«Zin, Zyian, Azadi», «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία» είναι ένα από τα συνθήματα που κυριαρχούν στις οργισμένες συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας των Ιρανών αντικαθεστωτικών και των αλληλέγγυων στην Ελλάδα και το εξωτερικό τις τελευταίες αρκετές ημέρες.
Ο θάνατος της 23χρονης Μαχσά Αμινί στις 16/10 μέσα σε αστυνομικό τμήμα της Τεχεράνης –η άτυχη, κουρδικής καταγωγής νέα συνελήφθη και κακοποιήθηκε από την περιβόητη Αστυνομία Ηθών επειδή δεν φορούσε σωστά το χιτζάμπ της– ήταν η αφορμή της λαϊκής εξέγερσης που συγκλονίζει την Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, με τις γυναίκες μπροστάρισσες και δεκάδες νεκρούς, εκατοντάδες τραυματίες και πλήθος συλλήψεις στον μέχρι τώρα απολογισμό.
Το ότι «μαντίλες φορούσαν και οι χριστιανές γιαγιάδες μας» δεν είναι μέτρο σύγκρισης. Γιατί ούτε οι μανάδες μας φορούσαν, ούτε οι αδελφές μας, ούτε οι κόρες μας φορούν. Οι καιροί που η θρησκευτικότητα ήταν κυρίαρχη αξία στις δυτικές κοινωνίες έχουν παρέλθει ανεπιστρεπτί.
Δεν είναι η μόνη εξέγερση σε μια κοινωνία που τουλάχιστον στα μεγάλα αστικά κέντρα κάνει καιρό τώρα, πίσω από τους τοίχους των σπιτιών, τις δικές της μικροεπαναστάσεις στο ντύσιμο, τα μουσικά ακούσματα, τον τρόπο ζωής – δεν πάνε ούτε δυο χρόνια από τις τελευταίες ταραχές στο Ιράν. Η σαραντάχρονη θεοκρατία δεν αντέχεται πια, όσο κι αν προσπαθούν οι μουλάδες να φανούν πιο μετριοπαθείς.
Είναι όμως η πρώτη τόσο μαζική και η πρώτη όπου οι γυναίκες είναι όχι απλώς μπροστάρισσες αλλά αφαιρούν και καίνε δημόσια τις μαντίλες τους, κόβοντας ταυτόχρονα τα μαλλιά τους σε ένδειξη πένθους.
Τα στιγμιότυπα με τις Ιρανές να χορεύουν στους δρόμους γύρω από πυρές στις οποίες έριχναν τα κατεξοχήν σύμβολα καταπίεσής τους συγκλόνισαν, παραπέμποντας στα σουτιέν που έκαιγαν δημόσια Αμερικανίδες φεμινίστριες το σωτήριον έτος 1968 – στην πραγματικότητα, κάποιοι στηθόδεσμοι απλώς κατέληξαν μαζί με κραγιόν, ψηλοτάκουνα και σφουγγαρίστρες σε ένα καλάθι επονομαζόμενο και «Freedom Τrash Can» σε συγκέντρωση κατά του διαγωνισμού ομορφιάς Miss America στο Νιου Τζέρζι, όμως το νόημα δεν αλλάζει. Και δεν θυμάμαι να υπήρχαν, ούτε τότε ούτε αργότερα, ενστάσεις μέσα στα κινήματα ότι «ναι, καλά κάνουν και πετάνε τα σουτιέν τους, αλλά εμείς δεν θα πάρουμε θέση επειδή άλλες γυναίκες μπορεί να θέλουν να τα φοράνε» ή ότι πρόκειται για ξένο «δάκτυλο» που αποσκοπούσε στην αποσταθεροποίηση του «ελεύθερου κόσμου».
Οι περισσότερες Ιρανές, σε όσες φωτογραφίες και βίντεο διέρρευσαν από το Ιράν, αλλά και εκείνες που εξόριστες διαδηλώνουν σε άλλες χώρες είναι ακάλυπτες και το γλεντάνε. Στις συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας που γίνονται στην Αθήνα καμία Ιρανή δεν είδα με χιτζάμπ. Αλλά ακόμα κι αν κάποιες φορούν, η απαλλαγή από τη μαντίλα και όλο τον ασφυκτικό ενδυματολογικό κώδικα που τους έχει επιβληθεί είναι μια θεμελιώδης διεκδίκηση. Στις αφίσες και τα σκίτσα που πλαισιώνουν την εξέγερση βλέπεις ακάλυπτες, κατά κανόνα, γυναίκες να «εξευτελίζουν» ρασοφόρους Αγιατολάχ.
Το δικαίωμα στην επιλογή, σε μια επιλογή εθελούσια βεβαίως και όχι επιβεβλημένη έως εκβιασμένη από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον, όπως συχνά συμβαίνει όχι μόνο στις αυστηρά μουσουλμανικές χώρες αλλά και στις μουσουλμανικές κοινότητες της Δύσης, είναι φυσικά σεβαστό, αλλά έρχεται, νομίζω, δεύτερο σε αυτήν τη φάση. Ναι, υπάρχουν και Ιρανές που λένε ότι ο αγώνας δεν είναι «ενάντια στο χιτζάμπ» αλλά «ενάντια στην ισλαμική δημοκρατία», είναι όμως αμφίβολο κατά πόσο αυτό είναι η κυρίαρχη άποψη.
Σε έρευνα που διεξήγαγε το 2020 το ίδρυμα Gamaan, σχεδόν έξι στους δέκα Ιρανούς φέρονται να απορρίπτουν εντελώς το χιτζάμπ, η υποχρεωτικότητα του οποίου ταυτίζεται άλλωστε με το σκληροπυρηνικό Ισλάμ. Σε κάθε περίπτωση, αυτήν τη στιγμή προέχουν ξεκάθαρα η απελευθέρωση και η αυτοδιάθεση του γυναικείου σώματος και μαζί φυσικά η έμφυλη ισότητα και ισονομία.
@thedaaal Please share this videos and be the sound of Iran. Meanwhile the president of Iran is in United States for United nation and he’s denying everything. #mahsaamini #mahsa_amini #iran #justiceforiran #justice #war #civilian #Iran #iran🇮🇷 #sharethis #viral #viralvideo #fyp #fypシ #fypシ゚viral #iraniangirl #iranianprotests2022 #protest #dictatoship #fightingfreedom #womenpower #power ♬ original sound - em🤍
Κι όμως, ακούστηκαν φωνές ακόμα και μέσα στην ευρύτερη αριστερά ότι αφενός την εξέγερση υποκινούν ξένα κέντρα, ώστε να πληγεί το κακό μεν πλην όμως «αντιιμπεριαλιστικό» ιρανικό καθεστώς και να χάσει έναν ακόμα σύμμαχο η (προφανώς επίσης αντιιμπεριαλιστική) Ρωσία του Πούτιν, αφετέρου η υιοθέτηση της καμένης μαντίλας ως «λαβάρου» είναι ισλαμοφοβικό και ξενοφοβικό triggering. Εξού και τα καθυστερημένα αντανακλαστικά και οι «ίσες αποστάσεις» στο θέμα της μαντίλας ακόμα και από μερίδα του φεμινιστικού κινήματος.
Υπόψη κιόλας ότι δεν είχε υπάρξει μέχρι τώρα καμία άλλη κινητοποίηση κατά του ιρανικού καθεστώτος ή του ακόμα σκληρότερου σαουδαραβικού (που τυχαίνει και «στρατηγικός μας εταίρος» στο ενεργειακό), μολονότι οι παραβιάσεις των γυναικείων, των ΛΟΑΤΚΙ και γενικότερα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν είναι καθόλου καινούργιο φαινόμενο (ας σημειωθεί ότι το καθεστώς επιτρέπει, δηλαδή υποχρεώνει στη φυλομετάβαση σε ΛΟΑΤΚΙ άτομα γιατί δεν νοείται να είσαι κάτι έξω από το έμφυλο δίπολο, διαφορετικά η τιμωρία φτάνει μέχρι τον απαγχονισμό).
Δεν είναι εντελώς αβάσιμες αυτές οι αιτιάσεις. Ήδη η συντήρηση, από το ακραίο κέντρο έως την άκρα δεξιά, επιχειρεί να «καπελώσει» την ιρανική εξέγερση έτσι ώστε να δικαιώσουν τον ρατσισμό, την ξενοφοβία και τη μισανθρωπία που ξερνούν με κάθε ευκαιρία απέναντι σε μετανάστες και πρόσφυγες: «Ορίστε τι λένε οι υπερασπιστές της μαντίλας και του Ισλάμ προοδευτικούληδες που θέλουν να κάνουν Ιράν την Ελλάδα», «να γιατί χρειάζεται το τείχος στον Έβρο», τέτοια. Είναι πάνω-κάτω οι ίδιοι που καταγγέλλουν λυσσωδώς το σίριαλ «Γλυκάνισος» (ΣΚΑΪ) επειδή προσεγγίζει κάπως ανθρώπινα το προσφυγικό.
Επαναλαμβάνω, όμως, ότι το καταρχάς ζητούμενο τώρα δεν είναι να «κρατήσουμε το ίσο» αλλά να σταθούμε αλληλέγγυοι/-ες στις εξεγερμένες που θέλουν να βλέπει ο ήλιος το πρόσωπό τους ολόκληρο, όχι στις «γυναίκες του Ιράν» γενικά κι αόριστα – γιατί και εκείνες που στηρίζουν το καθεστώς, ντύνονται σαν καλόγριες και στελεχώνουν την Αστυνομία Ηθών και τις υπηρεσίες ασφαλείας «γυναίκες του Ιράν» είναι.
Δεν είμαι γυναίκα, Ιρανή ή μουσουλμάνα, ούτε φυσικά κατέχω όλες τις σωστές απαντήσεις. Η πραγματικότητα μάς κάνει συχνά να προβληματιζόμαστε, να ξανασκεφτόμαστε ή να αναθεωρούμε, όσους/-ες τουλάχιστον δεν φοράμε παρωπίδες. Ιδού, όμως, μερικές ακόμα αφορμές για γόνιμους προβληματισμούς:
• Το κάλυμμα της κεφαλής προϋπήρχε του Μωάμεθ στη Μέση Ανατολή και όχι μόνο, είχε δε πρακτική κυρίως χρησιμότητα (προστασία από ήλιο, άνεμο, άμμο αλλά και από σεξουαλικές παρενοχλήσεις, βιασμούς και απαγωγές από ομόφυλους άνδρες ή επιδρομείς). Αντίθετα με τη Βίβλο («Προς Κορινθίους» Α'), το Κοράνι δεν συστήνει κάπου συγκεκριμένα τη χρήση της μαντίλας, η υποχρεωτική της χρήση επιβλήθηκε αφότου επικράτησε η νέα θρησκεία με άλλοθι κάποια υποτιθέμενη χαντίθ (προφορική ιερή παράδοση) προς «θωράκιση», ουσιαστικά, της πατριαρχίας.
• Ωστόσο, το ότι «μαντίλες φορούσαν και οι χριστιανές γιαγιάδες μας» δεν είναι μέτρο σύγκρισης. Γιατί ούτε οι μανάδες μας φορούσαν, ούτε οι αδελφές μας, ούτε οι κόρες μας φορούν. Οι καιροί που η θρησκευτικότητα ήταν κυρίαρχη αξία στις δυτικές κοινωνίες έχουν παρέλθει ανεπιστρεπτί.
• Λέγεται επίσης συχνά ότι «δεν δικαιούμαστε εμείς να υποδείξουμε ή να επιβάλουμε σε άλλους λαούς και παραδόσεις ποιο είναι το σωστό». Την επιβολή δεν τη συζητάμε, συνήθως άλλωστε οδηγεί σε αντίθετα αποτελέσματα (κινήματα υπέρ της μαντίλας ως ταυτοτικό στοιχείο και στις χώρες του Μαγκρέμπ την περίοδο της αποικιοκρατίας και στο Ιράν επί Σάχη και στη Γαλλία, όταν ο Μακρόν την απαγόρευσε σε δημόσιους χώρους). Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι οφείλουμε να αποσιωπήσουμε τη δική μας ιστορική εμπειρία ή να σχετικοποιήσουμε την έννοια του ανθρώπινου δικαιώματος – άλλωστε κανένα δικαίωμα δεν χαρίστηκε ούτε στην «πεφωτισμένη» Δύση, όλα κατακτήθηκαν με σκληρούς αγώνες. Αλλιώς καταλήγουμε, φοβάμαι, σε έναν αντεστραμμένο οριενταλισμό.
• Ναι, ισχύει ότι δεν βρίσκεται όλος ο πλανήτης στην ίδια ιστορική φάση, ούτε έχει την ίδια ιστορική εμπειρία. Ζούμε, όμως, σε μια παγκοσμιοποιημένη νεωτερικότητα και κάποια πανανθρώπινα δικαιώματα δεν γίνεται να περιμένουν «να ωριμάσουν οι συνθήκες», είτε μιλάμε για τα γυναικεία, είτε για τα ΛΟΑΤΚΙ, είτε για τα εργασιακά, είτε για τα δικαιώματα του παιδιού και πάει λέγοντας. Το ότι δεν μπορούν να εφαρμοστούν όλα παντού με τον ίδιο τρόπο είναι κάτι άλλο.
• Όπως στη Δύση βλέπουμε σήμερα γκέι, λεσβίες, μαύρους και άλλους εκπροσώπους μη προνομιούχων κοινωνικών ομάδων να ασπάζονται τις αξίες της alt-right, έτσι και στην Ανατολή υπάρχουν αντίστοιχα υπερασπιστές των «παραδοσιακών αξιών» με προοδευτικό προσωπείο.
• Το ότι ένα δικαίωμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί επιλεκτικά (και εν πολλοίς υποκριτικά) ως πρόφαση επέμβασης στα εσωτερικά μιας άλλης χώρας από τρίτους δεν αναιρεί την αξία του δικαιώματος καθαυτό. «Ο στιγματισμός του δικαιωματισμού υπονομεύει ακριβώς το στοιχείο που βρίσκεται στην καρδιά της νεωτερικότητας… η χειραφέτηση και η αυτονομία του ανθρώπου είναι πάντα ένα ρίσκο που όμως αξίζει να το πάρουμε», όπως γράφει και ο Γιάννης Μπαλαμπανίδης στο πρόσφατο δοκίμιό του «Οι ιδέες της προόδου και της συντήρησης».
