ΠΟΣΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ υπάρχουν; Ψάχνοντας για τη λέξη του 2024, βρήκα τουλάχιστον πέντε από πέντε διαφορετικά λεξικά. Το έθιμο με τη «λέξη της χρονιάς» υπάρχει από τη δεκαετία του ’70 στη Γερμανία – στην Αμερική ξεκίνησε το 1990 από την American Dialect Society, μια επιστημονική κοινότητα γλωσσολόγων. Οι περισσότερες «λέξεις της χρονιάς», βέβαια, ξεκίνησαν τη δεκαετία των ’00s χάρη στο internet – τα λεξικά μπορούσαν πλέον να μετρήσουν τι ψάχνουν οι χρήστες τους και παράλληλα να έχουν δωρεάν διαφήμιση και διάδραση, βάζοντας το κοινό να ψηφίσει.
Ανάμεσα σε όλους όσοι δημοσιεύουν τη δική τους λέξη της χρονιάς βρίσκονται το Oxford University Press, το Cambridge University Press (οι εκδοτικοί οίκοι των πανεπιστημίων της Οξφόρδης και του Cambridge), τα λεξικά Merriam-Webster και Collins, καθώς και δύο αυστραλιανά: το dictionary.com και το Μacquarrie.
Η Οξφόρδη «ψήφισε» το brain rot, γνωστό και ως «εγκεφαλική σήψη» ή «επιδείνωση της ψυχικής ή διανοητικής κατάστασης ενός ατόμου ως αποτέλεσμα της υπερκατανάλωσης χαμηλής ποιότητας ψηφιακού περιεχομένου». Η λέξη του Cambridge University Press ήταν το manifesting, «να φαντάζεσαι ότι πετυχαίνεις κάτι που θέλεις με την πεποίθηση ότι έτσι θα το κάνεις πιο πιθανό να συμβεί». Σαν τον Αλχημιστή του Πάολο Κοέλιο που όταν ήθελες κάτι όλο το σύμπαν συνωμοτούσε για να το αποκτήσεις, έτσι και το manifesting πάει χέρι-χέρι με την αυτοβελτίωση, την ιδέα ότι θα οραματιστείς κάτι και θα γίνει.
Πρόκειται για φαινόμενο που ήρθε για να μείνει: οι ψηφιακές πλατφόρμες αλλάζουν συνεχώς με στόχο οι χρήστες να τους δώσουν ακόμα περισσότερη αξία, και έχουν καταφέρει να εισχωρήσουν ως μεσάζοντες μεταξύ χρηστών και πωλητών, κρατώντας και τους μεν και τους δε σε μια ιδιότυπη ομηρία.
Το Collins Dictionary ψήφισε τη λέξη brat, αυτόν/-ή που «χαρακτηρίζεται από μια σίγουρη, ανεξάρτητη και ηδονιστική στάση». O όρος έγινε διάσημος από τη Βρετανή τραγουδίστρια Charli XCX. Το πραγματικά ενδιαφέρον με τη συγκεκριμένη λέξη είναι πως brat κανονικά σημαίνει «κακομαθημένο», άρα επί της ουσίας έχουμε μια ολοκαίνουρια θετική χρήση μιας λέξης με αρνητικό πρόσημο. Η λέξη του λεξικού Merriam Webster είναι το polarization (πόλωση). Δεν είναι τυχαίο που το λεξικό είναι αμερικανικό – η πόλωση αναφέρεται κυρίως στο εμφυλιακό προεκλογικό κλίμα των αμερικανικών εκλογών.
Η αγαπημένη μου λέξη, πάντως, είναι αυτή του αυστραλιανού λεξικού Macquarie. To enshittification, γνωστό και ως crapification ή platform decay, χαριτωμένα βλάσφημο και σχεδόν αδύνατο να μεταφραστεί («σκατοποίηση»; «κουραδοποίηση»;), περιγράφει κάτι άκρως καθημερινό και εκνευριστικό: «Η σταδιακή υποβάθμιση μιας υπηρεσίας ή ενός προϊόντος που προκαλείται από τη μείωση της ποιότητας της παρεχόμενης υπηρεσίας, ειδικά μιας διαδικτυακής πλατφόρμας, ως αποτέλεσμα της επιδίωξης για αυξημένο κέρδος». Όλο αυτό ακούγεται πολύ γνώριμο για οποιονδήποτε έχει μπει πρόσφατα στο Facebook και έχει έρθει αντιμέτωπος με διαφημίσεις για βελόνες πλεξίματος, αντιθρομβωτικές κάλτσες και προτάσεις για γκρουπ με τίτλους όπως «Γυναίκες που αγαπούν τη διακόσμηση» και «Ελληνίδες παρουσιάστριες με ψηλοτάκουνα»,.
Eφευρέτης του όρου είναι ο κριτικός τεχνολογίας Cory Doctorow, ο οποίος έχει περιγράψει αναλυτικά το φαινόμενο: «Στην αρχή δημιουργείται ένα προϊόν ή μια υπηρεσία υψηλής ποιότητας με σκοπό την προσέλκυση χρηστών. Στη συνέχεια η ποιότητα υποβαθμίζεται για να εξυπηρετηθούν καλύτερα οι επιχειρήσεις. Στο τέλος το προϊόν υποβαθμίζεται για όλους, χρήστες αλλά και επιχειρήσεις, προκειμένου να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους οι μέτοχοι της εταιρείας».
Ο Doctorow αναφέρει δύο ακόμα χαρακτηριστικά enshittification. Το πρώτο είναι πως η υπηρεσία ξεκινάει δωρεάν και μετά προσπαθεί να σε κάνει να αγοράσεις συνδρομή για να γλιτώσεις π.χ. τις διαφημίσεις ή για να έχεις πρώτος πρόσβαση σε συγκεκριμένες υπηρεσίες. Το Αmazon, που πλέον έχει τόσες sponsored διαφημίσεις που είναι σχεδόν αδύνατο να βρεις αυτό που θες (προκαλώ οποιονδήποτε να προσπαθήσει βρει το πραγματικό top10 του Amazon για οποιονδήποτε προϊόν, που να βασίζεται σε κριτικές), και το ΥouΤube, που «πετάει» πλέον διαφήμιση ανά 1 λεπτό, είναι δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα.
Το enshittification αναφέρεται επίσης στο γεγονός πως συχνά θέλει κανείς να εγκαταλείψει μια πλατφόρμα ή μια υπηρεσία, αλλά είναι σχεδόν αδύνατο. Είτε γιατί τεχνικά η ίδια η πλατφόρμα σε εμποδίζει, είτε γιατί η υπηρεσία έχει αλλάξει ριζικά την ίδια την αγορά (π.χ. ταξί και uber), είτε γιατί όλοι χρησιμοποιούν μια συγκεκριμένη υπηρεσία και δεν συμφέρει κανέναν να βρίσκεται εκτός (π.χ. Ιnstagram).
Πρόκειται για φαινόμενο που ήρθε για να μείνει: οι ψηφιακές πλατφόρμες αλλάζουν συνεχώς με στόχο οι χρήστες να τους δώσουν ακόμα περισσότερη αξία, και έχουν καταφέρει να εισχωρήσουν ως μεσάζοντες μεταξύ χρηστών και πωλητών, κρατώντας και τους μεν και τους δε σε μια ιδιότυπη ομηρία. Απ’ ό,τι φαίνεται, αυτό δεν θα αλλάξει σύντομα, εκτός κι αν οι χρήστες αγανακτήσουν και επαναστατήσουν.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LIFO
