Η νύχτα της 24ης Αυγούστου 1572, ημέρα της γιορτής του Αγίου Βαρθολομαίου, έχει συνδεθεί με μια ιδιαιτέρως αιμοσταγή σελίδα της ευρωπαϊκής Ιστορίας. Η Γαλλία ζούσε στη σκιά της εμφύλιας αντιπαράθεσης Καθολικών και Προτεσταντών (Ουγενότων). Σε μια προσπάθεια να έρθουν τα δύο μέρη κοντά, η Μαργαρίτα, αδελφή του βασιλιά Καρόλου (της δυναστείας των Βαλουά), παντρεύεται τον προτεστάντη Ερρίκο της Ναβάρας (της αντίπαλης δυναστείας, των Βουρβώνων). Δεν ήταν αρκετή η γαμήλια διπλωματία για να αποφευχθεί η σφαγή των Παρισίων, ηθικός αυτουργός της οποίας ήταν η βασιλομήτωρ Αικατερίνη των Μεδίκων. Ο δούκας Ερρίκος του Γκιζ είχε προετοιμάσει κατάλληλα φανατικούς Ρωμαιοκαθολικούς στρατιώτες και ο αιφνιδιασμός ηγετικών προσώπων των Ουγενότων ήταν επιτυχής. Η υπόθεση ξέφυγε και πολλοί αθώοι σφαγιάστηκαν, ενώ το κακό διαχύθηκε και σε άλλες γαλλικές πόλεις με προτεσταντικό πληθυσμό. Έως τις 3 Οκτωβρίου 1572, οπότε βασιλική διαταγή έβαλε τέλος στην έκρυθμη κατάσταση, φαίνεται πως περίπου 30.000 διαμαρτυρόμενοι έχασαν τη ζωή τους.
Είκοσι χρόνια μετά, ο Κρίστοφερ Μάρλοου (1564-1593) γράφει τη «Σφαγή των Παρισίων», αποτυπώνοντας ασθματικά τις βασιλικές ίντριγκες που οδήγησαν στο μακελειό. Όπως λέει ο Χρήστος Θεοδωρίδης, που θα παρουσιάσει το έργο στο Φεστιβάλ Αθηνών, τα γεγονότα ήταν γνωστά στο κοινό του, γι' αυτό και η γραφή του δεν επεξηγεί τίποτα, ούτε εμβαθύνει στους χαρακτήρες – εκθέτει με όλη την αναγκαία, ως προς τη φρικτή πράξη, διόγκωση πρόσωπα και πράγματα.
Τα πρόσωπα έχουν τα χειρότερα στοιχεία της ανθρώπινης φύσης. Γι' αυτό έστησα την παράσταση σαν ένα θέατρο τεράτων. Το θέατρο των σημερινών πολιτικών, που υποτίθεται «συζητάνε» ενώπιον της κάμερας, ταίριαζε γάντι στο έργο του Μάρλοου.
Eίναι η πέμπτη δουλειά της Ορχήστρας των Μικρών Πραγμάτων που δημιουργήθηκε το 2008 κι έχει ως τώρα παρουσιάσει τις παραστάσεις Ως το τέλος, Έσπασε, Παρθενώνας και Άμλετ. Τη Σφαγή των Παρισίων ο Χρήστος Θεοδωρίδης την είχε ξεχωρίσει ήδη από τον καιρό των σπουδών του στο Τμήμα Θεάτρου του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης. «Είναι διαφορετικό απ' οτιδήποτε έχει γραφτεί στην εποχή του. Είναι το μικρότερο έργο του ελισαβετιανού θεάτρου, 1.200 στίχοι. Πολλοί υποστηρίζουν ότι δεν το έγραψε ο Μάρλοου αλλά ότι αποτελεί σύνθεση κομματιών που είχαν κρατήσει στη μνήμη τους ηθοποιοί της εποχής. Γιατί αποτελείται από μικρές σκηνές και εκτός από έναν, πολύ μεγάλο, δεν έχει μονολόγους. Επιπλέον, το θέμα του αφορά ένα σχεδόν σύγχρονο ιστορικό γεγονός, δηλαδή πολλοί θεατές γνώριζαν το πραγματικό υπόβαθρο της ιστορίας κι έτσι ο συγγραφέας δεν χρειάζεται να εξηγήσει τίποτα – θεωρεί οικογένειες, πρόσωπα, γεγονότα γνωστά.
Δουλέψαμε τη μετάφραση του Σεραφείμ Βελέντζα. Κόψαμε περίπου το 1/3 του πρωτοτύπου, μετακινήσαμε δυο-τρεις σκηνές και, κάνοντας «ιστορική» έρευνα, βρήκαμε και προσθέσαμε πράγματα που έχουν πει ή γράψει τα αληθινά πρόσωπα της ιστορίας. Π.χ. ένα απόσπασμα επιστολής της βασίλισσας Μαργαρίτας. Είναι ερεθιστικό για μένα το ότι τα πρόσωπα του έργου έζησαν κάποτε, δεν ήταν απλώς πλάσματα της συγγραφικής φαντασίας.
Τα πρόσωπα έχουν τα χειρότερα στοιχεία της ανθρώπινης φύσης. Γι' αυτό έστησα την παράσταση σαν ένα θέατρο τεράτων. Το θέατρο των σημερινών πολιτικών, που υποτίθεται «συζητάνε» ενώπιον της κάμερας, ταίριαζε γάντι στο έργο του Μάρλοου. Η Αικατερίνη των Μεδίκων, ας πούμε, από την αρχή μέχρι το τέλος του έργου εμφανίζεται ως βασικός ενορχηστρωτής της εξόντωσης των Ουγενότων. Φτάνει μέχρι το σημείο να πει ότι δεν έχει πρόβλημα να βγάλει από τη μέση και τους γιους της, αν δεν βοηθήσουν τα σχέδιά της. Το ιστορικό πρόσωπο δεν φαίνεται να λειτουργούσε έτσι. Ίσως ο Μάρλοου να ήθελε να ευχαριστήσει τη δική του βασίλισσα, την Ελισάβετ Α', παρουσιάζοντας την καθολική βασίλισσα της Γαλλίας ως τέρας.
Η παράσταση δεν ασπάζεται το ότι ο μοναδικός φωτεινός χαρακτήρας του έργου είναι ο Ερρίκος της Ναβάρας και κλείνει με μια φράση που έχει πει όντως ο Ερρίκος της Ναβάρας: «Δεν είμαι καθόλου επίμονος με τις ιδέες μου». Γιατί προκειμένου να ανέλθει στον θρόνο της Γαλλίας μετακινήθηκε από τον προτεσταντισμό στον καθολικισμό περισσότερες από μία φορές, έως ότου ο πάπας να τον αναγνωρίσει τελικά ως βασιλιά Ερρίκο Δ' της Γαλλίας (1589-1610). Άρα φωτεινό χαρακτήρα δεν θα τον πεις, εκμεταλλευόταν σταθερά τις συνθήκες και τις ισορροπίες για να προχωρήσει τα σχέδιά του».
Το κοινό της παράστασης θα μεταφερθεί στη σκηνή και η δράση θα εξελίσσεται στον διάδρομο και στις θέσεις των θεατών που έχουν διαμορφωθεί σε μια μεγάλη σκάλα. Πάνω στη σκηνή έχει στηθεί ένα Π στο οποίο θα κάθονται οι θεατές. Στη μέση υπάρχει ένα τραπέζι, γύρω από το οποίο συμβαίνουν διάφορα. Πάνω του υπάρχουν ομοιώματα ζώων (π.χ. ένα κεφάλι λιονταριού) εν είδει φαγητού που δεν μπορείς να φας.
«Η αυλαία χρησιμοποιείται ανάποδα κι έτσι μοιάζει σαν να συμβαίνει θέατρο μέσα στο θέατρο. Κατέληξα σ' αυτήν τη μάλλον κουρασμένη ιδέα για δύο λόγους: με απασχολεί πολύ ο θάνατος πάνω στη σκηνή. Οι σκηνές θανάτου δεν με πείθουν ποτέ. Τον θάνατο και τον ύπνο να τον υποκριθείς μπορείς, τίποτε άλλο. Αλήθεια δεν υπάρχει, οπότε ας το κάνουμε σαν ψέμα, για να είμαι τουλάχιστον ειλικρινής.
Έπειτα, σ' αυτό το έργο όλα είναι διογκωμένα, και σχηματικά. Το κείμενο είναι πολύ ωμό και σαρκαστικό. Αν δεν ήταν τραγικό, θα ήταν γελοίο. Η πολλή διόγκωση και η φρίκη σχεδόν οδηγεί αντανακλαστικά στο να γελάσεις. Ελπίζω στην παράσταση να μη θιγεί η ευαίσθητη ισορροπία, να μην ξεφύγει προς τη μεριά της παρωδίας».
Ενώ στον θαυμάσιο Άμλετ που σκηνοθέτησε ο Χρήστος Θεοδωρίδης το 2014, κατά 85% οι ηθοποιοί απευθύνονταν στο κοινό και μόνο κατά 15% μεταξύ τους, εδώ συμβαίνει το αντίθετο. «Με έχει κουράσει το μετωπικό θέατρο και το να παίρνουν οι ηθοποιοί το μικρόφωνο και να μιλούν για τον εαυτό τους. Είναι ένα σύμπτωμα που έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με το ότι πειράζουμε τα έργα ή ασχολούμαστε με κείμενα που δεν είναι γραμμένα ειδικώς για το θέατρο.
Εδώ, στράφηκα στον άλλο δρόμο: οι ηθοποιοί παίζουν κανονικά. Ας δούμε την ιστορία, πέρα και εκτός από τα εγώ μας.
Στη σκηνή της σφαγής συμμετέχουν 40 άνθρωποι που δεν είναι εθελοντές (διαφωνώ με τη μόδα του εθελοντισμού, εδώ όλοι πληρώνονται). Κι ενώ η εντύπωση είναι ότι μαζευτήκαμε για να παίξουμε, η "πραγματικότητα" εισβάλλει στη σκηνή. Τέτοιες σκηνές, σφαγές αθώων, αμάχων, έχουν γίνει και εξακολουθούν να συμβαίνουν».
Η παράσταση χρησιμοποιεί μουσική του Τσάρλι Τσάπλιν από τις ταινίες του. Οι τρεις Ερρίκοι της ιστορίας γίνονται κάτι σαν σκηνοθέτες που ρυθμίζουν τη ροή των γεγονότων και πολεμούν για το ποιου η άποψη θα επικρατήσει. Και ναι, θα υπάρχουν κοστούμια εποχής, κανονικά. «Όχι ως προς τις λεπτομέρειες αλλά ως προς το περίγραμμα των όγκων» διευκρινίζει ο σκηνοθέτης, που ομολογεί τη χαρά του που για πρώτη φορά στην έως τώρα θεατρική του ζωή αμείβεται κανονικά και δεν δουλεύει βράδυ, ούτε ζητάει την οικογενειακή οικονομική στήριξη για να μπορεί να κάνει θέατρο.
Χρήστος Θεοδωρίδης – Ορχήστρα των Μικρών Πραγμάτων | Η σφαγή των Παρισίων
Info:
«Η σφαγή των Παρισίων» του Κρίστοφερ Μάρλοου
Σκηνοθεσία: Χρήστος Θεοδωρίδης
Πρωταγωνιστούν: Παναγιώτης Εξαρχέας, Ξένια Θεμελή, Γιώργος Κισσανδράκης, Ντένης Μακρής, Μαρία Μπαγανά, Κατερίνα Πατσιάνη, Τατιάνα-Άννα Πίττα, Σαμψών Φύτρος, Σπύρος Χατζηαγγελάκης, Γιώργος Χριστοδούλου.
Μετάφραση: Σεραφείμ Βελέντζας
ΠΕΙΡΑΙΩΣ 260, ΚΤΙΡΙΟ Δ
1-4 Ιουνίου 2017
21:00
σχόλια