικό, δεν γίνεται να μη σκεφτόμαστε το φεμινιστικό.
ΝΙΚΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ
«Ζούμε στην εποχή της ισορροπίας του ισχυρού»

Οπτική Γωνία / «Ζούμε στην εποχή της ισορροπίας του ισχυρού»

Οι παγκόσμιες και περιφερειακές επιπτώσεις της σύγκρουσης στη Γάζα και τα αδιέξοδα του Παλαιστινιακού. Μιλά στη LiFO ο δρ. Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Νέων Απειλών και κύριος ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ, Τριαντάφυλλος Καρατράντος.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια ομάδα μαθητών κατασκεύασε ρομπότ που καθαρίζει τις θάλασσες

Περιβάλλον / Πώς μια ομάδα μαθητών από τον Άλιμο έφτιαξε ρομπότ που καθαρίζει τον βυθό;

Το Greek Seabot είναι το υποβρύχιο ρομπότ που δημιούργησε μια μαθητική ομάδα από το ΕΠΑΛ Αλίμου για να βοηθήσει στον καθαρισμό των βυθών από πλαστικά και απορρίμματα. Μιλούν στη LIFO οι μαθητές για τα κίνητρά τους και το όραμά τους για ένα πιο καθαρό περιβάλλον.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Οι αλλαγές που φέρνουν στο μεταναστευτικό η πρόσφατη απόφαση της Λειψίας και η νέα πολιτική του Μερτς/ Μεταναστευτικό: Από τη Μέρκελ στον Μερτς και η αλλαγή που φέρνει η απόφαση της Λειψίας

Βασιλική Σιούτη / Μεταναστευτικό: Πώς επηρεάζει την Ελλάδα η αλλαγή πολιτικής της Γερμανίας;

Μετά την εκλογή του Φρίντριχ Μερτς, η Γερμανία αυστηροποιεί τη μεταναστευτική πολιτική της και αναζητά τρόπους για να εξαιρεθεί από την υποχρέωση εφαρμογής της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, ώστε να μην κάνει δεκτά νέα αιτήματα ασύλου.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες; 

Οπτική Γωνία / Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες ενώ δεν έχουμε να φάμε;

Αν νομίζετε ότι η επίδειξη πλούτου προκαλεί σήμερα κοινωνική κατακραυγή, πλανάστε. Άνθρωποι που δυσκολεύονται οικονομικά, αντί να βιώσουν ταξική αφύπνιση, βλέποντας πώς ζει η δισεκατομμυριούχος σταρ του TikTok, θέλουν να μάθουν τα πάντα γι' αυτήν.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Ανήλικοι στην πρώτη γραμμή: Το νέο πρόσωπο της ακροδεξιάς στη Θεσσαλονίκη

Ελλάδα / 13χρονα παιδιά σε νεοναζιστικές συμμορίες: Πώς φτάσαμε εδώ;

Όλο και περισσότεροι έφηβοι και νέοι φαίνεται να γοητεύονται από ακροδεξιές ιδεολογίες. Τι σηματοδοτεί η έκρηξη αυτού του επικίνδυνου φαινομένου; Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, Άρης Στυλιανού.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
« Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Οπτική Γωνία / «Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Ο επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας της Θρησκείας της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ και διδάκτορας των πανεπιστημίων Βοστώνης και Λουβέν Χαράλαμπος Βέντης μιλά για την εκλογή του νέου Πάπα, την «επιστροφή» της θρησκείας και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα η Καθολική και η Ορθόδοξη Εκκλησία.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει…

Οπτική Γωνία / Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει

Την τελευταία δεκαετία, όλα σχεδόν έχουν αλλάξει στην ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα σε εκείνο το κομμάτι της που βρισκόταν παραδοσιακά και ιστορικά απέναντι στη συντηρητική παράταξη.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πως θα το ξοδέψεις

Ρεπορτάζ / Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πώς θα το ξοδέψεις

Η απόφαση της κυβέρνησης να καταβάλλεται το επίδομα ανεργίας και άλλες κοινωνικές παροχές σε προπληρωμένη κάρτα, με πλαφόν 50% στην ανάληψη μετρητών, προκαλεί την αγανάκτηση των δικαιούχων. Σχολιάζουν στη LIFO άνεργοι πολίτες, ο γενικός γραμματέας της ΓΣΕΕ και εκπρόσωποι κλάδων που πλήττονται.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
«Empty the Tanks»: Σώστε τα δελφίνια!

Ρεπορτάζ / «Empty the Tanks»: Πότε θα σταματήσει η αιχμαλωσία των δελφινιών;

Η παγκόσμια καμπάνια «Empty the Tanks» εναντιώνεται στην αιχμαλωσία και την εκμετάλλευση των δελφινιών. Πώς εκφράζεται η κινητοποίηση στην Ελλάδα και ποια η τύχη των δελφινιών του Αττικού Ζωολογικού Πάρκου; Μιλούν στη LIFO εκπρόσωποι οργανώσεων, αλλά και ο ιδρυτής του Αττικού Πάρκου.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Υψηλοί τόνοι για τα Τέμπη, χαμηλοί για τα ελληνοτουρκικά 

Οπτική Γωνία / Υψηλοί τόνοι για τα Τέμπη, χαμηλοί για τα ελληνοτουρκικά 

Τα Τέμπη συνεχίζουν να πυροδοτούν εντάσεις μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης, αντιθέτως στα ελληνοτουρκικά και στο θέμα της πώλησης των Eurofighter στην Τουρκία που απασχόλησε την επικαιρότητα, η κριτική για τη στάση της κυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ και τον ΣΥΡΙΖΑ είναι σε χαμηλούς τόνους.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Οδός Βύρωνος: Ένας δρόμος-ντροπή για τον δημόσιο χώρο

Aθήνα / Οδός Βύρωνος: Ένας δρόμος-ντροπή για τον δημόσιο χώρο

Τα πεζοδρόμια στην καρδιά της πόλης έχουν παραδοθεί στα τουριστικά καταστήματα, αποκλείοντας τους πιο ευάλωτους πολίτες, ενώ η Αθήνα χάνει τον βασικό λόγο ύπαρξής της: να είναι μια πόλη για ανθρώπους.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Έχετε «επιστροφή φόρου»: Οι συχνότερες περιπτώσεις phishing

Οπτική Γωνία / «Έχετε επιστροφή φόρου, πατήστε εδώ»: Πώς να γλιτώσεις από το phishing

Παραπλανητικά μηνύματα, αποκάλυψη προσωπικών δεδομένων, χακάρισμα τραπεζικών λογαριασμών. Το phishing είναι πιο συχνό και πολύ πιο επικίνδυνο πιο επικίνδυνο απ' ό,τι νομίζουμε. Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Κυβερνοασφάλειας στο Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων του Πανεπιστημίου Πειραιώς και επικεφαλής της Εθνικής Ομάδας Κυβερνοασφάλειας, Χρήστος Ξενάκης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Το χρονικό των χαμένων βίντεο των Τεμπών

Οπτική Γωνία / Το χρονικό των χαμένων βίντεο των Τεμπών

Η υπόθεση των χαμένων βίντεο των Τεμπών αναδεικνύει, για ακόμη μία φορά, λανθασμένους χειρισμούς που έγιναν σε κρίσιμες φάσεις της ανακριτικής διαδικασίας, αφήνοντας πλήθος αναπάντητων ερωτημάτων.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ