Οι ιστορίες του «Μπιντέ» του cult συγγραφέα Μάριου Χάκκα

Οι ιστορίες του «Μπιντέ» Facebook Twitter
Ο Μιχάλης Χρυσανθόπουλος, στον οποίο οφείλουμε εξαιρετικές μελέτες, όπως αυτή για τον Βιζυηνό ή για τον ελληνικό υπερρεαλισμό, δίνει εδώ μια άλλη ανάγνωση του Χάκκα και των είκοσι δύο διηγημάτων του Μπιντέ.
0

«ΜΠΙΝΤΕΣ» ΗΤΑΝ ΜΙΑ ονομασία της πλατείας Κολωνακίου που είχε σχέση με το σχήμα της. Δημιουργούσε όμως και συνειρμούς για ένα είδος κοινωνικού ξεπλύματος.

Σήμερα η ονομασία είναι ξεχασμένη, αλλά τη δεκαετία του 1970 ήταν πολύ ισχυρή και σίγουρα σήμαινε πολλά για όποιον την άκουγε και όποιον τη χρησιμοποιούσε. Αυτός ο μπιντές, δηλαδή η πλατεία και ευρύτερα το Κολωνάκι, ήταν και χώρος δράσης διαφόρων ομάδων. Μία από αυτές ήταν η beat και σουρεαλιστική ομάδα του Νάνου Βαλαωρίτη, του Δημήτρη Πουλικάκου και του Πάνου Κουτρουμπούση που είχαν εξέδιδαν το βραχύβιο, αλλά πολύ επιδραστικό περιοδικό «Πάλι» στο διάστημα 1964-66.

Η λέξη «μπιντές» παραπέμπει επίσης στα objets trouvés και στην ντανταϊστική και σουρεαλιστική παράδοση που μας φέρνει αμέσως στο μυαλό το έργο του Μαρσέλ Ντισάν «Κρήνη», αυτή την εικόνα του ουρητηρίου. Ο Μπιντές και άλλες ιστορίες είναι ο τίτλος της συλλογής διηγημάτων του Μάριου Χάκκα, που κυκλοφόρησε το 1970 και σίγουρα έχει σχέση με τους άλλες μπιντέδες που ήδη αναφέραμε. 

Στις ιστορίες του «Μπιντέ» οι αφηγητές στοχεύουν «στον αυτοσαρκασμό, στην κριτική στον καταναλωτισμό, στην υπονόμευση των συμβολικά φορτισμένων τόπων, είτε είναι η Ακρόπολη είτε η Καισαριανή, στην αμφισβήτηση της εξιδανίκευσης της τέχνης και της λογοτεχνίας, στην ειρωνική αντιμετώπιση ιστορικά φορτισμένων καταστάσεων, όπως η μικρασιατική εκστρατεία», γράφει ο Μιχάλης Χρυσανθόπουλος.

Ο Μάριος Χάκκας γεννήθηκε το 1931 στη Μακρακώμη της Φθιώτιδας. Το 1935 η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, στη συνοικία της Καισαριανής. Αυτή η προσφυγική συνοικία έγινε αργότερα τόπος της λογοτεχνικής μυθολογίας του. Πέθανε νέος, από καρκίνο, το καλοκαίρι του 1972, ένας θάνατος που έκανε αναγνώστες και κριτικούς να συνδέσουν το έργο του με τη ζωή του και να δημιουργήσουν έτσι ένα «ισχυρό βιογραφικό πρόταγμα».

Συνομήλικος του Θανάση Βαλτινού, του Βασίλη Βασιλικού και του Μένη Κουμανταρέα, ο Χάκκας έδρασε λογοτεχνικά γύρω στα έξι χρόνια, από το 1966 έως τον θάνατό του. Στο διάστημα αυτό εκδόθηκαν οι τρεις συλλογές διηγημάτων του, που κυκλοφορούν σήμερα σε έναν τόμο από τις εκδόσεις Κέδρος. Πρόκειται για τη συλλογή Ο τυφεκιοφόρος του εχθρού (1966), Ο Μπιντές και άλλες ιστορίες (1970) και Το κοινόβιο, κυρίως αυτοβιογραφική συλλογή που κυκλοφόρησε το 1972.

Από νωρίς μέσα στην αριστερά, ο Χάκκας έρχεται σε ρήξη με το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1966, ενώ η εισβολή των τανκς της Σοβιετικής Ένωσης στην Τσεχοσλοβακία, δύο χρόνια μετά, κλονίζει οριστικά την πίστη του στον σοσιαλισμό.

cover
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Μιχάλης Χρυσανθόπουλος, Το αμφίσημο γέλιο στη συλλογή «Ο Μπιντές και άλλες ιστορίες» του Μάριου Χάκκα, Εκδόσεις Άγρα

Οι συλλογές και τα διηγήματα του Μάριου Χάκκα ήταν πολύ ορατά τα πρώτα χρόνια μετά τη Μεταπολίτευση το 1974. Παρατηρήθηκε το παράδοξο, σταδιακά το ενδιαφέρον των αναγνωστών να μειώνεται, ενώ ταυτόχρονα να αυξάνεται το ενδιαφέρον των μελετητών και των κριτικών για το έργο του. Αναμφισβήτητα θεωρείται ένας cult συγγραφέας που πρέπει όμως να ξαναδιαβαστεί ή να ανακαλυφθεί και πάλι.

Την ευκαιρία για την ανακάλυψη αυτή μας δίνει τώρα το βιβλίο του ομότιμου καθηγητή στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Μιχάλη Χρυσανθόπουλου για τη συλλογή Ο Μπιντές και άλλες ιστορίες. Ο Χρυσανθόπουλος, στον οποίο οφείλουμε εξαιρετικές μελέτες, όπως αυτή για τον Βιζυηνό ή για τον ελληνικό υπερρεαλισμό, δίνει εδώ μια άλλη ανάγνωση του Χάκκα και των είκοσι δύο διηγημάτων του Μπιντέ.

Αφήνοντας κατά μέρος την κλασική προσέγγιση του έργου του Χάκκα με άξονες ‒από τη μια πλευρά η ένταξή του στην αριστερά και η ρήξη του με την «αριστερή ορθοδοξία» και από την άλλη η αρρώστια του και ο πρόωρος θάνατός του‒, ο Χρυσανθόπουλος μας δείχνει ότι «ο Μπιντές… δεν υιοθετεί τη θεματική και τη ρητορική της ρεαλιστικής παράδοσης του ελληνικού διηγήματος, ότι είναι κάτι καινούργιο, ένα “εντυπωσιακά καινοτόμο” παράδειγμα των εξελίξεων της μοντερνιστικής γραφής, ένας εναλλακτικός λόγος στη νεοελληνική πεζογραφία».

Έχει σημασία αυτή η προσέγγιση του Χρυσανθόπουλου γιατί ακόμη και σήμερα ο Μπιντές δεν παρουσιάζεται ως κάτι ιδιαίτερο μέσα στην πεζογραφία του Χάκκα αλλά καλύπτεται από την ομπρέλα της ένταξης του συγγραφέα στην αριστερά, της αποστασιοποίησής του από αυτήν και της ασθένειάς του.

Στις ιστορίες του «Μπιντέ» οι αφηγητές στοχεύουν «στον αυτοσαρκασμό, στην κριτική στον καταναλωτισμό, στην υπονόμευση των συμβολικά φορτισμένων τόπων, είτε είναι η Ακρόπολη είτε η Καισαριανή, στην αμφισβήτηση της εξιδανίκευσης της τέχνης και της λογοτεχνίας, στην ειρωνική αντιμετώπιση ιστορικά φορτισμένων καταστάσεων, όπως η μικρασιατική εκστρατεία», γράφει ο Μιχάλης Χρυσανθόπουλος.

Όταν εκδίδεται το Ο Μπιντές και άλλες ιστορίες, στην Ελλάδα έχουμε δικτατορία. Τα διηγήματα της συλλογής όμως γράφονται σε μια εποχή μεγάλων ανακατατάξεων. Ο Μάης του ’68, η μαζική αντίδραση στον πόλεμο του Βιετνάμ, η δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, η δολοφονία του Ρόμπερτ Κένεντι, η σοβιετική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία, είναι γεγονότα που δεν μπορούν να αφήσουν ανεπηρέαστη μια συγγραφική συνείδηση, ιδιαίτερα αν έχει τις καταβολές της στον κόσμο και στις ιδέες της αριστεράς.

Ταυτόχρονα, η δεκαετία του 1960, μέχρι το 1967 που επιβάλλεται η δικτατορία, είναι για την Ελλάδα μια εποχή πολιτιστικής έκρηξης και εμφάνισης μιας ποπ κουλτούρας. Ο ρόλος των περιοδικών που εκδίδονται αυτή την εποχή, ιδιαίτερα η «Επιθεώρηση Τέχνης» για τον χώρο της αριστεράς και οι «Εποχές» για τον αστικό και φιλελεύθερο χώρο, είναι καθοριστικός.

Αυτή την περίοδο κυκλοφορεί, όπως είδαμε, και το περιοδικό «Πάλι», που δεν έχει εξάρτηση από την αριστερά αλλά δεν ήταν και αποδεκτό από τους συγγραφείς και διανοούμενους του αστικού χώρου.

Ο Μιχάλης Χρυσανθόπουλος μας δείχνει ότι αν οι ιστορίες του Μπιντέ διαβαστούν συνδυαστικά με τα κείμενα που δημοσιεύονται στο «Πάλι», θα βρούμε κοινούς άξονες που έρχονται από τη γλωσσική κριτική και τις απόψεις για τη δυσπιστία στη γλώσσα, από το κίνημα νταντά και από τον υπερρεαλισμό.

Δεν είναι τυχαίο ότι στο βιβλίο ο Χρυσανθόπουλος παρουσιάζει τις θεωρίες και τα κινήματά που έχουν σχέση με αυτό το έργο του Χάκκα. «Η συλλογή ενσωματώνει τόσο το ριζοσπαστικό πνεύμα του περιοδικού “Πάλι” όσο και την εμπειρία των γεγονότων του 1968 στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες», γράφει ο Χρυσανθόπουλος.

Οι ιστορίες του «Μπιντέ» Facebook Twitter
Ο Μάριος Χάκκας.

Στις ιστορίες του Μπιντέ τα πολιτικά γεγονότα προσλαμβάνονται και σατιρίζονται παράλληλα με τα λογοτεχνικά και τα καλλιτεχνικά, ενώ σημαντική είναι η θέση του έρωτα, του σώματος και της όποιας σεξουαλικής εξάρτησης. Πάνω απ’ όλα, όμως, βρίσκεται το στοιχείο της διακωμώδησης και της γελοιοποίησης που μπορεί να φτάνει στα όρια της επιθετικότητας.

Αυτή η διακωμώδηση μπορεί να είναι ίσως αποτέλεσμα απογοήτευσης και μελαγχολίας που δημιουργεί στον Χάκκα η γνώση του επικείμενου θανάτου του.

Για παράδειγμα, στην ιστορία για τη μικροαστικοποίηση της Καισαριανής, ο Μάριος Χάκκας γράφει: «Τι μ’ έχει πιάσει και γελοιοποιώ τα πάντα; Μπορεί πάλι τα πράγματα να είναι σοβαρά και το γελοίο να φωλιάζει μέσα μου. Πάντως, έχοντας τάξει για σκοπό την απομυθοποίηση ορισμένων καταστάσεων, δεν πρόκειται να σιάξω άλλους μύθους. Καλύτερα η γελοιοποίηση».

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Βιβλίο / I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Η θεωρητικός, εικαστικός, κριτικός, συγγραφέας και εκδότρια Κρις Κράους μπορεί να μην άλλαξε τα δεδομένα στον αγγλόφωνο κόσμο εκδίδοντας τα βιβλία των Γάλλων θεωρητικών αλλά προκάλεσε άπειρες συζητήσεις με το πρωτότυπο φεμινιστικό βιβλίο της.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Βιβλίο / Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Ένα τολμηρό καλλιτεχνικό project έγινε η αφορμή για να κάνει ο εικαστικός René Habermacher ένα ταξίδι στη θάλασσα με πλήρωμα έξι ναύτες κι έναν καπετάνιο, απαθανατίζοντας μια σουρεαλιστική εμπειρία που κατέληξε σε ναυάγιο. Το βιβλίο «The Pleasure Principle» καταγράφει αυτό το ταξίδι μέσα από φωτογραφίες του René, κείμενα και εικαστικά έργα, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση.
M. HULOT
Νίκος Μάντης «Το χιόνι του καλοκαιριού»

Το πίσω ράφι / Για τις απουσίες που μας κάνουν αργούς στα αισθήματα

Καλοκαίρι στην Πελοπόννησο, στη σκιά της δεκαετίας του ’80: ένα πληγωμένο παιδί, μια μητέρα που επιστρέφει αλλαγμένη και μυστικά που βαραίνουν τη σιωπή των ενηλίκων - αυτά ξετυλίγει ο Νίκος Α. Μαντής στο πρώτο του μυθιστόρημα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Νέα βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος του χρόνου, και κάποιες επανεκδόσεις

Fall Preview 2025 / 13 βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος της χρονιάς

Ο πάντα επίκαιρος Καβάφης, νέα, σύγχρονα και παλιότερα ονόματα της λογοτεχνικής σκηνής και κάποιες ξεχωριστές επανεκδόσεις που δικαίως θα διεκδικήσουν χώρο στη βιβλιοθήκη όλων, βιβλιόφιλων και μη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Εμανουέλ Καρέρ «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα»

Το πίσω ράφι / Ένα επτασφράγιστο μυστικό που προκάλεσε αμηχανία και πάταγο

Προκλητικός, ωμός, συχνά σοκαριστικός, ο Εμανουέλ Καρέρ εξερευνά στο «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα» το οικογενειακό του παρελθόν, φέρνοντας σε δύσκολη θέση ακόμα και τα πιο κοντινά του πρόσωπα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Αναγνώσεις / Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Πώς ήταν η ζωή στην αρχαία Αίγυπτο; Ένας Αμερικανός αρχαιολόγος περιγράφει το 24ωρο των ανθρώπων κάθε ιδιότητας και κοινωνικής τάξης στις Θήβες της αρχαίας Αιγύπτου μέσα από ιστορίες που θα μπορούσαν να είναι αληθινές.
THE LIFO TEAM
Ανί Ερνό: «Όπως η σεξουαλική επιθυμία, έτσι και η μνήμη δεν σταματά ποτέ»

Βιβλίο / Ανί Ερνό: «Όπως η σεξουαλική επιθυμία, έτσι και η μνήμη δεν σταματά ποτέ»

Η Γαλλίδα συγγραφέας που τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας γεφυρώνει, με τη μυθιστορηματοποίηση της μνήμης, τη μεγάλη λογοτεχνία, από τον Μαρσέλ Προυστ μέχρι τον σύγχρονό μας Εντουάρ Λουί. Γεννήθηκε σαν σήμερα το 1940.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
ΕΠΕΞΕΡΓ. Παύλος Μεθενίτης «Αμανίτα μουσκάρια»

Το πίσω ράφι / Όταν μια ολόκληρη διμοιρία ανταρτών ξεκληρίστηκε από παραισθησιογόνα μανιτάρια

Στηριγμένο σε πραγματικά γεγονότα, το μυθιστόρημα «Αμανίτα μουσκάρια» του Παύλου Μεθενίτη εξερευνά το ζήτημα των ουσιών ως καταφύγιο αλλά και ως καταστροφή, και μας παρασύρει σ’ ένα ταξίδι ποτισμένο από την ελληνική πραγματικότητα, παραμονές της οικονομικής κρίσης.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Arsenale: Το πιο απρόσμενο βιβλιοπωλείο των Κυκλάδων φτιάχτηκε στην Ανάφη

Βιβλίο / Arsenale: Το πιο απρόσμενο βιβλιοπωλείο των Κυκλάδων φτιάχτηκε στην Ανάφη

Σε ένα νησί που μετρά λιγότερους από 300 μόνιμους κατοίκους, ένα παλιό καραβόσπιτο μεταμορφώθηκε σε ένα καταφύγιο πολιτισμού γεμάτο βιβλία, μουσικές και μικρούς θησαυρούς.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μαρκ Τουέιν, «Οι περιπέτειες του Χακ Φιν»

Το πίσω ράφι / Το μυθιστόρημα του Μαρκ Τουέιν που έθαψαν οι κριτικοί και το αποθέωσε ο Χέμινγουεϊ

Στις «Περιπέτειες του Χακ Φιν» ο Μαρκ Τουέιν έπλασε τον πιο ελεύθερο ήρωα της αμερικανικής λογοτεχνίας, που αρνήθηκε τους κανόνες της κοινωνίας του και ένωσε την τύχη του με έναν σκλάβο δραπέτη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ