Η οργουελική διπλοσκέψη και η διαστρέβλωση της πραγματικότητας

ΕΠΕΞ Doublespeak Facebook Twitter
Εδώ και αρκετά χρόνια, ο λόγος που εκφέρεται στην πολιτική σφαίρα δεν έχει καμία αξία. Εικονογράφηση: bianka/ LIFO
0


«ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΑΚΡΙΒΩΣ τι μετέφερε το εμπορικό φορτίο», αλλά τελικά δεν το γνωρίζουμε ακριβώς. «Δεν υπήρχε τίποτα εύφλεκτο», αλλά τελικά «όλα είναι ανοιχτά». Όποιος ρωτάει πολλά είναι «ψέκα» (όπως παλιά!), αλλά τελικά μπορεί και να ’χε δίκιο. «Αυτό που φάνταζε απίθανο, μπορεί να είναι πιθανό».

«Διπλοσκέψη είναι η ικανότητα να έχεις ταυτόχρονα δύο αντιφατικές μεταξύ τους πεποιθήσεις και να τις ενστερνίζεσαι και τις δύο. Ο κομματικός διανοούμενος γνωρίζει προς ποια κατεύθυνση πρέπει να μεταβληθούν οι αναμνήσεις του· γνωρίζει, επομένως, και ότι παίζει παιχνίδια με την πραγματικότητα. Ωστόσο, έχοντας εξασκηθεί στη διπλοσκέψη, πείθει τον εαυτό του ότι δεν υπάρχει διαστρέβλωση της πραγματικότητας».¹

Ένα ακόμα παράδειγμα από τον ίδιο οργουελικό. Το 2022, από το βήμα της Βουλής, δηλώνει πως άκουσε «με προσοχή και, δεν σας κρύβω, με συγκίνηση, όσα κατέθεσαν οι εκπρόσωποι των intersex ατόμων στην Επιτροπή […] Οι ειδικοί μάς λένε ότι σχεδόν ένας στους εκατό ανθρώπους μπορεί να γεννιέται με κάποια παραλλαγή φύλου». Όμως, τη μέρα μετά την ορκωμοσία του Τραμπ γελάει ειρωνικά πριν πει: «Τυχαίνει να πιστεύω ότι υπάρχουν δύο φύλα: το αρσενικό και το θηλυκό. Αυτή είναι και η προσωπική μου άποψη, αυτό μας λέει και η βιολογία». 

Γεννιέται το ερώτημα: μας θεωρούν χαζούς; «Κομματικούς διανοούμενους»; Χρυσόψαρα; Παιδάκια; Όσο δελεαστική κι αν φαίνεται μια τέτοια προσέγγιση, φοβάμαι πως η πραγματικότητα είναι αρκετά πιο στρυφνή.

Εδώ και αρκετά χρόνια, ο λόγος που εκφέρεται στην πολιτική σφαίρα δεν έχει καμία αξία. Οι λέξεις έχουν διαχωριστεί από τα πράγματα που ψηλαφούν ή αποκαλύπτουν, αποκτώντας μια αυτόνομη ισχύ· η λειτουργία της ομιλίας έχει παραμορφωθεί.

Εδώ και αρκετά χρόνια, ο λόγος που εκφέρεται στην πολιτική σφαίρα δεν έχει καμία αξία. Οι λέξεις έχουν διαχωριστεί από τα πράγματα που ψηλαφούν ή αποκαλύπτουν, αποκτώντας μια αυτόνομη ισχύ· η λειτουργία της ομιλίας έχει παραμορφωθεί. «Επικοινωνιακό και μόνο πλέον όργανο, η γλώσσα δεν είναι πια καθαυτή πραγματικότητα αλλά εργαλείο με το οποίο γίνονται επεμβάσεις στο πραγματικό, επιτυγχάνονται αποτελέσματα σύμφωνα με τις λίγο ή πολύ συνειδητές στρατηγικές. Οι λέξεις μπαίνουν στην κυκλοφορία μόνο και μόνο για να διαστρεβλώσουν. Όλα ταξιδεύουν με ψεύτικες σημαίες. […] Καμία υπαναχώρηση μπροστά στα παράδοξα».²

Αν ο πρωθυπουργός μπορεί να βγαίνει στον Σρόιτερ και μέσα σε είκοσι λεπτά να παραδέχεται όλα όσα η κυβέρνηση και τα ΜΜΕ της συγκάλυψαν, στιγμάτισαν, λογόκριναν κι εξόρισαν απ’ τον δημόσιο λόγο τα τελευταία δύο χρόνια, αυτό δεν αποδεικνύει την «ανειλικρίνεια» ορισμένων πολιτικών ή την ηλιθιότητα αυτών που τους ψηφίζουν αλλά το απλό γεγονός ότι η κοινωνική χρήση της γλώσσας έχει πια φαλιρίσει.

«Οι πόλεμοι γίνονται στο όνομα της ειρήνης. Οι εργοδότες “προσφέρουν εργασία”. […] Οι προδότες διαβεβαιώνουν για την ειλικρίνεια και την αφοσίωσή τους. [...] Από τη μία οι αληθινές πρακτικές και από την άλλη τα λόγια, η αμείλικτη αντίστιξή τους, διαφθορά της κάθε έννοιας, καθολική εξαπάτηση του εαυτού μας και των άλλων. Μονίμως το ζητούμενο είναι να διαφυλαχθούν ή να διευρυνθούν τα συμφέροντα».³

Ως εκ τούτου, είναι ανώφελο να επιδιδόμαστε στη συνήθη κριτική του λόγου της εξουσίας, περιμένοντας κάποια αλήθεια ή αναγνώριση απ’ όσους τον εκφέρουν κι αντιμετωπίζοντας τους πολιτικούς «ως κάτι [ενιαίο] και συνεκτικό» την ίδια στιγμή που εκείνοι δρουν «πολλαπλά και χαοτικά».[4] Σ’ όλο τον κόσμο πια, οι πολιτικοί φέρονται σαν τον Τραμπ: «Πρότεινε αυτό, υποδήλωσε το άλλο, πες ψέματα για το χθες, ανακήρυξε το αναπόφευκτο αυτού που είναι να έρθει, υποχώρησε από μία θέση ενώ προχωράς σε δύο ακόμα, διάψευσε τον εαυτό σου, […] συσκότισε την προβλεψιμότητα μέσα σε μια πυκνή ομίχλη δυνατότητας».[5]

Η καταγγελία και η σάτιρα αποδεικνύονται ανίκανες μπροστά σ’ αυτό το φαινόμενο. Όσα εμπεριστατωμένα κείμενα και να παραγάγει η αριστερά, όσα αστειάκια ή rant και να πληκτρολογήσουν οι γραφιάδες των social, όσα εξευτελιστικά κλιπάκια και να παίξει το Luben, το αποτέλεσμα θα είναι το ίδιο, γιατί το πεδίο της σύγκρουσης βρίσκεται πλέον αλλού, μακριά από την επικοινωνιακή λειτουργία της γραφής και της ομιλίας.

Όχι ότι δεν γίνονται βήματα σ’ αυτό το άλλο πεδίο. Η συγκέντρωση 150.000 ανθρώπων στην Αθήνα και άλλων τόσων στην υπόλοιπη χώρα είναι σημαντική. Όμως αυτές οι συγκεντρώσεις δεν παράγουν ένα κίνημα με νέα αιτήματα και νέους συσχετισμούς. Ακόμη και τώρα, το μεγαλύτερο κομμάτι των διαδηλωτών αγωνίζεται για την ορθή απόδοση της κρατικής δικαιοσύνης, βγαίνει στον δρόμο για να στείλει «ένα ηχηρό πολιτικό μήνυμα, ικανό να ασκήσει πίεση στους αρμόδιους θεσμούς».[6]

Φυσικά, η επιθυμία των οικογενειών των θυμάτων για αναγνώριση και απόδοση ευθυνών από την κρατική Δικαιοσύνη είναι απολύτως σεβαστή, ο δε αγώνας τους αξιέπαινος και συγκινητικός.

Όταν, όμως, ένα ολόκληρο «κοινωνικό γεγονός» θέτει ως ορίζοντά του την ορθή λειτουργία της κρατικής εξουσίας, φτάνουμε σ’ ένα πραγματικό παράδοξο. Όπως επισημαίνει στο σχετικό του κείμενο το Κενό Δίκτυο, το αίτημα απόδοσης δικαιοσύνης «επενδύεται από τη μεγάλη μάζα των διαδηλωτών στο κράτος δικαίου [και] στην απαίτηση το κράτος δικαίου να ανταποκριθεί στην έννοιά του». Αλλά αυτή η προσδοκία είναι δομικά αντιφατική, εν γένει κυκλική: «Η υπαρκτή αποτυχία του κράτους δικαίου να ανταποκριθεί στην έννοιά του προσδοκάται να ξεπεραστεί μέσα από μια τέτοια ανταπόκριση».[7]

Παραφράζοντας τον Ian Allan Paul, θα λέγαμε πως «στην τρομακτική σκιά [του εγκλήματος των Τεμπών], η Αριστερά ψάχνει την ασφάλεια στους ίδιους θεσμούς που έκαναν εφικτή την ύπαρξή του».[8]

Στον βαθμό που αντιδρά στη θρασύτητα των πολιτικών και στο ανελέητο gaslighting των κρατικών θεσμών –και στον βαθμό που δεν προσμένει μια πιο «ειλικρινή» και «σωστή» διακυβέρνηση–, το αίτημα για δικαιοσύνη παράγει αντιστάσεις. Ωστόσο, η ανάδυση της αλήθειας και η άρνηση της επικράτειας του double speak είναι μόνο το πρώτο βήμα στην απόδοση της δικαιοσύνης. Ακολουθεί η τιμωρία των ενόχων αλλά και η ανατροπή της κατάστασης που επέτρεψε την αδικία να συμβεί. Σίγουρα δεν μπορούμε να περιμένουμε απ’ αυτούς που μας στερούν το οξυγόνο να μας βοηθήσουν ν’ ανασάνουμε ούτε και να ζητάμε «έλεος» απ’ όσους μας τσακίζουν.


[1] George Orwell. (2021 [1949]). 1984, (μτφρ. Ανδρέας Παππά). Πατάκης, σ. 321-322.
[2] Αόρατη Επιτροπή. (2018). Τώρα, (μτφρ. Μυρτώ Ράις, Ρούλα Δημοπούλου). OPPORTUNA, σ. 19-20.
[3] Ό.π., 20.
[4] Ian Alan Paul. (2024 [2017]). 10 προκαταρκτικές θέσεις για τον Τραμπ (μτφρ. Νίκος Χαραλαμπόπουλος). Hangover, §2. https://hangovertheory.substack.com/p/10
[5] Ό.π., §1.
[6] Κενό Δίκτυο. (2 Φεβρουαρίου, 2025). Περιμένοντας τη Δικαιοσύνη. Κενό Δίκτυο. https://voidnetwork.gr/2025/02/01/keno-diktyo-perimenontas-tin-dikaiosuni/
[7] Ό.π. Είναι αμφίβολο το κατά πόσο το σύγχρονο ελληνικό κράτος –με τη συστηματική απαξίωση των δικαιϊκών θεσμών, την αμοιβαία συνενοχή των κέντρων εξουσίας, τη βαθύτατη διαπλοκή κράτους και επιχειρηματιών– μπορεί ν’ ανταποκριθεί πραγματικά σε αυτό το αίτημα δικαιοσύνης. Η τελευταία διετία συντονισμένης απαξίωσης και ατιμωρησίας υπονοεί πως δεν μπορεί – ή, μάλλον, δεν θέλει, ούτε και αναγκάζεται.
[8] Ian Alan Paul, §4.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ένα κοινωνικό γεγονός

Daily / Τέμπη: Ένα κοινωνικό γεγονός

Το τραύμα είναι βαρύ, η πληγή βαθιά, οι ενδείξεις συγκάλυψης χαστούκι στο πρόσωπο, ο κυνισμός των αρχών γροθιά στο στομάχι. Και ίσως αυτός ήταν ο λόγος που τόσοι άνθρωποι που δεν βγαίνουν τακτικά «στον δρόμο» αποφάσισαν να δηλώσουν τη φυσική τους συμμετοχή στις συγκεντρώσεις για τα Τέμπη.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Τέμπη: Πού βρισκόμαστε δύο χρόνια μετά

Βασιλική Σιούτη / Τέμπη: Πού βρισκόμαστε δύο χρόνια μετά

Η δικαστική έρευνα είναι σε εξέλιξη, αλλά η κοινωνία πιέζει να αποδοθούν ευθύνες στους υπαίτιους. Τα αναπάντητα ερωτήματα είναι αρκετά και η κυβέρνηση δεν έχει πείσει πως έχει κάνει ό,τι χρειάζεται για να διευκολύνει την έρευνα της Δικαιοσύνης.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η ανάγκη μιας σκαλωσιάς: Μεταμορφώσεις και φεμινισμοί

Guest Editors / Η ανάγκη μιας σκαλωσιάς: Μεταμορφώσεις και φεμινισμοί

Η πατριαρχία είναι παντού: στην οικονομία, στην κοινωνία, στην ψυχολογία, στην αισθητική, στον πολιτισμό, σε ολόκληρη την ανθρώπινη κατάσταση. Όταν σκεφτόμαστε το πολιτικό, δεν γίνεται να μη σκεφτόμαστε το φεμινιστικό.
ΝΙΚΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ
«Ζούμε στην εποχή της ισορροπίας του ισχυρού»

Οπτική Γωνία / «Ζούμε στην εποχή της ισορροπίας του ισχυρού»

Οι παγκόσμιες και περιφερειακές επιπτώσεις της σύγκρουσης στη Γάζα και τα αδιέξοδα του Παλαιστινιακού. Μιλά στη LiFO ο δρ. Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Νέων Απειλών και κύριος ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ, Τριαντάφυλλος Καρατράντος.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια ομάδα μαθητών κατασκεύασε ρομπότ που καθαρίζει τις θάλασσες

Περιβάλλον / Πώς μια ομάδα μαθητών από τον Άλιμο έφτιαξε ρομπότ που καθαρίζει τον βυθό;

Το Greek Seabot είναι το υποβρύχιο ρομπότ που δημιούργησε μια μαθητική ομάδα από το ΕΠΑΛ Αλίμου για να βοηθήσει στον καθαρισμό των βυθών από πλαστικά και απορρίμματα. Μιλούν στη LIFO οι μαθητές για τα κίνητρά τους και το όραμά τους για ένα πιο καθαρό περιβάλλον.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Οι αλλαγές που φέρνουν στο μεταναστευτικό η πρόσφατη απόφαση της Λειψίας και η νέα πολιτική του Μερτς/ Μεταναστευτικό: Από τη Μέρκελ στον Μερτς και η αλλαγή που φέρνει η απόφαση της Λειψίας

Βασιλική Σιούτη / Μεταναστευτικό: Πώς επηρεάζει την Ελλάδα η αλλαγή πολιτικής της Γερμανίας;

Μετά την εκλογή του Φρίντριχ Μερτς, η Γερμανία αυστηροποιεί τη μεταναστευτική πολιτική της και αναζητά τρόπους για να εξαιρεθεί από την υποχρέωση εφαρμογής της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, ώστε να μην κάνει δεκτά νέα αιτήματα ασύλου.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες; 

Οπτική Γωνία / Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες ενώ δεν έχουμε να φάμε;

Αν νομίζετε ότι η επίδειξη πλούτου προκαλεί σήμερα κοινωνική κατακραυγή, πλανάστε. Άνθρωποι που δυσκολεύονται οικονομικά, αντί να βιώσουν ταξική αφύπνιση, βλέποντας πώς ζει η δισεκατομμυριούχος σταρ του TikTok, θέλουν να μάθουν τα πάντα γι' αυτήν.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Ανήλικοι στην πρώτη γραμμή: Το νέο πρόσωπο της ακροδεξιάς στη Θεσσαλονίκη

Ελλάδα / 13χρονα παιδιά σε νεοναζιστικές συμμορίες: Πώς φτάσαμε εδώ;

Όλο και περισσότεροι έφηβοι και νέοι φαίνεται να γοητεύονται από ακροδεξιές ιδεολογίες. Τι σηματοδοτεί η έκρηξη αυτού του επικίνδυνου φαινομένου; Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, Άρης Στυλιανού.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
« Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Οπτική Γωνία / «Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Ο επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας της Θρησκείας της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ και διδάκτορας των πανεπιστημίων Βοστώνης και Λουβέν Χαράλαμπος Βέντης μιλά για την εκλογή του νέου Πάπα, την «επιστροφή» της θρησκείας και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα η Καθολική και η Ορθόδοξη Εκκλησία.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει…

Οπτική Γωνία / Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει

Την τελευταία δεκαετία, όλα σχεδόν έχουν αλλάξει στην ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα σε εκείνο το κομμάτι της που βρισκόταν παραδοσιακά και ιστορικά απέναντι στη συντηρητική παράταξη.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πως θα το ξοδέψεις

Ρεπορτάζ / Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πώς θα το ξοδέψεις

Η απόφαση της κυβέρνησης να καταβάλλεται το επίδομα ανεργίας και άλλες κοινωνικές παροχές σε προπληρωμένη κάρτα, με πλαφόν 50% στην ανάληψη μετρητών, προκαλεί την αγανάκτηση των δικαιούχων. Σχολιάζουν στη LIFO άνεργοι πολίτες, ο γενικός γραμματέας της ΓΣΕΕ και εκπρόσωποι κλάδων που πλήττονται.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
«Empty the Tanks»: Σώστε τα δελφίνια!

Ρεπορτάζ / «Empty the Tanks»: Πότε θα σταματήσει η αιχμαλωσία των δελφινιών;

Η παγκόσμια καμπάνια «Empty the Tanks» εναντιώνεται στην αιχμαλωσία και την εκμετάλλευση των δελφινιών. Πώς εκφράζεται η κινητοποίηση στην Ελλάδα και ποια η τύχη των δελφινιών του Αττικού Ζωολογικού Πάρκου; Μιλούν στη LIFO εκπρόσωποι οργανώσεων, αλλά και ο ιδρυτής του Αττικού Πάρκου.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Υψηλοί τόνοι για τα Τέμπη, χαμηλοί για τα ελληνοτουρκικά 

Οπτική Γωνία / Υψηλοί τόνοι για τα Τέμπη, χαμηλοί για τα ελληνοτουρκικά 

Τα Τέμπη συνεχίζουν να πυροδοτούν εντάσεις μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης, αντιθέτως στα ελληνοτουρκικά και στο θέμα της πώλησης των Eurofighter στην Τουρκία που απασχόλησε την επικαιρότητα, η κριτική για τη στάση της κυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ και τον ΣΥΡΙΖΑ είναι σε χαμηλούς τόνους.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Οδός Βύρωνος: Ένας δρόμος-ντροπή για τον δημόσιο χώρο

Aθήνα / Οδός Βύρωνος: Ένας δρόμος-ντροπή για τον δημόσιο χώρο

Τα πεζοδρόμια στην καρδιά της πόλης έχουν παραδοθεί στα τουριστικά καταστήματα, αποκλείοντας τους πιο ευάλωτους πολίτες, ενώ η Αθήνα χάνει τον βασικό λόγο ύπαρξής της: να είναι μια πόλη για ανθρώπους.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Έχετε «επιστροφή φόρου»: Οι συχνότερες περιπτώσεις phishing

Οπτική Γωνία / «Έχετε επιστροφή φόρου, πατήστε εδώ»: Πώς να γλιτώσεις από το phishing

Παραπλανητικά μηνύματα, αποκάλυψη προσωπικών δεδομένων, χακάρισμα τραπεζικών λογαριασμών. Το phishing είναι πιο συχνό και πολύ πιο επικίνδυνο πιο επικίνδυνο απ' ό,τι νομίζουμε. Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Κυβερνοασφάλειας στο Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων του Πανεπιστημίου Πειραιώς και επικεφαλής της Εθνικής Ομάδας Κυβερνοασφάλειας, Χρήστος Ξενάκης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Το χρονικό των χαμένων βίντεο των Τεμπών

Οπτική Γωνία / Το χρονικό των χαμένων βίντεο των Τεμπών

Η υπόθεση των χαμένων βίντεο των Τεμπών αναδεικνύει, για ακόμη μία φορά, λανθασμένους χειρισμούς που έγιναν σε κρίσιμες φάσεις της ανακριτικής διαδικασίας, αφήνοντας πλήθος αναπάντητων ερωτημάτων.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ