"Θα ήθελα να μεταβιβάσω στα παιδιά μου τα αναμνηστικά που μου άφησαν οι γονείς μου"
"Η πόλη της Γάζα είναι ο τελευταίος τοίχος πριν την εξορία. Αν πέσει αυτός ο τοίχος, η πόλη θα καταστραφεί ολοσχερώς. Δεν θα μπορούμε να πάρουμε τίποτα μαζί μας και θα απελαθούμε όλοι. Γι' αυτό αποφάσισα ότι θα μείνουμε εδώ, στον πύργο μας, μέχρι την τελευταία στιγμή. Είναι ο τρόπος της δικής μου αντίστασης, για να δηλώσω ότι ανήκω σε αυτή τη γη, σε αυτόν τον πολιτισμικό και οικογενειακό δεσμό, σε αυτή τη συνέχεια αναμνήσεων. Όσο υπάρχουν Παλαιστίνιοι, η Παλαιστίνη θα υπάρχει.
Αλλά αν φύγουμε την τελευταία στιγμή, σημαίνει πως θα φύγουμε χωρίς να πάρουμε τίποτα μαζί μας. Θέλησα να μοιραστώ αυτά τα αντικείμενα, αυτά τα αναμνηστικά με τους αναγνώστες του Orient XXI. Για να συνεχίσουν να υπάρχουν στη μνήμη τους, μετά την υλική τους καταστροφή".
Ημερολόγιο της Γάζας -105
Rami Abou Jamous
Orient XXI - 12 Σεπτεμβρίου 2025
Πέμπτη, 11 Σεπτεμβρίου 2025.
Εδώ και μια εβδομάδα σχεδόν, ο στρατός κατοχής μάς διατάζει να εγκαταλείψουμε την πόλη της Γάζας. Έχει αρχίσει να την περικυκλώνει. Οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στο δυτικό τμήμα της πόλης. Αυτό είναι το αποτέλεσμα της νέας ισραηλινής στρατηγικής: εκκένωση μέσω βομβαρδισμών. Καθώς οι κάτοικοι δεν ανταποκρίνονταν στις επαναλαμβανόμενες εντολές εκκένωσης, ο στρατός τούς δίνει ένα τέταρτο της ώρας, 20 με 30 λεπτά στην καλύτερη περίπτωση, για να εγκαταλείψουν το σπίτι τους. Στη συνέχεια, το κτίριο καταστρέφεται. Στο βόρειο τμήμα της πόλης, στη συνοικία Cheikh Radwan, στο ανατολικό τμήμα στη Chajaya και στο Zeitoun, και στη συνοικία Sabra στο νότιο τμήμα, ο στρατός καταστρέφει τους πύργους έναν προς έναν (στην περιοχή μας, όταν ένα κτίριο έχει πάνω από εννέα ορόφους, το αποκαλούμε πύργο).
Αυτή η στρατηγική λειτουργεί. Όσοι ζουν σε πολυώροφα κτίρια ξέρουν ότι δεν έχουν πολύ χρόνο. Αρχίζουν τώρα να μετακομίζουν χωρίς να περιμένουν διαταγές, για να μην χάσουν τα πάντα. Φεύγουν προς τα δυτικά, προς τη θάλασσα. Αλλά οι καταστροφές έχουν αρχίσει και εκεί. Δεκάδες πύργοι έχουν ήδη στοχοποιηθεί. Ένας κατεστραμμένος πύργος σημαίνει 40 ή 50 οικογένειες στο δρόμο, δηλαδή μεταξύ 300 και 400 άτομα. Όσοι δεν έχουν προγραμματίσει την αναχώρησή τους παίρνουν μαζί τους μόνο μία ή δύο τσάντες. Επικρατεί πανικός.
Να είσαι έτοιμος να φύγεις
Μένω σε έναν από αυτούς τους πύργους. Οι γείτονές μου με ρωτούν: "Λοιπόν, Ραμί, τι θα κάνεις; Τι θα κάνουμε;" Συνήθως, δεν μου αρέσει να δίνω συμβουλές για τέτοιου είδους αποφάσεις, δεν μπορώ να αναλάβω τις συνέπειες. Απάντησα απλά για τον εαυτό μου: "Εγώ θα μείνω μέχρι την τελευταία στιγμή. Ετοιμάζω μια βαλίτσα και ρούχα, γιατί η κατάσταση μπορεί να ξεφύγει ανά πάσα στιγμή. Πρέπει λοιπόν να είμαστε έτοιμοι να φύγουμε. Δεν πρέπει να ξεχάσουμε τίποτα σημαντικό".
Συμβουλεύω πάντως όσους έχουν αποφασίσει να πάνε στο νότο, επειδή βρήκαν εκεί μια θέση, να πάρουν μαζί τους όσο το δυνατόν περισσότερα πράγματα. Εμείς το ζήσαμε αυτό, όταν φύγαμε για τη Ράφα. Φύγαμε χωρίς δεύτερα ρούχα ή παπούτσια, χωρίς τίποτα, και έπρεπε να ξεκινήσουμε από το μηδέν. Και πάλι, εκείνη την εποχή, μπορούσαμε ακόμα να αγοράζουμε πράγματα στις αγορές. Σήμερα, δεν βρίσκεις πια τίποτα, ούτε ρούχα, ούτε στρώματα, ούτε σκηνές. Τους λέω: "Αν έχετε εκεί ένα μέρος για να αποθηκεύσετε τα υπάρχοντά σας, σας συμβουλεύω να πάτε τώρα, γιατί ξέρουμε πολύ καλά ότι ο πύργος μας μπορεί να βομβαρδιστεί ανά πάσα στιγμή". Κάποιοι βρήκαν άλλη λύση. Για παράδειγμα, κάπιοι φίλοι πούλησαν επί τόπου τις ντουλάπες, τις καρέκλες και τα τραπέζια τους για να χρησιμοποιηθούν ως καυσόξυλα. Λόγω της σπανιότητας του ξύλου, κατάφεραν να βγάλουν ένα ποσό που δεν ήταν αμελητέο. Μια κρεβατοκάμαρα αξίας 7.000 σέκελ πουλήθηκε για 1.000 σέκελ (250 ευρώ).
"Προτιμώ να τα χάσω όλα με τη μία"
Όσο για μένα, είπα στη Sabah ότι θα ετοιμάσουμε μερικές τσάντες με τα απαραίτητα για τα παιδιά, κυρίως χειμερινά ρούχα. Τέλος πάντων, ό,τι έχουμε. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα παλιά ρούχα του Walid για τον Ramzi, αλλά δεν υπάρχουν για τον Walid, που μεγαλώνει πολύ γρήγορα. Η Sabah μου είπε: "Κι εμείς, γιατί δεν κάνουμε αυτό που συμβουλεύεις σε όλους; Γιατί δεν μεταφέρεις τουλάχιστον τα έπιπλα των δωματίων σε μια αποθήκη στο νότο, ώστε να τα πάρουμε πίσω αργότερα, μετά τον πόλεμο;" Της είπα ότι αν οι Ισραηλινοί καταφέρουν να μας κάνουν να φύγουμε από την πόλη, αυτό σημαίνει ότι το σχέδιό τους θα προχωρήσει μέχρι τέλους, και ότι τελικά αυτό θα σημαίνει την απέλαση σε μια ξένη χώρα. Επομένως, δεν θα είχε νόημα να μεταφέρουμε τα έπιπλα. Πρόσθεσα: "Πρέπει να είμαστε ελαφριοί. Κι έπειτα, προτιμώ να τα χάσω όλα με τη μία".
Γιατί αυτή η απόφαση; Επειδή είναι τόσο δύσκολο να επιλέξεις. Τι να πάρεις; Τι να αφήσεις; Για εμάς τους Παλαιστινίους, ένα σπίτι δεν είναι μόνο μπετόν και έπιπλα, είναι η ιστορία μας, είναι η μνήμη μας, είναι η οικογένειά μας. Τα σπίτια εδώ είναι οικογενειακά. Οι γονείς μένουν στον πρώτο όροφο και κάθε ενήλικος γιος έχει το δικό του διαμέρισμα με την οικογένειά του. Σε αυτά τα σπίτια, τα παιδιά γεννιούνται, μεγαλώνουν, τελειώνουν τις σπουδές τους, παντρεύονται, κάνουν με τη σειρά τους παιδιά. Η καταστροφή αυτών των σπιτιών είναι μέρος της στρατηγικής των Ισραηλινών για να μας ξεριζώσουν. Και αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο. Μόλις ένας Παλαιστίνιος κατηγορηθεί για στρατιωτική επίθεση ή οτιδήποτε άλλο, το σπίτι του κατεδαφίζεται αμέσως.
Είναι όπως η καταστροφή των ελαιόδεντρων. Για μας, είναι σαν παιδιά. Μεγαλώνουν μαζί μας, από γενιά σε γενιά. Μερικά είναι παλαιότερα από το κράτος του Ισραήλ. Οι Ισραηλινοί τα ξέρουν όλα αυτά. Γνωρίζουν την προσήλωσή μας στη γη. Γι' αυτό επιτίθενται στα σπίτια και στα ελαιόδεντρα.
Αυτή τη φορά δεν θα υπάρξει επιστροφή
Δεν θα πάρω μαζί μου ούτε τις αναμνήσεις μου. Μέχρι τώρα, τις αποθήκευα μισές στο διαμέρισμα και μισές στο κατάστημα αρωμάτων που είχα ανοίξει με τη μητέρα μου το 2017, όταν σταμάτησα τη δουλειά μου ως δημοσιογράφος-fixer εξαιτίας των προβλημάτων που είχα με τη Χαμάς. Επειδή με όλους αυτούς τους πολέμους, και όχι μόνο τον τελευταίο, έπρεπε πάντα να είμαστε έτοιμοι να φύγουμε γρήγορα, αλλά με την σκέψη ότι θα επιστρέψουμε. Χωρίζοντας τα αντικείμενα σε δύο διαφορετικά μέρη, ήμουν σχεδόν σίγουρος ότι θα σώσω τουλάχιστον τα μισά.
Αλλά αυτή τη φορά δεν θα υπάρξει επιστροφή. Ξέρω ότι όλα θα καταστραφούν. Ξετύλιξα τα αναμνηστικά μου και τα έδειξα στη Sabah. Αναμνήσεις από την παιδική μου ηλικία. Πτυχία από το Αραβικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού. Φωτογραφίες των γονιών μου την ημέρα του αρραβώνα και του γάμου τους. Το πιστοποιητικό γάμου τους. Το μικρό κρυστάλλινο βάζο που πρόσφεραν στους καλεσμένους της τελετής, γεμάτο καραμέλες. Φωτογραφίες από τα γενέθλιά μας, των αδελφών μου και εμένα. Φωτογραφίες από τα νεανικά μας χρόνια. Εμείς ως μαθητές. Αναμνήσεις από τη ζωή μας στην Τυνησία. Αναμνήσεις από τις σπουδές μου στη Γαλλία, στο Μονπελιέ. Κασέτες βίντεο VHS. Όλες οι αναμνήσεις του πατέρα μου, ενός από τους ιδρυτές του παλαιστινιακού πρακτορείου ειδήσεων Wafa. Το ρολόι που του χάρισε ο πρόεδρος της Υεμένης και ιστορικά κειμήλια: το κασετόφωνό του, με ηχογραφήσεις ομιλιών του Γιάσερ Αραφάτ. Επιστολόχαρτα της Wafa. Και το φαξ του πρακτορείου: ένα μηχάνημα με ρολό χαρτί του 1985, με το οποίο η Wafa έστελνε και λάμβανε άρθρα και δελτία τύπου. Υπάρχει ακόμη ένα ρολό χαρτί, σήμερα μαυρισμένο.
Τα έδειξα όλα αυτά στη Sabah με δάκρυα στα μάτια. Ήταν η πρώτη και τελευταία φορά. Γιατί δεν μπορώ να επιλέξω. Όλα μου είναι αγαπημένα. Δεν μπορώ να πάρω μια φωτογραφία στην τύχη. Είτε τα παίρνω όλα, είτε τα αφήνω όλα. Και το να τα πάρω όλα είναι αδύνατο. Για να τρέξουμε να φύγουμε, δεν πρέπει να φορτωθούμε. Θα έχω τον Walid στα δεξιά μου, τον Ramzi στο αριστερό μου χέρι, ένα ή δύο σακίδια, και η Sabah θα πρέπει κι αυτή να σηκώσει δύο τσάντες. Δεν θα μπορούμε να κουβαλήσουμε άλλη μια βαλίτσα γεμάτη κασέτες και άλμπουμ με φωτογραφίες.
Θα τους έδειχνα τις φωτογραφίες μου
Ξέρω ότι, αφαιρώντας μου όλες αυτές τις αναμνήσεις, οι Ισραηλινοί θα διακόψουν τη συνέχεια της γενεαλογικής σύνδεσης.
Όταν μεγαλώσαμε, ο πατέρας μας μάς έδειχνε τις φωτογραφίες και έλεγε: "Εδώ είναι η μέρα που παντρευτήκαμε. Κοιτάξτε πόσο όμορφη ήταν η μητέρα σας! Και κοιτάξτε πόσο όμορφος ήταν ο πατέρας σας!" Γελούσαμε με τον τρόπο που ντύνονταν, που έχει αλλάξει πολύ. Και εγώ ονειρευόμουν να κάνω το ίδιο με τα παιδιά μου, όταν θα ήταν λίγο μεγαλύτερα. Θα τους έδειχνα τις φωτογραφίες μου στο Λίβανο, στη Τυνησία, στη Γαλλία και στη Γάζα. Τις φωτογραφίες των παππούδων και των γιαγιάδων τους. Θα τους έλεγα ποιος ήταν ο παππούς τους, γιατί τόσοι πολλοί έγραψαν για αυτόν μετά το θάνατό του. Θα ήθελα να κρατήσω αυτά τα αποκόμματα εφημερίδων, που έχω εδώ και σχεδόν 25 χρόνια. Θα ήθελα να μεταφέρω αυτή την πολιτιστική και κοινωνική συνέχεια, να μεταβιβάσω στα παιδιά μου αυτό που μου άφησαν οι γονείς μου.
Υπάρχουν και τα κοσμήματα της μητέρας μου, το δαχτυλίδι και το κολιέ που της χάρισε ο πατέρας μου για τον γάμο τους. Αυτά θα τα πάρω μαζί μου. Όλα αυτά είναι η ιστορία μας και ένα κομμάτι της ιστορίας της παλαιστινιακής διασποράς. Οι γονείς μου ήταν μεταξύ αυτών που εκδιώχθηκαν το 1948 και το 1967. Ο παππούς μου από την πλευρά της μητέρας μου καταγόταν από τη Γιάφα. Ήταν σημαντικός έμπορος, έκανε δουλειές μεταξύ Γιάφας και Λιβάνου και απέκτησε τη λιβανέζικη υπηκοότητα πριν από το 1948. Όταν εκδιώχθηκε, τη χρονιά της Νάκμπα, μπόρεσε να εγκατασταθεί στο Λίβανο. Η μητέρα μου γεννήθηκε εκεί και στον Λίβανο γνώρισε τον πατέρα μου. Ο πατέρας μου, που καταγόταν από τη Ναμπλούς, εκδιώχθηκε με την οικογένειά του το 1967 προς την Ιορδανία. Είχε έρθει στη Βηρυτό για να σπουδάσει. Εκεί, σε πολύ νεαρή ηλικία, προσχώρησε στην Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (ΟΑΠ) και ξεκίνησε την καριέρα του ως δημοσιογράφος. Αυτή την ιστορία μπορούμε να την αφηγηθούμε με λόγια, αλλά χρειαζόμαστε και πράγματα που μπορούμε να αγγίξουμε, φωτογραφίες, εφημερίδες, κοσμήματα...
Ο πατέρας μου κατάφερε να τα μεταφέρει όλα μαζί του, στις διαδοχικές εξορίες του. Ακολούθησε την ΟΑΠ και τον Γιάσερ Αραφάτ από τη Βηρυτό στην Τύνιδα, και στη συνέχεια από την Τύνιδα στη Γάζα, το 1994, όταν ο Αραφάτ εγκαταστάθηκε εκεί μετά τις συμφωνίες του Όσλο. Ο πατέρας μου εξασφάλιζε τη συνέχεια της οικογενειακής ιστορίας. Δυστυχώς, πιστεύω ότι θα σταματήσει εδώ. Δεν μπορώ να επιλέξω. Όλα αυτά θα καταστραφούν.
Ο τελευταίος τοίχος πριν την εξορία
Η Sabah μου είπε: "Μπορούμε να πάρουμε ένα δείγμα από κάθε πράγμα, ένα άλμπουμ, μια κασέτα..." Επέμεινε, λέγοντας ότι σε αυτή την περίπτωση, γιατί να μην προσπαθήσουμε να μοιράσουμε ξανά τις αναμνήσεις μεταξύ του διαμερίσματος και του καταστήματος. Αλλά το ξέρω πολύ καλά: η πόλη της Γάζας είναι ο τελευταίος τοίχος πριν την εξορία. Αν πέσει αυτός ο τοίχος, η πόλη θα καταστραφεί ολοσχερώς. Δεν θα μπορούμε να πάρουμε τίποτα μαζί μας και θα απελαθούμε όλοι. Γι' αυτό αποφάσισα ότι θα μείνουμε εδώ, στον πύργο μας, μέχρι την τελευταία στιγμή. Είναι ο τρόπος της δικής μου αντίστασης, για να δηλώσω ότι ανήκω σε αυτή τη γη, σε αυτόν τον πολιτισμικό και οικογενειακό δεσμό, σε αυτή τη συνέχεια αναμνήσεων. Όσο υπάρχουν Παλαιστίνιοι, η Παλαιστίνη θα υπάρχει.
Αλλά αν φύγουμε την τελευταία στιγμή, σημαίνει πως θα φύγουμε χωρίς να πάρουμε τίποτα μαζί μας. Θέλησα να μοιραστώ αυτά τα αντικείμενα, αυτά τα αναμνηστικά με τους αναγνώστες του Orient XXI. Για να συνεχίσουν να υπάρχουν στη μνήμη τους, μετά την υλική τους καταστροφή.
Ο Rami Abou Jamous γράφει το ημερολόγιό του για το Orient XXI. Ιδρυτής του GazaPress, ενός γραφείου που παρείχε βοήθεια και μεταφράσεις σε δυτικούς δημοσιογράφους, αναγκάστηκε τον Οκτώβριο του 2023 να εγκαταλείψει το διαμέρισμά του στην πόλη της Γάζας μαζί με τη σύζυγό του Sabah, τα παιδιά της και τον τριών ετών γιο τους Walid, υπό την απειλή του ισραηλινού στρατού. Κατέφυγαν στη Ράφα, στη συνέχεια στο Ντεϊρ Ελ-Μπαλάχ και αργότερα στο Νουσέιρατ. Ενάμιση μήνα μετά την ανακοίνωση της εκεχειρίας του Ιανουαρίου 2025 — η οποία παραβιάστηκε από το Ισραήλ στις 18 Μαρτίου —, ο Rami επέστρεψε στο σπίτι του με τη Sabah, τον Walid και το νεογέννητο Ramzi. Για αυτό το ημερολόγιο, ο Rami έλαβε το βραβείο του γραπτού Τύπου και το βραβείο Ouest-France του Prix Bayeux για τους πολεμικούς ανταποκριτές. Αυτός ο χώρος είναι αφιερωμένος σε αυτόν από τις 28 Φεβρουαρίου 2024.
Πολλές σελίδες αυτού του Ημερολογίου έχουν μεταφραστεί στο Αλμανάκ, όπως η αρ. 88 και η αρ. 92:
"Καημένοι στρατιώτες, εξαντλήθηκαν με το να μας βομβαρδίζουν"
"Κάνουμε τον διαχωρισμό ανάμεσα στους συνεργάτες και τα αδέρφια μας"
