Η αιώνια επιστροφή των ’50s

Η αιώνια επιστροφή των ’50s Facebook Twitter
Η νοσταλγία για τα ’50s εντείνεται απ’ τη δυστοπική ατμόσφαιρα των καιρών μας και την αυξανόμενη αδυνατότητα να φανταστούμε ένα όμορφο μέλλον. Εικονογράφηση: bianka/LIFO
0


ΑΡΡΩΣΤΟΣ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΒΔΟΜΑΔΑ,
έκατσα και είδα τις πρώτες σεζόν του «Mad Men», της δημοφιλούς σειράς του AMC που έκανε πρεμιέρα το 2007 και προστέθηκε πρόσφατα στο Netflix. Πέρα από τους πολυεπίπεδους χαρακτήρες και τους έξυπνους διαλόγους, μου έκανε εντύπωση ο τρόπος με τον οποίο η σειρά πραγματεύεται την εποχή των ’50s. Δεν θα ήταν υπερβολή να πει κανείς ότι η Αμερική έχει εμμονή με τη δεκαετία του ’50, η οποία, στη φαντασιακή της μορφή, περιλαμβάνει τα τέλη των ’40s και τις αρχές των ’60s (όποτε και διαδραματίζεται το «Mad Men»)¹. Συμβολίζοντας την οικονομική σταθερότητα, την κοινωνική κινητικότητα αλλά και την εσωτερική «συνοχή» μιας χώρας με κοινές και πάγιες αξίες, τα ’50s εμφανίζονται ως η επιτομή του american dream. Μάλιστα, η πολιτισμική παραγωγή της δεκαετίας του ’80 –όταν ο Ρίγκαν υποσχόταν πως θα επαναφέρει την Αμερική στο «λαμπρό» παρελθόν της– παρήγαγε μια νοσταλγία για την εικονοποιία των ’50s: δίπατα σπίτια στα προάστια, όπου ευτυχισμένες πυρηνικές οικογένειες ανταλλάζουν τις καλησπέρες τους ανάμεσα στους λευκούς φράχτες και στο φρεσκοκουρεμένο γκαζόν.

Εκκινώντας από αυτό το κλισέ, το «Mad Men» τραβάει την κουρτίνα για ν’ αποκαλύψει τα πολλαπλά καθεστώτα βίας που κρύβονται στο βάθος. Συγκεκριμένα, η σειρά εξετάζει την καταπίεση των γυναικών, οι οποίες ήταν σε μεγάλο βαθμό αποκλεισμένες απ’ τη δημόσια σφαίρα και παγιδευμένες στον περιοριστικό ρόλο της νοικοκυράς. Παράλληλα, οι μαύροι και οι μαύρες βίωναν ακραία περιθωριοποίηση, βία και segregation, ενώ η ομοφυλοφιλία ήταν ακόμα παράνομη. Τα ’50s ήταν επίσης μια εποχή εσωτερικών και εξωτερικών πολέμων· προπαντός, η σύγκρουση στην Κορέα αλλά και ο Ψυχρός Πόλεμος, ο φόβος ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος, ο αντικομμουνισμός και το κυνήγι μαγισσών του Μακάρθι. Στην πραγματικότητα, φαίνεται να λέει το «Mad Men», τα ’50s ήταν «καλά» μόνο για τους δεξιούς cishet άντρες (και ίσως ούτε καν γι’ αυτούς, καθώς πολλοί τέτοιοι χαρακτήρες φαίνονται να υποφέρουν καθώς προσπαθούν ν’ ανταποκριθούν στα κυρίαρχα πρότυπα της αρρενωπότητας και της επιτυχίας).

Η νοσταλγία των ’50s δεν εκπροσωπεί τόσο μια προθυμία για την αναβίωση μιας πιο πατριαρχικής και ρατσιστικής κοινωνίας αλλά, πολύ περισσότερο, μια αφηρημένη επιθυμία για ασφάλεια.

Παρ’ όλα αυτά, η νοσταλγία των ’50s δεν εκπροσωπεί τόσο μια προθυμία για την αναβίωση μιας πιο πατριαρχικής και ρατσιστικής κοινωνίας αλλά, πολύ περισσότερο, μια αφηρημένη επιθυμία για ασφάλεια. Στον πυρήνα της, πρόκειται για μια αντίδραση στους ρευστούς καιρούς μας, η οποία ονειρεύεται έναν πιο βέβαιο και σταθερό κόσμο, μια εποχή «πριν» από τη φτωχοποίηση, τον άκρατο ατομικισμό, τη σχιζοειδή υπερπαραγωγή εικόνων και εννοιών και την (εμφανέστερη) πολυθεΐα των αξιών. Μπροστά στην επισφάλεια που χαρακτηρίζει κάθε πτυχή της σύγχρονης ζωής, όλο και περισσότεροι άνθρωποι παρουσιάζουν μια τάση για παλινδρόμηση. Σύμφωνα με τον Massumi, αυτό που έκανε η πολιτισμική βιομηχανία στην εποχή του Ρίγκαν ήταν να πάρει αυτήν τη γενική τάση και να την κάνει ν’ ακολουθήσει ένα προκαθορισμένο μονοπάτι: τη νοσταλγία για ένα μυθικό παρελθόν, μιας «χρυσής εποχής απόλαυσης χωρίς γαστρεντερικές ενοχλήσεις, ενός κήπου της Εδέμ με οικιακές ανέσεις που δεν είχε καμία σχέση με τα πραγματικά ’50s»².

Η νοσταλγία για τα ’50s εντείνεται απ’ τη δυστοπική ατμόσφαιρα των καιρών μας και την αυξανόμενη αδυνατότητα να φανταστούμε ένα όμορφο μέλλον. Τα οικονομικά αδιέξοδα, οι αλλεπάλληλες «κρίσεις», η εξελισσόμενη κλιματική καταστροφή, ο τεχνολογικός ολοκληρωτισμός και οι πολεμικές συγκρούσεις έχουν φέρει την αργή ακύρωση του μέλλοντος. Όλο και περισσότεροι νέοι ταυτίζονται με το σλόγκαν «No Future». Μην μπορώντας να φανταστούμε ένα μέλλον, γυρίζουμε στο παρελθόν. Φυσικά, η προσπάθεια είναι μάταιη. Δεν μπορούμε να πάμε πίσω όχι μόνο επειδή η πρόοδος μάς τραβά σαν θύελλα προς τα μπροστά αλλά και επειδή το «πίσω» δεν υπάρχει (δεν υπήρξε ποτέ).

Η συνειδητοποίηση αυτής της αδιέξοδης διαλεκτικής της επιστροφής στα ’50s βρίσκει την έκφρασή της στη φιλμογραφία του Ντέιβιντ Λιντς. Το 1986, ο Λιντς γυρίζει το Blue Velvet, το οποίο, σαν το «Mad Men», παρουσιάζει τη ρόδινη εικόνα των προαστίων των ’50s και ύστερα ζουμάρει για να αποκαλύψει τη βία που κρύβεται κάτω απ’ την επιφάνεια. Στο τέλος, όμως, το κακό εξορίζεται, η φρίκη ξεπερνιέται και η ελπίδα επιστρέφει στις ζωές των πρωταγωνιστών. Τέσσερα χρόνια αργότερα, το «Twin Peaks» επωμίζεται μια πιο σκοτεινή σκοπιά: αυτήν τη φορά, το σκοτάδι που κρύβεται στις παρυφές της φαινομενικά ειρηνικής κωμόπολης επιβιώνει, γεννώντας αμφιβολίες για το κατά πόσο μπορεί να ξεπεραστεί πραγματικά. Η σημαντικότερη, όμως, στιγμή έρχεται το 2017, με την αναβίωση του «Twin Peaks», όταν ο Λιντς προσφέρει μια αιχμηρή κριτική της νοσταλγίας³. Πλέον, στρέφει το βλέμμα του στη σύγχρονη Αμερική της καθημερινής βίας, των όπλων και των εθισμών, της εκμετάλλευσης και της κερδοσκοπίας – έναν κόσμο που δεν θυμίζει σε τίποτα το μυθικό «Twin Peaks». Όταν οι χαρακτήρες προσπαθούν ν’ αποδράσουν προς το παρελθόν, όταν επιχειρούν να «πάνε πίσω» για να σπάσουν τον κύκλο της βίας, η αποτυχία τους είναι εκκωφαντική. Δεν υπάρχει διέξοδος, ούτε πραγματική λύση. «What year is this?» ρωτάει ο αποσβολωμένος πρωταγωνιστής κι ύστερα τα υπόλοιπα είναι η κραυγή της φρίκης.


¹ Michael Dwyer, Back to the Fifties, 2015, σ. 5.
² Brian Massumi, A User’s Guide to Capitalism and Schizophrenia, 1992, 78-79. Το ελληνικό αντίστοιχο των μυθικών fifties θα ήταν μάλλον η «γενική» ευμάρεια των χρόνων πριν από την κρίση – με τη βασική διαφορά ότι, στην Ελλάδα, αυτά τα χρόνια έχουν κηλιδωθεί απ’ τον συσχετισμό τους με τη μετέπειτα κατάρρευση. Έτσι, δεν μπορούμε να νιώσουμε νοσταλγία για την εποχή των «παχιών αγελάδων»∙ απεναντίας, πολλοί την προσεγγίζουν μ’ ενοχή και πικρία.
³ Στην πραγματικότητα, η ίδια η μορφή της τρίτης σεζόν χλευάζει τη νοσταλγία, καθώς αρνείται να δώσει στο κοινό αυτό που θέλει, παίζει με τις προσδοκίες του και ανακοινώνει ποικιλοτρόπως πως το «Twin Peaks» είναι νεκρό, κάθε προσπάθεια ανάστασής του ανώφελη και κούφια.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LIFO

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ

 

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Aπόψε το νέο Twin Peaks! Μη με ρωτάς, δεν θυμάμαι

Shortcut / Aπόψε το νέο Twin Peaks! Μη με ρωτάς, δεν θυμάμαι

Δεν ξανακάνει, λέει, ταινία ο Ντέιβιντ Λιντς, οπότε θα πρέπει να αρκεστούμε στην αναβίωση του τηλεοπτικού «Twin Peaks», που ξεκινά απόψε στην Αμερική. Κρατάμε μικρό καλάθι, γιατί δεν είμαστε για έντονες απογοητεύσεις στην ηλικία μας.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η ανάγκη μιας σκαλωσιάς: Μεταμορφώσεις και φεμινισμοί

Guest Editors / Η ανάγκη μιας σκαλωσιάς: Μεταμορφώσεις και φεμινισμοί

Η πατριαρχία είναι παντού: στην οικονομία, στην κοινωνία, στην ψυχολογία, στην αισθητική, στον πολιτισμό, σε ολόκληρη την ανθρώπινη κατάσταση. Όταν σκεφτόμαστε το πολιτικό, δεν γίνεται να μη σκεφτόμαστε το φεμινιστικό.
ΝΙΚΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ
«Ζούμε στην εποχή της ισορροπίας του ισχυρού»

Οπτική Γωνία / «Ζούμε στην εποχή της ισορροπίας του ισχυρού»

Οι παγκόσμιες και περιφερειακές επιπτώσεις της σύγκρουσης στη Γάζα και τα αδιέξοδα του Παλαιστινιακού. Μιλά στη LiFO ο δρ. Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Νέων Απειλών και κύριος ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ, Τριαντάφυλλος Καρατράντος.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια ομάδα μαθητών κατασκεύασε ρομπότ που καθαρίζει τις θάλασσες

Περιβάλλον / Πώς μια ομάδα μαθητών από τον Άλιμο έφτιαξε ρομπότ που καθαρίζει τον βυθό;

Το Greek Seabot είναι το υποβρύχιο ρομπότ που δημιούργησε μια μαθητική ομάδα από το ΕΠΑΛ Αλίμου για να βοηθήσει στον καθαρισμό των βυθών από πλαστικά και απορρίμματα. Μιλούν στη LIFO οι μαθητές για τα κίνητρά τους και το όραμά τους για ένα πιο καθαρό περιβάλλον.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Οι αλλαγές που φέρνουν στο μεταναστευτικό η πρόσφατη απόφαση της Λειψίας και η νέα πολιτική του Μερτς/ Μεταναστευτικό: Από τη Μέρκελ στον Μερτς και η αλλαγή που φέρνει η απόφαση της Λειψίας

Βασιλική Σιούτη / Μεταναστευτικό: Πώς επηρεάζει την Ελλάδα η αλλαγή πολιτικής της Γερμανίας;

Μετά την εκλογή του Φρίντριχ Μερτς, η Γερμανία αυστηροποιεί τη μεταναστευτική πολιτική της και αναζητά τρόπους για να εξαιρεθεί από την υποχρέωση εφαρμογής της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, ώστε να μην κάνει δεκτά νέα αιτήματα ασύλου.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες; 

Οπτική Γωνία / Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες ενώ δεν έχουμε να φάμε;

Αν νομίζετε ότι η επίδειξη πλούτου προκαλεί σήμερα κοινωνική κατακραυγή, πλανάστε. Άνθρωποι που δυσκολεύονται οικονομικά, αντί να βιώσουν ταξική αφύπνιση, βλέποντας πώς ζει η δισεκατομμυριούχος σταρ του TikTok, θέλουν να μάθουν τα πάντα γι' αυτήν.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Ανήλικοι στην πρώτη γραμμή: Το νέο πρόσωπο της ακροδεξιάς στη Θεσσαλονίκη

Ελλάδα / 13χρονα παιδιά σε νεοναζιστικές συμμορίες: Πώς φτάσαμε εδώ;

Όλο και περισσότεροι έφηβοι και νέοι φαίνεται να γοητεύονται από ακροδεξιές ιδεολογίες. Τι σηματοδοτεί η έκρηξη αυτού του επικίνδυνου φαινομένου; Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, Άρης Στυλιανού.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
« Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Οπτική Γωνία / «Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Ο επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας της Θρησκείας της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ και διδάκτορας των πανεπιστημίων Βοστώνης και Λουβέν Χαράλαμπος Βέντης μιλά για την εκλογή του νέου Πάπα, την «επιστροφή» της θρησκείας και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα η Καθολική και η Ορθόδοξη Εκκλησία.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει…

Οπτική Γωνία / Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει

Την τελευταία δεκαετία, όλα σχεδόν έχουν αλλάξει στην ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα σε εκείνο το κομμάτι της που βρισκόταν παραδοσιακά και ιστορικά απέναντι στη συντηρητική παράταξη.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πως θα το ξοδέψεις

Ρεπορτάζ / Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πώς θα το ξοδέψεις

Η απόφαση της κυβέρνησης να καταβάλλεται το επίδομα ανεργίας και άλλες κοινωνικές παροχές σε προπληρωμένη κάρτα, με πλαφόν 50% στην ανάληψη μετρητών, προκαλεί την αγανάκτηση των δικαιούχων. Σχολιάζουν στη LIFO άνεργοι πολίτες, ο γενικός γραμματέας της ΓΣΕΕ και εκπρόσωποι κλάδων που πλήττονται.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
«Empty the Tanks»: Σώστε τα δελφίνια!

Ρεπορτάζ / «Empty the Tanks»: Πότε θα σταματήσει η αιχμαλωσία των δελφινιών;

Η παγκόσμια καμπάνια «Empty the Tanks» εναντιώνεται στην αιχμαλωσία και την εκμετάλλευση των δελφινιών. Πώς εκφράζεται η κινητοποίηση στην Ελλάδα και ποια η τύχη των δελφινιών του Αττικού Ζωολογικού Πάρκου; Μιλούν στη LIFO εκπρόσωποι οργανώσεων, αλλά και ο ιδρυτής του Αττικού Πάρκου.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Υψηλοί τόνοι για τα Τέμπη, χαμηλοί για τα ελληνοτουρκικά 

Οπτική Γωνία / Υψηλοί τόνοι για τα Τέμπη, χαμηλοί για τα ελληνοτουρκικά 

Τα Τέμπη συνεχίζουν να πυροδοτούν εντάσεις μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης, αντιθέτως στα ελληνοτουρκικά και στο θέμα της πώλησης των Eurofighter στην Τουρκία που απασχόλησε την επικαιρότητα, η κριτική για τη στάση της κυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ και τον ΣΥΡΙΖΑ είναι σε χαμηλούς τόνους.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Οδός Βύρωνος: Ένας δρόμος-ντροπή για τον δημόσιο χώρο

Aθήνα / Οδός Βύρωνος: Ένας δρόμος-ντροπή για τον δημόσιο χώρο

Τα πεζοδρόμια στην καρδιά της πόλης έχουν παραδοθεί στα τουριστικά καταστήματα, αποκλείοντας τους πιο ευάλωτους πολίτες, ενώ η Αθήνα χάνει τον βασικό λόγο ύπαρξής της: να είναι μια πόλη για ανθρώπους.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Έχετε «επιστροφή φόρου»: Οι συχνότερες περιπτώσεις phishing

Οπτική Γωνία / «Έχετε επιστροφή φόρου, πατήστε εδώ»: Πώς να γλιτώσεις από το phishing

Παραπλανητικά μηνύματα, αποκάλυψη προσωπικών δεδομένων, χακάρισμα τραπεζικών λογαριασμών. Το phishing είναι πιο συχνό και πολύ πιο επικίνδυνο πιο επικίνδυνο απ' ό,τι νομίζουμε. Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Κυβερνοασφάλειας στο Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων του Πανεπιστημίου Πειραιώς και επικεφαλής της Εθνικής Ομάδας Κυβερνοασφάλειας, Χρήστος Ξενάκης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Το χρονικό των χαμένων βίντεο των Τεμπών

Οπτική Γωνία / Το χρονικό των χαμένων βίντεο των Τεμπών

Η υπόθεση των χαμένων βίντεο των Τεμπών αναδεικνύει, για ακόμη μία φορά, λανθασμένους χειρισμούς που έγιναν σε κρίσιμες φάσεις της ανακριτικής διαδικασίας, αφήνοντας πλήθος αναπάντητων ερωτημάτων.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ