Πριν δύο περίπου χρόνια ο Σταύρος Ζαλμάς μου εξομολογείτο σε συνέντευξη του για τη στήλη Οι Αθηναίοι τα εξής: «Όταν απολύθηκα απ' τον στρατό, με έβαλαν διά της βίας να εργαστώ στην Εθνική Τράπεζα. Εκείνα τα χρόνια η θέση του τραπεζικού υπαλλήλου δημιουργούσε το ψευδές αίσθημα της ασφάλειας. Έτσι άρχισε μια οδύσσεια που κράτησε οκτώ χρόνια, υπό την ηθικο-συναισθηματική πίεση της μητέρας μου ότι αν εγκατέλειπα τη δουλειά, εκείνη «θα πέθαινε». Παραλίγο, βέβαια, να πεθάνω εγώ, καθώς είχα πέσει σε κατάθλιψη με πάρα πολλά ψυχοσωματικά συμπτώματα, εξαιτίας του λάθος περιβάλλοντος και της στέρησης αυτού που ονειρευόμουν να κάνω». Αυτά του τα λόγια θυμήθηκα, και συνειδητοποίησα πόσο πολύ τον αφορά το έργο Το τίμημα του Άρθουρ Μίλλερ, στο οποίο πρωταγωνιστεί. Μιλήσαμε στο τηλέφωνο λίγες ημέρες πριν την πρεμιέρα της παράστασης που ανεβαίνει στο Υπερώο του Κρατικού θεάτρου Βορείου Ελλάδος. Ο Μίλλερ, ο σπουδαίος ανανεωτής του αμερικανικού θεάτρου, ο συγγραφέας που απομυθοποίησε το αμερικανικό όνειρο με το Θάνατο του εμποράκου, που αποκάλυψε την υποκρισία του πατριωτισμού στο Ήταν όλοι τους παιδιά μου και με τη Δοκιμασία κατήγγειλε το «κυνήγι μαγισσών» της αντικομμουνιστικής υστερίας του μακαρθισμού, στο έργο αυτό του 1968 μιλάει για την οικογένεια και τις ευθύνες μας απέναντι στον εαυτό μας. Ο Ζαλμάς, από τη Θεσσαλονίκη όπου βρίσκεται, στην παρακάτω συνέντευξη αποπειράται να το αποκωδικοποιήσει:

 

Το τίμημα σχετίζεται με την κρίση του 1929;

 

Όχι, απλά κάνει μία αναφορά στην κρίση του ΄29 καθώς η οικογένεια του έργου ήταν ιδιαίτερα ευκατάστατη και καταστράφηκε. Το έργο λαμβάνει χώρα 35 χρόνια μετά. Δύο αδέλφια συναντιούνται για να πουλήσουν τα έπιπλα του πατρικού τους γιατί και οι δύο γονείς τους έχουν φύγει. Γραμμένο το 1967 πραγματεύεται σχέσεις, καταστάσεις και ιδέες της εποχής του, μέσα από το ξεκαθάρισμα λογαριασμών των αδελφών. Ο ένας πετυχημένος χειρούργος, που έφυγε από το σπίτι να κυνηγήσει το όνειρό του, και ο άλλος ένας απλός αστυνομικός που έμεινε πίσω για να στηρίξει τον γέρο πατέρα. Το τίμημα θέτει πολλά ερωτήματα, όπως μέχρι ποιο σημείο φτάνει η υποχρέωση μας να βοηθήσουμε την οικογένεια μας, μέχρι ποιου σημείου φτάνει η υποχρέωση μας απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό και τη ζωή μας, κατά πόσο οι υποχρεώσεις που μας δημιουργούν οι γονείς μας ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα ή είναι προϊόν των φόβων τους. Επίσης αν τα πράγματα αποφασίζουμε στη ζωή μας είναι αυτά που πραγματικά θέλουμε και όχι προϊόντα των δικών μας φόβων.

 

Οπότε το έργο ουσιαστικά πραγματεύεται τις αγωνίες μας για επιβίωση και αυτοεπιβεβαίωση...

 

Πραγματεύεται το φόβο. Τον ανθρώπινο φόβο απέναντι σε διάφορα πράγματα και που μαζί με τη φυγοπονία γίνονται συνώνυμα με την ανηθικότητα. Κάθε φορά που υποκύπτουμε στους φόβους μας, παραχωρούμε κομμάτια του εαυτού μας που έχουν να κάνουν με την ηθική μας απέναντι στα πράγματα.

 

Ξεπερνάει τον ρεαλισμό αγγίζοντας περισσότερο υπαρξιακά θέματα με αυτό του το έργο ο Μίλλερ;

 

Εκμεταλλεύεται ένα πάρα πολύ ρεαλιστικό γεγονός ως φόντο, δηλαδή το ξεκαθάρισμα λογαριασμών των δύο αδελφών που συναντιούνται μετά από 16 χρόνια που είχαν να βρεθούν κατά τη διάρκεια των οποίων αναπτύχθηκαν εμπάθειες. Παρουσιάζονται μεγάλες εντάσεις, εμβαθύνουν σε αυτές, μέχρι που πιάνονται στα χέρια.

 

 

 

Οι σχέσεις μεταξύ αδελφών στα έργα του Μίλλερ παίζουν πάντα κεντρικό ρόλο.

 

Η αμερικανική οικογένεια! Ο Μίλερ έγραψε Το τίμημα μέσα σε ένα σύντομο διάστημα μερικών εβδομάδων και για πρώτη φορά θέλησε να σκηνοθετήσει έργο του ο ίδιος. Πιθανόν να ήταν πολύ σημαντικό γι' αυτόν.

Εσύ ποιον ρόλο παίζεις;

 

Του πετυχημένου χειρουργού ο οποίος επιστρέφει μετά από ένα νευρικό κλονισμό και τη θεραπεία του σε νοσοκομείο. Έχει πια συνειδητοποιήσει ότι οι αποφάσεις που πήρε στη ζωή του ήταν κι αυτές αποτέλεσμα του φόβου του να μην πάθει όσα έπαθε ο πατέρας του όταν καταστράφηκε οικονομικά. Εγκαταλείπει πια τις φιλοδοξίες του και το κυνήγι του χρήματος και ακριβώς σε αυτό το πλαίσιο αναθεώρησης είναι που συναντάει τον αδελφό του. Καταλαβαίνουν ότι οι επιλογές και των δύο ήταν αποτέλεσμα φόβου αλλά δεν υπάρχει περίπτωση να γεφυρώσουν το χάσμα μεταξύ τους. Αν ο αστυνομικός συνειδητοποιήσει ότι έζησε όλη του τη ζωή επάνω σε ένα ψέμα, δε θα μπορέσει να συνεχίσει.

 

Νομίζεις ότι το σύγχρονο κοινό θα ταυτιστεί λόγω των οικονομικών αδιεξόδων του;

 

Η ζωή μας με την κρίση έχει γίνει πιο εσωστρεφής, περισσότερο προσωποκεντρική. Σκεφτόμαστε λίγο παραπάνω, ασχολούμαστε περισσότερο με όσα μας αφορούν. Το έργο έχει σαν φόντο μεν μία οικονομική καταστροφή, αλλά εκείνο που κυρίως επεξεργάζεται είναι οι ανθρώπινοι φόβοι σε σχέση με τη λειτουργία τους επάνω μας και στην πορεία μας στη ζωή. Τη διαχείριση του φόβου.

 

«ΤΟ ΤΙΜΗΜΑ» ΤΟΥ ΑΡΘΟΥΡ ΜΙΛΛΕΡ

Μετάφραση: Ειρήνη Αδαμίδου

Σκηνοθεσία: Άσπα Καλλιάνη

Σκηνικά-κοστούμια: Γιώργος Γεωργίου

Μουσική: Γιώργος Μελισσινός

Φωτισμοί: Γιώργος Φρέντζος

Βοηθός σκηνοθέτη: Ελένη Αναστασίου

Οργάνωση παραγωγής: Χριστίνα Ζαχαροπούλου

Διανομή με αλφαβητική σειρά: Σταύρος Ζαλμάς (Ουώλτερ Φραντζ), Στέλλα Καζάζη (Έστερ), Αλέξανδρος Μούκανος (Βίκτωρ Φραντζ), Χρήστος Σιμαρδάνης (Γκρέγκορυ Σόλομον).

 

ΕΝΑΡΞΗ: ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 31 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2014     ΚΡΑΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ