Για έξι ολόκληρους μήνες ο πρώτος όροφος του MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά φιλοξενεί την έκθεση «Α Cabinet of Curiosities» με 78 σύγχρονους εικαστικούς και με σημαντική εκπροσώπηση νέων καλλιτεχνών που εμφανίζονται για πρώτη φορά με έργα τους στον χώρο ενός μουσείου για να μας μεταφέρουν την ιδιαίτερη και μαγική ατμόσφαιρα των cabinets of curiosities –των ερμαρίων και των θαλάμων με αξιοπερίεργα αντικείμενα– με τα θαυμαστά, τα εξωτικά και τα απροσδόκητα του φυσικού κόσμου και της ανθρώπινης δεξιοτεχνίας, επινοητικότητας και δημιουργίας.
Μια από τις βασικές επιδιώξεις του επιμελητή της έκθεσης, Γιάννη Μπόλη, ήταν η αξιοποίηση της αρχιτεκτονικής του μουσείου ‒ στην πραγματικότητα ενός σπιτιού των αρχών του 20ού αιώνα που μεταμορφώθηκε σε μουσείο από τη γλύπτρια Άλεξ Μυλωνά για να στεγάσει το έργο της αλλά και να σχεδιάζει και να οργανώνει θεματικές και ιστορικές εκθέσεις καθώς και εκθέσεις νέων εικαστικών.
Αυτό το φιλόξενο, οικείο και φιλικό προς τον επισκέπτη περιβάλλον μεταμορφώθηκε χρωματικά από την αρχιτέκτονα και εικαστικό Κυριακή Μαυρογεώργη, με τα σκούρα χρώματα στους τοίχους να παραπέμπουν στα σπίτια των συλλεκτών περασμένων αιώνων. Παράλληλα, παρουσιάζονται οι «αφηγήσεις» ενός φανταστικού κόσμου, τόσο μακριά αλλά και τόσο κοντά στις πραγματικότητες του σήμερα, ενός κόσμου εσωτερικού και βαθιά προσωπικού, που αντιστοιχεί σε ψυχικές και συναισθηματικές καταστάσεις και συμπεριφορές, βάζοντας στο επίκεντρο της έκθεσης τις έννοιες του χρόνου, της ζωής και του θανάτου, το παράδοξο, το αλλόκοτο, το «άλλο» και το αμφίσημο, το μυθολογικό στοιχείο και τις αναφορές σε αρχαίους κόσμους.
Ζωγραφικές και χαρακτικές συνθέσεις, γλυπτά, κατασκευές και βίντεο –έργα εξαιρετικά ποικίλα ως προς το ύφος, τα υλικά, τις ποιότητες, την ευαισθησία, τις εικαστικές τους αξίες και την αισθητική που προκρίνουν– καταλαμβάνουν ασφυκτικά τον χώρο του μουσείου, μεταδίδοντας την αίσθηση του φόβου του κενού (horror vacui)· αυτή η αίσθηση, άλλωστε, ήταν η κυρίαρχη σε όλα τα cabinets of curiosities.
Η έκθεση, που αποτελεί μια προσωπική και βαθιά πνευματική και συναισθηματική εμπειρία για τον επισκέπτη, οργανώνεται με νοητό άξονα τις «θεματικές» οι οποίες κυριαρχούσαν και στα ιστορικά cabinets of curiosities: τον φυσικό κόσμο, την τεχνολογία, τα παράξενα όργανα και κατασκευές, τα «εξωτικά» και τα αντικείμενα από μακρινούς τόπους, αλλά και τα σύμβολα της ματαιότητας. Μια έκθεση που μοιάζει να μεταδίδει, αλλά και ταυτόχρονα να αναιρεί το horror vacui, τον φόβο του κενού. Ένα θέατρο του κόσμου που ανοίγει τη σκηνή του και μας καλεί να το επισκεφτούμε, να βυθιστούμε στις εικόνες του, να αναστοχαστούμε αλλά και να γοητευθούμε, να αισθανθούμε την έλξη και την εμμονή που μας ασκεί, τις περισσότερες φορές, το παράδοξο και το γκροτέσκο.
«Όλα έχουν τη θέση τους σε ένα σύγχρονο cabinet of curiosities: πλάσματα της μυθολογίας, Τρίτωνες και Σφίγγες· θρυλικά σύγχρονα τέρατα (kaiju) της pop κουλτούρας, όπως μικροί Γκοτζίλες· πραγματικά, φανταστικά, μεταλλαγμένα ή νεκραναστημένα ζώα, λιβελούλες, πεταλούδες και ορχιδέες “παγωμένες”-φυλακισμένες σε γυάλινες σφαίρες, φιδολούλουδα και αμφικέφαλα φίδια· χειροβομβίδες που μεταμορφώνονται σε αράχνες, πληγωμένα ελάφια, αρουραίοι-ναρκαλιευτές και κεχριμπαρένιοι φαλλοί· κορόνες και διαμάντια φτιαγμένα με πευκοβελόνες, ζυγαριές με τριαντάφυλλα, κόκκινες χρωστικές και αράχνες· απολιθώματα απροσδιόριστων ζωικών οργανισμών από ένα αρχέγονο παρελθόν, ναοί του θέρους, ψυχοφυλάκια, χρυσά εικονοστάσια και θεατρικές σκηνές με δεινόσαυρους· πρόσωπα-“νεκρές φύσεις” με λουλούδια, αστακούς και καβούρια, μηχανές-“άνθρωποι”, δράκοι και πρωτόγονες μάσκες· σύμβολα, νεκροκεφαλές και σκελετοί, τοτέμ και μεσαιωνικοί χοροί του θανάτου· λαβυρινθώδη συμπλέγματα σωμάτων και ερωτικές συναντήσεις γκροτέσκων μορφών· φιγούρες από κάρτες Tarot και άλλες προερχόμενες από αρχαίους πολιτισμούς της Αφρικής και της προκολομβιανής Αμερικής· πορφυροί χορευτές και ακριβοδίκαιοι κριτές που κρατούν τη ζυγαριά της δικαιοσύνης· απροσδόκητοι βραχώδεις σχηματισμοί γεννητικών οργάνων· συλλογές από αρχαιότητες, υβριδικές μορφές-μικρογλυπτά από πορσελάνινες φιγούρες και παιχνίδια, κούκλες ή συλλογές από κεφάλια σκοτεινών και αμφιλεγόμενων ηγετών της ιστορίας· καθημερινά αντικείμενα φιλοτεχνημένα από άσφαλτο· ονειρικοί και συνάμα τρομακτικοί κήποι της Εδέμ, απόκοσμα τοπία ή τόποι κατοικημένοι από αλλόκοτες τεχνολογικές κατασκευές.
Ζωγραφικές και χαρακτικές συνθέσεις, γλυπτά, κατασκευές και βίντεο –έργα εξαιρετικά ποικίλα ως προς το ύφος, τα υλικά, τις ποιότητες, την ευαισθησία, τις εικαστικές τους αξίες και την αισθητική που προκρίνουν– καταλαμβάνουν ασφυκτικά τον χώρο του μουσείου, μεταδίδοντας την αίσθηση του φόβου του κενού (horror vacui)· αυτή η αίσθηση, άλλωστε, ήταν η κυρίαρχη σε όλα τα cabinets of curiosities. Μια έκθεση-πρόκληση για το βλέμμα σε διαδρομές ανάμεσα στην τέχνη και τη φύση, την πραγματικότητα και τη φαντασία», λέει ο Γιάννης Μπόλης.
Τα έργα μάς ταξιδεύουν με σύγχρονη εικαστική γλώσσα σε ένα σύγχρονο, νέο «ερμάριο» και μια πολλαπλή σύνδεση εικόνων και πραγματικοτήτων, ως υπενθύμιση και νέα ανάγνωση των cabinets of curiosities, τα οποία εμφανίζονται στην Ευρώπη την περίοδο της Αναγέννησης. Τα περίφημα cabinets of curiosities (ή αλλιώς wunderkammern) ήταν συλλογές αντικειμένων που εκτίθεντο σε δωμάτια ή θησαυροφυλάκια. Γεμάτα από ασύνδετα μεταξύ τους χαρακτηριστικά, εκτός από το γεγονός ότι θεωρούνταν αξιοσημείωτα ή εξαιρετικά, προορίζονταν για ιδιωτική απόλαυση των ευγενών ή των πλουσίων, αλλά χρησιμοποιούνταν και για την εκπαίδευση του κοινού σχετικά με τον φυσικό κόσμο, την ιστορία και την τέχνη.Οι θαυμαστές συλλογές και τα αντικείμενα κατέληξαν να αποτελούν τις βάσεις για πολλά μουσεία και δημόσιες συλλογές που γνωρίζουμε σήμερα.
«Τα cabinets of curiosities διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της δυτικής αντίληψης για το “άλλο”, και επιπλέον πρόσφεραν ένα αισθητικό, κοινωνικό, ανθρωπολογικό αλλά και πολιτικό πεδίο με πολλά και χρήσιμα ερευνητικά οφέλη», γράφει η Αρετή Λεοπούλου, ιστορικός τέχνης - επιμελήτρια MOMus. «Η σύγχρονη σκέψη πλέον επανεξετάζει κριτικά την κληρονομιά τους, εντοπίζοντας στη δημιουργία και τη χρήση των cabinets μια σύνθετη αλληλεπίδραση πολλαπλών τύπων κοινωνικού διαχωρισμού (εθνολογικών/φυλετικών, ταξικών, μορφωτικών κ.ά.). Στο επίκεντρο αυτής της κριτικής βρίσκεται η αποδοχή ότι τα cabinets ήταν βαθιά συνυφασμένα με την αποικιοκρατία. Πολλά από τα αντικείμενα που εξέθεταν –εξωτικά ζώα, ιθαγενή αντικείμενα και ανθρώπινα λείψανα– είχαν αποκτηθεί μέσω της αποικιοκρατικής εκμετάλλευσης και κατάκτησης. Ο χαρακτηρισμός αυτών των αντικειμένων ως “αξιοπερίεργων” αντανακλούσε μια φαινομενικά αφελή και αθώα ρατσιστική κοσμοθεωρία, όπου οι μη ευρωπαϊκοί/δυτικοί λαοί και οι πολιτισμοί τους μετατρέπονταν σε θέαμα προς κατανάλωση. Τέτοιες παρουσιάσεις και εκθέσεις διαιώνιζαν μια ιεραρχία που εξυμνούσε τα δυτικά επιστημονικά και καλλιτεχνικά επιτεύγματα, ενώ περιθωριοποιούσε και εξωτικοποιούσε οτιδήποτε αφορούσε ή ανήκε σε “άλλους”… Συνεπώς, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν και εκλεκτικιστικοί μικρόκοσμοι μιας αποικιοκρατικής τάξης, όπου ο συλλέκτης ήταν φιγούρα με γνώσεις και με βάση αυτές δικαιούνταν να κατηγοριοποιεί και να ελέγχει κατά το δοκούν τον κόσμο».
Ο ιστορικός τέχνης Θοδωρής Κουτσογιάννης γράφει ότι το «δωμάτιο αξιοπερίεργων» παραμένει per se αξιοθαύμαστο, ως εικονικό σύμπαν, αλλά και αξιόλογο ως τεκμήριο του συλλεκτισμού, της τέχνης, της επιστήμης, εν γένει της ευρωπαϊκής πολιτισμικής ιστορίας.
«Ένα τυπικό “δωμάτιο αξιοπερίεργων” φιλοδοξούσε να συλλέξει σπάνια, ει δυνατόν μοναδικά, αντικείμενα ως εκθέματα της ανθρώπινης και της φυσικής δημιουργίας, παράγωγα της Τέχνης (Ars) και της Φύσης (Natura).
Σε ειδικά προορισμένο χώρο, με διαστάσεις από ένα μεγάλο δωμάτιο μέχρι ένα ολόκληρο μουσείο, οι λάτρεις των αξιοθαύμαστων εκθεμάτων συνέλλεγαν αντικείμενα από τέσσερις, κυρίως, κατηγορίες: α) Naturalia: αντικείμενα της φυσικής ιστορίας, πρωτίστως ζώα, φυτά και ορυκτά (κατά την αριστοτελική ταξινόμηση), ιδιαίτερα πολύτιμους λίθους, απολιθώματα, έντομα, κοχύλια, σκελετούς, κέρατα, βότανα κ.τ.ό., β) Artificialia: ανθρώπινα τεχνουργήματα, ιδίως αρχαιολογικά ευρήματα, έργα τέχνης, όπλα, διακοσμητικά αντικείμενα, γ) Scientifica: επιστημονικά όργανα και κατασκευές, ιδίως “αυτόματα”, δ) Exotica: αντικείμενα είτε φυσικά (ζώα και φυτά) είτε ανθρώπινα (τέχνεργα εθνογραφικού χαρακτήρα), προερχόμενα από μακρινά μέρη, όπως από τον “Νέο Κόσμο” της αμερικανικής ηπείρου, αλλά και από την Ασία, όπως από την Ινδία και την Κίνα, που έφταναν στην Ευρώπη μέσω των Κάτω Χωρών. Επομένως, οι αίθουσες με τα αξιοπερίεργα συγκεντρώνουν, προς ταξινόμηση και έκθεση, τέχνεργα και φυσικά αντικείμενα, παράγωγα του ανθρώπου και της φύσης, επιλεγμένα με κριτήριο τη σπανιότητα, τον εξωτικό, ευφάνταστο, επινοητικό και αξιοθαύμαστο χαρακτήρα τους».
«Η έκθεση ανατρέχει σε μια μεγάλη ιστορία, αυτή που εκκινεί από την προδρομική μορφή του μουσείου και εισάγει τη διάσταση του χρόνου ήδη από τη σύλληψή της», λέει η καλλιτεχνική διευθύντρια του Momus Θούλη Μισιρλόγλου, «με το σημείο από το οποίο η έκθεση προτείνει τη θέαση των έργων να βρίσκεται στο σήμερα. Ποιο είναι το ανθρώπινο πρόσωπο, λοιπόν, που προκύπτει μέσα στο χάος του κόσμου; Πώς επινοούνται εκ νέου τα έμψυχα όντα; Πώς ανασυγκροτείται το θέατρο του κόσμου; Πώς ξαναφτιάχνουν οι καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις την αναπαράσταση του κόσμου; Διασαλεύοντας την τάξη του κόσμου, φτιάχνεται ένας καινούργιος;
Το ενδιαφέρον των καλλιτεχνών για το διαφορετικό, το έκκεντρο και το προσωπικό, μέσα σε ένα παγκοσμιοποιημένο και υπερ-τεχνολογικό περιβάλλον, φέρνει στο επίκεντρο την τόλμη των υποκειμενικοτήτων».
Στην έκθεση «A Cabinet of Curiosities» οι καλλιτέχνες ενεργοποιούν τη φαντασία τους για την αναδημιουργία ενός κόσμου που δεν ορίζεται από τη λογική αλλά από την αμφισβήτησή της. Με την προσωπική τους γλώσσα δημιουργούν κόσμους πολλαπλών συνειρμών και αναγνώσεων. Εκφράζουν ιδέες, επιθυμίες και συναισθήματα, τολμηρά, χωρίς να φοβούνται το παράλογο, το γκροτέσκο, την αναίρεση ή την αυτοαμφισβήτηση, και συνθέτουν μια νέα εικόνα ή ανασυνθέτουν μια παλιότερη που συνομιλεί με τον προσωπικό κόσμο και τον κόσμο που μας περιβάλλει, με τον παραλογισμό και τη βία του να γίνονται εργαλεία φαντασίας και απελευθέρωσης χωρίς βεβαιότητες και την πίστη σε μία και μόνη «αλήθεια».
Ανάμεσα στα έργα συναντάμε το έργο του Πάνου Ματθαίου «Η Κατάρα», μια λάκα από τερακότα που εκκινεί από τα γιαπωνέζικα ξόρκια και αναφέρεται στην εμπορευματοποίηση της οδύνης και της θλίψης στη σημερινή εποχή. Το έργο του Νουράκο (Φανούρη Μωραΐτη) «Ποτέ μην αγαπήσεις κάτι άγριο» μάς συνδέει με την ποπ γιαπωνέζικη κουλτούρα και τον Γκοτζίλα, αποδομώντας τη μνημειακή τέχνη με τους μικρούς Γκοτζίλα από κερί να μαγειρεύονται.
Μια σειρά έργων είναι εκείνα που έχουν τη λογική οργάνωση των πρώτων cabinets of curiosities, που ήταν ερμάρια, και σε αυτή την κατηγορία έχουμε το έργο του Ανδρέα Βούσουρα που παίζει με την έννοια της ταυτότητας και της μετάλλαξης, με μικρά πορσελάνινα κουκλάκια με κεφάλια ζώων, το έργο του Περικλή Πραβήτα, μια φωτισμένη βιτρίνα με συγκεντρωμένα διάφορα αντικείμενα που αναφέρονται στην αρχαία Ελλάδα και τον αρχαίο κόσμο μέσα από μια τελείως χιουμοριστική προσέγγιση, και το έργο της Ανδριάνας Βερβέτη, που έγινε ειδικά για την έκθεση, με τίτλο «Ο συλλέκτης και η οικειοποίηση της ιστορίας», όπου σε κάθε τετράγωνο χώρο του έργου, σαν jack’s box, εμφανίζονται διάφοροι σκοτεινοί ηγέτες, από τον Χίτλερ μέχρι τον Τραμπ, ή αμφιλεγόμενες πολιτικές προσωπικότητες της σύγχρονης εποχής, που παρουσιάζονται σαν μαριονέτες. Στο βίντεο της Κατερίνας Ζαχαροπούλου «Το κουκλόσπιτο της Πετρονέλα Όρτμαν» συναντάμε εικόνες της ζωής μια γυναίκας όπου η θλίψη και ο βασανισμός συνυπάρχουν με την έννοια της λύτρωσης, και στο έργο της Εύας Μούρτζη, που παίζει στο ζωγραφικό της έργο με σινική μελάνη σε χαρτί, παράξενα πλάσματα και παραμορφωμένες φιγούρες συνυπάρχουν σε μια λαβυρινθώδη, σκοτεινή ατμόσφαιρα.
Τα σύμβολα της νεκροκεφαλής και τον σκελετό τα συναντάμε στο έργο του Αντώνη Παπαδόπουλου με τη νεκροκεφαλή να συντίθεται από πεταλούδες και λιβελούλες σε χρυσό φόντο, στο έργο του Δημήτρη Τζαμουράνη με έναν σκελετό πάνω από το σώμα μιας νεκρής γυναίκας, και στο έργο του Διονύση Καβαλλιεράτου με την κεραμική φιγούρα ενός πορφυρού χορευτή που έχει το πρόσωπο του θανάτου να κρατά στα χέρια του τις φιγούρες δυο Μίκι Μάους σε τρυφερό φιλί και την ερωτική περίπτυξη του ήλιου και της σελήνης. Το «Open the door», έργο του νέου καλλιτέχνη Γιώργου Χατζησπύρου (Looper), είναι μια κατασκευή-εγκατάσταση στον χώρο που εκκινεί από σύμβολα και φιγούρες των πολιτισμών της Λατινικής Αμερικής μέχρι αυτά της σύγχρονης πραγματικότητας. Στα έργα της Αννίκας Αργυρηλιοπούλου μέσα σε γυάλινες σφαίρες που παραπέμπουν σε γυναικείες κοιλιές παγιδεύονται παγωμένες πεταλούδες, ορχιδέες και λιβελούλες. Με την έννοια της νεκρανάστασης παίζει το έργο της Λίνας Μπέμπη, ένα γλυπτό με κρανίο ένα κεφάλι γάτας, ενώ στο έργο του Νίκου Τρανού «Παράδεισος είναι οι εκδρομές μας στην Κόλαση» υπάρχει έντονο ερωτικό στοιχείο και σεξουαλικές περιπτύξεις με τονισμένη τη σεξουαλική ορμή, το αρχέγονο, το πρωτόγονο. Η κορόνα, το διαμάντι και η νεκροκεφαλή στο έργο της Μάρθας Δημητροπούλου είναι φτιαγμένα από πευκοβελόνες, ενώ από ξύλο και φύλλο χρυσού είναι οι Τρίτωνες του καλοκαιριού και του ονείρου του Διονύση Χριστοφιλογιάννη και τα μοτίβα από τον «Κήπο των επίγειων ηδονών» του Ιερώνυμου Μπος βρίσκονται στο έργο της Ιφιγένειας Σδούκου με πρωταγωνιστή έναν άγγελο-κριτή που ζυγίζει τις ψυχές των ανθρώπων.
Βρείτε περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση εδώ.
