Όταν ο εμφύλιος στη Συρία έμπαινε στα πιο σκοτεινά του χρόνια, το Ιράν δεν έστελνε μόνο μαχητές και όπλα. Έστελνε μηχανικούς, τεχνικούς, επιχειρηματίες και… επενδυτικά σχέδια.
Το μεγάλο του στοίχημα; Να μετατρέψει τη Συρία σε οικονομικό προτεκτοράτο του, όπως περίπου οι ΗΠΑ έκαναν με την Ευρώπη μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο με το περίφημο Σχέδιο Μάρσαλ.
Ένα επίσημο ιρανικό έγγραφο 33 σελίδων, που αποκάλυψε το Reuters από την εγκαταλελειμμένη ιρανική πρεσβεία στη Δαμασκό, περιγράφει με ακρίβεια το σχέδιο της Τεχεράνης: να οικοδομήσει μία «οικονομική αυτοκρατορία» πάνω στα ερείπια της Συρίας και να εδραιώσει πλήρη πολιτική, οικονομική και πολιτισμική εξάρτηση του Άσαντ από το Ιράν.
Το έγγραφο, με ημερομηνία Μάιος 2022, δημιουργήθηκε από μονάδα οικονομικού σχεδιασμού του Ιράν που λειτουργούσε μέσα στη Συρία. Αναφερόταν πολλές φορές στο «Σχέδιο Μάρσαλ» των ΗΠΑ, χαρακτηρίζοντάς το ως επιτυχημένο πρότυπο εξάρτησης μέσω επενδύσεων.
Μία παρουσίαση που το συνόδευε έλεγε ξεκάθαρα: «Οι ΗΠΑ έκαναν την Ευρώπη εξαρτημένη από αυτές… εμείς μπορούμε να κάνουμε το ίδιο με τη Συρία».
Το σχέδιο προέβλεπε ανάληψη κρίσιμων έργων: ενεργειακά εργοστάσια, σιδηροδρομικές γραμμές, τηλεπικοινωνίες, ορυχεία, ακόμη και κατασκευή κατοικιών για στρατηγικά πληθυσμιακά στρώματα.
Η κατάρρευση του σχεδίου του Ιράν: Πτώση Άσαντ, λεηλασία πρεσβείας, χαμένες επενδύσεις
Όλα όμως κατέρρευσαν τον Δεκέμβριο του 2024, όταν αντικαθεστωτικοί αντάρτες ανέτρεψαν τον Άσαντ. Ο ίδιος διέφυγε στη Ρωσία, ενώ Ιρανοί διπλωμάτες, επιχειρηματίες και στρατιωτικοί εγκατέλειψαν εσπευσμένα τη Συρία. Η πρεσβεία του Ιράν στη Δαμασκό λεηλατήθηκε, όπως και άλλα γραφεία και κέντρα "ήπιας ισχύος".
Οι δημοσιογράφοι του Reuters βρήκαν εκατοντάδες επιστολές, συμβόλαια και τεχνικές εκθέσεις πεταμένες στο πάτωμα της πρεσβείας.
Ανάμεσα στα έργα που αποκαλύφθηκαν:
- Εργοστάσιο ηλεκτρικής ενέργειας στη Λατάκεια (€411 εκατ.) – ημιτελές και ανενεργό.
- Έργα εξόρυξης πετρελαίου στη συριακή έρημο – εγκαταλελειμμένα.
- Γέφυρα στον Ευφράτη ($26 εκατ.) – καταστράφηκε από αμερικανική αεροπορική επιδρομή και δεν επισκευάστηκε ποτέ.
- Θρησκευτικά προσκυνήματα (π.χ. Sayyeda Zeinab) – παραμελημένα, με κάποιες τοπικές ομάδες να συνεχίζουν να τα προστατεύουν.
Σύμφωνα με τα έγγραφα, οι ανεξόφλητες οφειλές μόνο για τα έργα που βρέθηκαν αγγίζουν τα $178 εκατ., ενώ πρώην Ιρανοί βουλευτές υπολογίζουν ότι το καθεστώς Άσαντ χρωστά στο Ιράν πάνω από $30 δισ. συνολικά.
Ο «άνθρωπος της Τεχεράνης» στη Συρία
Ο Αμπάς Ακμπαρί, μηχανικός και μέλος των Φρουρών της Επανάστασης, ήταν ο βασικός υπεύθυνος του σχεδίου. Είχε οριστεί επικεφαλής της «Έδρας για την Ανάπτυξη Οικονομικών Σχέσεων Ιράν-Συρίας». Υπό την καθοδήγησή του γράφτηκε το έγγραφο που εμπνεύστηκε από το Σχέδιο Μάρσαλ.
«Η Συρία είναι η πρώτη γραμμή στη μάχη μας με το Ισραήλ και κόμβος της Αντίστασης», αναφέρει το έγγραφο.
Αλλά όπως παραδέχονταν και οι ίδιοι, το σχέδιο προσέκρουσε σε:
- κυρώσεις
- διαφθορά
- ανειδίκευτο προσωπικό
- αλλαγές όρων στις συμβάσεις
- τραπεζικές δυσκολίες
Το τέλος μιας στρατηγικής επένδυσης από το Ιράν
Η πτώση του Άσαντ έφερε πλήρη αντιστροφή της ιρανικής πολιτικής στη Συρία. Οι εναπομείνασες ιρανικές εταιρείες αντιμετώπισαν χρέη, καθυστερήσεις πληρωμών και πίεση από τον νέο φιλοδυτικό συνασπισμό εξουσίας.
Ο πρώην εκλεκτός του αρχιτζιχαντιστή Αμπού Μπακρ αλ Μπαγκντάντι του ISIS και νυν πρόεδρος της Συρίας, Αχμέντ αλ-Σαράα, δήλωσε: «Ο συριακός λαός έχει μια πληγή από το Ιράν. Θα χρειαστεί χρόνος για να επουλωθεί.»
Παρότι οι Ιρανοί συνέχιζαν να συντηρούν θρησκευτικά σημεία, μισθούς μαχητών και «προγράμματα ήπιας ισχύος», ήταν φανερό ότι το γεωπολιτικό στοίχημα είχε χαθεί. Οι εταιρείες σταδιακά αποσύρονταν, οι πληρωμές δεν έρχονταν ποτέ, και οι στρατηγικές θέσεις καλύπτονταν από άλλες δυνάμεις – κυρίως Ρώσους, Τούρκους και Άραβες.
Το σχέδιο του Ιράν για μια «νέα Μέση Ανατολή» με τη Συρία στο κέντρο του χάρτη απέτυχε. Αντί για στρατηγική εξάρτηση, προέκυψε οικονομική αιμορραγία και γεωπολιτική απομόνωση. Οι αποκαλύψεις του Reuters φωτίζουν τον πραγματικό αντίκτυπο δεκαετιών ιρανικών παρεμβάσεων σε μια περιοχή που αλλάζει ραγδαία.
