Ισμαήλ Κανταρέ (1936-2024): Όχι η ζωή των άλλων

Ισμαήλ Κανταρέ (1936-2024): Όχι η ζωή των άλλων Facebook Twitter
Ο Κανταρέ μένει και στο Παρίσι. Εκεί εκδόθηκαν για πρώτη φορά τα έργα του, εκτός των ερμητικά κλειστών συνόρων της σταλινικής Αλβανίας.
0

ΑΙΘΟΥΣΑ ΛΟΓΟΥ ΤΗΣ ΣΤΟΑΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Τρίτη 23 Ιανουαρίου, ώρα 19:35. Δεν πέφτει καρφίτσα. Η αίθουσα είναι κατάμεστη και καταφτάνουν κι άλλοι. Σίγουρα θα είναι στριμωγμένοι στον προθάλαμο. Τεντώνουν τα σβέρκα τους. Σαν να βρίσκεσαι σε συναυλία και όλοι να περιμένουν τον ροκ σταρ. «Είναι ακόμα στην είσοδο. Μιλάει στις κάμερες. Κοίτα, πήρα αυτόγραφο. Αυτός έχει χειρότερα γράμματα από μένα» σχολιάζει κατενθουσιασμένη μια νεαρή Βορειοηπειρώτισσα. Τα μάγουλά της φέγγουν από ένα λεπτό στρώμα εφίδρωσης. Και δεν φταίει η αφόρητη ζέστη. Είναι έτοιμη να βάλει τα κλάματα από τη συγκίνηση. «Θα πάει και στον “Ιανό” αύριο, αλλά έχω δουλειά και δεν μπορώ. Θα αργήσει πολύ ακόμα; Θα μιλάει στα γαλλικά; Αν μιλάει στα γαλλικά, τζάμπα ήρθαμε. Μα πού είναι;» αναρωτιέται κάποιος άλλος. Οι περισσότεροι άνθρωποι στην αίθουσα είναι από την Αλβανία. Αλβανοί, Βορειοηπειρώτες – έχει σημασία; Στα βλέμματά τους διακρίνεις μια περηφάνια και μια λάμψη που σπάνια συναντάς όταν τους βλέπεις στο δρόμο. Κανένα σκυφτό κεφάλι. Και περιμένουν τον πιο διάσημο συμπατριώτη τους. Τον μέγα και πολυγραφότατο συγγραφέα Ισμαήλ Κανταρέ.

Πρόκειται για μια τιμητική εκδήλωση με αφορμή την έκδοση στα ελληνικά του δίπτυχου έργου του Η Κόρη του Αγαμέμνονα - Ο Διάδοχος, από τις Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου. Ευγενικοί χορηγοί η Τράπεζα Πειραιώς και η θυγατρική της στην Αλβανία, η Tirana Bank. Ομιλητές ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, η Τιτίκα Δημητρούλια και ο Γκαζμέντ Καπλάνι, ο μόνος αλβανικής καταγωγής δημοσιογράφος που έχει σπάσει το ελληνικό μίντια κατεστημένο. Στις πρώτες σειρές των προσκεκλημένων και ο Νικήτας Κακλαμάνης, ο δήμαρχος Αθηναίων, που ορκίστηκε μόλις την προηγούμενη Πέμπτη. «Είναι ο πρώτος άνθρωπος που καλωσορίζω» θα πει ο δήμαρχος, λίαν περιχαρής και χωρίς λαιμοδέτη. Όλοι περιμένουν να μιλήσει ο Κανταρέ. Δυσανασχετούν μέχρι να φτάσει η σειρά του.

Δεν μπορείς να νιώθεις ένοχος που επέζησες. Το βρίσκω γκροτέσκο. Το όραμά μου για τον κόσμο δεν είναι ούτε αισιόδοξο ούτε απαισιόδοξο. Η ζωή δεν είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο. Είναι και τα δύο.

Και θα μιλήσει στα αλβανικά, φυσικά! Σε ταυτόχρονη μετάφραση. Χαμόγελα ευεξίας. Η μεταφράστρια διορθώνεται συνέχεια από το μικρό πλήθος. Σαν σε οικογενειακή γιορτή, όπου ο σοφός παππούς λέει ένα παραμύθι. Ο Κανταρέ μιλάει για το απάνθρωπο καθεστώς του Χότζα. Δεν μπορούσε παρά να γίνει συγγραφέας: «Ο κομμουνισμός, εχθρός της λογοτεχνίας.» Αλλά έτσι σμιλεύτηκε. Έτσι διαμόρφωσε την αμφισημία και την πολυπλοκότητα στο λόγο του. Μιλάει για τις επιρροές του. Τον Τζόις. Τον Κάφκα. Τον Σέξπιρ. Τον Θερβάντες. Και τους Αρχαίους Τραγικούς, βέβαια, αλλά μέσα από την γερμανική, υλιστική παράδοση, φυσικά. Τον παρακολουθούν με δέος. Μιλάει και για τα Βαλκάνια. Το όνειρο της Ευρώπης. Τα Σκόπια θα τα αποκαλέσει «Μακεντόνια». Ο Νικήτας Κακλαμάνης σαν να παγώνει. Αλλά ο Κανταρέ θα ζητήσει συγγνώμη από τον δήμαρχο Αθηναίων για το λάθος του. Αργότερα. Κατ’ ιδίαν. Όταν ο λόγος θα δοθεί στο κοινό, όπως απαίτησε ο ίδιος ο συγγραφέας («έτσι μόνο θα είχε ενδιαφέρον για μένα»), η πρότερη αμηχανία επιτέλους εγκαταλείπει το χώρο. Οι ερωτήσεις επικεντρώνονται στο όνειρο για ένα καλύτερο μέλλον. «Οι Αλβανοί στην Ελλάδα είναι ελεύθεροι;» ρωτάει κάποιος. Ο Ισμαήλ απαντά πολύ διπλωματικά, μη θέλοντας να θίξει τους συμπατριώτες του, μήτε τους ανθρώπους που τον φιλοξενούν. «Αν δεν εξασφαλίσουμε καλές οικονομικές συνθήκες στην ίδια μας την πατρίδα, δεν μπορούμε να είμαστε ελεύθεροι.» Αποχωρεί χαμογελαστός. Από ευγένεια περισσότερο, παρά από μια αίσθηση προσωπικού θριάμβου. Είναι μετρίου αναστήματος και φοράει γυαλιά με χοντρό σκελετό. Δεν μπορείς να διαβάσεις καμία έκφραση στο πρόσωπό του.

Λόμπι του ξενοδοχείου Athens Palace, Τετάρτη 24 Ιανουαρίου. Ώρα 19:30, πάλι. Ο εκδότης του Κανταρέ στην Ελλάδα, ο Γιάννης Νικολόπουλος, συνομιλεί με την Κάτια Σαμπαθιανάκη, μια νεαρή μεταφράστρια. «Έχουμε πει στις οκτώ, αλλά είναι ακόμα πάνω.» Αναφέρεται στους κυρίους Χωμενίδη και Καπλάνι, που παίρνουν συνέντευξη από τον Κανταρέ για λογαριασμό του «Ταχυδρόμου», της εφημερίδας «Τα Νέα».

Λίγο αργότερα, καθώς στέκομαι στον σκοτεινό διάδρομο έξω από το δωμάτιο όπου παραχωρείται η συνέντευξη, προσπαθώ να κρυφακούσω τι λένε μέσα από τη μισάνοιχτη πόρτα. Σαν να πρόκεται για ανάκριση. Αργούν. Έχει πάει 8 και τέταρτο, και ο κ. Ισμαήλ θα πρέπει να αναχωρήσει στις 8:45 ακριβώς, μιας και τον περιμένουν στην οικία του Γάλλου Πρέσβη. Δείπνο προς τιμήν του. Ο Κανταρέ μένει και στο Παρίσι. Εκεί εκδόθηκαν για πρώτη φορά τα έργα του, εκτός των ερμητικά κλειστών συνόρων της σταλινικής Αλβανίας.

Ο Χρήστος Χωμενίδης τού χαρίζει ένα αντίτυπο του βιβλίου του Η Φωνή, μεταφρασμένο στα γαλλικά. Στο εσώφυλλο, στο βιογραφικό του, αναφέρεται ότι ο παππούς του ήταν συνιδρυτής του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Σχεδόν κοκκινίζει, σκεπτόμενος ίσως πόσα τράβηξε ο Κανταρέ στα χέρια των Αλβανών κομμουνιστών. «Ελάτε να με βρείτε στο Παρίσι» θα του πει ο Κανταρέ. «Μα πώς;» «Καλέστε τον εκδότη μου και πείτε του να σας δώσει το τηλέφωνό μου. Μένω εκεί κοντά. Το ξέρω ότι εκεί κοντά μένει ο Κώστας Γαβράς. Κάνουμε και παρέα» προσθέτει. Οι κκ. Χωμενίδης και Καπλάνι αποχωρούν μαγεμένοι, ενώ η Σεφερίνα, που κάποτε έλεγε το δελτίο στα αλβανικά για το «Κανάλι Δέκα», τώρα ασκεί χρέη φωτορεπόρτερ.

«Έχουμε λίγα λεπτά. Θα πρέπει να φύγω, όπως καταλαβαίνετε» λέει πολύ ευγενικά ο Ισμαήλ Κανταρέ, ο οποίος, παρά την ηλικία του (μόλις έκλεισε τα 71), δεν δείχνει διόλου κουρασμένος. Μιλάμε για το ρόλο του ως εθνικού συγγραφέα. «Αυτό το απεχθάνομαι. Με ενοχλεί. Στα Βαλκάνια ζητάνε υπερβολικά πράγματα από τους συγγραφείς.» Για το πού μεγάλωσε: «Σε ένα μεγάλο σπίτι. Είχα πολύ ευτυχισμένη παιδική ηλικία. Και εφηβεία. Δεν πιστεύω καθόλου σε αυτές τις ανοησίες, ότι για να γίνεις συγγραφέας πρέπει να υποφέρεις στη νεότητά σου.» Για το αν αισθάνεται ένοχος που επέζησε, που δεν κατέληξε σε κάποιο εκτελεστικό απόσπασμα, όπως εκείνα που αναφέρει σε πολλά βιβλία του: «Έκανα ό,τι μπορούσα. Δεν μπορείς να νιώθεις ένοχος που επέζησες. Το βρίσκω γκροτέσκο. Το όραμά μου για τον κόσμο δεν είναι ούτε αισιόδοξο ούτε απαισιόδοξο. Η ζωή δεν είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο. Είναι και τα δύο.» Για την πάλαι ποτέ αλβανο-σινική φιλία. Γελάει. «Ξέρετε, για τους Κινέζους, τότε, ήμασταν η Δύση! Ένα πρότυπο! Δεν είναι παράδοξο; Ναι, επισκέφτηκα την Κίνα κατά τη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης... Σήμερα πολλοί Κινέζοι έχουν εγκατασταθεί στην Αλβανία. Οι πρώτοι ξένοι που το έκαναν όταν άνοιξαν τα σύνορα. Είναι οι καλύτεροι πολίτες!» Για την αλβανική μειονότητα στην Ελλάδα: «Δεν είμαι ο δικηγόρος των κακοποιών στοιχείων. Αλλά δεν πιστεύω ότι φέρονται καλά στους υπολοίπους. Υπάρχει μια εδραιωμένη παρεξήγηση.» Προτιμά το Παρίσι ή την Αλβανία; «Όταν βρίσκομαι στην Αλβανία διασκεδάζω, και δεν καταφέρνω να εργάζομαι όσο θα ήθελα. Έχει ενδιαφέρον. Συνέχεια συμβαίνουν απρόοπτα.» Αρχίζει και δυσανασχετεί. Χτυπάει το τηλέφωνο. Τέλος χρόνου. Γελάει αμήχανα. Δεν πρόλαβα να τον ρωτήσω αν πιστεύει ότι θα πάρει το Νόμπελ. Η σύζυγός του, η ξανθή Ελένα, τον περιμένει στο λόμπι. Αποχωρούν.

ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΙΣ 31.1.2007

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μαρκ Τουέιν, «Οι περιπέτειες του Χακ Φιν»

Το πίσω ράφι / Το μυθιστόρημα του Μαρκ Τουέιν που έθαψαν οι κριτικοί και το αποθέωσε ο Χέμινγουεϊ

Στις «Περιπέτειες του Χακ Φιν» ο Μαρκ Τουέιν έπλασε τον πιο ελεύθερο ήρωα της αμερικανικής λογοτεχνίας, που αρνήθηκε τους κανόνες της κοινωνίας του και ένωσε την τύχη του με έναν σκλάβο δραπέτη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί την ζωή χωρίς αυτόν

Βιβλίο / Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί τη ζωή χωρίς αυτόν

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Βασιλεύς των Βασιλέων», όπως αποκαλούσε τον εαυτό του ο Ρεζά Παχλαβί, εστιάζει στις διαδοχικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ που «αποδέχτηκαν πρόθυμα τις φαντασιώσεις του, τόσο για τον εαυτό του όσο και για τη χώρα του».
THE LIFO TEAM
Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Βιβλίο / Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Σταρ Ελλάς στα νιάτα της, διακρίθηκε ως ηθοποιός, θιασάρχης, ραδιοφωνική παραγωγός, δοκιμάστηκε επίσης στη συγγραφή έχοντας κυκλοφορήσει μέχρι τώρα επτά βιβλία μαζί με το πρόσφατο «Η τρίτη άνοιξη» (εκδ. Επίμετρο), που έδωσε και το έναυσμα γι’ αυτήν τη συνέντευξη.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Οι Αθηναίοι / O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Ο 81χρονος δημοσιογράφος και συγγραφέας που για δεκαετίες διηύθηνε τις πολιτιστικές σελίδες της Ελευθεροτυπίας, αφηγείται τη συναρπαστική καριέρα του στη LiFO
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Βιβλίο / Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Η σπουδαία μεταφράστρια, που έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της δουλειάς της στον Μαρσέλ Προυστ, μας ξεναγεί στον πολύπλοκο κόσμο του και εκφράζει τον θυμό της για την πανταχού παρούσα απάτη της εποχής μας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Βιβλίο / Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Ο Συνταγματάρχης και ο Βασιλιάς» εξερευνά τη συναρπαστική ζωή ενός ακούραστου κομπιναδόρου που προσπαθούσε απεγνωσμένα να ανακαλύψει εκ νέου τον εαυτό του.
THE LIFO TEAM
Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Βιβλίο / Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Πότε ακριβώς χάθηκε ο πόλεμος για τον Άξονα; Ποια ήταν η πιο σημαντική μάχη του πολέμου; Πόσο «συμμέτοχος» ήταν ο Γερμανικός λαός στο ολοκαύτωμα; Σ’ αυτά τα ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει μια νέα ογκώδης έκδοση με τίτλο «Η συνολική ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου».
THE LIFO TEAM
Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Βιβλίο / Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Είναι νωρίς να πούμε πως αυτά τα ηχητικά λογοτεχνικά αρχεία μπορούν να αντικαταστήσουν το βιβλίο. Είναι όμως μια υπέροχη λύση για όσους θέλουν να διαβάσουν αλλά δεν έχουν χρόνο ή έχουν μπλοκάρει με το κανονικό διάβασμα.
ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΥ
«Στα τέσσερα»: Το πιο καυτό και αμφιλεγόμενο βιβλίο του φετινού καλοκαιριού

Βιβλίο / «Στα τέσσερα»: Το πιο καυτό και αμφιλεγόμενο βιβλίο του φετινού καλοκαιριού

«Κάποιες το λάτρεψαν, άλλες το σιχάθηκαν»: Το βιβλίο της Miranda July για την ερωτική περιπλάνηση μιας γυναίκας στη μέση ηλικία που χαρακτηρίστηκε ως «το πρώτο μεγάλο μυθιστόρημα για την περιεμμηνόπαυση», είναι η λογοτεχνική επιτυχία της χρονιάς.
THE LIFO TEAM
Πατρίτσια Χάισμιθ: «Ο κόσμος και τα μαρτίνι του είναι δικά μου!»

Βιβλίο / Πατρίτσια Χάισμιθ: «Ο κόσμος και τα μαρτίνι του είναι δικά μου!»

Τα πολυσυζητημένα ημερολόγια της Χάισμιθ αποκαλύπτουν κρυφές σκέψεις της συγγραφέως του «Ταλαντούχου κύριου Ρίπλεϊ», τους άγνωστους έρωτες και την εξάρτησή της από τη γραφή και το αλκοόλ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ