Από χριστιανός ραγιάς, Έλληνας πολίτης

Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου Facebook Twitter
Ευγένιος Ντελακρουά, Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου, 1826
0

ΑN ΔΙΑΒΑΣΤΕΙ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ με μια κυνική ματιά, η ελληνική Eπανάσταση του 1821 μπορεί εύκολα να ερμηνευτεί ως το προϊόν μιας δράκας ιδιοτελών, πονηρών, στερούμενων κάθε ιδεολογικής συνείδησης πρώην Οθωμανών υποτελών οι οποίοι, αν ηγήθηκαν του ξεσηκωμού, ήταν μόνο από καθαρό προσωπικό και μικροπρεπές συμφέρον.

Οι πηγές και τα απομνημονεύματα της εποχής βρίθουν άλλωστε από τέτοια περιστατικά και μικροϊστορίες, που αποκαλύπτουν μια διόλου ηρωική και γοητευτική πλευρά των πρωταγωνιστών του ‘21. Μην έχοντας ουσιαστικά ποτέ αποτινάξει την κουλτούρα του ραγιά, μετά από τόσους αιώνες τουρκικής κατάκτησης, κοτζαμπάσηδες, καπεταναίοι, πρόκριτοι, Σουλιώτες, Αλβανοί και απλοί χριστιανοί χωρικοί συνέχιζαν, υποτίθεται, και μέσα στην Επανάσταση να λειτουργούν με τους όρους του ραγιαδισμού: με χαμέρπεια ή και εγκατάλειψη του Αγώνα όταν εξαντλούνταν οι πόροι της κεντρικής διοίκησης και δεν είχαν να πληρωθούν, ενίοτε κάνοντας «καπάκια» (συμφωνίες) με τον εχθρό, και πάντως με αδιαφορία για το κοινό συμφέρον, εφόσον προέτασσαν το τοπικιστικό ή της μικρής ομάδας με την οποία και μόνο ταυτίζονταν.

Εν τέλει, με ένα τέτοιο στραβό υλικό, ενός κατακερματισμένου πληθυσμού που δεν συνιστούσε καν κοινωνία, οι εμφύλιοι και η εν γένει υπονόμευση ενός εθνικού στόχου –που ήταν ένα ανεξάρτητο, δημοκρατικό κράτος– δεν θα οδηγούσε παρά στην καταστροφή  χωρίς τη σωτήρια επέμβαση των ξένων δυνάμεων.

Το ερμηνευτικό αυτό σχήμα που επανέρχεται ανά περιόδους στις ιστορικές αφηγήσεις της ελληνικής Επανάστασης συνιστά με έναν τρόπο την αντιστροφή του παλαιότερου ρομαντικού αφηγήματος της επίσημης σχολικής κατήχησης, που έκανε λόγο για «ήρωες που είχαν ξεσηκωθεί όλοι μαζί σαν μια γροθιά, στο όνομα της εθνικής ιδέας, η οποία έκαιγε ανέκαθεν στα σωθικά τους».

Η κυρίαρχη εικόνα που έχει μείνει στην ιστορική μας συνείδηση από εκείνα τα γεγονότα είναι περίπου εκείνη μιας τρομακτικής ατμόσφαιρας, που αποτυπώνεται στον γνωστό πίνακα που φιλοτέχνησε ο Γάλλος ζωγράφος Ευ. Ντελακρουά λίγο μετά την αιματηρή έξοδο: μιας ρακένδυτης κόρης να περπατάει πάνω σε ερείπια και πτώματα.

Είναι αναμφισβήτητο ότι αμφότερα, ο ηρωισμός και η ιδιοτέλεια, ήταν παρόντα στα επαναστατικά υποκείμενα, όπως σε κάθε τέτοιο ιστορικό γεγονός που αλλάζει συθέμελα τη ζωή των ανθρώπων και τους οδηγεί σε μια εντελώς νέα κατάσταση, δηλαδή σε έναν ολότελα διαφορετικό κόσμο από εκείνον που ζούσαν και γνώριζαν ανέκαθεν. Μια διαδικασία που βγάζει στην επιφάνεια ταυτόχρονα όλους τους εαυτούς μας: και τον άγιο και το κάθαρμα. Κι όμως, μέσα από μια τέτοια αντιφατική και επώδυνη διαδικασία είναι που γεννιούνται συνήθως οι νέοι Εαυτοί.

Και πράγματι, μέσα από το καμίνι της Επανάστασης, που ήταν και ουσιαστικά μια επανάσταση στον τρόπο που οι άνθρωποι καταλάβαιναν την πολιτισμική αλλά και την πολιτική τους ταυτότητα, είναι που γεννήθηκε ο Έλληνας πολίτης – και που μάλιστα αυτός ο πολίτης ένιωσε για πρώτη φορά ότι πράγματι αποτελούσε και τμήμα του ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Είναι διάφορες και διαφορετικές οι στιγμές μέσα στην Επανάσταση που θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι αποτέλεσαν τους κρίσιμους αναβαθμούς αυτής της ούτως ή άλλως σταδιακής και περίπλοκης διαδικασίας μεταμόρφωσης των επαναστατών.

Μια τέτοια ήταν, ας πούμε, η τελευταία περίοδος της προετοιμασίας για επανάσταση από τη Φιλική Εταιρεία, όπως επίσης η ψήφιση του Α’ Συντάγματος του Αγώνα στην Επίδαυρο, που αποτελεί και μια πολύ φορτισμένη στιγμή για όλους τους συγκεντρωμένους «παραστάτες», κοτζαμπάσηδες, οπλαρχηγούς και εξευρωπαϊσμένους Έλληνες, μετά από αιώνες τυρρανίας, κι επίσης μια από τις λίγες στιγμές που επικρατεί η εθνική ομοψυχία.

Όμως, όλα τα προηγούμενα αφορούν κατά βάση τις ηγετικές ομάδες που προετοιμάζουν και  πρωτοπορούν στον Αγώνα. Υπάρχει μια άλλη στιγμή στη διάρκεια του πολέμου, που αυτή η μεταμόρφωση μοιάζει να επηρεάζει και τους απλούς ανώνυμους ανθρώπους, οι οποίοι γενικώς δεν έχουν αφήσει τεκμήρια της στάσης τους. Και αυτή είναι η δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου, το 1825-6, από τις πιο μεγαλειώδεις και καταλυτικές στιγμές σε αυτή την πορεία μετατροπής των χριστιανών ραγιάδων σε Έλληνες πολίτες.

Η κυρίαρχη εικόνα που έχει μείνει στην ιστορική μας συνείδηση από εκείνα τα γεγονότα είναι περίπου εκείνη μιας τρομακτικής ατμόσφαιρας, που αποτυπώνεται στον γνωστό πίνακα που φιλοτέχνησε ο Γάλλος ζωγράφος Ευ. Ντελακρουά λίγο μετά την αιματηρή έξοδο: μιας ρακένδυτης κόρης να περπατάει πάνω σε ερείπια και πτώματα.

Από χριστιανός ραγιάς, Έλληνας πολίτης Facebook Twitter
Βρυζάκης Θεόδωρος, Η Έξοδος του Μεσολογγίου, 1853

Όπως σημειώνει, ωστόσο, ο τότε 30χρονος Κασομούλης στα Ενθυμήματα στρατιωτικά, η εικόνα που αντικρίζει στο υπό πολιορκία Μεσολόγγι, όταν φθάνει εκεί τον Ιούλιο του 1825, είναι εντελώς αναπάντεχη: «...πατήσας εις το έδαφος, με εφάνη ότι εμβήκα εις μίαν πανήγυριν. Ενώ ακαταπαύστως εξακολουθούσεν ο πόλεμος εις τους προμαχώνας, πλήθος στρατιωτών και πολιτών, με όλην την αδιαφορίαν, ωσάν να ευρίσκοντο εις πανήγυριν, έτρεξαν να μας ιδούν, φέροντες τα όπλα των μόνον μαζί των. […] τα βόλια έπιπταν ωσάν χάλαζα, και το επίπεδον ήτο σκεπασμένον από αυτά· αι πτωχαί και τα μικρά παιδιά τα εμάζωναν, με κίνδυνον, και τα έδιδαν εις την Επιτροπήν. Πλην κανέναν από όσους απαντούσα δεν έβλεπα να σκύπτει από τον σφυριγμόν των· μόνο εγώ έσκυπτα, διότι θαρρούσα όλα θα με σκοτώσουν» (από τη νέα έκδοση των απομνημονευμάτων του Με το σπαθί εις το χέρι και με το ντουφέκι. Στο πολιορκημένο Μεσολόγγι, σε επιμέλεια και σχολιασμό του Αλέξη Πολίτη, που αποτελεί και έμπνευση για το άρθρο αυτό, εκδ. Π.Ε.Κ. 2021). 

Η πολιορκία θα κρατούσε περίπου έναν χρόνο, και στη διάρκειά της θα γίνονταν στους πολιορκημένους πάμπολλες προτάσεις να παραδοθούν, τόσο από τον Κιουταχή όσο και κατόπιν από τον Ιμπραήμ. Και ορισμένες δεν ήταν διόλου ταπεινωτικές για τους έγκλειστους του Μεσολογγίου (οι μισοί εκ των οποίων ήταν γυναικόπαιδα), που μαστίζονταν επί τόσους μήνες από τον θάνατο, την πείνα και τις αρρώστιες, χωρίς μάλιστα να διαφαίνεται βοήθεια από πουθενά.

Αυτό που επικρατούσε ωστόσο μέσα από τα τείχη δεν ήταν η απελπισία ούτε η ηττοπάθεια. Κυρίως, επικρατούσε το συλλογικό πνεύμα και η βαθιά πεποίθηση ότι η μοίρα του έθνους παιζόταν ακριβώς σε εκείνα τα χώματα, και ότι αυτή η μοίρα ήταν κοινή για όλους. Αν χάνονταν το Μεσολόγγι, χάνονταν και όλη η Επανάσταση. Έτσι, κανείς από τους καπεταναίους δεν διανοούνταν να εγκαταλείψει τις θέσεις του, ακόμη κι αν δεν καταγόταν από την περιοχή, ακόμη κι αν είχαν πλέον τελειώσει τα χρήματα για τις μισθοδοσίες των στρατευμάτων.

Την ίδια ώρα, μέσα στην πόλη γινόταν μια τεράστια προσπάθεια να συνεχίζεται η ζωή σαν ένα μεγάλο πανηγύρι εθνικής ανάτασης, αν και τώρα πλέον με βαθιά συνείδηση ότι οι πολιορκημένοι, οι απλοί αυτοί χωρικοί και ποιμένες, ήταν οι φορείς μιας ιστορικής αποστολής. Μέχρι και εφημερίδα εκδιδόταν καθ’ όλο το διάστημα αυτό από τον Ελβετό φιλέλληνα Ιωάννη-Ιάκωβο Μάγερ, τα περίφημα «Ελληνικά Χρονικά», που έδινε σε αυτήν τη συνείδηση σχήμα και λόγο για να ακουστεί παντού.

Τι είναι αυτό που οδηγεί τους ανθρώπους να αλλάζουν στο μεδούλι τους, αν όχι τέτοιες συνταρακτικές συλλογικές εμπειρίες; Σε αυτή ειδικά την περίπτωση, έθετε τις βάσεις για τη σταδιακή μετατροπή ενός παραδοσιακού κοινοτιστικού κόσμου σε μια σύγχρονη εθνική κοινωνία. Και αν κάτι πρέπει να κρατήσουμε είναι ότι όλο αυτό λάμβανε χώρα σε μια διονυσιακή ατμόσφαιρα, χαράς και αυτοπεποίθησης, και όχι μέσα από μια θυσιαστική διαδικασία τραύματος και καταστροφολαγνείας που συχνά προβάλλονται ως τα βασικά χαρακτηριστικά της εθνικής μας ψυχής. 

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Θάνος Βερέμης: «Οι περισσότεροι πολιτικοί δεν γνωρίζουν την ιστορία της χώρας»

LiFO politics / Θάνος Βερέμης: «Οι περισσότεροι πολιτικοί δεν γνωρίζουν την ιστορία της χώρας»

Η Βασιλική Σιούτη συνομιλεί με τον ομότιμο καθηγητή Πολιτικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών για την επέτειο των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση, για τα ιστορικά λάθη της Ελλάδας και την ιστορική γνώση των Ελλήνων.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Τι αφήνει πίσω της η επέτειος για τα 200 χρόνια από το 1821

Οπτική Γωνία / Τι αφήνει πίσω της η επέτειος για τα 200 χρόνια από το 1821

Παρότι οι αναγκαστικοί περιορισμοί της πανδημίας δεν επέτρεψαν ασφαλώς πιο φιλόδοξα σχέδια για εντυπωσιακούς πανηγυρικούς, μένουν αρκετά που προκαλούν το ενδιαφέρον ή και ανοίγουν νέα παράθυρα αυτογνωσίας.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ Π. ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Κοινωνική κατοικία: Μπορεί το παράδειγμα της La Borda να εφαρμοστεί στην Αθήνα;

Συνεταιριστική κατοικία / Μπορούμε να αντιγράψουμε τη Βαρκελώνη και να λύσουμε το στεγαστικό;

Ενώ στην Ευρώπη παρατηρείται αναζωπύρωση των συνεταιριστικών στεγαστικών κινημάτων, στην Ελλάδα, ειδικά στην Αθήνα, η στεγαστική κρίση οξύνεται. Το παράδειγμα της La Borda στη Βαρκελώνη θα μπορούσε να δώσει τη λύση, χρειάζεται όμως πολιτική βούληση.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
«Ο Άγνωστος Στρατιώτης στη μάχη της πολιτικής εικόνας»

Βασιλική Σιούτη / Ο Άγνωστος Στρατιώτης στη μάχη της πολιτικής εικόνας

Η κυβέρνηση αξιοποίησε τη ρύθμιση για τη φύλαξη του Μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη για να αλλάξει την πολιτική ατζέντα και να ενισχύσει την απήχησή της στο συντηρητικό κοινό, παρά τις διαφοροποιήσεις ακόμη και μέσα στην κυβερνητική παράταξη.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λίγες λέξεις για τον Διονύση Σαββόπουλο

Οπτική Γωνία / Λίγες λέξεις για τον Διονύση Σαββόπουλο

«Ό,τι όμως και αν υπήρξε ο Διονύσης Σαββόπουλος, είχε τη δόνηση, τον λοξό τόνο, μια διάθεση μεταμόρφωσης και γιορτής. Επέστρεφε σε μια πάμφωτη αυλή, περιμένοντας τους φίλους, το νόημα της συνάθροισης».
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
ΕΠΕΞ Στην εποχή του Οφθαλμού

Ιλεκτρίσιτυ / Στην εποχή του Οφθαλμού

Οι κρίσεις ευνοούν την εξουσία, διατηρώντας ένα επίπεδο φόβου μες στην κοινωνία, νομιμοποιώντας μέτρα που ανακουφίζουν τον φόβο αυξάνοντας τον έλεγχο, και δημιουργώντας ευκαιρίες για τη διοχέτευση του κεφαλαίου.
ΧΑΡΗΣ ΚΑΛΑΪΤΖΙΔΗΣ
Μετά τα ερείπια της Γάζας: ποιος μπορεί να χτίσει ξανά την ελπίδα;;

Οπτική Γωνία / Η Γάζα μετά τον πόλεμο: Υπάρχει ελπίδα;

Η καθηγήτρια της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ και μέλος του Κέντρου Ερευνών για το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Μαρία Γαβουνέλη, αναλύει τις προκλήσεις της ανοικοδόμησης, τον ρόλο της Ευρώπης και της Ελλάδας και το αβέβαιο μέλλον μιας λύσης δύο κρατών.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πόσοι ηλικιωμένοι ζουν μόνοι και κανείς δεν τους αναζητά;

Ακροβατώντας / Πόσοι ηλικιωμένοι ζουν μόνοι και κανείς δεν τους αναζητά;

Οι μοναχικοί θάνατοι ηλικιωμένων ανθρώπων είναι ένα φαινόμενο που ολοένα εντείνεται και στη χώρα μας, όπως και σε ολόκληρο τον κόσμο. Ας μπει στον δημόσιο διάλογο, μήπως πειστούν οι αρμόδιοι ότι πρόκειται για ένα σοβαρό θέμα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Πελοπόννησος: Σιδηρόδρομος ή ποδηλατόδρομος;

Ρεπορτάζ / Πελοπόννησος: Σιδηρόδρομος ή ποδηλατόδρομος;

Η προκήρυξη διαγωνισμών για την εκπόνηση μελετών που αφορούν τη χρήση της ιστορικής σιδηροδρομικής γραμμής Πελοποννήσου ως ποδηλατοδρόμου έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις. Διατυπώνονται σοβαρές επιφυλάξεις για την οριστική απώλεια μιας εμβληματικής υποδομής με υψηλή ιστορική, τουριστική και συγκοινωνιακή αξία.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Πολιτική κινητικότητα που δεν αλλάζει τίποτα 

Οπτική Γωνία / Πολιτική κινητικότητα που δεν αλλάζει τίποτα 

Οι δημοσκοπήσεις αποτυπώνουν ξανά τη φθορά εμπιστοσύνης προς το πολιτικό σύστημα, με κυβέρνηση και αντιπολίτευση να δείχνουν ανήμπορες να ανατρέψουν το κλίμα απαξίωσης, όπως και οι νέοι παίκτες – που είναι παλιοί. 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
«Ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζ. κάνει επίθεση στη δημόσια υγεία»

Υγεία / «Ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζ. κάνει επίθεση στη δημόσια υγεία»

Δημήτρης Δασκαλάκης: Ο διακεκριμένος ελληνικής καταγωγής λοιμωξιολόγος, που παραιτήθηκε πρόσφατα από επιτελική θέση  καταγγέλλοντας το υπουργείο Υγείας των ΗΠΑ για εξωθεσμικές πιέσεις και αντιεπιστημονικές πρακτικές, μιλά για την απόφασή του, τη δημόσια υγεία στην Αμερική, τον Covid, τον HIV αλλά και την αφύπνιση του επικίνδυνου «ιού» του φασισμού.   
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί η Ελλάδα κινδυνεύει να χάσει τη «φέτα ΠΟΠ»;

Ρεπορτάζ / Γιατί η Ελλάδα κινδυνεύει να χάσει τη «φέτα ΠΟΠ»;

Πάνω από 312.000 θανατώσεις ζώων, φόβοι για lockdown και απειλή για μείωση των εξαγωγών του εθνικού προϊόντος μας εξαιτίας της ευλογιάς των προβάτων. Εμβολιασμός ή εκρίζωση του ιού; Ειδικοί μιλούν στη LiFO για το τι διακυβεύεται πραγματικά.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Yπήρξε έστω και μία μέρα τα τελευταία 15 χρόνια που δεν μπήκες Instagram; Δεν υπήρξε. Δεν είσαι ο μόνος.

Social Media / Yπήρξε έστω και μία μέρα τα τελευταία 15 χρόνια που δεν μπήκες Instagram; Δεν υπήρξε. Δεν είσαι ο μόνος.

Kαθορίζει την εικόνα μας, τη διάθεσή μας, τα οικονομικά μας, καθορίζει τον τρόπο που ζούμε. Θα έλεγε κανείς πως, μετά την έλευσή του, μια πετυχημένη selfie, σαν την περίφημη selfie των Oscar του 2014, αλλάζει τον μικρόκοσμο που ζούμε. Ο Χαράλαμπος Τσέκερης, κύριος ερευνητής ΕΚΚΕ και πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής & Τεχνοηθικής, αναλύει το φαινόμενο Instagram.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Αυτό που πραγματικά συνδέει τα κινήματα διαμαρτυρίας της Γενιάς Ζ ανά τον πλανήτη

Οπτική Γωνία / Αυτό που πραγματικά συνδέει τα κινήματα διαμαρτυρίας της Γενιάς Ζ ανά τον πλανήτη

Το κόστος ζωής, η ανισότητα, η διαφθορά, ο νεποτισμός, η βιαιότητα των δυνάμεων καταστολής: αυτά είναι τα ζητήματα που απασχολούν τα κινήματα της Γενιάς Ζ και όχι τόσο τα memes ή τα καρτούν.
THE LIFO TEAM
Όταν οι αστυνομικοί γίνονται τηλεσχολιαστές, κάτι πάει στραβά στη χώρα

Οπτική Γωνία / Όταν οι αστυνομικοί γίνονται τηλεσχολιαστές, κάτι πάει στραβά στη χώρα

Δεν μιλάμε πια για ειδικούς αναλυτές θεμάτων ασφάλειας, αλλά για έναν νέο τύπο τηλεοπτικού ιεροκήρυκα: ο αστυνομικός που εξηγεί, καθοδηγεί και κρίνει τα πάντα «με τάξη και ασφάλεια».
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ