Γιατί η «Υπόσχεση» άξιζε το Booker του 2021

Γκάλγκουτ Facebook Twitter
Ο Γκάλγκουτ ξέρει να λαξεύει μοναδικά τις λέξεις σε κάθε του φράση, ακόμα και στον τρόπο που παροτρύνει τους αναγνώστες.
0

H άγνωστη, απέραντη νοτιοαφρικανική χώρα, το «τελευταίο φυλάκιο αυτής της ηπείρου», επανέρχεται δυναμικά στο προσκήνιο, καθώς, εκτός από τη βράβευση του Νοτιοαφρικανού Ντέιμον Γκάλγκουτ με το Booker του 2021 για την Υπόσχεση (κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά από τις εκδόσεις Διόπτρα σε μετάφραση Κλαίρης Παπαμιχαήλ), το τελευταίο Νόμπελ Λογοτεχνίας απονεμήθηκε στον Αμπντουλραζάκ Γκούρνα από την Τανζανία και κατόπιν το γαλλικό Γκονκούρ στον Σενεγαλέζο Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ, ενώ η Ναντίν Γκόρντιμερ και ο Τζ. Μ. Κουτσί αμφότεροι έχουν κερδίσει Booker ‒ ο δεύτερος, μάλιστα, δύο φορές.

Ο Γκάλγκουτ, λοιπόν, κάνει δυναμική είσοδο στο διεθνές λογοτεχνικό στερέωμα, αποσπώντας όχι μόνο αυτό το σημαντικό λογοτεχνικό βραβείο αλλά και θερμές κριτικές: οι «Times» χαρακτήρισαν την Υπόσχεση ως βιβλίο της χρονιάς, το TLS μίλησε για μια «επιβλητική γλώσσα» και η «Guardian» επισήμανε τις μοντερνιστικές αρετές του.

Το πολιτικό στίγμα μιας χώρας αλλά και μιας οικογένειας που βίωσε το πέρασμα από το απαρχάιντ, τις μαζικές εξοντώσεις των μαύρων και την υποχρεωτική στράτευση στην άνοδο του Μαντέλα αλλά και στις αδικαίωτες υποσχέσεις είναι εξίσου έντονο με τις σχεδόν αναπόφευκτες ψυχολογικές μεταπτώσεις των ηρώων σε ένα τόσο επιβαρυμένο από αίμα περιβάλλον.

Αναμφίβολα το φιλόδοξο εγχείρημα του Γκάλγκουτ να συνομιλήσει με τον Φόκνερ, στήνοντας μια επιβλητική σάγκα στην καρδιά της νοτιοαφρικανικής χώρας και αποκαλύπτοντας τις μελανές της όψεις και τους δραματικούς της κόσμους, δεν μένει χωρίς καρπούς.

Όλα συμβαίνουν με τον τρόπο του Φόκνερ, με σημείο αναφοράς ένα σπίτι, το οποίο η Εβραία μητέρα της οικογένειας Σουάρτ, Ρέιτσελ, έβαλε, λίγο πριν πεθάνει, τον άνδρα της να της υποσχεθεί ότι θα το δώσει στην πιστή τους μαύρη υπηρέτρια Σαλομέ, μια υπόσχεση που δίχασε για πάντα την οικογένεια και έμεινε σαν ανοιχτή εκκρεμότητα στις μονίμως τραυματισμένες ψυχές των μελών της. Το πολιτικό στίγμα μιας χώρας αλλά και μιας οικογένειας που βίωσε το πέρασμα από το απαρχάιντ, τις μαζικές εξοντώσεις των μαύρων και την υποχρεωτική στράτευση στην άνοδο του Μαντέλα αλλά και στις αδικαίωτες υποσχέσεις είναι εξίσου έντονο με τις σχεδόν αναπόφευκτες ψυχολογικές μεταπτώσεις των ηρώων σε ένα τόσο επιβαρυμένο από αίμα περιβάλλον.

Είναι κωμικοτραγικό, για παράδειγμα, να συνειδητοποιεί κανείς, διαβάζοντας τις σελίδες του, ότι για τους Νοτιοαφρικανούς διασκέδαση ήταν η οικογενειακή επίσκεψη στο πάρκο με τα φίδια, όπου φυσικά πολλοί πέθαιναν από τα δηλητηριώδη δαγκώματα, ή οι πειραματισμοί με διαφορετικά είδη όπλων. Η βία φαίνεται να διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην καθημερινότητά τους και ο Γκάλγκουτ, ως γνήσιος Νοτιοαφρικανός, προσπαθεί να την αντισταθμίσει με το χιούμορ.

Με αντίστοιχο τρόπο, δεν είναι να απορείς που όλα τα μέλη της οικογένειας Σουάρτ αντιμετωπίζουν τα δικά τους ψυχικά αδιέξοδα, τα οποία υπερβαίνουν τους οικογενειακούς θανάτους. Η μικρή λεσβία κόρη Αμόρ που συνειδητοποιεί το κάρμα της από την ώρα που υποπτεύεται αμυδρά τις ομοφυλοφιλικές σεξουαλικές προτιμήσεις της κατά τα άλλα μισητής και σκληρής θείας της Τάνι Μαρίνα υποφέρει από ψυχολογικές μεταπτώσεις που την κάνουν να αλλάζει πόλεις και συμπεριφορές, ενώ ο αδελφός της Άντον δεν θα καταφέρει ποτέ να ξεφύγει από τον φαύλο κύκλο της κατάθλιψης, την ανάμνηση ενός φόνου και του όπλου που κρατούσε κατά τη διάρκεια των εξεγέρσεων των μαύρων τη δεκαετία του ’80.

Ανάμεσά τους η επίσης καταραμένη, ειδικά αναφορικά με τις ατυχείς επιλογές στην προσωπική και ερωτική της ζωή, αδελφή τους Άστριντ και ο αλκοολικός πατέρας, του οποίου η μοίρα είναι αντίστοιχη με αυτήν της άρρωστης μητέρας, Χέρμαν Αλμπέρτους Σουάρτ, κατά κόσμον Μάνι, συμπληρώνουν τις μελανές ψηφίδες ενός μονίμως ημιτελούς παζλ.

ΥΠΟΣΧΕΣΗ
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Damon Galgut, Η υπόσχεση, Μτφρ.: Κλαίρη Παπαμιχαήλ, Εκδόσεις Διόπτρα, Σελ.: 344

Όλοι αυτοί, και πάλι θυμίζοντας Φώκνερ, ως τραγικοί φορείς ενός αόρατου κάρμα που αποδίδεται σε μια μοιραία υπόσχεση, παρότι διχασμένοι, φαίνεται να ακολουθούν μια κοινή οικογενειακή πορεία, χωρίς να παύουν να είναι αμιγώς Νοτιοαφρικανοί στις αντιδράσεις τους: στις κηδείες, οι οποίες δεσπόζουν και στα τέσσερα κεφάλαια στα οποία χωρίζεται το βιβλίο, αστειεύονται σχεδόν χωρίς ενοχές, ενίοτε το σκάνε κιόλας για να φλερτάρουν, ενώ αυτοσαρκάζονται με έναν τρόπο που στα μάτια των Ευρωπαίων αναγνωστών φαντάζει σχεδόν άκομψος.

Όμως αυτό το παράδοξο χιούμορ που ακροβατεί μεταξύ της διονυσιακής, μπουφόνικης φάρσας και της λεπτής ειρωνείας είναι που αντισταθμίζει την τραγωδία μιας οικογένειας και μιας χώρας και χαρίζει έναν προσωπικό τόνο στο άκρως ευρηματικό βιβλίο του Γκάλγκουτ.

Η πρωτοτυπία του δεν έγκειται, ωστόσο, μόνο στην ικανότητα εξισορρόπησης των αντιθέτων, ούτε στη σκηνοθετική ικανότητα του συγγραφέα, ούτε καν στον τρόπο που ο παντεπόπτης τριτοπρόσωπος αφηγητής παρεμβαίνει ειρωνικά στην αφήγηση, προτρέποντας ή αποτρέποντας τον αναγνώστη και άλλοτε αναλαμβάνοντας τον ρόλο ενός χαρακτήρα, ακριβώς όπως η κάμερα του Φελίνι, τον οποίο επικαλείται στην προμετωπίδα του βιβλίου ο Γκάλγκουτ. Η ευρηματικότητά του διαπιστώνεται στους άπειρους αφηγηματικούς τρόπους που εφευρίσκει αλλά και στην άμεση σύνδεση της ζωντανής προφορικής αφήγησης με τις πιο πρωτότυπες ποιητικές μεταφορές.

Αν και έμπειρος θεατρικός συγγραφέας ο ίδιος, που ξέρει να σκηνοθετεί το υλικό του, δείχνει να μην ξεχνάει ποτέ ότι γράφει ένα αμιγώς λογοτεχνικό έργο που στόχο έχει να αναφερθεί άμεσα στα πιο καθολικά υπαρξιακά ζητήματα αλλά και ότι καταθέτει ένα βιβλίο που θα βγάλει τη χώρα του εκτός συνόρων και θα καταστεί συμπαντικό και διαχρονικό.

Κυρίως όμως ο Γκάλγκουτ ξέρει να λαξεύει μοναδικά τις λέξεις σε κάθε του φράση, ακόμα και στον τρόπο που παροτρύνει τους αναγνώστες: «Δείτε τις λέξεις να πετάνε, να περνούν την πόρτα του δωματίου, να βγαίνουν στον διάδρομο, έξω από το παράθυρο. Παρακολουθήστε τες να υψώνονται πάνω από την πόλη, να φτερουγίζουν στη φάρμα σαν μικρό σμήνος σε σχήμα ψαλμού, αναζητώντας τη γυναίκα στην οποία απαγγέλλονται. Κάνουν τον γύρο του λόφου και βουτάνε στην πελούζα, μπαίνουν στο σπίτι από την πίσω πόρτα και περνάνε με ξυλοπόδαρα από την κουζίνα, σαν αλλαγή στο φως». Σέβεται την απτή, ενσαρκωμένη, θαρρείς, διάστασή τους, καθώς τις ανυψώνει στο επίπεδο της ποίησης, τις επεξεργάζεται σαν χειριστής μιας καλοδουλεμένης εκφραστικής μηχανής ή τις απελευθερώνει, αφήνοντας τες να βγαίνουν από το στόμα των ηρώων.

Και αυτοί με τη σειρά τους κάνουν ό,τι μπορούν για να μας θυμίζουν τους ανθρωπότυπους που συναντάμε σε τέτοιες πολεμικές κοινωνίες, όπως η ευαίσθητη και ανασφαλή Αμόρ, η οποία αυτοπαγιδεύτηκε σε ένα αυτοκαταστροφικό περιβάλλον από το οποίο απουσιάζει η αγάπη, η ελευθεριακή αδελφή της Άστριντ, που δεν κατάφερε να ενσωματωθεί στις αυστηρές κοινωνικές νόρμες, ο αλλόκοτα εσωστρεφής Άντον που δεν κατάφερε να ξεπεράσει τους δικούς του εσωτερικούς εφιάλτες και ο καταραμένος πατέρας Μάνι, του οποίου η καταβύθισή του στον κόσμο των περιστασιακών ερώτων και του αλκοόλ δεν τον απάλλαξε από τους προσωπικούς του δαίμονες. Η μόνη που φαίνεται να διατηρεί καθαρή τη συνείδησή της μέχρι τον θάνατό της είναι η μαύρη υπηρέτρια Σαλομέ.

«Η επιβίωση δεν είναι διδακτική, απλώς ταπεινωτική», γράφει ο Γκάλγκουτ σε ένα κρεσέντο αλήθειας, όπως και η μόνιμη υπαρξιακή αυταπάτη ότι θα υπάρξει δικαίωση για τους πάσχοντες μετά θάνατον. «Μη νομίζεις ότι υπάρχει μια τάξη, νομίζεις πως οι πράξεις σου έχουν σημασία, ότι θα ζυγιαστούν και θα κριθούν σε κάποιο τελικό ξεκαθάρισμα λογαριασμών», γράφει σε μία από τις οδυνηρά αληθινές στιγμές του βιβλίου.

Αλλά καμία λύτρωση δεν επέρχεται στις σελίδες παρά η δραματική κορύφωση ότι «για τον καθένα μας ο θάνατος είναι η τελευταία μέρα». Αλλά υπάρχει τρόπος για παρηγοριά και αυτή είναι η λογοτεχνία, γιατί διαφορετικά «όλη η ανθρώπινη ζωή μοιάζει με χορτάρι πάνω στη γη». Τουλάχιστον ο συγγραφέας το κοιτάει από ψηλά.

AΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια, στοιχεία που ποτέ άλλοτε δεν είχαμε τόσο πολύ ανάγκη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Βιβλίο / I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Η θεωρητικός, εικαστικός, κριτικός, συγγραφέας και εκδότρια Κρις Κράους μπορεί να μην άλλαξε τα δεδομένα στον αγγλόφωνο κόσμο εκδίδοντας τα βιβλία των Γάλλων θεωρητικών αλλά προκάλεσε άπειρες συζητήσεις με το πρωτότυπο φεμινιστικό βιβλίο της.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Βιβλίο / Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Ένα τολμηρό καλλιτεχνικό project έγινε η αφορμή για να κάνει ο εικαστικός René Habermacher ένα ταξίδι στη θάλασσα με πλήρωμα έξι ναύτες κι έναν καπετάνιο, απαθανατίζοντας μια σουρεαλιστική εμπειρία που κατέληξε σε ναυάγιο. Το βιβλίο «The Pleasure Principle» καταγράφει αυτό το ταξίδι μέσα από φωτογραφίες του René, κείμενα και εικαστικά έργα, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση.
M. HULOT
Νίκος Μάντης «Το χιόνι του καλοκαιριού»

Το πίσω ράφι / Για τις απουσίες που μας κάνουν αργούς στα αισθήματα

Καλοκαίρι στην Πελοπόννησο, στη σκιά της δεκαετίας του ’80: ένα πληγωμένο παιδί, μια μητέρα που επιστρέφει αλλαγμένη και μυστικά που βαραίνουν τη σιωπή των ενηλίκων - αυτά ξετυλίγει ο Νίκος Α. Μαντής στο πρώτο του μυθιστόρημα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ