Ο Ελίας Κανέτι και τα χειρόγραφα που ήθελε να μείνουν στο συρτάρι

Ελίας Κανέτι «Πάρτι και αερομαχίες» Facebook Twitter
Στο «Πάρτι και αερομαχίες» ο Κανέτι δεν παρουσιάζει τον εαυτό του ως Κεντροευρωπαίο αλλά περιγράφει τη ζωή του στην προσφυγιά - μια ζωή που, όπως αφήνει να εννοηθεί ο ίδιος,  ήταν πολύ διαφορετική από των  άλλων προσφύγων. Φωτ.: Nora Schuster/Imagno/Getty Images/Ideal Image
0

ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΕΡΟΥΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ του 20ού αιώνα, ο νομπελίστας Ελίας Κανέτι (1905-1994) άφησε την τελευταία του πνοή χωρίς να έχει ολοκληρώσει τη σχεδιασμένη ν’ απλωθεί σε πέντε τόμους αυτοβιογραφία του. Αυστριακός ισπανοεβραϊκής καταγωγής, γεννημένος στη Βουλγαρία, ο συγγραφέας της «Τύφλωσης» πρόλαβε ν’ αφηγηθεί τη ζωή του ως μέσα της δεκαετίας του '30 σε τρία βιβλία –«Η γλώσσα που δεν κόπηκε», «Ο πυρσός στο αυτί» και «Το παιχνίδι των ματιών»–,  προσφέροντας μια πολύτιμη πνευματική παρακαταθήκη σε όσους ονειρεύονται μια πολιτισμική Ευρώπη, απελευθερωμένη από εθνικά, γλωσσικά ή θρησκευτικά δεσμά. Ο επόμενος τόμος που σχεδίαζε θα ήταν αφιερωμένος στις αναμνήσεις του από την Αγγλία, τη χώρα όπου αναγκάστηκε να καταφύγει μετά την άνοδο του ναζισμού και όπου έγραψε το κορυφαίο θεωρητικό του έργο «Μάζα κι εξουσία». Στα κατάλοιπά του βρέθηκαν εκτενή αποσπάσματα και σημειώσεις. Και στη διαθήκη του, μια οδηγία: αν δεν συμπληρωθεί τριακονταετία, να μη δημοσιευτεί τίποτε απ’ αυτά.

Κανονικά, η έκδοσή τους θα έπρεπε να γίνει φέτος. Η βούλησή του, όμως, δεν εισακούστηκε. Η Τζοάνα Κανέτι, η κόρη του από τον δεύτερο γάμο του και κληρονόμος του, έδωσε το πράσινο φως για την κυκλοφορία του «Πάρτι και αερομαχίες» πολύ νωρίτερα (μτφρ. Αλ. Παύλου, Καστανιώτης, 2007). Κι έφτανε ένα απλό ξεφύλλισμα του τόμου για ν’ αντιληφθεί κανείς ποιοι λόγοι είχαν ωθήσει τον Κανέτι να θέλει να μείνουν τα χειρόγραφά του στο συρτάρι για τόσο μεγάλο διάστημα. Στη θέα του δηλητηριώδους πορτρέτου της Άιρις Μέρντοχ, με την οποία είχε τρίχρονη ερωτική σχέση, ή των αρνητικών κρίσεων που επιφυλάσσει ο συγγραφέας στον Τ.Σ. Έλιοτ, τον κατανοεί…

Με γλώσσα άμεση, αιχμηρή, πνευματώδη και με περίσσευμα ειλικρίνειας, ο Ελίας Κανέτι μας ξεναγεί στον κόσμο της αγγλικής αριστοκρατίας και στα πάρτι της, σ’ ένα σύμπαν αποτελούμενο από πολιτικούς, καλλιτέχνες και διανοούμενους, αλλά και στον κόσμο της επαρχίας ή εκείνον των φτωχών εμιγκρέδων, δίνοντάς έτσι ένα πανόραμα της αγγλικής ζωής στα μέσα του περασμένου αιώνα.

Στο «Πάρτι και αερομαχίες» ο Κανέτι δεν παρουσιάζει τον εαυτό του ως Κεντροευρωπαίο, σύγχρονο του Μούζιλ, του Μπροχ και του Μπρεχτ, αλλά περιγράφει τη ζωή του στην προσφυγιά – μια ζωή που, όπως αφήνει να εννοηθεί ο ίδιος, ήταν πολύ διαφορετική από των  άλλων προσφύγων. Η αφοσίωσή του στη γερμανική γλώσσα, τη μόνη ουσιαστικά πατρίδα του, θα τον κάνει να παραμείνει για πάντα ξένος στην Αγγλία. Ωστόσο, κανένας άλλος γερμανόφωνος συγγραφέας δεν ήταν τόσο καθιερωμένος εκεί όσο αυτός. Και όχι επειδή γνώριζαν το έργο του –κάθε άλλο– αλλά εξαιτίας της επιβλητικής προσωπικότητάς του.

Πάρτι και αερομαχίες» πολύ νωρίτερα (μετ. Α. Παύλου, Καστανιώτης, 2007
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ. Ελίας Κανέτι, Πάρτι και αερομαχίες, μτφρ. Α. Παύλου, εκδ. Καστανιώτης

Με γλώσσα άμεση, αιχμηρή, πνευματώδη και με περίσσευμα ειλικρίνειας, ο Ελίας Κανέτι μας ξεναγεί στον κόσμο της αγγλικής αριστοκρατίας και στα πάρτι της («εορτές-μη-αγγίγματος», όπως τα ονομάζει), σ’ ένα σύμπαν αποτελούμενο από πολιτικούς, καλλιτέχνες και διανοούμενους (ανάμεσά τους ο Μπέρτραντ Ράσελ, ο Ντίλαν Τόμας, ο Χένρι Μουρ), αλλά και στον κόσμο της επαρχίας ή εκείνον των φτωχών εμιγκρέδων, δίνοντας έτσι ένα πανόραμα της αγγλικής ζωής στα μέσα του περασμένου αιώνα. Όμως, αντί να ρίξει το βάρος στις τόσο σημαντικές για τους Άγγλους ταξικές διαφορές, ο Κανέτι στέκεται στην αλαζονεία, την υποκρισία και τη συναισθηματική τους ψυχρότητα και εξερευνά το πρότυπο της αγγλικής κοινωνικότητας από την οπτική γωνία του κοσμοπολίτη που υπήρξε ο ίδιος.

«Όσο περισσότερος καιρός περνάει από τότε που η Θάτσερ δεν είναι πια στο τιμόνι, τόσο πιο ειρηνικές και ευχάριστες γίνονται οι αναμνήσεις μου από την Αγγλία», γράφει. Ωστόσο, «οι ουσιαστικές αντιπάθειες δεν αμβλύνονται, με κάθε ανάμνηση μεγεθύνονται, δεν μπορώ να γράψω το όνομα Έλιοτ δίχως να νιώσω την ανάγκη να εκστρατεύσω ξανά εναντίον του». Στο πρόσωπο του ποιητή της «Έρημης χώρας», ο Κανέτι αντικρίζει έναν υπερτιμημένο δημιουργό κι έναν άνθρωπο βολεμένο και φιλοχρήματο, με τεράστια εξουσία πάνω στους νεότερους ομοτέχνους του, «κακό ως τα βάθη της ψυχής του» και «αδιάντροπο» στις κρίσεις του για τον Γκαίτε και τον Μπλέικ

Ελίας Κανέτι «Πάρτι και αερομαχίες» Facebook Twitter
Αντί να ρίξει το βάρος στις τόσο σημαντικές για τους Άγγλους ταξικές διαφορές, ο Κανέτι στέκεται στην αλαζονεία, την υποκρισία και τη συναισθηματική τους ψυχρότητα και εξερευνά το πρότυπο της αγγλικής κοινωνικότητας από την οπτική γωνία του κοσμοπολίτη που υπήρξε ο ίδιος.

Αντίστοιχης οξύτητας είναι και το κεφάλαιο που αφιερώνει στη Μέρντοχ. Η ιρλανδικής καταγωγής φιλόσοφος και μυθιστοριογράφος που εμπνεύστηκε πλήθος αντρικών χαρακτήρων από την προσωπικότητα του Κανέτι παρουσιάζεται εδώ σαν παθιασμένη μαθήτρια που αναζητούσε συστηματικά εραστές-δασκάλους, σαν «νόθα λογοτέχνις» ποτισμένη ως το μεδούλι «από τη φλυαρία της Οξφόρδης» και «φιλόδοξη όσο ένας επιτήδειος κλέφτης», σαν μια μικροαστή που, αν και προπολεμικά υπήρξε κομμουνίστρια, λαχταρούσε να γίνει αποδεκτή από την ανώτερη τάξη, σαν μια ατσούμπαλη γυναίκα που δεν τον είλκυσε ποτέ ερωτικά. 

Πώς εξηγεί τη στάση του Κανέτι ο επιμελητής του «Πάρτι και αερομαχίες» Τζέρεμι Αντλέρ; «Σ’ αυτό το κάποτε αγαπημένο πρόσωπο, το οποίο πιστεύει ότι γνωρίζει τόσο καλά όσο και τον εαυτό του, ο Κανέτι επιτίθεται με αμείλικτη συνέπεια, με σκληρότητα, θαρρείς και θέλει να κατακερματίσει κάθε ίνα της ύπαρξής του»…

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

CHECK Μοχσίν Χαμίντ «Ο απρόθυμος φονταμενταλιστής»

Το Πίσω Ράφι / Η χειμαρρώδης εξομολόγηση ενός απρόθυμου φονταμενταλιστή

Ο Μοχσίν Χαμίντ έγραψε με νηφαλιότητα για κάτι που γνωρίζει πολύ καλά. Γι' αυτό το βιβλίο του βρέθηκε στη βραχεία λίστα Booker, μοσχοπουλήθηκε και μεταφράστηκε σε περισσότερες από είκοσι γλώσσες.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
ΕΠΕΞ Ισμαήλ Κανταρέ «Η κόρη του Αγαμέμνονα», «Ο Διάδοχος»

Το Πίσω Ράφι / Ο Ισμαήλ Κανταρέ και η επιβίωση των αλβανικών γραμμάτων

Η «Κόρη του Αγαμέμνονα» και ο «Διάδοχος» γράφτηκαν σε μια εποχή που ο διασημότερος σύγχρονος Αλβανός λογοτέχνης ένιωσε ότι πρέπει να αφήσει ένα είδος διαθήκης, ασκώντας ευθεία κριτική στο καθεστώς Χότζα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Μπερνάρ-Μαρί Κολτές: «Ρομπέρτο Τσούκο»

Το πίσω ράφι / Ο Κολτές ένιωθε την ανάγκη να γράφει για εκείνους που μισιούνται

Το «Ρομπέρτο Τσούκκο» δεν είναι ένα έργο για έναν serial killer, είναι ένα βιβλίο για το πώς διαρρηγνύονται οι οικογενειακοί δεσμοί, για το πόσο εύθραυστες είναι οι ανθρώπινες σχέσεις.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
καραγάτση τάρλοου

Βιβλίο / «Το ευχαριστημένο»: Το σπονδυλωτό μυθιστόρημα της Μαρίνας Καραγάτση για τα οικογενειακά της βιώματα

Πέρα από εξαιρετική διαχειρίστρια των πνευματικών δικαιωμάτων του, η Μαρίνα Καραγάτση, που πέθανε σήμερα στα 88 της, στάθηκε ικανή ν’ αναπλάσει πειστικά τα βιώματα και τους κρυφούς συλλογισμούς του πατέρα της, τοποθετώντας τον ως ήρωα στο οικογενειακό τους σύμπαν.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Σπίτι από ζάχαρη»: Το δίκτυο των ανθρώπινων σχέσεων στο μυθιστόρημα της Τζένιφερ Ίγκαν

Βιβλίο / Πώς θα ήταν αν μπορούσαμε να βιώσουμε ξανά όσα ζήσαμε στο παρελθόν;

Το «Σπίτι από ζάχαρη» είναι ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα με στοιχεία επιστημονικής φαντασίας που διερευνά τους κινδύνους της ψηφιακής εποχής, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα την αξία της μνήμης και της σύνδεσης.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
Θανάσης Βαλτινός: Η νουβέλα «Η Κάθοδος των Εννιά» του διακεκριμένου συγγραφέα

Οθόνες / «Η Κάθοδος των Εννιά»: Η διάσημη νουβέλα του Θανάση Βαλτινού

Πεθαίνει σαν σήμερα ο διακεκριμένος Έλληνας συγγραφέας. Αυτή είναι η ιστορία ενός από τα εμβληματικότερα βιβλία του και η βραβευμένη μεταφορά της στον κινηματογράφο, το 1984, από τον Χρίστο Σιοπαχά.
ΦΩΝΤΑΣ ΤΡΟΥΣΑΣ
Καρολίνα Μέρμηγκα: «Οι συγγραφείς προχωράμε με αναμμένη δάδα στη σκοτεινή σπηλιά της λογοτεχνίας»

Βιβλίο / Καρολίνα Μέρμηγκα: «Όταν γράφουμε για αληθινούς ανθρώπους, πρέπει να σεβόμαστε τη μνήμη τους»

Η καταξιωμένη συγγραφέας ιστορικών μυθιστορημάτων Καρολίνα Μέρμηγκα μάς μιλάει για τη δύναμη της τέχνης, για το λογοτεχνικό της εργαστήρι αλλά και για τη χαρά της να μεταφράζει Χίλαρι Μαντέλ, τα βιβλία της οποίας επανακυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Βιβλία και Συγγραφείς / Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Πεθαίνει σαν σήμερα ο συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης. Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με την Έρη Σταυροπούλου, ομότιμη καθηγήτρια Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, για τον συγγραφέα του «Αλέξη Ζορμπά» και την αντοχή του έργου του.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Στέφαν Τσβάιχ

Το πίσω ράφι / Σε πείσμα όσων περιφρόνησαν τα έργα του Τσβάιχ, η απήχησή τους ακόμα να κοπάσει

Οι ήρωες του Αυστριακού συγγραφέα ταλανίζονται συνήθως από μια αβάσταχτη εσωτερική πίεση, αντικατοπτρίζοντας τη δική του πεισιθάνατη διάθεση. Αυτήν ακριβώς την αίσθηση αποπνέει η συλλογή διηγημάτων του «Αμόκ».
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Marwan Kaabur: «Αγωνιζόμαστε και στον αραβικό κόσμο για δικαιώματα κι ελευθερίες, αλλά προκρίνουμε τον δικό μας τρόπο, στο πλαίσιο της δικής μας κουλτούρας»

Lgbtqi+ / Κι όμως υπάρχουν και «αραβικά καλιαρντά»!

Λίγο πριν από την αθηναϊκή παρουσίαση της αγγλόφωνης έκδοσης του «Queer Arab Glossary» μιλήσαμε με τον συγγραφέα του Marwan Kaabur, για τα «αραβικά καλιαρντά», την ομοφυλοφιλία και την queer συνθήκη στον αραβικό κόσμο, το «pink washing», αλλά και τη συχνά παρεξηγημένη πρόσληψή τους από τη Δύση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Βιβλίο / Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Πέντε αποκαλυπτικά βιβλία για τις γυναίκες με καρκίνο, για τον κόσμο, τα σκουπίδια ακόμα και για τη μακρινή Ιαπωνία ξεχωρίζουν ανάμεσα στις εκδόσεις της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής καλύπτοντας ένα μεγάλο εύρος θεμάτων και ενδιαφερόντων.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ