Ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο μακροβιότερος ηγέτης της Τουρκίας και μία από τις πιο καθοριστικές μορφές στη σύγχρονη ιστορία της χώρας, έχει τελειοποιήσει την τέχνη της πολιτικής επικοινωνίας. Από τα βήματα, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, επικαλείται σταθερά θέματα όπως η αδελφοσύνη, η ενότητα και η περιφερειακή ειρήνη. Στο διεθνές ακροατήριο, παρουσιάζει την Τουρκία ως παράγοντα σταθερότητας σε μια εύθραυστη περιοχή. Όμως πίσω από τη σχολαστικά διαμορφωμένη ρητορική, κρύβεται μια κυβέρνηση που χαρακτηρίζεται όλο και περισσότερο από καταστολή, στρατηγική αστάθεια και αυταρχική παγίωση της εξουσίας.
Η απόκλιση ανάμεσα στη γλώσσα του Ερντογάν και την πραγματικότητα της διακυβέρνησής του γίνεται πλέον πολύ έντονη για να αγνοηθεί. Ενώ οι λόγοι του υπόσχονται συμφιλίωση και μεταρρυθμίσεις, η εγχώρια και εξωτερική πολιτική του αποκαλύπτουν μια πορεία προς την αντιπαράθεση - εντός και εκτός συνόρων.
Η Τουρκία του Ερντογάν: Μια διαρκής κατάσταση πολιτικού πολέμου με πραγματικότητα μιλιταρισμού αντί για διπλωματία
Τους τελευταίους μήνες, ο Ερντογάν ενέτεινε την πολιτική καταστολή κατά του κύριου κόμματος της αντιπολίτευσης, του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), με ηγέτη τον Οζγκιούρ Οζέλ. Μετά από εσωκομματικές εκλογές με εντάσεις το 2023, που ανέδειξαν τον Οζέλ στην ηγεσία, Τούρκοι εισαγγελείς - οι οποίοι θεωρούνται ευθυγραμμισμένοι με την εκτελεστική εξουσία - κατέθεσαν αγωγή για την ακύρωση του συνεδρίου που τον εξέλεξε. Τα φιλοκυβερνητικά μέσα υπονοούν πλέον ότι ολόκληρη η ηγετική δομή του μεγαλύτερου κόμματος της αντιπολίτευσης ενδέχεται να κριθεί παράνομη.
Αυτές οι νομικές κινήσεις εντάσσονται σε ευρύτερες προσπάθειες φίμωσης της διαφωνίας. Ο Έκρεμ Ιμάμογλου, ο δημοφιλής δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης και βασικός πολιτικός αντίπαλος του Ερντογάν, έχει ήδη καταδικαστεί με αμφιλεγόμενες κατηγορίες και κινδυνεύει να αποκλειστεί από τα καθήκοντά του. Άλλοι δήμοι υπό την αντιπολίτευση βρίσκονται υπό έρευνα ή έχουν δει τους εκλεγμένους δημάρχους τους να αντικαθίστανται με διορισμένους επιτρόπους. Στο σημερινό πολιτικό κλίμα της Τουρκίας, η νίκη στις κάλπες δεν εγγυάται πλέον τη διατήρηση της εξουσίας.
Ταυτόχρονα, ο Ερντογάν φαίνεται να διατηρεί αθόρυφες επαφές με το φιλοκουρδικό Κόμμα DEM, αφήνοντας να εννοηθεί πιθανή αποκλιμάκωση μετά από χρόνια σκληρής καταστολής. Μόλις πριν λίγους μήνες, όμως, η ίδια κυβέρνηση προωθούσε τη διάλυση του κόμματος και αντικαθιστούσε δεκάδες εκλεγμένους δημάρχους με κρατικούς επιτρόπους. Αυτά τα αντιφατικά σήματα δείχνουν μια τακτική —και όχι αρχών— προσέγγιση: ποινικοποίηση, ενσωμάτωση ή εξουδετέρωση της αντιπολίτευσης ανάλογα με την πολιτική συγκυρία.
Η εξωτερική πολιτική του Ερντογάν ακολουθεί το ίδιο μοτίβο αντιφάσεων. Συχνά παρουσιάζει την Τουρκία ως διαμεσολαβητή και δύναμη ειρήνης, ιδιαίτερα σε συγκρούσεις όπως η Ουκρανία-Ρωσία ή το Ισραήλ-Παλαιστίνη. Στην πράξη όμως, η Άγκυρα επιδεικνύει έναν έντονα στρατιωτικοποιημένο ρόλο στην περιοχή: με διασυνοριακές επιχειρήσεις σε Συρία και Ιράκ, στρατιωτική παρουσία στη Λιβύη, ένταση στην Ανατολική Μεσόγειο και επιθετική προώθηση της αμυντικής της βιομηχανίας — κυρίως των μη επανδρωμένων αεροσκαφών — ως εργαλείο γεωπολιτικής επιρροής.
Αυτές οι ενέργειες έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τις διπλωματικές του εκκλήσεις. Για παράδειγμα, ενώ ζητά αποκλιμάκωση με την Ελλάδα, την ίδια στιγμή εγκρίνει στρατιωτικές ασκήσεις κοντά σε αμφισβητούμενα νησιά. Ενώ μιλά για διάλογο στον Καύκασο, τουρκικά drones αλλάζουν τις ισορροπίες υπέρ του Αζερμπαϊτζάν. Αυτό που ο Ερντογάν παρουσιάζει ως ειρηνοποιητική πολιτική, συχνά είναι απλώς προβολή ισχύος.
Ετοιμασίες Ερντογάν για διαμαρτυρίες, όχι για διάλογο
Το χάσμα μεταξύ ρητορικής και πραγματικότητας είναι ίσως πιο ανησυχητικό στον τομέα της εσωτερικής ασφάλειας. Εν μέσω αυξανόμενης λαϊκής δυσαρέσκειας για τον πληθωρισμό, την ανεργία των νέων και την πολιτική καταπίεση, η κυβέρνηση έχει επενδύσει αθόρυβα σε εξοπλισμό αντιμετώπισης ταραχών.
Σύμφωνα με επίσημα έγγραφα προμηθειών, το υπουργείο Εσωτερικών αγόρασε πρόσφατα πάνω από 270.000 μονάδες δακρυγόνων και σπρέι πιπεριού, καθώς και δεκάδες χιλιάδες αντιασφυξιογόνες μάσκες για τις δυνάμεις ασφαλείας. Αυτή η μαζική αποθήκευση δεν είναι τυπική — υποδηλώνει ότι το κράτος προετοιμάζεται για παρατεταμένες κοινωνικές αναταραχές.
Αυτές οι προμήθειες έρχονται εν μέσω φόβων ότι ο Ερντογάν αναμένει διαδηλώσεις αντίστοιχες με εκείνες του Γκεζί το 2013 ή τις εκκαθαρίσεις του 2016 μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα. Καθώς ενισχύει τον έλεγχο επί της αντιπολίτευσης και της Δικαιοσύνης, φαίνεται πως εξοπλίζει και τον κρατικό μηχανισμό απέναντι στην ίδια του την κοινωνία.
Η Τουρκία του Ερντογάν: Ένα σύστημα βασισμένο στην αντίφαση
Η Τουρκία υπό τον Ερντογάν δεν κυβερνάται πλέον από προβλέψιμους θεσμούς, αλλά από εξατομικευμένη εξουσία και επιλεκτική εφαρμογή του νόμου. Η γλώσσα της δημοκρατίας — πλουραλισμός, δικαιοσύνη, συμφιλίωση — παραμένει στο δημόσιο αφήγημα. Όμως στην πράξη, τα ιδανικά αυτά αδειάζουν από περιεχόμενο λόγω αυταρχισμού: Οι ηγέτες της αντιπολίτευσης φυλακίζονται, δήμαρχοι καθαιρούνται με διατάγματα και τα δικαστήρια λειτουργούν ως εργαλεία πολιτικής μηχανικής.
Οι διεθνείς παρατηρητές δεν πρέπει να παίρνουν τη ρητορική ειρήνης του Ερντογάν κατά γράμμα. Στη σημερινή Τουρκία, οι λέξεις συχνά λειτουργούν ως στρατηγικές παραπλανήσεις και όχι ως αντανάκλαση πολιτικής.
Αν ο Ερντογάν επιδιώκει πραγματικά την ειρήνη — είτε με τους Κούρδους πολίτες, είτε με τους πολιτικούς του αντιπάλους, είτε με τα γειτονικά κράτη — πρέπει να ξεκινήσει με την αποστρατιωτικοποίηση της εσωτερικής του πολιτικής και την αποκατάσταση της δημοκρατικής νομιμότητας των θεσμών της χώρας. Μέχρι τότε, η φράση «ο Ερντογάν μιλάει για ειρήνη, αλλά τα χέρια του δείχνουν πόλεμο» θα παραμείνει μια συνοπτική και ανατριχιαστική περίληψη της πολιτικής πραγματικότητας της Τουρκίας.
