Το μαύρο χιόνι του Τρακλ Facebook Twitter
ΤΟ ΔΥΝΑΤΟΤΕΡΟ ΠΙΟΤΟ: Η επιτακτική ανάγκη να επιτύχει τη μέθη σε οποιαδήποτε μορφή ήταν πιο σημαντική γι' αυτόν από τις ιδιαίτερες επενέργειες που συνδέονται με τις επιμέρους ουσίες.

Μια άγρια καρδιά που έγινε άσπρη: Ο Γκέοργκ Τρακλ και η κοκαΐνη

0

 

Δεν γνώριζε κατά πόσο η συμπεριφορά του ήταν ασυνήθιστη, δεν έπινε αλλά έπαιρνε μεγάλες ποσότητες κοκαΐνης.

Η παρατήρηση αυτή προέρχεται από τον ιατρικό φάκελο του Georg Trakl και αποτελεί μέρος μιας σύντομης έκθεσης για τις κινήσεις και τη συμπεριφορά του ποιητή ένα μήνα  πριν την εισαγωγή του σε ψυχιατρικό νοσοκομείο της Κρακοβίας στις αρχές Οκτωβρίου 1914. Μόλις έξι εβδομάδες νωρίτερα, στα τέλη Αυγούστου, ο 27χρονος Trakl είχε πραγματοποιήσει το σιδηροδρομικό ταξίδι των 1000 χιλιομέτρων από το Ίνσμπρουκ, στο δυτικό άκρο της αυτοκρατορίας των Αψβούργων, όπου επρόκειτο να τοποθετηθεί ως στρατιωτικός φαρμακοποιός. Η εμπειρία του στο μέτωπο ήταν σύντομη αλλά τραυματική. Κατά τη διάρκεια της μάχης του Γκρόντεκ-Ράβα Ρούσκα στις 8-11 Σεπτεμβρίου, του ανατέθηκε η αποκλειστική φροντίδα ενενήντα βαριά τραυματισμένων στρατιωτών που είχαν καταφύγει σε έναν αχυρώνα, μια αποστολή για την οποία δεν είχε ούτε την εκπαίδευση ούτε τον εξοπλισμό. Όπως αφηγήθηκε αργότερα από το κρεβάτι του νοσοκομείου στην Κρακοβία στον φίλο του και εκδότη του Ludwig von Ficker, όταν ένας από τους τραυματίες έβαλε τέλος στα βάσανά του αυτοπυροβολούμενος στο κεφάλι, ο Trakl βγήκε έξω για να βρεθεί αντιμέτωπος με το θέαμα των ντόπιων αγροτών που κρέμονταν απαγχονισμένοι από τα δέντρα. Ένα βράδυ κατά τη διάρκεια της υποχώρησης των ηττημένων αυστροουγγρικών δυνάμεων προς τα δυτικά, ανήγγειλε και τη δική του πρόθεση να αυτοπυροβοληθεί, αλλά αφοπλίστηκε βιαίως από τους συντρόφους του. Ακολούθησε η μεταγωγή του στις 6 Οκτωβρίου  στο νοσοκομείο όπου και πέθανε στις 3 Νοεμβρίου. Ο ιατρικός του φάκελος αναφέρει ως αιτία θανάτου, την εξής: "Suicid durch Cocainintoxication!". Έτσι, με θαυμαστικό.


 

Το μαύρο χιόνι του Τρακλ Facebook Twitter
Aυστριακά στρατεύματα προελαύνουν στα Καρπάθια, γύρω στα τέλη του 1914, υποχωρώντας προς τα δυτικά μετά την ήττα τους στη μάχη της Γαλικίας.

Aν δεχτούμε ότι οι εικόνες του λευκού χιονιού συμβολίζουν συγκεκαλυμένα την κοκαΐνη στα ποιήματα του Trakl, τότε και ορισμένες εικόνες της ποίησής του μοιάζουν ξεκάθαρα με προμηνύματα της μοίρας του ίδιου του ποιητή. 

Όταν η είδηση του θανάτου του Trakl στο ρωσικό μέτωπο έφθασε στη Βιέννη, ο γνωστός διανοούμενος Karl Kraus αντέδρασε υποστηρίζοντας ότι ο ποιητής "δεν ήταν καθόλου θύμα του πολέμου. Μου ήταν πάντα αδιανόητο ότι μπορούσε να ζήσει. Η παραφροσύνη του πάλευε με θεϊκά πράγματα". Υπό το πρίσμα όσων γνωρίζουμε σήμερα για τους τελευταίους μήνες του Trakl, είναι δίκαιο να συμπεράνουμε ότι ο Kraus είχε υποτιμήσει τον ρόλο που διαδραμάτισε ο πόλεμος στον θάνατό του: υπάρχουν πράγματι αδιάσειστοι λόγοι για να τον συγκαταλέξουμε στα πολλά θύματά του. Ωστόσο, η εκτίμηση του Kraus στρέφει την προσοχή στη σημασία άλλων παραγόντων που έκαναν τη διατήρηση του Trakl στη ζωή τόσο εύθραυστη, πολύ πριν το τελευταίο τραγικό επεισόδιο. Η φάση στο μέτωπο δεν αποτελεί ούτε την καταστροφή της αθωότητας ούτε την προδοσία μιας αφελούς πίστης, αλλά μάλλον την επιδείνωση μιας υφιστάμενης ευπάθειας. Πώς πρέπει, λοιπόν, να ερμηνεύσουμε τον ισχυρισμό του Kraus ότι η "παραφροσύνη του Trakl πάλεψε με θεϊκά πράγματα"; Πρώτα απ' όλα, οι αναγνώστες του ποιητή είναι πιθανό να συνδέσουν αυτή τη δήλωση με τους σκοτεινούς, εξαίρετους, συχνά αινιγματικούς στίχους του, που κάποτε χαρακτηρίστηκαν από τον Ludwig Wittgenstein "όμορφοι αλλά ακατανόητοι" συμπληρώνοντας ότι διαθέτουν "τον τόνο της αληθινής ιδιοφυΐας". Ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε ξαφνιάστηκε επίσης από την απόκοσμη ποιότητά του, συγκρίνοντας την πράξη της ανάγνωσης της δεύτερης δημοσιευμένης συλλογής του νεότερου συμπατριώτη του «Ο Σεβαστιανός στο όνειρο» (1915) με το να "συνθλίβεται κανείς πάνω σε τζάμι: γιατί η ποιήση του Trakl είναι σαν είδωλο στο καθρέφτη ―αδιαπέραστη σαν την επιφάνεια του καθρέφτη".

d
H αδελφή του, Γκρέτε. Θεωρείται πιθανό ότι ο Τρακλ είχε σεξουαλική σχέση μαζί της. Η Γκρέτε αυτοκτόνησε το 1917, σε ηλικία 26 ετών

Ωστόσο, σε αντίθεση με τον Wittgenstein και τον Rilke, ο Kraus γνώριζε προσωπικά τον Trakl, έχοντας μάλιστα κάνει μαζί του διακοπές για δέκα ημέρες στη Βενετία τον Αύγουστο του 1913, και όταν εξέφραζε την έκπληξή του για την ικανότητα του ποιητή αν μπορεί "να ζήσει έστω λίγο", μάλλον δεν σκεφτόταν τόσο την ποίησή του όσο την προσωπικότητά του. Πολλές πτυχές της βιογραφίας του Trakl παραπέμπουν σε μια χρόνια δυσπροσαρμογή. Αυτό φαίνεται στην αδυναμία του να διατηρήσει μια κανονική δουλειά, στην ενίοτε εκκεντρική συμπεριφορά του, στην τάση του για υπερανάλυση και μελαγχολία, στη συχνή ταύτισή του με αξιοθρήνητες μορφές (όπως το διασημότερο αγρίμι της Γερμανίας Kaspar Hauser), στον ύποπτα στενό δεσμό του με τη μικρότερη αδελφή του Grete και, τέλος, στην κατάχρηση ναρκωτικών και αλκοόλ. Η προτίμηση του Trakl στα "σκοτεινά δηλητήρια", όπως θα τα αποκαλούσε σε αρκετά όψιμα ποιήματα, ενσάρκωνε μια αυτοκαταστροφική τάση που σίγουρα έκανε περισσότερο από οτιδήποτε άλλο την επίγεια ύπαρξή του τόσο επισφαλή. "Ένας βαρύς πότης και τοξικομανής" είναι ο χαρακτηρισμός που του αποδίδει ο Φίκερ, ένας άνθρωπος που σε καμία περίπτωση δεν είναι επιρρεπής σε φτηνούς εντυπωσιασμούς, πόσο μάλλον σε θέματα που αφορούν τον λαμπρό προστατευόμενό του. Από την οπτική γωνία της ευρύτερης βιογραφίας του Trakl, η υπερβολική δόση κοκαΐνης που τον σκότωσε εμφανίζεται ως η κορυφαία πράξη μιας αδιάκοπης διαδικασίας αυτοδηλητηρίασης που δέσποζε ζοφερά πάνω στη σύντομη  ζωή του.

Το μαύρο χιόνι του Τρακλ Facebook Twitter
Ο Τρακλ με τη στρατιωτική στολή του υπολοχαγού, 1914
Το μαύρο χιόνι του Τρακλ Facebook Twitter
Η έκδοση του «Ο Σεβαστιανός στο όνειρο»

Τα ντοκουμέντα που αποδεικνύουν τη χρήση κοκαΐνης από τον Trakl περιορίζονται στις σημειώσεις του ιατρικού του φακέλου και, συνεπώς, στην περίοδο των δέκα εβδομάδων της ενεργού στρατιωτικής του θητείας στη Γαλικία και της νοσηλείας του στο νοσοκομείο της Κρακοβίας. Είναι πιθανό, ωστόσο, ότι είχε τουλάχιστον δοκιμάσει κοκαΐνη στο παρελθόν, καθώς αυτή ήταν σε κοινή φαρμακευτική χρήση τα χρόνια πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η εύκολη πρόσβαση σε όλο το φάσμα των διαθέσιμων φαρμακευτικών προϊόντων ήταν ένα από τα πολλά πλεονεκτήματα που παρουσίαζε η απόφαση του Trakl να ακολουθήσει τη φαρμακευτική ως μια αξιοσέβαστη και επικερδή καριέρα που θα συμπλήρωνε τις λογοτεχνικές του προσπάθειες. Έκανε τα πρώτα του βήματα σε αυτή την πορεία αμέσως μετά την αποφοίτησή του από το σχολείο το φθινόπωρο του 1905, ξεκινώντας με μια τριετή μαθητεία σε ένα τοπικό φαρμακείο στη γενέτειρά του, το Σάλτσμπουργκ, την οποία ακολούθησαν δύο χρόνια σπουδών φαρμακευτικής στην αυτοκρατορική πρωτεύουσα, τη Βιέννη. Οι επιστολές του Trakl μαρτυρούν ότι οι δύο τοξικές ουσίες που προτιμούσε κατά τα προπολεμικά χρόνια ήταν το αλκοόλ και το Veronal (το πρώτο βαρβιτουρικό που κυκλοφόρησε στην αγορά για ιατρικούς σκοπούς), αλλά είναι γνωστό ότι χρησιμοποιούσε ένα ευρύ φάσμα ουσιών και είναι σαφές ότι η επιτακτική ανάγκη να επιτύχει τη μέθη σε οποιαδήποτε μορφή ήταν πιο σημαντική γι' αυτόν από τις ιδιαίτερες επενέργειες που συνδέονται με τις επιμέρους ουσίες.

Η άμεση διαθεσιμότητα ήταν πιθανώς ένας σημαντικός λόγος για την επιλογή της κοκαΐνης από τον Trakl κατά τη διάρκεια της ενεργού υπηρεσίας του στη Γαλικία. Το αλκαλοειδές της κοκαΐνης, που απομονώθηκε για πρώτη φορά από τα φύλλα κόκας των Άνδεων από τον Friedrich Gaedcke το 1855, κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα είχε εκθειαστεί ως  θαυματουργό φάρμακο, από τον νεαρό Sigmund Freud. Δημοφιλή τονωτικά όπως το Vin Mariani και η Coca-Cola είχαν καταστήσει τις διεγερτικές επιδράσεις της διαθέσιμες σε μια ευρεία βάση καταναλωτών σε όλη την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Μεταξύ των πολυάριθμων ιατρικών εφαρμογών της, οι τοπικές αναισθητικές της ιδιότητες είχαν τον πιο βαθύ και διαρκή αντίκτυπο, σε τέτοιο βαθμό ώστε η κατάληξη -καΐνη να καθιερωθεί στη συνέχεια στην ονομασία συνθετικών ουσιών με παρόμοιες ιδιότητες. Η εκθετική αύξηση της ανάγκης για αναισθητικά εξηγεί την επιταχυνόμενη παραγωγή και γεωγραφική διάδοση της κοκαΐνης κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Όπως εξηγεί ο Hans Maier στη μελέτη του Der Kokainismus του 1926, η κύρια ευρωπαϊκή πηγή του ναρκωτικού εκείνη την περίοδο ήταν η γερμανική φαρμακοβιομηχανία. Ενώ προηγουμένως η ψυχαγωγική χρήση περιοριζόταν κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα, ο πόλεμος κατέστησε την κοκαΐνη σχετικά εύκολα προσιτή σε μέρη τόσο απομακρυσμένα, όπως για παράδειγμα η ύπαιθρος της Γαλικίας, στην οποία είχε αποσπαστεί η μονάδα του Trakl, ή το μικρό ρωσικό χωριό στο οποίο διαδραματίζεται το διήγημα του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ "Μορφίνη" ("Η μορφίνη" αφηγείται την ιστορία ενός νεαρού γιατρού που προσπαθεί ανεπιτυχώς να θεραπεύσει τον εθισμό του στη μορφίνη αντικαθιστώντας τη μορφίνη με κοκαΐνη και βασίζεται στην εμπειρία του ίδιου του Μπουλγκάκοφ τα έτη 1917-18 στην επαρχία του Σμολένσκ). Στον απόηχο του πολέμου, όπως σημειώνει ο Maier, η άναρχη διάθεση των αποθεμάτων του στρατού βοήθησε στην τεράστια άνοδο της δημοτικότητας της κοκαΐνης που την είδε να γίνεται "ναρκωτικό της σαμπάνιας" μεταξύ των Ευρωπαίων κοσμικών κατά τη διάρκεια της Χρυσής Δεκαετίας του '20.

Το μαύρο χιόνι του Τρακλ Facebook Twitter
Ταινία του 1922, όταν η κοκαΐνη ήταν της μόδας και νόμιμη.
Το μαύρο χιόνι του Τρακλ Facebook Twitter
Ο Τρακλ στο Lido της Βενετίας, 1913


ΣΕ ΑΝΤΙΘΕΣΗ με τον ιατρικό του φάκελο, η ποίηση του Trakl δεν περιέχει εμφανή ίχνη της βαριάς χρήσης κοκαΐνης των τελευταίων μηνών του - ή ακόμη και οποιασδήποτε προηγούμενης, μη τεκμηριωμένης χρήσης. Από αυτή την άποψη διαφέρει από το λογοτεχνικό έργο του Γερμανού συγχρόνου του Gottfried Benn, ενός γιατρού με ειδίκευση στις δερματικές ασθένειες και τα αφροδίσια νοσήματα, ο οποίος μεταξύ 1915 και 1917 υπηρετούσε σε νοσοκομείο για πόρνες στις κατεχόμενες Βρυξέλλες. Οι πειραματισμοί του Benn με την κοκαΐνη κατά την περίοδο των Βρυξελλών έχουν σαφή λογοτεχνικό συσχετισμό σε διάφορα ποιήματα και δραματικές σκηνές που εξυμνούν την ευφορία και τη ζωτικότητα που συνδέονται με την κοκαΐνη. Η επιφυλακτικότητα του Trakl σχετικά με την κοκαΐνη συνάδει με ένα ευρύτερο μοτίβο στην ποιητική του αντιμετώπιση των τοξικών ουσιών. Άλλοι όροι που αποκλείονται από το ποιητικό του λεξικό, παρά το γεγονός ότι τα έχει καταναλώσει σε σημαντικές ποσότητες, περιλαμβάνουν το αλκοόλ, τη μπύρα, το σναπς, το χλωροφόρμιο, τα βαρβιτουρικά, το βερονάλ, τη μορφίνη και το όπιο. Από μόνες τους, αυτές οι παραλείψεις μπορεί να φαίνονται ασήμαντες. Όπως ο Πολωνός μοντερνιστής Witkacy, ο οποίος υπέγραψε πολλούς πίνακες όχι με τα δικά του αρχικά αλλά με εκείνα των ναρκωτικών που είχε καταναλώσει κατά την παραγωγή τους, οι ποιητές της μεταρομαντικής εποχής μπορεί μερικές φορές να επιλέγουν να εισάγουν στα έργα τους ανάλογα στοιχεία, αλλά δεν υπάρχει καμία απαίτηση να το κάνουν. Ωστόσο, στην περίπτωση του Trakl, οι παραλείψεις αυτές αποκτούν σημασία λόγω της φαινομενικής αντίφασης που παρουσιάζουν στη συνολική προβολή των ψυχοδραστικών ουσιών και των επιπτώσεών τους στην ποίησή του.

Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της λογοτεχνικής προσέγγισης του Trakl στα ναρκωτικά είναι η έλλειψη μιας προφανώς εξομολογητικής έκφρασης, μια έλλειψη που τον τοποθετεί εκτός της κυρίαρχης παράδοσης που εγκαινιάστηκε από την αφήγηση του οπιοφάγου Thomas De Quincey στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα για τα οράματά του που προκλήθηκαν από το όπιο. Αντίθετα, οι άμεσες και έμμεσες αναφορές στα ναρκωτικά και τη μέθη τους διηθούνται στην ποιητική του άρθρωση και συμβάλλουν στην ιδιαίτερη χροιά της. Η ποίηση που έγραψε τα τελευταία πέντε χρόνια της ζωής του αφορά κυρίως τη σκιαγράφηση των παράλληλων διαδικασιών αποσύνθεσης του φυσικού και του ανθρώπινου κόσμου και η τοξικομανία παίζει σημαντικό ρόλο στην αισθητικοποίηση της αντιπαράθεσης του λυρικού ομιλητή του με τη ζοφερή πραγματικότητα. Το "Στο βράδυ η καρδιά μου" από την πρώτη του δημοσιευμένη συλλογή Ποιήματα (1913) είναι ενδεικτικό:


Το μαύρο χιόνι του Τρακλ Facebook Twitter
Σε νεαρή ηλικία

Στο βράδυ η καρδιά μου

Το βράδυ ακούς την κραυγή των νυχτερίδων,
Δύο μαύρα άλογα πηδούν στο λιβάδι,
Ο κόκκινος σφένδαμος θροΐζει.
Στον ταξιδιώτη φανερώνεται το μικρό πανδοχείο στην δημοσιά.
Υπέροχη η γεύση  από το νέο κρασί και τα καρύδια,
Υπέροχο να παραπατάς μεθυσμένος στο σκοτεινό δάσος.
Μέσα από μαύρα κλαδιά ακούγονται οδυνηρές καμπάνες,
Στο πρόσωπο σταλάζει δροσιά.


Η μέθη εδώ είναι κάτι περισσότερο από μια διαφυγή. Το "υπέροχο" δεν είναι ότι αλλάζει ή σβήνει το περιεχόμενο της συνείδησης του ομιλητή, το οποίο παραμένει "οδυνηρό", αλλά ότι δίνει στη συνείδησή του μια μεθυστική-αισθητική μορφή. Το μέσο της μέθης που αναφέρεται είναι επίσης αντιπροσωπευτικό. Στην ποίησή του, ο Trakl δείχνει μια συντριπτική προτίμηση στο κρασί, "νέο" ή μη (άλλα επίθετα περιλαμβάνουν το "φλογερό", το "χρυσό" και το "πορφυρό"), γεγονός που δεν αντανακλά τόσο τις συνήθειες της πραγματικής του ζωής όσο το πόσο καλά αυτό το ποτό εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο πλούσιων ποιμενικών και θρησκευτικών εικόνων. Οι σύγχρονες και ιατρικές συνδηλώσεις μιας λέξης όπως η "κοκαΐνη", αντίθετα, την καθιστούν εντελώς ακατάλληλη για τους ποιητικούς σκοπούς του Trakl.

Μια άγρια καρδιά που έγινε άσπρη: Ο Γκέοργκ Τρακλ και η κοκαΐνη Facebook Twitter
Otto Dix, Stosstrupp bei Nacht


Γνωρίζοντας σίγουρα ότι ο Τρακλ έκανε  βαριά χρήση κοκαΐνης τους τελευταίους μήνες της ζωής του, διάφοροι σχολιαστές άρχισαν να διακρίνουν έμμεσες αναφορές στην κοκαΐνη σε αρκετά ποιήματα. Σύμφωνα με τον Alberto Castoldi, για παράδειγμα, το οξύμωρο "μαύρο χιόνι" του Trakl συμπυκνώνει την αμφισημία της κοκαΐνης ως μέσου τόσο της αυτοταπείνωσης όσο και της αυτο-υπερβατικότητας. Παραθέτει ενδεικτικά το εισαγωγικό τετράστιχο του πρωτο-σουρεαλιστικού "Delirium", που γράφτηκε το 1913:

 

Το μαύρο χιόνι τρέχει απ' τις στέγες,
Ένα κόκκινο δάχτυλο βυθίζεται στο μέτωπό σου
Μπλε νιφάδες βυθίζονται στο γυμνό δωμάτιο,
Αυτοί είναι οι νεκροί καθρέφτες των εραστών.

Οι απόπειρες να αποτυπωθεί ένα καθορισμένο συμβολικό νόημα στις "παραληρηματικές" εικόνες του Trakl είναι επισφαλείς, γι' αυτό και οι αναγνώσεις αυτού του είδους πρέπει να αντιμετωπίζονται με προσοχή. Επιπλέον, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι για έναν ποιητή  όπως ο Trakl, το πρωταρχικό σημείο αναφοράς μιας λέξης όπως το "χιόνι" θα είναι πάντα το "χιόνι" με την κυριολεκτική, μετεωρολογική έννοια. Παρ' όλα αυτά, η αληθοφάνεια να βλέπουμε κρυφές αναφορές στην κοκαΐνη σε γραμμές όπως αυτές έχει μια ενδιαφέρουσα ετυμολογική βάση. Ο Maier σημειώνει ότι η ρινική εισπνοή κοκαΐνης σε μορφή άσπρης σκόνης εμφανίστηκε ως δημοφιλής μορφή χορήγησης κατά τα έτη 1912-14, και ήταν ακριβώς αυτή η νέα μόδα που παρήγαγε τη θρυλική συσχέτιση του ναρκωτικού με τη λευκότητα και τον κοινό μεταφορικό προσδιορισμό του ως "χιόνι" (πιο συνηθισμένο στα γερμανικά από ό,τι στα αγγλικά). Η επιβεβαίωση του συμβολισμού της κοκαΐνης σε ένα ποίημα όπως το "Delirium" θα τοποθετούσε τον Trakl στην ποιητική παράδοση που ο Marcus Boon συνδέει με τον Charles Baudelaire, του οποίου η επιφυλακτικότητα σχετικά με τα τοξικά στην ποίησή του (σε αντίθεση με την  περίφημη πεζογραφική του διατριβής Les Paradis artificiels) "συμβάλλει σε έναν ορισμένο λογοτεχνικό μύθο" για τα ναρκωτικά, περιβάλλοντάς τα με μια αύρα μυστηρίου και μυστικότητας και προσδίδοντάς τους μια σχεδόν θεϊκή ή διαβολική ιδιότητα.

ΑΠΟΔΕΧΟΜΕΝΟΙ ότι οι εικόνες του λευκού χιονιού συμβολίζουν συγκεκαλυμένα την κοκαΐνη στα ποιήματα του Trakl, είναι σα να δεχόμαστε ότι ορισμένες εικόνες της ποίησής του μοιάζουν ξεκάθαρα με προμηνύματα της μοίρας του ίδιου του ποιητή. Οι στίχοι "Μια καρδιά / Γίνεται άκαμπτη στη χιονισμένη ακινησία" εμφανίζονται στο ποίημα "Limbo", που γράφτηκε την άνοιξη του 1914, λίγους μήνες πριν από την αναχώρησή του για το ανατολικό μέτωπο, ενώ το ποίημα "Η καρδιά", που χρονολογείται στην ίδια περίοδο, ξεκινά με τον στίχο "Μια άγρια καρδιά που έγινε άσπρη από το δάσος" και κλείνει με το "Ω καρδιά / Τρέμει απέναντι στη χιονισμένη παγωνιά".

η
Αυτοπροσωπογραφία του Τρακλ, Ίνσμπουργκ, 1913

Ο προφητικός τόνος στην ποίηση του Trakl γινόταν όλο και πιο έντονος τον τελευταίο περίπου χρόνο της ζωής του και το φάσμα των οραμάτων του γινόταν ολοένα και ευρύτερο. Τα έργα της τελευταίας περιόδου του βρίθουν από εικόνες πόλεων που καταρρέουν, λαών που πεθαίνουν και άστρων που πέφτουν, αν και η προσοχή του στρέφεται επανειλημμένα, όπως και στις ποιμενικές σκηνές του προηγούμενου έργου του, στην μοίρα ατόμων ή συγκεκριμένων ομάδων -γυναικών, εραστών, στρατιωτών- μέσα στα αποκαλυπτικά πλέον τοπία του. Το τελευταίο και πιο έντονα ανθολογούμενο ποίημα που έγραψε, ένα από τα δύο που συνέθεσε κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας του στο μέτωπο της Γαλικίας, περιέχει την πιο περιεκτική σύνοψη του θέματος της παρακμής που διατρέχει το σύνολο του έργου του ("όλοι οι δρόμοι οδηγούν στη μαύρη παρακμή"), καθώς και ίσως την πιο ζοφερή από όλες τις προφητείες του με τη σκληρή καταληκτική εικόνα της γενοκτονίας ("τα αγέννητα εγγόνια"). Ο τίτλος αυτού του ποιήματος, "Grodek", παραπέμπει στον τόπο της μάχης, όπου ο ίδιος ο ποιητής είχε, όπως διηγείται στον Ficker, συγκλονιστεί από "την ολοκληρωτική δυστυχία του ανθρώπινου γένους".

Και εδώ αγγίζουμε με τη σειρά μας τον πιο σαφή σύνδεσμο μεταξύ της ποίησης του Trakl και της χρήσης κοκαΐνης. Πρόκειται για μια σύνδεση που δεν περιλαμβάνει ούτε κάποια προφανή επίδραση της χρήσης ναρκωτικών στο λογοτεχνικό του έργο, ούτε κάποιο είδος άμεσης ή έμμεσης ποιητικής αναπαράστασης της εμπειρίας της ζωής του, αλλά μάλλον μια ταυτόχρονη εντατικοποίηση και των δύο. Όπως ακριβώς το τελευταίο του ποίημα αποτελεί την πιο ριζοσπαστική έκφραση της φθοράς και την παρακμής που χαρακτηρίζει ολόκληρο το έργο του, έτσι και η βαριά χρήση κοκαΐνης την ίδια περίοδο ισοδυναμεί με την κορύφωση της αυτοκαταστροφικής τάσης που ήταν ανέκαθεν συνυφασμένη με τη χρήση ναρκωτικών. Ακολουθώντας τη δική τους εσωτερική λογική, και οι δύο πορείες έφτασαν σε ένα απότομο τέρμα όταν η ίδια η άγρια καρδιά του ποιητή έγινε άσπρη στις 3 Νοεμβρίου 1914.

Μια άγρια καρδιά που έγινε άσπρη: Ο Γκέοργκ Τρακλ και η κοκαΐνη Facebook Twitter
Tηλεγράφημα του Τρακλ στον εκδότη του, λίγο πριν το θάνατό του...

Ο Richard Millington διδάσκει γερμανική γλώσσα και λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο Victoria του Wellington στη Νέα Ζηλανδία. Στα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνονται ο  εξπρεσιονισμός στη λογοτεχνία, η σχέση μεταξύ λογοτεχνίας και ψυχοδραστικών ουσιών και η αυστριακή λογοτεχνία  του ύστερου Αψβούργου και του μεσοπολέμου, τα οποία συγκλίνουν στη μορφή του Γκέοργκ Τρακλ. Το παρόν άρθρο αντλεί υλικό από το βιβλίο του «Snow from Broken Eyes: Cocaine in the Lives and Works of Three Expressionist Poets», του 2012. Επί του παρόντος εργάζεται πάνω σε έναν κριτικό σχολιασμό της ποίησης του Trakl.

Επιμέλεια: Στάθης Τσαγκαρουσιάνος

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Τζούντιθ Μπάτλερ: «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Τζούντιθ Μπάτλερ / «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Μια κορυφαία προσωπικότητα της σύγχρονης παγκόσμιας διανόησης μιλά στη LiFO για τo «φάντασμα» της λεγόμενης ιδεολογίας του φύλου, για το όραμα μιας «ανοιχτόκαρδης κοινωνίας» και για τις εμπειρίες ζωής που της έμαθαν να είναι «ένας άνθρωπος ταπεινός και ταυτόχρονα θαρραλέος».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ντίνος Κονόμος

Βιβλίο / «Ο κύριος διευθυντής (καλό κουμάσι) έχει αποφασίσει την εξόντωσή μου…»

Ο Ντίνος Κονόμος, λόγιος, ιστοριοδίφης και συγγραφέας, υπήρξε συνεχιστής της ζακυνθινής πνευματικής παράδοσης στον 20ό αιώνα. Ο συγγραφέας Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής παρουσιάζει έργα και ημέρες ενός ανθρώπου που «δεν ήταν του κόσμου τούτου».
ΦΙΛΙΠΠΟΣ Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ
Η ζωή του Καζαντζάκη σε graphic novel από τον Αλέν Γκλικός

Βιβλίο / Ο Νίκος Καζαντζάκης όπως δεν τον είχαμε ξαναδεί σε ένα νέο graphic novel

Ο ελληνικής καταγωγής Γάλλος συγγραφέας Αλέν Γκλικός καταγράφει την πορεία του Έλληνα στοχαστή στο graphic novel «Καζαντζάκης», όπου ο περιπετειώδης και αντιφατικός φιλόσοφος και μυθιστοριογράφος ψυχαναλύεται για πρώτη φορά και συστήνεται εκ νέου στο ελληνικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πετρίτης»: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ηχητικά Άρθρα / Πετρίτης: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ο Τζoν Άλεκ Μπέικερ αφιέρωσε δέκα χρόνια από τη ζωή του στην παρατήρηση ενός πετρίτη και έγραψε ένα από τα πιο ιδιαίτερα βιβλία της αγγλικής λογοτεχνίας – μια από τις σημαντικότερες καταγραφές της άγριας ζωής που κινδυνεύει να χαθεί για πάντα. Κυκλοφόρησε το 1967 αλλά μόλις τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια οι κριτικοί και το κοινό το ανακάλυψαν ξανά.
M. HULOT
Μπενχαμίν Λαμπατούτ: «Ας μην αφήνουμε τον Θεό στους πιστούς» 

Βιβλίο / Μπενχαμίν Λαμπατούτ: «Αν αξίζει ένα πράγμα στη ζωή, αυτό είναι η ομορφιά»

Εν όψει της εμφάνισής του στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, στις 21 Μαΐου, ο Λατινοαμερικανός συγγραφέας-φαινόμενο Μπενχαμίν Λαμπατούτ μιλά στη LiFO για τον ρόλο της τρέλας στη συγγραφή, τη σχέση επιστήμης και λογοτεχνίας και το μεγαλείο της ήττας – και δηλώνει ακόμα φανατικός κηπουρός και εραστής της φύσης.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Άντονι Μπέρτζες: «Έρνεστ Χέμινγουεϊ»

Το Πίσω Ράφι / Ο Χέμινγουεϊ ήταν ένας φωνακλάς νταής αλλά κι ένας σπουδαίος συγγραφέας του 20ού αιώνα

Η βιογραφία «Έρνεστ Χέμινγουεϊ - Μια ζωή σαν μυθοπλασία» του Βρετανού συγγραφέα Άντονι Μπέρτζες αποτυπώνει όχι μόνο την έντονη και περιπετειώδη ζωή του κορυφαίου Αμερικανού ομοτέχνου του αλλά και όλο το εύρος της αντιφατικής προσωπικότητάς του.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
21η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης

Βιβλίο / 21η ΔΕΒΘ: Εξωστρέφεια και καλύτερη οργάνωση αλλά μένουν ακόμα πολλά να γίνουν

Απολογισμός της 21ης ΔΕΒΘ που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά υπό την αιγίδα του νεοσύστατου ΕΛΙΒΙΠ. Σε ποιο βαθμό πέτυχε τους στόχους της και ποια στοιχήματα μένει ακόμα να κερδίσει;
ΚΟΡΙΝΑ ΦΑΡΜΑΚΟΡΗ
Η ποίηση όχι μόνο αλλάζει τον κόσμο, τον δημιουργεί» ​​​​​​/Μια νέα ανθολογία ελληνικής queer ποίησης μόλις κυκλοφόρησε στα ισπανικά /11 Έλληνες ποιητές σε μια νέα ισπανική queer ανθολογία /Queer ελληνική ποίηση σε μια νέα δίγλωσση ισπανική ανθολογία

Βιβλίο / Μια Ισπανίδα καθηγήτρια μεταφράζει ελληνική queer ποίηση

Η María López Villalba, καθηγήτρια Νέων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Μάλαγα, μετέφρασε 11 ελληνικά ποιήματα, σε μια πρόσφατη ανθολογία που προσφέρει στο ισπανόφωνο κοινό την ευκαιρία να γνωρίσει τη σύγχρονη ελληνική queer –και όχι μόνο– ποίηση.
M. HULOT
«Κανείς δεν μας επέβαλε να έχουμε όλοι μια μονστέρα στο σαλόνι»

Βιντσέντζο Λατρόνικο / «Κανείς δεν μας επέβαλε να έχουμε όλοι μια μονστέρα στο σαλόνι»

Ο Ιταλός συγγραφέας και υποψήφιος για το βραβείο Booker, Βιντσέντζο Λατρόνικο, μιλά στη LIFO για το πολυσυζητημένο βιβλίο του «Τελειότητα», στο οποίο αποτυπώνει την αψεγάδιαστη αλλά ψεύτικη ζωή μιας ολόκληρης γενιάς ψηφιακών νομάδων στην Ευρώπη, καθώς και τη μάταιη αναζήτηση της ευτυχίας στην ψηφιακή εποχή.
M. HULOT
Μεσσαλίνα: Ακόλαστη μέγαιρα ή πολύ έξυπνη για την εποχή της;

Ηχητικά Άρθρα / Μεσσαλίνα: Ακόλαστη μέγαιρα ή πολύ έξυπνη για την εποχή της;

Το όνομά της έχει συνδεθεί με την εικόνα μιας αδίστακτης, σεξουαλικά ακόρεστης και επικίνδυνης γυναίκας. Ένα νέο βιβλίο, όμως, έρχεται να αμφισβητήσει αυτή τη στερεοτυπική αφήγηση και να φωτίσει μια διαφορετική εκδοχή της ιστορίας της.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Rene Karabash

Βιβλίο / Rene Karabash: «Θέλω πίσω τη γυναικεία δύναμη που μου στέρησαν οι άνδρες»

Η Βουλγάρα συγγραφέας Rene Karabash μιλά για το μυθιστόρημά της «Ορκισμένη», που τιμήθηκε με το βραβείο Ελίας Κανέτι, και στο οποίο εστιάζει στην ιστορία των «ορκισμένων παρθένων» γυναικών των Βαλκανίων που επέλεξαν να ζήσουν ως άνδρες.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Δυο γυναίκες συγγραφείς αποκαλύπτουν τα κρυφά μυστικά της γραφής

Βιβλίο / Όλες οι γυναίκες του κόσμου στο νέο βιβλίο της Αμάντας Μιχαλοπούλου

Στο «Μακρύ ταξίδι της μιας μέσα στην άλλη», η μητρότητα γίνεται ο συνδετικός κρίκος που ενώνει όλες τις μητέρες και όλες τις κόρες με τις γυναίκες της Ιστορίας που θαυμάσαμε, αλλά και τις ανώνυμες «Παναγίες» που κράτησαν στους ώμους τους τα βάρη της ανθρωπότητας.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Ένας μύθος λέει πως αν χάσεις κάτι στην Αθήνα, θα το βρεις στον Ελαιώνα»

Βιβλίο / «Ένας μύθος λέει πως αν χάσεις κάτι στην Αθήνα, θα το βρεις στον Ελαιώνα»

Στο νέο του βιβλίο, «Lost Things Found», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Hyper Hypo, ο εικαστικός φωτογράφος Αντώνης Θεοδωρίδης εξερευνά τον μαγικό κόσμο της υπαίθριας αγοράς του Ελαιώνα.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
Ντιντιέ Εριμπόν: «Καιρός για ένα κίνημα των ηλικιωμένων!»

Ντιντιέ Εριμπόν / Ντιντιέ Εριμπόν: «Να πάψουμε να βλέπουμε τους ηλικιωμένους ως κοινωνικούς παρίες»

Από τους σημαντικότερους και πιο επιδραστικούς σύγχρονους Γάλλους στοχαστές, ο Ντιντιέ Εριμπόν συνδύασε στα βιβλία του τα δύσκολα βιώματα της νεότητάς του με μια εμπεριστατωμένη, αλλά και εικονοκλαστική, κοινωνικοπολιτική «ακτινογραφία» της γαλλικής κοινωνίας. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Κεχαγιάς

Βιβλίο / «Το να εκδίδεις βιβλία στην Ελλάδα είναι σαν να παίζεις στο καζίνο»

Η Γεννήτρια είναι ένας νέος εκδοτικός οίκος αφιερωμένος στη σύγχρονη λογοτεχνία. Ο εκδότης της, συγγραφέας και μεταφραστής, Παναγιώτης Κεχαγιάς, μιλά για τις δυσκολίες και τις χαρές του εγχειρήματος, για το πώς σκοπεύει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις μιας ιδιαίτερα ανταγωνιστικής αγοράς, καθώς και για τους πρώτους τίτλους που ετοιμάζεται να εκδώσει.
M. HULOT
Κωνσταντίνος Τσουκαλάς: «Ακούμε συνεχώς για ανάπτυξη, χωρίς να διερευνάται τι είναι το "καλό"»

Οι Αθηναίοι / Κωνσταντίνος Τσουκαλάς: «Ακούμε συνεχώς για ανάπτυξη, χωρίς να διερευνάται τι είναι το "καλό"»

Η εκτέλεση του Μπελογιάννη τον έκανε αριστερό. Η αυτοκτονία του Νίκου Πουλαντζά, μπροστά στα μάτια του, τον καθόρισε. Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, ένας από τους σημαντικότερους διανοούμενους της μεταπολιτευτικής Ελλάδας, αφηγείται το προσωπικό του ταξίδι και την πνευματική περιπέτεια μιας ολόκληρης εποχής, από τη διανόηση του Παρισιού μέχρι τους δρόμους της πολιτικής και τις αίθουσες των πανεπιστημίων.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Βιβλίο / Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Δεν υπάρχει μελέτη για τον ελληνικό εθνικισμό που να μην έχει αναφορές στο έργο της. Η επανακυκλοφορία του βιβλίου της «Το “Πρότυπο Βασίλειο” και η Μεγάλη Ιδέα» από τις εκδόσεις Νήσος συνιστά αναμφίβολα εκδοτικό γεγονός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Νίκος Μπακουνάκης: «Αυτή τη θέση δεν την παντρεύεσαι, ούτε είσαι θεός» ΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Νίκος Μπακουνάκης / Νίκος Μπακουνάκης: «Αυτή τη θέση δεν την παντρεύεσαι, ούτε είσαι θεός»

Ο πρόεδρος του ΕΛΙΒΙΠ, στην πρώτη του συνέντευξη, μιλά στη LIFO για τους στόχους και τις δράσεις του ιδρύματος και για το προσωπικό του όραμα για το βιβλίο. Ποιος ο ρόλος των μεταφράσεων στην πολιτιστική διπλωματία και πώς θα αυξηθεί η φιλαναγνωσία; 
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ