O DEMIS HASSABIS έχει συνηθίσει να τον αποκαλούν «ιδιοφυΐα». Νομπελίστας, συνιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της DeepMind, έχει αναδειχθεί σε μια από τις πιο εμβληματικές μορφές της τεχνητής νοημοσύνης. Ωστόσο, η πορεία του δεν αποτελεί απλώς μια παράθεση επιτευγμάτων ενός λαμπρού επιστήμονα. Πρόκειται για μια συναρπαστική αφήγηση που ξεκινά από το παιδικό του δωμάτιο στο βόρειο Λονδίνο. Εκεί, με μια σκακιέρα στο κέντρο, ένα αγόρι οραματιζόταν κινήσεις πέρα από το παρόν. Στα δεκατρία του χρόνια είχε ήδη κατακτήσει τον τίτλο του διεθνούς μάστερ στο σκάκι, αλλά οι φιλοδοξίες του δεν περιορίστηκαν ποτέ στα 64 τετράγωνα του παιχνιδιού. Το πάθος του τον οδήγησε να στραφεί στη μελέτη των βαθύτερων μηχανισμών του ανθρώπινου εγκεφάλου.
Οι ήρωές του δεν ήταν αθλητές ή καλλιτέχνες, αλλά επιστήμονες που άνοιξαν νέους δρόμους στη γνώση όπως ο Άλαν Τούρινγκ και ο Ρίτσαρντ Φάινμαν. Όχι τυχαία, το μάθημα που αγαπούσε περισσότερο ήταν η φυσική. Καθοριστικό ρόλο έπαιξε και ένα βιβλίο που έπεσε στα χέρια του στο Λύκειο: «Όνειρα για μια Τελική Θεωρία» (Dreams of a Final Theory) του νομπελίστα φυσικού Στίβεν Γουάινμπεργκ. Σε αυτό, ο συγγραφέας εξετάζει την προοπτική μιας ενοποιημένης θεωρίας για το σύμπαν και τις φιλοσοφικές της προεκτάσεις. Για τον νεαρό Hassabis, το έργο αυτό υπήρξε πηγή έμπνευσης, που διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό την επιστημονική του κοσμοθεωρία.
Κάπου ανάμεσα στην αισιοδοξία και τον σκεπτικισμό, ανάμεσα στην υπόσχεση και τον φόβο, ο νομπελίστας κινείται ήρεμα, με τη βεβαιότητα ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τόσο τις μηχανές όσο και τον ίδιο μας τον εαυτό.
Η τεχνολογία δεν είχε ποτέ ιδιαίτερη παρουσία στο σπίτι του. «Είμαι σίγουρα το μαύρο πρόβατο της οικογένειας», συνηθίζει να λέει χαριτολογώντας, θυμούμενος ότι, ως παιδί, ξόδευε τα κέρδη του από το σκάκι για να αποκτήσει πρώτα έναν υπολογιστή ZX Spectrum 48K και αργότερα έναν Commodore Amiga. Τον τελευταίο, μάλιστα, τον αποσυναρμολόγησε αμέσως για να μάθει τα μυστικά του προγραμματισμού. Στην εφηβεία του, η αγάπη του για τη στρατηγική τον οδήγησε σε έναν άλλο ανεξερεύνητο κόσμο: τα videogames. Συμμετείχε στην ανάπτυξη τίτλων όπως το Theme Park, ενώ λίγο αργότερα τόλμησε το επόμενο βήμα, ιδρύοντας τη δική του εταιρεία. Κι όμως, πίσω από όλα αυτά υπήρχε πάντα η ίδια εσωτερική έλξη: η αναζήτηση του πώς ένα σύστημα –είτε πρόκειται για έναν παίκτη στο σκάκι είτε για έναν χαρακτήρα σε ένα παιχνίδι– μπορεί να μαθαίνει, να προσαρμόζεται και να εξελίσσεται. Ένα αόρατο νήμα που ένωνε, σχεδόν αβίαστα, τα φαινομενικά ασύνδετα κομμάτια της ζωής του.
Η στροφή προς την επιστήμη ήρθε όταν αποφάσισε να επιστρέψει στα θρανία. Πρώτα στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, όπου σπούδασε επιστήμη υπολογιστών, και στη συνέχεια στο University College London, όπου βυθίστηκε στον κόσμο της νευροεπιστήμης. Εκεί έμαθε να μελετά τον ανθρώπινο εγκέφαλο όχι με τον ρομαντισμό ενός απλού θαυμαστή, αλλά με την ακρίβεια και την πειθαρχία του επιστήμονα. Το 2010 έκανε το επόμενο αποφασιστικό βήμα: ίδρυσε την DeepMind. Η αποστολή της ήταν φιλόδοξη, σχεδόν τολμηρή – να φτάσει στα άδυτα της τεχνητής νοημοσύνης και, κυρίως, να αξιοποιήσει τις δυνατότητές της προς όφελος της κοινωνίας. Έξι χρόνια αργότερα, το 2016, η αποστολή αυτή βρέθηκε στο παγκόσμιο προσκήνιο. Στο ταπεινό σκηνικό ενός αγώνα Go, το AlphaGo –δημιούργημα της ομάδας του– νίκησε τον Κορεάτη πρωταθλητή Lee Sedol. Οι κινήσεις του υπολογιστή δεν έμοιαζαν απλώς διαφορετικές από τις ανθρώπινες· έμοιαζαν σχεδόν «ξένες», σαν να ανήκαν σε έναν τρόπο σκέψης που κανείς δεν είχε προβλέψει. Για τον Hassabis, εκείνη η στιγμή δεν ήταν μια απλή επίδειξη της υπεροχής μιας μηχανής, ήταν μια απόδειξη ότι η μάθηση μπορεί να λάβει μορφές που ξεπερνούν ακόμη και τα όρια της ανθρώπινης φαντασίας.
Λίγα χρόνια μετά το AlphaGo, ήρθε το AlphaFold για να ανοίξει έναν εντελώς νέο δρόμο. Με την ικανότητά του να προβλέπει με ακρίβεια τη δομή των πρωτεϊνών, αυτό το πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης έλυσε ένα από τα πιο δύσκολα και διαρκή προβλήματα της βιολογίας. Στα εργαστήρια όλου του κόσμου, ερευνητές απέκτησαν ένα εργαλείο που μείωσε δραστικά τον χρόνο και το κόστος για την ανακάλυψη νέων θεραπειών. Ωστόσο, το πιο αποκαλυπτικό δεν ήταν μόνο η τεχνολογική τομή αλλά και η απόφαση της DeepMind να διαθέσει τα δεδομένα ελεύθερα. Για τον Hassabis, η γνώση δεν ήταν ποτέ μια μορφή ιδιοκτησίας· είναι μια κληρονομιά προς όφελος όλων.
Με πατέρα ελληνοκυπριακής καταγωγής και μητέρα κινεζικής καταγωγής από τη Σιγκαπούρη, ξεχώρισε από μικρός για τις ασυνήθιστες ικανότητές του. Πίσω από το ασίγαστο πάθος του για την έρευνα, υπήρχε πάντα μια βαθύτερη εμμονή: τα μεγάλα ερωτήματα που μας περιβάλλουν. Πώς μαθαίνουμε; Πώς προσαρμοζόμαστε; Με ποιον τρόπο ένα σύστημα μπορεί να συνδυάσει τη δημιουργικότητα με τη λογική; Δεν είναι τυχαίο ότι η προσωπικότητά του καθορίζεται λιγότερο από τα ίδια τα επιτεύγματά του και περισσότερο από τις ερωτήσεις που δεν φοβάται να θέσει. Για εκείνον, η αναζήτηση της AGI –της Γενικής Τεχνητής Νοημοσύνης– δεν είναι απλώς η κατασκευή μιας μηχανής που λύνει προβλήματα. Είναι η προοπτική ενός συστήματος που δημιουργεί θεωρίες από το μηδέν, που βλέπει πέρα από τα δεδομένα, που αναμετράται με την ίδια την ανθρώπινη φαντασία. Όπως έχει πει ο ίδιος σε συνέντευξή του: «Ο λόγος που εργάζομαι πάνω στην τεχνητή νοημοσύνη όλη μου τη ζωή είναι ότι είμαι παθιασμένος με την επιστήμη και την ανακάλυψη γνώσης. Πάντα πίστευα ότι, αν μπορούσαμε να κατασκευάσουμε την τεχνητή νοημοσύνη με τον σωστό τρόπο, θα μπορούσε να καταστεί το απόλυτο εργαλείο που θα βοηθήσει τους επιστήμονες και θα μας επιτρέψει να εξερευνήσουμε το σύμπαν γύρω μας».
Στις δημόσιες εμφανίσεις του, η φωνή του είναι ήρεμη, σχεδόν χαμηλότονη. Αποφεύγει τις υπερβολές και προτιμά να απαντά με ακρίβεια, αφήνοντας την ουσία να μιλήσει αντί για τη ρητορική. Όταν αναφέρεται στη γενική τεχνητή νοημοσύνη, δεν σκιαγραφεί εικόνες επιστημονικής φαντασίας αφού τη βλέπει σαν ένα μέλλον που μπορεί να απέχει μόλις μία δεκαετία. Ένα μέλλον που τον γεμίζει ταυτόχρονα αισιοδοξία όπως και ανησυχία: την ελπίδα για θεραπείες ανίατων ασθενειών και λύσεις στην κλιματική κρίση, αλλά και τον φόβο για ανισότητες, συγκέντρωση ισχύος ή κατάχρηση της τεχνολογίας. Οι «κόκκινες γραμμές» που έθεσε, με πιο χαρακτηριστική την απαγόρευση στρατιωτικών εφαρμογών, αποκαλύπτουν την αγωνία του να διαφυλάξει ένα ηθικό πλαίσιο γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη. Κι όμως, οι πιέσεις της πραγματικότητας είναι διαρκείς: οι γεωπολιτικές εντάσεις οξύνονται, τα όρια δοκιμάζονται και ο ίδιος καλείται να ισορροπήσει ανάμεσα στο ιδανικό και στο εφικτό.
Όσοι τον γνωρίζουν μιλούν για έναν άνθρωπο που αποφεύγει τον θόρυβο γύρω από το όνομά του. Περισσότερο σκακιστής παρά επιχειρηματίας, σκέφτεται πάντα δέκα κινήσεις μπροστά. Συνήθως ντύνεται στα μαύρα, ενώ έχει γίνει σχεδόν «σήμα κατατεθέν» το γεγονός ότι φορά δύο ρολόγια: ένα smart watch και ένα αναλογικό. Η σύζυγός του, Ιταλίδα μοριακή βιολόγος που μελετά τη νόσο Αλτσχάιμερ, μοιράζεται την ίδια αφοσίωση στην επιστήμη. Παρά το εξαντλητικό πρόγραμμά του –δουλεύει επτά ημέρες την εβδομάδα– βρίσκει χρόνο για στιγμές με την οικογένεια: παίζει επιτραπέζια παιχνίδια με τα παιδιά του ή προσπαθεί να παρακολουθήσει έναν αγώνα της αγαπημένης του Λίβερπουλ, έχοντας μόνιμα εισιτήριο διαρκείας. Το σκάκι παραμένει πάντα κομμάτι της ζωής του, κυρίως σε online παρτίδες, τις οποίες έχει περιγράψει στον «Guardian» σαν «γυμναστήριο για το μυαλό». Και όταν, πέρυσι, τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ, διάλεξε να το γιορτάσει όχι με λαμπερές δεξιώσεις αλλά με μια παρτίδα πόκερ παρέα με έναν παγκόσμιο πρωταθλητή στο σκάκι, μια επιλογή που λέει πολλά για το ποιος πραγματικά είναι.
Το 2025, το περιοδικό «Time» τον κατέταξε ανάμεσα στους 100 πιο επιδραστικούς ανθρώπους του κόσμου. Σε συνομιλία του με τον επικεφαλής του TED Κρις Άντερσον, τόνισε ότι η τεχνητή νοημοσύνη έχει τη δυνατότητα να ξεκλειδώσει τα μεγαλύτερα μυστήρια που περιβάλλουν το μυαλό, το σώμα και το σύμπαν μας. Στο περιοδικό «Atlantic» είχε δηλώσει: «Η τεχνητή νοημοσύνη υπόσχεται εξαιρετικές νέες δυνατότητες και ευκαιρίες που θα μας βοηθήσουν να λύσουμε μερικές από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της εποχής μας. Έχει τη δυνατότητα να μας βοηθήσει να θεραπεύσουμε ασθένειες, να προσφέρουμε ένα πιο βιώσιμο μέλλον για τον κόσμο και να ξεκλειδώσουμε μια νέα εποχή μεγαλύτερης ευημερίας και ευκαιριών για την ανθρωπότητα».
Η προσωπικότητά του συνδυάζει το βλέμμα του παιδιού που αναρωτιέται πώς λειτουργεί ο κόσμος με την προσοχή του ερευνητή που γνωρίζει ότι κάθε απάντηση γεννά νέες ερωτήσεις. Σε συνέντευξή του στον δημοσιογράφο των «New York Times», Ezra Klein, είπε: «Πάντα με γοήτευαν τα μεγαλύτερα ερωτήματα. Δεν είμαι σίγουρος γιατί συμβαίνει αυτό, αλλά πάντα με ενδιέφεραν η φύση του σύμπαντος, η φύση της πραγματικότητας, η συνείδηση, το νόημα της ζωής – όλα αυτά τα μεγάλα ερωτήματα. Σε αυτά ήθελα να περάσω τη ζωή μου δουλεύοντας».
Όταν είχε απευθυνθεί στους φοιτητές του Cambridge απαντώντας στο ερώτημα για το πώς μπορούν να πετύχουν σε αυτόν τον πολύπλοκο κόσμο που ζούμε, είχε τονίσει: «Είναι κρίσιμο να αξιοποιήσετε τον χρόνο σας ως προπτυχιακοί φοιτητές όχι μόνο για να αποκτήσετε γνώσεις αλλά και για να κατανοήσετε καλύτερα τον εαυτό σας και να μαθαίνετε αποτελεσματικά. Το μόνο σίγουρο είναι ότι τα επόμενα πέντε με δέκα χρόνια θα φέρουν τεράστια αναταραχή και αλλαγή, κυρίως λόγω της τεχνολογίας. Η Τεχνητή Νοημοσύνη (AI), η Εικονική Πραγματικότητα (VR), η Επαυξημένη Πραγματικότητα (AR) και η κβαντική υπολογιστική φαίνονται πολλά υποσχόμενες. Κάθε φορά που εμφανίζεται τέτοια αναταραχή, γεννιούνται αντίστοιχες ευκαιρίες. Θυμηθείτε τη δεκαετία του ’90: το διαδίκτυο, τα κινητά τηλέφωνα και τα παιχνίδια άλλαξαν τον κόσμο. Τώρα βρισκόμαστε σε μια αντίστοιχη, νέα εποχή – συναρπαστική αλλά απαιτητική. Η ευελιξία και η περιέργεια είναι το κλειδί. Αξιοποιήστε τον ελεύθερο χρόνο σας για να πειραματίζεστε με όποιον τομέα σάς ενδιαφέρει. Παρακολουθήστε τις τελευταίες εξελίξεις και ταυτόχρονα χτίστε γερά θεμέλια στις βασικές γνώσεις σας. Στη συνέχεια, η δημιουργική σύνθεση των νέων τεχνολογιών με τις βασικές γνώσεις θα σας δώσει το πλεονέκτημα να καινοτομήσετε και να αντιμετωπίσετε επιτυχώς το μέλλον».
Ο Demis Hassabis δεν γράφει απλώς τη δική του ιστορία αλλά είναι φανερό ότι συνδιαμορφώνει το αφήγημα της εποχής μας. Το ερώτημα δεν είναι πλέον αν οι μηχανές μπορούν να μαθαίνουν, αλλά τι θα κάνουμε εμείς με αυτήν τη γνώση. Κάπου ανάμεσα στην αισιοδοξία και τον σκεπτικισμό, ανάμεσα στην υπόσχεση και τον φόβο, ο νομπελίστας κινείται ήρεμα, με τη βεβαιότητα ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τόσο τις μηχανές όσο και τον ίδιο μας τον εαυτό. Ίσως η μεγαλύτερη κληρονομιά του να μην είναι οι μεμονωμένες τεχνολογικές νίκες αλλά η φιλοδοξία του να φέρει την επιστήμη ένα βήμα πιο κοντά στην κατανόηση του μυστηρίου της νοημοσύνης. Για τον ίδιο, άλλωστε, η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι απλώς ένας αλγόριθμος· είναι μια προσπάθεια να δούμε τον εαυτό μας μέσα από τον φακό μιας μηχανής που μαθαίνει.
Έτσι, σ’ έναν κόσμο που ταλαντεύεται ανάμεσα στον ενθουσιασμό και τον φόβο απέναντι στην AI, ο Hassabis ενσαρκώνει μια σπάνια προσωπικότητα: έναν οραματιστή που κατανοεί ότι η αληθινή δύναμη της τεχνολογίας δεν έγκειται μόνο στην ικανότητά της να λύνει προβλήματα αλλά και στη σοφία με την οποία την κατευθύνουμε.
Σήμερα, ο Demis Hassabis θα ανέβει στη σκηνή του Ηρωδείου για μια σημαντική συζήτηση γύρω από το μέλλον της Τεχνητής Νοημοσύνης, την Ηθική και τη Δημοκρατία. Η εκδήλωση πραγματοποιείται σε συνεργασία με την Google Ελλάδος και συγκεντρώνει εξέχουσες προσωπικότητες. Κεντρικοί ομιλητές θα είναι ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Κυριάκος Μητσοτάκης και ο Ελληνοκύπριος νομπελίστας Χημείας και Συνιδρυτής & CEO της DeepMind Demis Hassabis. Τη συζήτηση θα συντονίσει η Linda Rottenberg, συνιδρύτρια & CEO της Endeavor.
