Τα βαριά αντικείμενα της Ιστορίας

Τα βαριά αντικείμενα της Ιστορίας Facebook Twitter
Ένα μεγάλο μέρος της επικαιρότητας του 2023 (στα γεννητούρια του) είναι γεμάτο από σκηνές «κλασικής» βίας και καθεστωτικής θρασύτητας.
0

ΓΥΡΩ ΣΤΟ 2000 είχαμε την εντύπωση πως βαδίζαμε σε μια καινούργια εποχή όπου ο δεσποτισμός, οι δικτατορίες, ο κλασικός πόλεμος και ένα σωρό άλλα θα γίνονταν μουσειακά είδη.

Είχε σηκωθεί ήδη κουρνιαχτός για ένα βιβλίο που πολύ λίγοι διάβασαν (το βιβλίο του Φράνσις Φουκουγιάμα για το τέλος της Ιστορίας) και αισθάνονταν, παρ’ όλα αυτά, την έντονη ανάγκη να το απορρίπτουν και να το χλευάζουν. Αλλά και αυτοί που καταδίκαζαν μετά βδελυγμίας την ιδέα ότι η Ιστορία φτάνει στο τέλος της είχαν την αίσθηση ότι η Ιστορία έχανε σταδιακά την οξύτητα και την έντασή της.

Ακόμα και όταν ξέσπασε η φονική τρομοκρατία των ισλαμιστών και φυσικά δεν σταμάτησαν καθόλου οι πόλεμοι στο Αφγανιστάν ή σε άλλα μέρη του κόσμου, παρέμενε ζωντανή η εντύπωση πως είχαμε να κάνουμε με υπολείμματα του παρελθόντος. Το πολύ-πολύ να είχαμε την επιστροφή κάποιων αρχαϊκών απωθημένων σε έναν κόσμο που κινείται ακόρεστα προς τα εμπρός.

Δεν χρειάζεται πια να είναι κανείς παλιομοδίτης τεχνο-φοβικός ή αντιμοντέρνος για να καταλάβει ότι μετά το 2005 (συμβατικά) οι σχέσεις εξουσίας, η επιρροή, ο πυρήνας της δημόσιας και της ιδιωτικής ζωής αντιμετωπίζουν αδιανόητες προκλήσεις. Η αύξηση της πολυπλοκότητας αποκτά τον χαρακτήρα του ιλίγγου, μια διάσταση αληθινής φρενίτιδας.

Ο καινούργιος αιώνας, ο εικοστός πρώτος, έφερνε ακόμα μαζί του τη βασική φιλελεύθερη ουτοπία για το μέλλον: εικόνες τεχνολογικά απογειωμένων και όλο και πιο εργονομικών τρόπων ζωής όπου η επιστήμη, η οικονομία και το βίωμα των ανθρώπων θα εμπλουτίζονταν αμοιβαία, αφήνοντας πίσω τους τη βία και ιδίως τη «σκληρή» πολιτική. Η σκληρή πολιτική, τα σύνορα, το αίμα, τα στρατόπεδα, ανήκαν στο παρελθόν ή, έστω, σε καθυστερημένους θύλακες της ανθρωπότητας. Ήταν ζήτημα χρόνου η υπέρβασή τους.

Όλα τα προηγούμενα χρόνια, βεβαίως, ήταν επίσης ενεργή και μια σκηνή απαισιόδοξων προφητών και στοχαστών του λυκόφωτος, κύκλοι και πρόσωπα που στοιχημάτιζαν στο χειρότερο σενάριο, πιάνοντας με τη σειρά τους το νήμα παλαιότερων ενοράσεων για την κατάρρευση της Δύσης και του σύγχρονου πολιτισμού.

Αυτή όμως η σκηνή με τις μακάβριες προφητείες προερχόταν κυρίως από λόγιους και ανθρώπους της τέχνης, από φιλοσόφους ή πολιτισμικούς θεωρητικούς. Έτσι κι αλλιώς, ο κόσμος της κουλτούρας είχε εξαρχής –από τους Ρομαντικούς της εποχής της Μέρι Σέλεϊ ή του Νοβάλις– μια ιδιαίτερη έλξη προς την τερατολογία και την υπερβολή, οπότε, με αυτήν τη σκέψη, πολλοί μέσα στις «πραγματιστικές ελίτ» καθησυχάζονταν.

Όταν κυβερνάς ή βγάζεις χρήματα, δεν έχεις χρόνο για το λυκόφως των ειδώλων και παρόμοιες «τρέλες» των θεωρητικών. Και φυσικά το ευρύ κοινό, οι μάζες, δεν διάβαζαν Μποντριγιάρ, ούτε καν Ουελμπέκ ‒ ενώ οι πιο εξειδικευμένες προγνώσεις κοινωνιολόγων ή άλλων ειδικών επίσης δεν άγγιζαν τις πλειοψηφίες.

Μετά το 2008-2010, φυσικά, η κατάσταση άρχισε να αλλάζει. Ήταν η σειρά των οικονομικών κρίσεων και η αναταραχή στους κόλπους της παγκόσμιας μεσαίας τάξης που με διαφορετικούς όρους είχε αναπτυχτεί όχι μόνο στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ αλλά και στην Ανατολική Ασία και σε κάποια μέρη του Νότου.

Τότε όμως γίνονται αισθητοί και κάποιοι άλλοι τριγμοί. Είχαμε μάθει ‒και από το παράδειγμα της κατάρρευσης του υπαρκτού σοσιαλισμού‒ πως μια πιο σύνθετη και πολυεπίπεδη κοινωνία έχει ισχυρά πλεονεκτήματα απέναντι σε πιο απλές κοινωνικές δομές. Σύγχρονη δημοκρατία σήμαινε για μας μεγαλύτερη πολυπλοκότητα, σοφιστικέ διαβαθμίσεις, κοινωνία της γνώσης.

Όταν όμως μπήκαν απότομα στη ζωή των κοινωνιών οι αλγόριθμοι και οι κολοσσοί του ψηφιακού τομέα, η ευπρόσδεκτη πολυπλοκότητα άρχισε να γίνεται λιγότερο αθώα. Δεν χρειάζεται πια να είναι κανείς παλιομοδίτης τεχνο-φοβικός ή αντιμοντέρνος για να καταλάβει ότι μετά το 2005 (συμβατικά) οι σχέσεις εξουσίας, η επιρροή, ο πυρήνας της δημόσιας και της ιδιωτικής ζωής αντιμετωπίζουν αδιανόητες προκλήσεις.

Η αύξηση της πολυπλοκότητας αποκτά τον χαρακτήρα του ιλίγγου, μια διάσταση αληθινής φρενίτιδας. Ο αντικειμενικός κόσμος τρέχει πολύ γρηγορότερα από την όποια δυνατότητά μας να τον κατανοήσουμε και, όπως παραδέχονται πλέον ακόμα και οι μηχανικοί των πληροφοριακών συστημάτων, πολλές φορές ούτε οι ίδιοι καταλαβαίνουν πια πώς «λειτουργεί» αυτό ή εκείνο.

Ενώ όμως αγγίζουμε κάποιες ουρές του μέλλοντος, μας επισκέπτονται οι παλαιοί γνώριμοι: δικτατορίες, πόλεμος, σκληρή πολιτική, αίμα.

Για παράδειγμα, ένα μεγάλο μέρος της επικαιρότητας του 2023 (στα γεννητούρια του) είναι γεμάτο από σκηνές «κλασικής» βίας και καθεστωτικής θρασύτητας. Τα ερείπια των πόλεων της Ουκρανίας δεν έχουν καμιά διαφορά από σκηνές του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Νέοι στήνονται σε έναν τοίχο εκτέλεσης για εγκλήματα γνώμης ή πολιτικής απείθειας. Και από παντού ακούγονται οι «παλαιικές» λέξεις έθνος, σύνορα, κυριαρχία, εχθρός. Η Ιστορία βγάζει τη γλώσσα στους φουτουριστές, αυτούς που είτε προειδοποιούν για το τέλος του κόσμου είτε πανηγυρίζουν το ένα ή άλλο τεχνολογικό θαύμα.

Η Ιστορία επιμένει στα βαριά πράγματα πλάι στις άυλες συναλλαγές, επιμένει στις σκληρές, αιμάτινες επαφές δίπλα στις ανέπαφες αντισηψίες που πολλαπλασιάστηκαν μαζί με τους ιούς και τους φόβους μας. Μέσα στην ίδια φέτα χρόνου, μέσα στο ίδιο «παρόν», κυκλοφορούν όλοι οι χρόνοι παρελθόντος και μέλλοντος, άνθρωποι του 1960 και άτομα του 2040, το κάρβουνο από τα καμένα καυσόξυλα και η τεχνητή νοημοσύνη που «τις δίνεις, λέει, λίγες λέξεις και σου βγάζει ποίημα του Έλιοτ», τα δικαιώματα της έμβιας ζωής και οι τραμπισμοί ή μπολσοναρισμοί κάθε λογής.

Η εποχή μοιάζει να μη θέλει να πετάξει τίποτα, να μην αφήνει κάτι πίσω της παρά να ανακυκλώνει και να επαναχρησιμοποιεί υλικά από προηγούμενες δεκαετίες ή αιώνες. Και κάπως έτσι γυρεύουμε να αντισταθούμε στην πολυπλοκότητα που μας πανικοβάλλει και ήδη μας έχει προσπεράσει.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ζώντας στη δίνη των κρίσεων και στη σκιά των διαγενεακών συγκρούσεων

Οπτική Γωνία / Ζώντας στη δίνη των κρίσεων και στη σκιά των διαγενεακών συγκρούσεων

Η μετά την πανδημία περίοδος, σε συνδυασμό με τις τεχνολογικές αλλαγές και τις ψηφιακές καινοτομίες που έχουν συντελεστεί, διαμορφώνει συνθήκες που μπορεί να βαθύνουν το διαγενεακό χάσμα, για την αντιστροφή του οποίου χρειάζονται πρωτοβουλίες διαγενεακής αλληλεγγύης και αμοιβαίας υπευθυνότητας μεταξύ των διαφορετικών γενεών.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Αστικές Συγκοινωνίες: Mια αθόρυβη ιδιωτικοποίηση που προκαλεί κρότο

Ρεπορτάζ / Αστικές Συγκοινωνίες: Mια αθόρυβη ιδιωτικοποίηση που προκαλεί κρότο

Τα πρόσφατα ατυχήματα με αστικά λεωφορεία φέρνουν στο προσκήνιο το θέμα της εκχώρησης συγκοινωνιακού έργου στα ΚΤΕΛ και καταγγελίες για θεσμικές αστοχίες. Οι εμπλεκόμενες πλευρές μιλάνε στη LiFO.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Ένα ελληνο-αλβανικό ανήκειν εν τη γενέσει;

Guest Editors / Μεταξύ ελληνικότητας και αλβανικότητας 

Μια έρευνα επιβεβαιώνει ότι η αλβανική μετανάστευση στην Ελλάδα αναδιαμορφώνει ριζικά τις έννοιες της ταυτότητας και του ανήκειν, αποκαλύπτοντας τις προκλήσεις και τις προοπτικές αυτής της νέας πραγματικότητας.
ΙΛΙΡΙΝΤΑ ΜΟΥΣΑΡΑΙ
ΕΠΕΞ Ο μυστηριώδης κύριος Sweetman και η απίθανη ιστορία του σκοτεινού οξυγόνου

Περιβάλλον / Ο μυστηριώδης κύριος Sweetman και η απίθανη ιστορία του σκοτεινού οξυγόνου

Άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο για τη θαλάσσια ζωή και μπλόκαρε, έστω προσωρινά, τα σχέδια για εξορύξεις στον ανεξερεύνητο βυθό. Ο Andrew Sweetman μιλά στη LiFO για την έρευνα που έγινε απροσδόκητα viral και συγκρούστηκε με κολοσσούς, πολιτικές αποφάσεις και… το TikTok.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Ανακαλύφθηκε ο εχθρός

Ακροβατώντας / Ανακαλύφθηκε ο εχθρός

Τι σημασία έχουν τα μεγάλα σκάνδαλα, όταν η απειλή είναι μπροστά μας, όπως οι καραβιές Λίβυων και Σουδανών μεταναστών και πολιτικών προσφύγων που καταφθάνουν στη νότια Κρήτη και εισβάλλουν ανεξέλεγκτα στην πατρίδα;
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Δημήτρης Κανελλόπουλος: «Να μας αποκαλούν “εφημερίδα των συριζαίων”; Εντάξει... γελάμε»

Οπτική Γωνία / Δημήτρης Κανελλόπουλος: «Να μας αποκαλούν “εφημερίδα των συριζαίων”; Εντάξει... γελάμε»

Ο δημοσιογράφος της «Εφημερίδας των Συντακτών» και του e-tetRadio μιλά για την εφημερίδα, επιβεβαιώνοντας τις τελικές συζητήσεις με τον Δημήτρη Μελισσανίδη, για την κρίση της αριστεράς, την επιστροφή του Αλέξη Τσίπρα και το μέλλον του Τύπου.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Είμαι Ισραηλινός, κι αυτό λειτουργεί πια ως ετυμηγορία» 

Οπτική Γωνία / «Είμαι Ισραηλινός, κι αυτό λειτουργεί πια ως ετυμηγορία» 

Ο θεατρικός σκηνοθέτης Guy Ben-Aharon, που βρέθηκε πρόσφατα στην Αθήνα, γράφει στη LiFO για την απόρριψη που βιώνει τόσο στην πατρίδα του όσο και στο εξωτερικό ως Ισραηλινός που υποστηρίζει την ελευθερία της Παλαιστίνης. 
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
«Χρόνιες παθογένειες» vs ποινικών ευθυνών

Οπτική Γωνία / «ΟΠΕΚΕΠΕ: Χρόνιες παθογένειες» vs ποινικών ευθυνών

Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία έστειλε πριν από λίγο καιρό στη Βουλή τη δικογραφία για Αυγενάκη και Βορίδη, αλλά η ΝΔ δεν βλέπει ποινικές ευθύνες υπουργών στο σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ και επιμένει ότι πρόκειται για «διαχρονικές παθογένειες». 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Γιατί κανείς δεν μας προστατεύει από τον ανεξέλεγκτο θόρυβο;

Οπτική Γωνία / Γιατί δεν μας προστατεύει κανείς από τον ανεξέλεγκτο θόρυβο;

Η Κομισιόν στέλνει τη χώρα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο επειδή δεν έχει υιοθετήσει τα απαραίτητα σχέδια δράσης για την ηχορρύπανση. Τι σημαίνει αυτό για την καθημερινότητά μας; Μιλά στη LiFO ο ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ, Γεώργιος Παπανικολάου.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ένας κανονικός αφελληνισμός

Οπτική Γωνία / Ένας κανονικός αφελληνισμός

Στη θέση εκείνων των ξένων που καλλιεργούσαν μια αληθινή σχέση με την Ελλάδα, πολλαπλασιάζονται τα φιμέ τζάμια των υπερπολυτελών τζιπ, αόρατοι και αδιάφοροι μεσάζοντες, αγοραστές επαύλεων που υπενοικιάζονται ή έχουν γίνει φρούρια με μικρούς ιδιωτικούς στρατούς τραμπούκων.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Δημήτρης Νανόπουλος: «Ζούμε το τέλος του ανθρώπου και τη γέννηση ενός νέου τύπου ύπαρξης»

Οπτική Γωνία / Δημήτρης Νανόπουλος: «Ζούμε το τέλος του ανθρώπου και τη γέννηση ενός νέου τύπου ύπαρξης»

Ο διακεκριμένος ακαδημαϊκός και θεωρητικός φυσικός μιλά για την προέλευση της συνείδησης, τoν εγκέφαλο ως κβαντική μηχανή και το μέλλον του ανθρώπου ως υβριδίου τεχνολογίας και βιολογίας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Η ομοφοβία δεν είναι ιδεολογική τοποθέτηση αλλά μια μορφή βίας»

Οπτική Γωνία / «Η ομοφοβία δεν είναι ιδεολογική τοποθέτηση αλλά μια μορφή βίας»

Ένα 13χρονο παιδί δεν άντεξε την ομοφοβία και έδωσε τέλος στη ζωή του. Ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Σάββας Σαββόπουλος εξηγεί πώς μπορούν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να εντοπίσουν έγκαιρα τα σημάδια της αυτοκτονικής διάθεσης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ