Η αιώνια επιστροφή των ’50s

Η αιώνια επιστροφή των ’50s Facebook Twitter
Η νοσταλγία για τα ’50s εντείνεται απ’ τη δυστοπική ατμόσφαιρα των καιρών μας και την αυξανόμενη αδυνατότητα να φανταστούμε ένα όμορφο μέλλον. Εικονογράφηση: bianka/LIFO
0


ΑΡΡΩΣΤΟΣ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΒΔΟΜΑΔΑ,
έκατσα και είδα τις πρώτες σεζόν του «Mad Men», της δημοφιλούς σειράς του AMC που έκανε πρεμιέρα το 2007 και προστέθηκε πρόσφατα στο Netflix. Πέρα από τους πολυεπίπεδους χαρακτήρες και τους έξυπνους διαλόγους, μου έκανε εντύπωση ο τρόπος με τον οποίο η σειρά πραγματεύεται την εποχή των ’50s. Δεν θα ήταν υπερβολή να πει κανείς ότι η Αμερική έχει εμμονή με τη δεκαετία του ’50, η οποία, στη φαντασιακή της μορφή, περιλαμβάνει τα τέλη των ’40s και τις αρχές των ’60s (όποτε και διαδραματίζεται το «Mad Men»)¹. Συμβολίζοντας την οικονομική σταθερότητα, την κοινωνική κινητικότητα αλλά και την εσωτερική «συνοχή» μιας χώρας με κοινές και πάγιες αξίες, τα ’50s εμφανίζονται ως η επιτομή του american dream. Μάλιστα, η πολιτισμική παραγωγή της δεκαετίας του ’80 –όταν ο Ρίγκαν υποσχόταν πως θα επαναφέρει την Αμερική στο «λαμπρό» παρελθόν της– παρήγαγε μια νοσταλγία για την εικονοποιία των ’50s: δίπατα σπίτια στα προάστια, όπου ευτυχισμένες πυρηνικές οικογένειες ανταλλάζουν τις καλησπέρες τους ανάμεσα στους λευκούς φράχτες και στο φρεσκοκουρεμένο γκαζόν.

Εκκινώντας από αυτό το κλισέ, το «Mad Men» τραβάει την κουρτίνα για ν’ αποκαλύψει τα πολλαπλά καθεστώτα βίας που κρύβονται στο βάθος. Συγκεκριμένα, η σειρά εξετάζει την καταπίεση των γυναικών, οι οποίες ήταν σε μεγάλο βαθμό αποκλεισμένες απ’ τη δημόσια σφαίρα και παγιδευμένες στον περιοριστικό ρόλο της νοικοκυράς. Παράλληλα, οι μαύροι και οι μαύρες βίωναν ακραία περιθωριοποίηση, βία και segregation, ενώ η ομοφυλοφιλία ήταν ακόμα παράνομη. Τα ’50s ήταν επίσης μια εποχή εσωτερικών και εξωτερικών πολέμων· προπαντός, η σύγκρουση στην Κορέα αλλά και ο Ψυχρός Πόλεμος, ο φόβος ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος, ο αντικομμουνισμός και το κυνήγι μαγισσών του Μακάρθι. Στην πραγματικότητα, φαίνεται να λέει το «Mad Men», τα ’50s ήταν «καλά» μόνο για τους δεξιούς cishet άντρες (και ίσως ούτε καν γι’ αυτούς, καθώς πολλοί τέτοιοι χαρακτήρες φαίνονται να υποφέρουν καθώς προσπαθούν ν’ ανταποκριθούν στα κυρίαρχα πρότυπα της αρρενωπότητας και της επιτυχίας).

Η νοσταλγία των ’50s δεν εκπροσωπεί τόσο μια προθυμία για την αναβίωση μιας πιο πατριαρχικής και ρατσιστικής κοινωνίας αλλά, πολύ περισσότερο, μια αφηρημένη επιθυμία για ασφάλεια.

Παρ’ όλα αυτά, η νοσταλγία των ’50s δεν εκπροσωπεί τόσο μια προθυμία για την αναβίωση μιας πιο πατριαρχικής και ρατσιστικής κοινωνίας αλλά, πολύ περισσότερο, μια αφηρημένη επιθυμία για ασφάλεια. Στον πυρήνα της, πρόκειται για μια αντίδραση στους ρευστούς καιρούς μας, η οποία ονειρεύεται έναν πιο βέβαιο και σταθερό κόσμο, μια εποχή «πριν» από τη φτωχοποίηση, τον άκρατο ατομικισμό, τη σχιζοειδή υπερπαραγωγή εικόνων και εννοιών και την (εμφανέστερη) πολυθεΐα των αξιών. Μπροστά στην επισφάλεια που χαρακτηρίζει κάθε πτυχή της σύγχρονης ζωής, όλο και περισσότεροι άνθρωποι παρουσιάζουν μια τάση για παλινδρόμηση. Σύμφωνα με τον Massumi, αυτό που έκανε η πολιτισμική βιομηχανία στην εποχή του Ρίγκαν ήταν να πάρει αυτήν τη γενική τάση και να την κάνει ν’ ακολουθήσει ένα προκαθορισμένο μονοπάτι: τη νοσταλγία για ένα μυθικό παρελθόν, μιας «χρυσής εποχής απόλαυσης χωρίς γαστρεντερικές ενοχλήσεις, ενός κήπου της Εδέμ με οικιακές ανέσεις που δεν είχε καμία σχέση με τα πραγματικά ’50s»².

Η νοσταλγία για τα ’50s εντείνεται απ’ τη δυστοπική ατμόσφαιρα των καιρών μας και την αυξανόμενη αδυνατότητα να φανταστούμε ένα όμορφο μέλλον. Τα οικονομικά αδιέξοδα, οι αλλεπάλληλες «κρίσεις», η εξελισσόμενη κλιματική καταστροφή, ο τεχνολογικός ολοκληρωτισμός και οι πολεμικές συγκρούσεις έχουν φέρει την αργή ακύρωση του μέλλοντος. Όλο και περισσότεροι νέοι ταυτίζονται με το σλόγκαν «No Future». Μην μπορώντας να φανταστούμε ένα μέλλον, γυρίζουμε στο παρελθόν. Φυσικά, η προσπάθεια είναι μάταιη. Δεν μπορούμε να πάμε πίσω όχι μόνο επειδή η πρόοδος μάς τραβά σαν θύελλα προς τα μπροστά αλλά και επειδή το «πίσω» δεν υπάρχει (δεν υπήρξε ποτέ).

Η συνειδητοποίηση αυτής της αδιέξοδης διαλεκτικής της επιστροφής στα ’50s βρίσκει την έκφρασή της στη φιλμογραφία του Ντέιβιντ Λιντς. Το 1986, ο Λιντς γυρίζει το Blue Velvet, το οποίο, σαν το «Mad Men», παρουσιάζει τη ρόδινη εικόνα των προαστίων των ’50s και ύστερα ζουμάρει για να αποκαλύψει τη βία που κρύβεται κάτω απ’ την επιφάνεια. Στο τέλος, όμως, το κακό εξορίζεται, η φρίκη ξεπερνιέται και η ελπίδα επιστρέφει στις ζωές των πρωταγωνιστών. Τέσσερα χρόνια αργότερα, το «Twin Peaks» επωμίζεται μια πιο σκοτεινή σκοπιά: αυτήν τη φορά, το σκοτάδι που κρύβεται στις παρυφές της φαινομενικά ειρηνικής κωμόπολης επιβιώνει, γεννώντας αμφιβολίες για το κατά πόσο μπορεί να ξεπεραστεί πραγματικά. Η σημαντικότερη, όμως, στιγμή έρχεται το 2017, με την αναβίωση του «Twin Peaks», όταν ο Λιντς προσφέρει μια αιχμηρή κριτική της νοσταλγίας³. Πλέον, στρέφει το βλέμμα του στη σύγχρονη Αμερική της καθημερινής βίας, των όπλων και των εθισμών, της εκμετάλλευσης και της κερδοσκοπίας – έναν κόσμο που δεν θυμίζει σε τίποτα το μυθικό «Twin Peaks». Όταν οι χαρακτήρες προσπαθούν ν’ αποδράσουν προς το παρελθόν, όταν επιχειρούν να «πάνε πίσω» για να σπάσουν τον κύκλο της βίας, η αποτυχία τους είναι εκκωφαντική. Δεν υπάρχει διέξοδος, ούτε πραγματική λύση. «What year is this?» ρωτάει ο αποσβολωμένος πρωταγωνιστής κι ύστερα τα υπόλοιπα είναι η κραυγή της φρίκης.


¹ Michael Dwyer, Back to the Fifties, 2015, σ. 5.
² Brian Massumi, A User’s Guide to Capitalism and Schizophrenia, 1992, 78-79. Το ελληνικό αντίστοιχο των μυθικών fifties θα ήταν μάλλον η «γενική» ευμάρεια των χρόνων πριν από την κρίση – με τη βασική διαφορά ότι, στην Ελλάδα, αυτά τα χρόνια έχουν κηλιδωθεί απ’ τον συσχετισμό τους με τη μετέπειτα κατάρρευση. Έτσι, δεν μπορούμε να νιώσουμε νοσταλγία για την εποχή των «παχιών αγελάδων»∙ απεναντίας, πολλοί την προσεγγίζουν μ’ ενοχή και πικρία.
³ Στην πραγματικότητα, η ίδια η μορφή της τρίτης σεζόν χλευάζει τη νοσταλγία, καθώς αρνείται να δώσει στο κοινό αυτό που θέλει, παίζει με τις προσδοκίες του και ανακοινώνει ποικιλοτρόπως πως το «Twin Peaks» είναι νεκρό, κάθε προσπάθεια ανάστασής του ανώφελη και κούφια.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LIFO

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ

 

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Aπόψε το νέο Twin Peaks! Μη με ρωτάς, δεν θυμάμαι

Shortcut / Aπόψε το νέο Twin Peaks! Μη με ρωτάς, δεν θυμάμαι

Δεν ξανακάνει, λέει, ταινία ο Ντέιβιντ Λιντς, οπότε θα πρέπει να αρκεστούμε στην αναβίωση του τηλεοπτικού «Twin Peaks», που ξεκινά απόψε στην Αμερική. Κρατάμε μικρό καλάθι, γιατί δεν είμαστε για έντονες απογοητεύσεις στην ηλικία μας.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Γιατί κανείς δεν μας προστατεύει από τον ανεξέλεγκτο θόρυβο;

Οπτική Γωνία / Γιατί δεν μας προστατεύει κανείς από τον ανεξέλεγκτο θόρυβο;

Η Κομισιόν στέλνει τη χώρα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο επειδή δεν έχει υιοθετήσει τα απαραίτητα σχέδια δράσης για την ηχορρύπανση. Τι σημαίνει αυτό για την καθημερινότητά μας; Μιλά στη LiFO ο ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ, Γεώργιος Παπανικολάου.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ένας κανονικός αφελληνισμός

Οπτική Γωνία / Ένας κανονικός αφελληνισμός

Στη θέση εκείνων των ξένων που καλλιεργούσαν μια αληθινή σχέση με την Ελλάδα, πολλαπλασιάζονται τα φιμέ τζάμια των υπερπολυτελών τζιπ, αόρατοι και αδιάφοροι μεσάζοντες, αγοραστές επαύλεων που υπενοικιάζονται ή έχουν γίνει φρούρια με μικρούς ιδιωτικούς στρατούς τραμπούκων.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Δημήτρης Νανόπουλος: «Ζούμε το τέλος του ανθρώπου και τη γέννηση ενός νέου τύπου ύπαρξης»

Οπτική Γωνία / Δημήτρης Νανόπουλος: «Ζούμε το τέλος του ανθρώπου και τη γέννηση ενός νέου τύπου ύπαρξης»

Ο διακεκριμένος ακαδημαϊκός και θεωρητικός φυσικός μιλά για την προέλευση της συνείδησης, τoν εγκέφαλο ως κβαντική μηχανή και το μέλλον του ανθρώπου ως υβριδίου τεχνολογίας και βιολογίας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Η ομοφοβία δεν είναι ιδεολογική τοποθέτηση αλλά μια μορφή βίας»

Οπτική Γωνία / «Η ομοφοβία δεν είναι ιδεολογική τοποθέτηση αλλά μια μορφή βίας»

Ένα 13χρονο παιδί δεν άντεξε την ομοφοβία και έδωσε τέλος στη ζωή του. Ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Σάββας Σαββόπουλος εξηγεί πώς μπορούν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να εντοπίσουν έγκαιρα τα σημάδια της αυτοκτονικής διάθεσης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Antinero: Καταγγελία-μαμούθ για το μεγαλύτερο πρόγραμμα δασικής πρόληψης

Ρεπορτάζ / Antinero: Πώς το «μεγαλύτερο πρόγραμμα δασικής πρόληψης» έγινε πεδίο καταγγελιών

Με εκατομμύρια ευρώ να έχουν ήδη διατεθεί, το πρόγραμμα Antinero μπαίνει στο στόχαστρο: 213 φορείς και πολίτες υπέβαλαν αναφορά στην Ε.Ε., αμφισβητώντας τη νομιμότητα και την αποτελεσματικότητά του.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
ΕΠΕΞ Οι ψαράδες της Αμοργού πέτυχαν κάτι που δεν έχει ξαναγίνει στην Ελλάδα

Οπτική Γωνία / Οι ψαράδες της Αμοργού πέτυχαν κάτι που δεν έχει ξαναγίνει στην Ελλάδα

Πήραν τη θάλασσα στα χέρια τους, πριν να είναι πολύ αργά και την χάσουν. Το «Αμοργόραμα» δεν είναι απλώς μια ιδέα, αλλά στοίχημα ζωής – και πρότυπο για την αλιεία όλης της χώρας.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Μετρό-φούρνος: Ως πότε θα λιώνουμε και υπογείως;

Ρεπορτάζ / Μετρό-φούρνος: Ως πότε θα λιώνουμε και υπογείως;

Είκοσι τρένα που εκτελούν δρομολόγια στην μπλε και την κόκκινη γραμμή δεν έχουν κλιματισμό, ενώ το air condition στους παλιούς συρμούς της πράσινης γραμμής θυμίζει λοταρία: ποτέ δεν ξέρεις αν θα πετύχεις δροσιά ή ζέστη.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Dr. Zeina Jallad: «Ονειρεύομαι ένα μέλλον όπου τη ζωή των παιδιών μας δεν θα την ορίζει το γεγονός ότι υποφέρουν αλλά ότι ευημερούν»

Οπτική Γωνία / Zeina Jallad: «Ονειρεύομαι έναν ουρανό χωρίς πυραύλους και drones»

Η διευθύντρια του Κέντρου Μελετών Παλαιστινιακής Γης και καθηγήτρια στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού μιλά στη LiFO για την αποτυχία του διεθνούς δικαίου και το «sumud» ως καθημερινή εξέγερση απέναντι στην εξόντωση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ