Ο Ελίας Κανέτι και τα χειρόγραφα που ήθελε να μείνουν στο συρτάρι

Ελίας Κανέτι «Πάρτι και αερομαχίες» Facebook Twitter
Στο «Πάρτι και αερομαχίες» ο Κανέτι δεν παρουσιάζει τον εαυτό του ως Κεντροευρωπαίο αλλά περιγράφει τη ζωή του στην προσφυγιά - μια ζωή που, όπως αφήνει να εννοηθεί ο ίδιος,  ήταν πολύ διαφορετική από των  άλλων προσφύγων. Φωτ.: Nora Schuster/Imagno/Getty Images/Ideal Image
0

ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΕΡΟΥΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ του 20ού αιώνα, ο νομπελίστας Ελίας Κανέτι (1905-1994) άφησε την τελευταία του πνοή χωρίς να έχει ολοκληρώσει τη σχεδιασμένη ν’ απλωθεί σε πέντε τόμους αυτοβιογραφία του. Αυστριακός ισπανοεβραϊκής καταγωγής, γεννημένος στη Βουλγαρία, ο συγγραφέας της «Τύφλωσης» πρόλαβε ν’ αφηγηθεί τη ζωή του ως μέσα της δεκαετίας του '30 σε τρία βιβλία –«Η γλώσσα που δεν κόπηκε», «Ο πυρσός στο αυτί» και «Το παιχνίδι των ματιών»–,  προσφέροντας μια πολύτιμη πνευματική παρακαταθήκη σε όσους ονειρεύονται μια πολιτισμική Ευρώπη, απελευθερωμένη από εθνικά, γλωσσικά ή θρησκευτικά δεσμά. Ο επόμενος τόμος που σχεδίαζε θα ήταν αφιερωμένος στις αναμνήσεις του από την Αγγλία, τη χώρα όπου αναγκάστηκε να καταφύγει μετά την άνοδο του ναζισμού και όπου έγραψε το κορυφαίο θεωρητικό του έργο «Μάζα κι εξουσία». Στα κατάλοιπά του βρέθηκαν εκτενή αποσπάσματα και σημειώσεις. Και στη διαθήκη του, μια οδηγία: αν δεν συμπληρωθεί τριακονταετία, να μη δημοσιευτεί τίποτε απ’ αυτά.

Κανονικά, η έκδοσή τους θα έπρεπε να γίνει φέτος. Η βούλησή του, όμως, δεν εισακούστηκε. Η Τζοάνα Κανέτι, η κόρη του από τον δεύτερο γάμο του και κληρονόμος του, έδωσε το πράσινο φως για την κυκλοφορία του «Πάρτι και αερομαχίες» πολύ νωρίτερα (μτφρ. Αλ. Παύλου, Καστανιώτης, 2007). Κι έφτανε ένα απλό ξεφύλλισμα του τόμου για ν’ αντιληφθεί κανείς ποιοι λόγοι είχαν ωθήσει τον Κανέτι να θέλει να μείνουν τα χειρόγραφά του στο συρτάρι για τόσο μεγάλο διάστημα. Στη θέα του δηλητηριώδους πορτρέτου της Άιρις Μέρντοχ, με την οποία είχε τρίχρονη ερωτική σχέση, ή των αρνητικών κρίσεων που επιφυλάσσει ο συγγραφέας στον Τ.Σ. Έλιοτ, τον κατανοεί…

Με γλώσσα άμεση, αιχμηρή, πνευματώδη και με περίσσευμα ειλικρίνειας, ο Ελίας Κανέτι μας ξεναγεί στον κόσμο της αγγλικής αριστοκρατίας και στα πάρτι της, σ’ ένα σύμπαν αποτελούμενο από πολιτικούς, καλλιτέχνες και διανοούμενους, αλλά και στον κόσμο της επαρχίας ή εκείνον των φτωχών εμιγκρέδων, δίνοντάς έτσι ένα πανόραμα της αγγλικής ζωής στα μέσα του περασμένου αιώνα.

Στο «Πάρτι και αερομαχίες» ο Κανέτι δεν παρουσιάζει τον εαυτό του ως Κεντροευρωπαίο, σύγχρονο του Μούζιλ, του Μπροχ και του Μπρεχτ, αλλά περιγράφει τη ζωή του στην προσφυγιά – μια ζωή που, όπως αφήνει να εννοηθεί ο ίδιος, ήταν πολύ διαφορετική από των  άλλων προσφύγων. Η αφοσίωσή του στη γερμανική γλώσσα, τη μόνη ουσιαστικά πατρίδα του, θα τον κάνει να παραμείνει για πάντα ξένος στην Αγγλία. Ωστόσο, κανένας άλλος γερμανόφωνος συγγραφέας δεν ήταν τόσο καθιερωμένος εκεί όσο αυτός. Και όχι επειδή γνώριζαν το έργο του –κάθε άλλο– αλλά εξαιτίας της επιβλητικής προσωπικότητάς του.

Πάρτι και αερομαχίες» πολύ νωρίτερα (μετ. Α. Παύλου, Καστανιώτης, 2007
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ. Ελίας Κανέτι, Πάρτι και αερομαχίες, μτφρ. Α. Παύλου, εκδ. Καστανιώτης

Με γλώσσα άμεση, αιχμηρή, πνευματώδη και με περίσσευμα ειλικρίνειας, ο Ελίας Κανέτι μας ξεναγεί στον κόσμο της αγγλικής αριστοκρατίας και στα πάρτι της («εορτές-μη-αγγίγματος», όπως τα ονομάζει), σ’ ένα σύμπαν αποτελούμενο από πολιτικούς, καλλιτέχνες και διανοούμενους (ανάμεσά τους ο Μπέρτραντ Ράσελ, ο Ντίλαν Τόμας, ο Χένρι Μουρ), αλλά και στον κόσμο της επαρχίας ή εκείνον των φτωχών εμιγκρέδων, δίνοντας έτσι ένα πανόραμα της αγγλικής ζωής στα μέσα του περασμένου αιώνα. Όμως, αντί να ρίξει το βάρος στις τόσο σημαντικές για τους Άγγλους ταξικές διαφορές, ο Κανέτι στέκεται στην αλαζονεία, την υποκρισία και τη συναισθηματική τους ψυχρότητα και εξερευνά το πρότυπο της αγγλικής κοινωνικότητας από την οπτική γωνία του κοσμοπολίτη που υπήρξε ο ίδιος.

«Όσο περισσότερος καιρός περνάει από τότε που η Θάτσερ δεν είναι πια στο τιμόνι, τόσο πιο ειρηνικές και ευχάριστες γίνονται οι αναμνήσεις μου από την Αγγλία», γράφει. Ωστόσο, «οι ουσιαστικές αντιπάθειες δεν αμβλύνονται, με κάθε ανάμνηση μεγεθύνονται, δεν μπορώ να γράψω το όνομα Έλιοτ δίχως να νιώσω την ανάγκη να εκστρατεύσω ξανά εναντίον του». Στο πρόσωπο του ποιητή της «Έρημης χώρας», ο Κανέτι αντικρίζει έναν υπερτιμημένο δημιουργό κι έναν άνθρωπο βολεμένο και φιλοχρήματο, με τεράστια εξουσία πάνω στους νεότερους ομοτέχνους του, «κακό ως τα βάθη της ψυχής του» και «αδιάντροπο» στις κρίσεις του για τον Γκαίτε και τον Μπλέικ

Ελίας Κανέτι «Πάρτι και αερομαχίες» Facebook Twitter
Αντί να ρίξει το βάρος στις τόσο σημαντικές για τους Άγγλους ταξικές διαφορές, ο Κανέτι στέκεται στην αλαζονεία, την υποκρισία και τη συναισθηματική τους ψυχρότητα και εξερευνά το πρότυπο της αγγλικής κοινωνικότητας από την οπτική γωνία του κοσμοπολίτη που υπήρξε ο ίδιος.

Αντίστοιχης οξύτητας είναι και το κεφάλαιο που αφιερώνει στη Μέρντοχ. Η ιρλανδικής καταγωγής φιλόσοφος και μυθιστοριογράφος που εμπνεύστηκε πλήθος αντρικών χαρακτήρων από την προσωπικότητα του Κανέτι παρουσιάζεται εδώ σαν παθιασμένη μαθήτρια που αναζητούσε συστηματικά εραστές-δασκάλους, σαν «νόθα λογοτέχνις» ποτισμένη ως το μεδούλι «από τη φλυαρία της Οξφόρδης» και «φιλόδοξη όσο ένας επιτήδειος κλέφτης», σαν μια μικροαστή που, αν και προπολεμικά υπήρξε κομμουνίστρια, λαχταρούσε να γίνει αποδεκτή από την ανώτερη τάξη, σαν μια ατσούμπαλη γυναίκα που δεν τον είλκυσε ποτέ ερωτικά. 

Πώς εξηγεί τη στάση του Κανέτι ο επιμελητής του «Πάρτι και αερομαχίες» Τζέρεμι Αντλέρ; «Σ’ αυτό το κάποτε αγαπημένο πρόσωπο, το οποίο πιστεύει ότι γνωρίζει τόσο καλά όσο και τον εαυτό του, ο Κανέτι επιτίθεται με αμείλικτη συνέπεια, με σκληρότητα, θαρρείς και θέλει να κατακερματίσει κάθε ίνα της ύπαρξής του»…

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

CHECK Μοχσίν Χαμίντ «Ο απρόθυμος φονταμενταλιστής»

Το Πίσω Ράφι / Η χειμαρρώδης εξομολόγηση ενός απρόθυμου φονταμενταλιστή

Ο Μοχσίν Χαμίντ έγραψε με νηφαλιότητα για κάτι που γνωρίζει πολύ καλά. Γι' αυτό το βιβλίο του βρέθηκε στη βραχεία λίστα Booker, μοσχοπουλήθηκε και μεταφράστηκε σε περισσότερες από είκοσι γλώσσες.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
ΕΠΕΞ Ισμαήλ Κανταρέ «Η κόρη του Αγαμέμνονα», «Ο Διάδοχος»

Το Πίσω Ράφι / Ο Ισμαήλ Κανταρέ και η επιβίωση των αλβανικών γραμμάτων

Η «Κόρη του Αγαμέμνονα» και ο «Διάδοχος» γράφτηκαν σε μια εποχή που ο διασημότερος σύγχρονος Αλβανός λογοτέχνης ένιωσε ότι πρέπει να αφήσει ένα είδος διαθήκης, ασκώντας ευθεία κριτική στο καθεστώς Χότζα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Μπερνάρ-Μαρί Κολτές: «Ρομπέρτο Τσούκο»

Το πίσω ράφι / Ο Κολτές ένιωθε την ανάγκη να γράφει για εκείνους που μισιούνται

Το «Ρομπέρτο Τσούκκο» δεν είναι ένα έργο για έναν serial killer, είναι ένα βιβλίο για το πώς διαρρηγνύονται οι οικογενειακοί δεσμοί, για το πόσο εύθραυστες είναι οι ανθρώπινες σχέσεις.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
καραγάτση τάρλοου

Βιβλίο / «Το ευχαριστημένο»: Το σπονδυλωτό μυθιστόρημα της Μαρίνας Καραγάτση για τα οικογενειακά της βιώματα

Πέρα από εξαιρετική διαχειρίστρια των πνευματικών δικαιωμάτων του, η Μαρίνα Καραγάτση, που πέθανε σήμερα στα 88 της, στάθηκε ικανή ν’ αναπλάσει πειστικά τα βιώματα και τους κρυφούς συλλογισμούς του πατέρα της, τοποθετώντας τον ως ήρωα στο οικογενειακό τους σύμπαν.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Βιβλίο / I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Η θεωρητικός, εικαστικός, κριτικός, συγγραφέας και εκδότρια Κρις Κράους μπορεί να μην άλλαξε τα δεδομένα στον αγγλόφωνο κόσμο εκδίδοντας τα βιβλία των Γάλλων θεωρητικών αλλά προκάλεσε άπειρες συζητήσεις με το πρωτότυπο φεμινιστικό βιβλίο της.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Βιβλίο / Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Ένα τολμηρό καλλιτεχνικό project έγινε η αφορμή για να κάνει ο εικαστικός René Habermacher ένα ταξίδι στη θάλασσα με πλήρωμα έξι ναύτες κι έναν καπετάνιο, απαθανατίζοντας μια σουρεαλιστική εμπειρία που κατέληξε σε ναυάγιο. Το βιβλίο «The Pleasure Principle» καταγράφει αυτό το ταξίδι μέσα από φωτογραφίες του René, κείμενα και εικαστικά έργα, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση.
M. HULOT
Νίκος Μάντης «Το χιόνι του καλοκαιριού»

Το πίσω ράφι / Για τις απουσίες που μας κάνουν αργούς στα αισθήματα

Καλοκαίρι στην Πελοπόννησο, στη σκιά της δεκαετίας του ’80: ένα πληγωμένο παιδί, μια μητέρα που επιστρέφει αλλαγμένη και μυστικά που βαραίνουν τη σιωπή των ενηλίκων - αυτά ξετυλίγει ο Νίκος Α. Μαντής στο πρώτο του μυθιστόρημα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Νέα βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος του χρόνου, και κάποιες επανεκδόσεις

Fall Preview 2025 / 13 βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος της χρονιάς

Ο πάντα επίκαιρος Καβάφης, νέα, σύγχρονα και παλιότερα ονόματα της λογοτεχνικής σκηνής και κάποιες ξεχωριστές επανεκδόσεις που δικαίως θα διεκδικήσουν χώρο στη βιβλιοθήκη όλων, βιβλιόφιλων και μη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Εμανουέλ Καρέρ «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα»

Το πίσω ράφι / Ένα επτασφράγιστο μυστικό που προκάλεσε αμηχανία και πάταγο

Προκλητικός, ωμός, συχνά σοκαριστικός, ο Εμανουέλ Καρέρ εξερευνά στο «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα» το οικογενειακό του παρελθόν, φέρνοντας σε δύσκολη θέση ακόμα και τα πιο κοντινά του πρόσωπα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Αναγνώσεις / Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Πώς ήταν η ζωή στην αρχαία Αίγυπτο; Ένας Αμερικανός αρχαιολόγος περιγράφει το 24ωρο των ανθρώπων κάθε ιδιότητας και κοινωνικής τάξης στις Θήβες της αρχαίας Αιγύπτου μέσα από ιστορίες που θα μπορούσαν να είναι αληθινές.
THE LIFO TEAM