— Τι προκάλεσε αυτήν τη νεολαιίστικη, κατά βάση, εξέγερση στο Μαρόκο και τι ζητούν οι εξεγερμένοι νέοι; Πρόκειται μήπως για μια «καθυστερημένη» Αραβική Άνοιξη, δεδομένου ότι στη χώρα αυτή δεν είχαμε το 2010-12 κάποιον μεγάλο ξεσηκωμό, όπως συνέβη στην Τυνησία, την Αίγυπτο και τη Συρία;
Καταρχάς δεν αληθεύει ότι δεν υπήρξαν στο Μαρόκο αξιοσημείωτες κινητοποιήσεις στη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης. Μπορεί να μην ήταν τόσο μαζικές όσο αλλού, είχαμε όμως το κίνημα της 20ής Φεβρουαρίου που έβγαλε αρκετό κόσμο στους δρόμους όλης της χώρας το 2011, με αποτέλεσμα ο βασιλιάς να ανακοινώσει συνταγματικές αλλαγές προς το δημοκρατικότερο – δεν άλλαξαν πολλά στην ουσία, έγιναν όμως μερικά βήματα χάρη στη λαϊκή πίεση, που σήμερα είναι σαφώς ισχυρότερη. Τα μεγαλύτερα προβλήματα στο Μαρόκο είναι η αναξιοκρατία, η διαφθορά και η ανέχεια που ταλανίζει μεγάλα τμήματα του πληθυσμού και η κατοχή υπερβολικού πλούτου από λίγες οικογένειες. Η παιδεία, η δημόσια υγεία, οι δημόσιες υπηρεσίες έχουν αποδιοργανωθεί πλήρως – χρήματα υπάρχουν για τους προνομιούχους και για διοργανώσεις όπως το Μουντιάλ του 2030, για στάδια κ.λπ. Συνυπεύθυνο μάλιστα για την κατάσταση αυτή είναι όλο το πολιτικό κατεστημένο, από τους πιο συντηρητικούς μέχρι τους πιο προοδευτικούς. Μια συνέχεια, τρόπον τινά, εκείνου του κινήματος αποτελεί το κίνημα GenZ 212, που είναι επίσης κατεξοχήν νεολαιίστικο και ακηδεμόνευτο, μόνο που έχει πολύ μεγαλύτερη απήχηση και τα νέα παιδιά που έχουν μπει μπροστά, αγόρια και κορίτσια, είναι πολύ πιο ενήμερα για το τι συμβαίνει στη χώρα τους και στον κόσμο, πιο αποφασισμένα και δεν φοβούνται να προκαλέσουν την εξουσία.
Δεν ξέρω πόσο μακριά θα καταφέρουν να φτάσουν αυτά τα παιδιά, το σύστημα σίγουρα δεν έχει πει την τελευταία του λέξη –η καταστολή αγριεύει, ήδη έχουμε συγκρούσεις με τραυματίες και νεκρούς–, είναι όμως πολύ δύσκολο να τους αγνοήσει εντελώς κι αυτό είναι ήδη μια νίκη.
— Ζητάνε, ας πούμε, να πέσει η κυβέρνηση, να φύγει ο βασιλιάς;
Το βασικό ζητούμενο της εξεγερμένης νεολαίας δεν είναι η αλλαγή του πολιτικού συστήματος αλλά η «από τα κάτω» ανατροπή του πολιτικού και οικονομικού κατεστημένου. Ζητάνε καταρχάς υγεία, παιδεία, περισσότερες δουλειές, καλύτερους μισθούς, αξιοπρέπεια, κοινωνική δικαιοσύνη, περισσότερες ευκαιρίες – ζητάνε επίσης περισσότερες ελευθερίες, όμως στην πρώτη γραμμή βρίσκονται θεμελιώδη ζητήματα της καθημερινότητας. Δεν μπορεί, π.χ., να χάνεις τον άνθρωπό σου σε ένα δημόσιο νοσοκομείο από μια ιάσιμη ασθένεια επειδή δεν υπάρχουν ούτε γιατροί, ούτε κλίνες, ούτε αρκετά φάρμακα. Αυτό που εντυπωσιάζει εμάς, τις παλιότερες γενιές, είναι το πείσμα και η δύναμη που αποπνέει αυτός ο «άνεμος ελευθερίας» που φυσά πάνω από τη χώρα, ένας άνεμος που είχε αρχίσει να φυσά το 2011 και που φαίνεται να επιστρέφει δριμύτερος, γιατί στην ουσία δεν είχε σταματήσει ποτέ. Και αυτό, όχι, δεν είναι κάποια ρομαντική παρομοίωση αλλά η πραγματικότητα. Μπορεί να έχω αφήσει το Μαρόκο 25 χρόνια τώρα, έφυγα μάλιστα ακριβώς για να μπορέσω να ζήσω πιο ελεύθερα, πιο δημιουργικά, επισκέπτομαι όμως συχνά την πατρίδα – διατηρώ άλλωστε τη μαροκινή υπηκοότητα, δεν κατάφερα ακόμα να πάρω τη γαλλική. Γνωρίζω, επομένως, καλά την κατάσταση κι αυτό που συμβαίνει τώρα εκεί είναι στ’ αλήθεια κάτι ξεχωριστό, και είναι αξιοθαύμαστο! Μακάρι να μπορούσα κι εγώ να βρίσκομαι καθημερινά στο πλευρό αυτών των νέων παιδιών που διαδηλώνουν.
— Είναι, θα έλεγες, το GenZ 212 ένα κίνημα με προοδευτική κατεύθυνση;
Οπωσδήποτε. Και διακρίνεται για τη δυναμική και για τις ευαισθησίες του. Θα έλεγα, ωστόσο, ότι υπερβαίνει τα δικά μας διανοητικά και αναλυτικά εργαλεία, έχει μια πολύ φρέσκια αντίληψη των πραγμάτων και θέτει νέα ζητούμενα. Δεν ξέρω πόσο μακριά θα καταφέρουν να φτάσουν αυτά τα παιδιά, το σύστημα σίγουρα δεν έχει πει την τελευταία του λέξη –η καταστολή αγριεύει, ήδη έχουμε συγκρούσεις με τραυματίες και νεκρούς–, είναι όμως πολύ δύσκολο να τους αγνοήσει εντελώς κι αυτό είναι ήδη μια νίκη.
— Θα πουν κάποιοι ότι, ναι, είχαμε πριν από δέκα τόσα χρόνια τέτοια νεολαιίστικα κινήματα και σε άλλες αραβικές χώρες, στις περισσότερες εξεγέρσεις όμως στο τέλος επικράτησαν συντηρητικές έως αυταρχικές κυβερνήσεις.
Όπως είπα και πριν, η εξέγερση στο Μαρόκο δεν είναι τόσο αντικυβερνητική όσο αντισυστημική. Θα εμφανιστούν φυσικά, όπως συνέβη και αλλού, δυνάμεις που θα επιχειρήσουν να εκμεταλλευτούν ή να προσεταιριστούν το κίνημα και εκεί χρειάζεται προσοχή. Προς το παρόν, πάντως, ομνύοντας στην αυτοοργάνωση και την αλληλεγγύη, έχει παραμερίσει τις παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις, πιάνοντας το νήμα από εκεί που το είχαμε αφήσει εμείς, η γενιά του ’11, κι αυτό δεν μπορεί παρά να μας κάνει περήφανους. Η γενιά αυτή τολμά όσα δεν τολμήσαμε οι προηγούμενες, διατηρεί άσβεστη την ελπίδα, έχει τη δύναμη να αλλάξει τα πράγματα και της αξίζει κάθε έπαινος και κάθε στήριξη. Δεν είναι τυχαίο ότι και οι γονείς των παιδιών αυτών στέκονται στο πλευρό τους, ανεξάρτητα από τα πολιτικά τους πιστεύω· πηγαίνουν στα αστυνομικά τμήματα όπου κρατούνται οι συλληφθέντες ζητώντας επιτακτικά την απελευθέρωσή τους. Αλλά και οι ίδιοι οι νέοι αντιμετωπίζουν ατρόμητα τις δυνάμεις καταστολής, «είμαστε Μαροκινοί πολίτες, έχουμε δικαιώματα και τα διεκδικούμε!» φωνάζουν όταν έρχονται αντιμέτωποι μαζί τους. Είναι η ίδια γενιά που απαξίωναν οι μεγαλύτεροι ως «γενιά των smartphones και των κοινωνικών δικτύων». Να, λοιπόν, που τα άφησαν στην άκρη και ξεσηκώθηκαν, όταν δεν τα χρησιμοποίησαν ακριβώς γι’ αυτό τον σκοπό.
— Είναι η κατάσταση αυτή ένας από τους λόγους για τους οποίους τόσοι Μαροκινοί νέοι ξενιτεύονται;
Θα πρέπει να σας πω ότι το ποσοστό των νέων Μαροκινών που θέλουν να μεταναστεύσουν έχει μειωθεί αισθητά. Γνωρίζουν πλέον καλά ότι η Ευρώπη και η Αμερική δεν είναι «παράδεισοι», ότι οι εργασιακές ευκαιρίες έχουν μειωθεί, ότι ο ρατσισμός και η ξενοφοβία χτυπούν κόκκινο, ότι συχνά τους αντιμετωπίζουν ως σκλάβους, αν όχι ως εχθρούς. Υπάρχει πια αρκετή συσσωρευμένη εμπειρία. Αν δηλώνουν με τόση έμφαση ότι «είμαστε πολίτες αυτής της χώρας κι έχουμε δικαιώματα», είναι γιατί δεν σκοπεύουν να την εγκαταλείψουν, αντιθέτως θέλουν να την κάνουν ελκυστική και βιώσιμη και για τους ίδιους. Και ναι, μπορούν, δεν είμαστε μια φτωχή χώρα. Και πόροι υπάρχουν και δυνατότητες, υπάρχει όμως, όπως είπα, τρομερή ανισότητα και εκτεταμένη διαφθορά.
— Πόσο αισιόδοξος είσαι, τελικά, ότι αυτή η γενιά θα τα καταφέρει;
Δεν είναι ζήτημα αισιοδοξίας αλλά πίστης ότι μερικά πράγματα μπορούν και πρέπει να αλλάξουν. Δεν πετάω στα σύννεφα, πιστεύω όμως ακράδαντα ότι αξίζει τον κόπο να το παλέψουμε, να βρούμε το κουράγιο εκεί που λείπει, τη δύναμη εκεί που μοιάζει να έχει χαθεί, την ελπίδα εκεί που έδειχνε τελειωμένη. Δεν αναφέρομαι σε εμάς τους μεγαλύτερους που δεν έχουμε πια τόσες αντοχές να βγούμε μπροστά, αλλά σε αυτά τα παιδιά που το αύριο τους ανήκει.
— Θα είναι το αύριο αυτό καλύτερο και για τις γυναίκες και τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα; Θυμάμαι ότι ο βασικός λόγος για τον οποίο μετανάστευσες ήταν ακριβώς για να μπορέσεις, ως γκέι άντρας, να ζήσεις τη ζωή σου ολοκληρωμένα.
Νομίζω πως ναι. Ήδη βλέπουμε στην τηλεόραση αγόρια και κορίτσια να διαδηλώνουν μαζί, χωρίς διαχωρισμούς. Και πολλά από τα κορίτσια αυτά δεν φορούν μαντίλα – ας πούμε, δεν το βλέπεις αυτό πολύ στις μεγάλες πόλεις έτσι κι αλλιώς. Αλλά και για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Όταν εγώ «βγήκα προς τα έξω» κάπου τρεις δεκαετίες πριν, η κοινωνία ήταν πολύ πιο συντηρητική· ταυτόχρονα ήμουν και ένιωθα εντελώς μόνος. Οι νόμοι της καταπίεσης δεν έχουν αλλάξει, χάρη όμως στα social media και την επαφή με το παγκόσμιο γίγνεσθαι η νέα γενιά των Μαροκινών ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων έχει αποκτήσει συνείδηση και έχει δημιουργήσει τα δικά της αλληλέγγυα δίκτυα, τους δικούς της τόπους και τρόπους συνεύρεσης, αλληλεπίδρασης και ενδυνάμωσης. Δεν περιμένει από την κυβέρνηση και την κοινωνία να της παραχωρήσει χώρο, τον διεκδικεί και τον κερδίζει μόνη της. Σε αυτήν ακριβώς τη γενιά εστιάζω στην ταινία μου «Cabo Negro» που βγαίνει σύντομα στις γαλλικές κινηματογραφικές αίθουσες και ευελπιστώ να προβληθεί κάποια στιγμή και στην Ελλάδα!
