Όταν το Ισραήλ ξεκίνησε τον πόλεμό του κατά του Ιράν στις 13 Ιουνίου, το έκανε στη βάση πληροφοριών που, όπως υποστήριξε, έδειχναν ότι το Ιράν είχε φτάσει σε ένα «σημείο χωρίς επιστροφή» στην προσπάθειά του να αποκτήσει πυρηνικό όπλο. Αυτά τα στοιχεία κινητοποίησαν το ίδιο το ισραηλινό σύστημα ασφαλείας να στηρίξει την επίθεση τώρα.
Οι πληροφορίες παρουσιάστηκαν στην Αμερική και σε άλλους δυτικούς εταίρους, παίζοντας προφανώς σημαντικό ρόλο στις αποφάσεις τους για το αν θα στηρίξουν ή ακόμη και θα συμμετάσχουν στον πόλεμο. Ο Economist δεν έχει δει το υλικό άμεσα, αλλά έχει αποκτήσει αποκλειστικές πληροφορίες από αξιόπιστη πηγή, προσφέροντας εικόνα για τους φακέλους του Ισραήλ όπως μοιράστηκαν με τους συμμάχους του, καθώς και για τους ισχυρισμούς σχετικά με το εμπλουτισμένο ουράνιο και την επιτάχυνση του ιρανικού προγράμματος. Ορισμένες λεπτομέρειες είναι ήδη γνωστές, άλλες είναι νέες. Αυτοί οι ισχυρισμοί προκαλούν αντιδράσεις, με τις υπηρεσίες πληροφοριών ορισμένων δυτικών χωρών να εμφανίζονται επιφυλακτικές ως προς το πόσο άμεση είναι η ιρανική απειλή, ενώ υπάρχουν και ενδείξεις διαφωνιών εντός της κυβέρνησης του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ. Το ρεπορτάζ μας δίνει το πλαίσιο αυτών των διαφωνιών.
Σύμφωνα με τις πληροφορίες που παρουσίασε το Ισραήλ, περιλαμβάνεται λεπτομερής περιγραφή μιας πρόσφατης, πιο επείγουσας προσπάθειας Ιρανών επιστημόνων για «εργαλειοποίηση», δηλαδή τη δημιουργία εκρηκτικής πυρηνικής συσκευής. Ο φάκελος περιέχει δύο βασικά τεκμήρια για αυτόν τον ισχυρισμό. Πρώτον, μια ιρανική επιστημονική ομάδα έχει αποκρύψει μια ποσότητα πυρηνικού υλικού, αγνώστου βαθμού εμπλουτισμού, που δεν είναι γνωστή στους επιθεωρητές της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (IAEA), του οργανισμού του ΟΗΕ (στις 9 Ιουνίου η IAEA εκτίμησε ότι το Ιράν είχε επίσημα αποθέματα άνω των 400 κιλών υψηλά εμπλουτισμένου ουρανίου). Δεύτερον, οι επιστήμονες έχουν επιταχύνει το έργο τους και επρόκειτο να συναντηθούν με διοικητές του πυραυλικού σώματος του Ιράν, προφανώς για να προετοιμάσουν το μελλοντικό «πάντρεμα» μιας πυρηνικής κεφαλής με πύραυλο.
Πολλές από τις προηγούμενες δραστηριότητες του Ιράν σχετικά με έρευνα και δραστηριότητες για πυρηνικά όπλα ήταν ήδη γνωστές. Η IAEA έχει δημοσιεύσει πολλές σχετικές εκθέσεις, βασισμένες εν μέρει σε πληροφορίες που παρείχαν το Ισραήλ και άλλες χώρες. Το 2018, ομάδα του Πανεπιστημίου Harvard δημοσίευσε ανάλυση ιρανικών εγγράφων που απέκτησε το Ισραήλ. Όλες αυτές οι πηγές περιγράφουν μια ευρεία και διαρκή ιρανική προσπάθεια για την κατασκευή πυρήνα ουρανίου για βόμβα, εκρηκτικών για την πυροδότηση αυτού του πυρήνα και πρόγραμμα τοποθέτησης σφαιρικού φορτίου σε βαλλιστικό πύραυλο Shahab-3 του Ιράν. Σε έκθεση της 31ης Μαΐου, η IAEA σημείωσε ότι το 2003 το Ιράν είχε σχεδιάσει να πραγματοποιήσει αυτό που το Institute for Science and International Security αποκαλεί «ψυχρή δοκιμή» - μια προσομοιωμένη πυρηνική βόμβα με φυσικό ή εξαντλημένο ουράνιο αντί για ουράνιο οπλικής καθαρότητας.
Οι ισραηλινές εκτιμήσεις πληροφοριών επαναλαμβάνουν μέρος αυτών των πληροφοριών. Υποστηρίζουν ότι μια ομάδα Ιρανών επιστημόνων εργάζεται επί χρόνια σε φανερές και κρυφές έρευνες σχετικές με όπλα. Αυτή η προσπάθεια ήταν αρχικά μέρος του επίσημου προγράμματος πυρηνικών όπλων του Ιράν, γνωστού ως AMAD, που διακόπηκε το 2003, πιθανόν λόγω φόβου αμερικανικής επίθεσης. Το συνεχιζόμενο έργο των επιστημόνων θεωρείται ότι γίνεται υπό την Οργάνωση Αμυντικής Καινοτομίας και Έρευνας του Ιράν (γνωστή ως SPND), υπό το πρόσχημα δραστηριοτήτων όπως τα εμβόλια covid-19 και η τεχνολογία λέιζερ. Ένα από τα ελάχιστα μη επιστημονικά πρόσωπα που γνώριζαν το έργο ήταν ο υποστράτηγος Μοχάμαντ Μπαγκερί, αρχηγός του γενικού επιτελείου του ιρανικού στρατού, με εποπτεία τόσο στις τακτικές ένοπλες δυνάμεις όσο και στους Φρουρούς της Επανάστασης (IRGC).
Ωστόσο, οι ισραηλινές εκθέσεις περιέχουν και πληροφορίες που, αν είναι ακριβείς, είναι πραγματικά καινούριες. Υποστηρίζουν ότι περίπου πριν έξι χρόνια οι επιστήμονες συγκρότησαν μια μυστική «Ειδική Ομάδα Προόδου», υπό τον πρώην διευθυντή του AMAD, Μοχσέν Φαχριζαντέχ. Στόχος της ομάδας ήταν να προετοιμάσει ταχύτερη διαδικασία οπλοποίησης, αν και όταν ο ανώτατος ηγέτης Αλί Χαμενεΐ αποφάσιζε να κινηθεί προς την απόκτηση βόμβας. Ο Φαχριζαντέχ δολοφονήθηκε από το Ισραήλ το Νοέμβριο του 2020. Στις πρώτες ώρες του πολέμου, στις 13 Ιουνίου, η ισραηλινή κυβέρνηση δημοσίευσε διαφάνειες που περιέγραφαν αυτό το ιστορικό. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που μοιράστηκε το Ισραήλ με τους συμμάχους, η Ειδική Ομάδα Προόδου εντατικοποίησε την έρευνά της στα τέλη του περασμένου έτους. Το Ιράν είχε νέο κίνητρο να προχωρήσει προς τη βόμβα: υπέφερε από τον περιορισμένο αντίκτυπο των πυραυλικών του επιθέσεων στο Ισραήλ, την αποδυνάμωση της αεράμυνάς του από ισραηλινά πλήγματα τον Οκτώβριο του 2024 και την κατάρρευση των συμμάχων του, Χαμάς και Χεζμπολάχ, σε Γάζα και Λίβανο.
Τέλος, οι ισραηλινές πληροφορίες αναφέρουν ότι είχε προγραμματιστεί συνάντηση μεταξύ των επιστημόνων και διοικητών της αεροπορίας των Φρουρών της Επανάστασης, που είναι υπεύθυνοι για τους βαλλιστικούς πυραύλους. Οι πληροφορίες που μοιράστηκε το Ισραήλ με τους συμμάχους υποστηρίζουν ότι αυτή η συνάντηση ήταν το σημείο καμπής, με τους επικεφαλής των πυραύλων να ενημερώνονται για το μυστικό για πρώτη φορά, υποδηλώνοντας ότι ξεκινούσε ο σχεδιασμός για την «ένωση» πυρηνικής συσκευής με πολεμική κεφαλή πυραύλου. Το Ιράν είχε κάνει αντίστοιχη δουλειά και στο παρελθόν — το 2011 η IAEA είχε αναφέρει ότι το Ιράν είχε κάνει υπολογιστικές προσομοιώσεις για το πώς μια «σφαιρική κεφαλή», όπως μια πυρηνική βόμβα, θα άντεχε τις πιέσεις εκτόξευσης με βαλλιστικό πύραυλο. Η σμίκρυνση και η ένωση μιας κεφαλής με πύραυλο είναι εξαιρετικά περίπλοκες εργασίες που μπορεί να πάρουν αρκετό χρόνο ακόμη για να ολοκληρωθούν από το Ιράν.
Οι νέοι ισχυρισμοί του Ισραήλ τροφοδοτούν μια αμερικανική κοινότητα πληροφοριών που ήδη έχει ποικίλες απόψεις για την ιρανική απειλή. Τον Μάρτιο, η Τάλσι Γκάμπαρντ, διευθύντρια εθνικών πληροφοριών των ΗΠΑ - και γνωστή αντίπαλος του πολέμου με το Ιράν - επανέλαβε ότι το Ιράν δεν κατασκευάζει πυρηνικό όπλο. Τις τελευταίες ημέρες, η Wall Street Journal, οι New York Times και το CNN μετέδωσαν ότι οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών είναι επιφυλακτικές απέναντι στους νέους ισραηλινούς ισχυρισμούς. Στις 17 Ιουνίου, ο Ραφαέλ Γκρόσι, γενικός διευθυντής της IAEA, δήλωσε ότι ο οργανισμός του δεν έχει λάβει «αποδείξεις για συστηματική προσπάθεια μετάβασης σε πυρηνικό όπλο», αν και μια εβδομάδα νωρίτερα η IAEA επιβεβαίωσε ότι το Ιράν «δεν δήλωσε πυρηνικό υλικό και σχετικές δραστηριότητες» σε τρεις αδήλωτες τοποθεσίες.
Ωστόσο, ο Τραμπ φαίνεται να επηρεάστηκε από την ισραηλινή άποψη. Στις 17 Ιουνίου δήλωσε: «Δεν με νοιάζει τι είπε εκείνη», αναφερόμενος στην Γκάμπαρντ. «Νομίζω ότι ήταν πολύ κοντά στο να αποκτήσουν [βόμβα]». Ο David Albright, Αμερικανός πυρηνικός φυσικός και ειδικός στα όπλα που συμβουλεύει υπηρεσίες πληροφοριών, λέει ότι οι περισσότερες από τις πληροφορίες στους πρόσφατους ισραηλινούς φακέλους «γίνονται γενικά αποδεκτές από τις [δυτικές] κοινότητες πληροφοριών». Ωστόσο, αναγνωρίζει ότι υπάρχουν ισχυρισμοί που είναι νέοι για τον ίδιο, όπως η εκτροπή πυρηνικού υλικού και η προγραμματισμένη συνάντηση με τις δυνάμεις πυραύλων. Επίσης, αναφέρει ότι και οι Αμερικανοί αναλυτές συμφωνούν πως το Ιράν έχει επιταχύνει τις προετοιμασίες για οπλοποίηση — τον Ιούλιο πέρυσι, η διευθύντρια εθνικών πληροφοριών παρέλειψε τη συνηθισμένη διατύπωση ότι το Ιράν «δεν διεξάγει επί του παρόντος τις βασικές δραστηριότητες ανάπτυξης πυρηνικών όπλων που απαιτούνται για την παραγωγή δοκιμαστικής συσκευής» σε έκθεση προς το Κογκρέσο, σύμφωνα με τη Wall Street Journal.
Ακόμη κι αν θεωρήσουμε ότι οι φάκελοι του Ισραήλ είναι απολύτως ακριβείς, υπάρχει περιθώριο για αυτό που ο Albright αποκαλεί «ερμηνεία των γεγονότων». Ακόμη και αν οι Αμερικανοί αναλυτές δεχθούν ότι το Ιράν έχει πρόθεση να αποκτήσει βόμβα και έχει επιταχύνει τις προσπάθειές του, μπορεί να διαφωνούν για το αν έχει περάσει το κρίσιμο όριο ή αν η απειλή είναι πραγματικά άμεση. Εν τω μεταξύ, οι Ισραηλινοί, όπως λέει, «ίσως πιστεύουν ότι το Ιράν κινείται ταχύτερα και ανησυχούν για τη δυνατότητά τους να το εντοπίσουν και να δράσουν εγκαίρως». Οι Ισραηλινοί αξιωματούχοι συνήθιζαν να παρουσιάζουν τις εκτιμήσεις τους για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα με χρονοδιαγράμματα σε μήνες και χρόνια. Από την έναρξη του πολέμου, μιλούν για το «σημείο χωρίς επιστροφή» — τη στιγμή που το Ισραήλ δεν θα μπορεί πλέον να σταματήσει μια ιρανική κούρσα προς τη βόμβα. Ο Μπενιαμίν Νετανιάχου, πρωθυπουργός του Ισραήλ, προειδοποιεί εδώ και δεκαετίες για την απειλή από το Ιράν. Αυτό σημαίνει ότι ο κίνδυνος επιβεβαιωτικής προκατάληψης είναι υπαρκτός. Όμως η στάση της ισραηλινής κοινότητας πληροφοριών είναι ενιαία και σύμφωνη με τη θέση της κυβέρνησης. Ίσως να έχει δεχθεί πολιτικές πιέσεις, αλλά έχει συγκρουστεί με τον Νετανιάχου και άλλους πρωθυπουργούς στο παρελθόν για το πυρηνικό ζήτημα. Τώρα στηρίζει τον πόλεμο.
Η πυρηνική φυσική είναι επιστήμη. Η εκτίμηση πληροφοριών δεν είναι, αλλά έχει τεράστιες συνέπειες στην πραγματική ζωή. Το 2003, η Αμερική και οι σύμμαχοί της πήγαν σε πόλεμο στο Ιράκ βασισμένοι σε εσφαλμένες εκτιμήσεις για τα υποτιθέμενα όπλα μαζικής καταστροφής.
Στο πρώτο χτύπημα του πολέμου στις 13 Ιουνίου, το Ισραήλ δολοφόνησε βασικούς επιστήμονες και αξιωματούχους. Πυρηνικές εγκαταστάσεις βομβαρδίστηκαν. Οι Ισραηλινοί ισχυρίζονται ότι εξάλειψαν τον άμεσο κίνδυνο μιας ιρανικής οπλοποίησης. Ωστόσο, το να καθυστερήσει το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα για χρόνια εξαρτάται και από την καταστροφή ή τουλάχιστον τη σοβαρή ζημιά των βασικών υπόγειων εργοστασίων εμπλουτισμού ουρανίου του Ιράν στη Νατάνζ και το Φορντόου, το οποίο δεν έχει ακόμη πληγεί. Ο Τραμπ ίσως αποφασίσει ότι αυτή είναι δουλειά της Αμερικής, ανεξάρτητα από το τι λένε οι μυστικές του υπηρεσίες.
Με πληροφορίες από Economist
