Στο βασίλειο του μικροαστισμού του Γιόζεφ Ροτ

Γιόζεφ Ροτ Facebook Twitter
Δεν είναι μόνο τα θέματά του που κάνουν γοητευτικό το έργο του Ροτ. Είναι ακόμη η νομαδική ζωή του, ένας πλάνητας της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, και ο πρόωρος θάνατός του. Και φυσικά είναι το χιούμορ του.
0

ΕINAI ΠΑΝΤΑ ΑΠΟΛΑΥΣΤΙΚΟ να διαβάζεις κείμενα του Γιόζεφ Ροτ (1894-1939), είτε αυτά είναι τα μεγάλα μυθιστορήματά του και οι νουβέλες του, όπως το Εμβατήριο του Ραντέτσκυ και ο Θρύλος του Αγίου Πότη, είτε τα δημοσιογραφικά άρθρα και ρεπορτάζ του, όπως τα «Βερολινέζικα Χρονικά» και τα «Χρόνια των ξενοδοχείων».

Δεν είναι μόνο τα θέματά του που κάνουν γοητευτικό το έργο του Ροτ. Δεν είναι μόνο αυτός ο «ευρωπαϊκός εξωτισμός» του Μεσοπολέμου που απλώνεται πάνω στην απέραντη, όπως τουλάχιστον φαινόταν, επικράτεια της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας που διαλύεται με πάταγο το 1918. Είναι και ο ίδιος ο βίος του συγγραφέα, αυτού του Εβραίου των συνόρων της Αυτοκρατορίας, γεννημένος στη Γαλικία (στη σημερινή δυτική Ουκρανία), πολύ μακριά από τη Βιέννη και τα άλλα κέντρα. Είναι και ο αλκοολισμός του, σχεδόν αυτοβιογραφικός, στον Θρύλο του Αγίου Πότη. ψ: το χιούμορ του, αυτό το χιούμορ των Εβραίων ασκενάζυ της Ανατολικής Ευρώπης, ο αυτοσαρκασμός του, η ειρωνεία και ο κυνισμός του, που θα τον έλεγα ουμανιστικό, όσο κι αν αυτό φαίνεται παράδοξο και αντιφατικό.

Με την ίδια αναγνωστική πείνα διάβασα το ημιτελές μυθιστόρημα του Ροτ, Περλέφτερ, Η ιστορία ενός αστού με ενδιαφέρουσα εισαγωγή του Γάλλου μεταφραστή, συγγραφέα και λογοτεχνικού κριτικού Πιερ Ντεσίς. (Προσωπικά, η πείνα μου για το έργο του Ροτ δεν ικανοποιείται ποτέ).

Η περιπέτεια αυτού του κειμένου είναι από μόνη της μυθιστορηματική. Θα μπορούσε να ήταν θέμα ενός ακόμη μυθιστορήματος του Ροτ. Ο συγγραφέας άρχισε να γράφει τον Περλέφτερ μάλλον το 1929, όπως σημειώνει ο Πιερ Ντεσίς στην εισαγωγή του. Προφανώς το προόριζε να δημοσιευτεί σε συνέχειες σε εφημερίδα του Μονάχου, δηλαδή να γίνει επιφυλλίδα, όπως συνέβαινε με τη δημοσίευση πολλών μυθιστορημάτων τον 19ο αιώνα μέχρι και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Προφανώς η εφημερίδα δεν προχώρησε στη δημοσίευση κι έτσι ο Ροτ έβαλε κάπως στην άκρη τον Περλέφτερ.

Το λέει πολύ ωραία ο Ντεσίς στην εισαγωγή του: «Ο Περλέφτερ είναι το πρότυπο των ατόμων των άπληστων για τάξη, που λίγα χρόνια αργότερα θα υποστηρίξουν ανεπιφύλακτα τον Χίτλερ και το καθεστώς του».

Το Ιανουάριο του 1933 ο Χίτλερ ανεβαίνει στην εξουσία. Τον ίδιο μήνα ο Γιόζεφ Ροτ αυτοεξορίζεται στο Παρίσι. Πριν φύγει άφησε («κατέλιπε» θα ήταν το σωστό ρήμα) στον εκδότη του Γκούσταφ Κίπενχοϊερ δύο κιβώτια με χειρόγραφα των έργων του που είχαν ήδη εκδοθεί αλλά και κάποια ανέκδοτα. Ο Γκούσταφ Κίπενχοϊερ (1880-1949) είχε ιδρύσει τον εκδοτικό οίκο του στη Βαϊμάρη το 1909 και συμπορεύτηκε με τη μεγάλη γερμανική και γερμανόφωνη λογοτεχνία του Μεσοπολέμου. Όχι μόνο ο Ροτ αλλά και ο Μπρέχτ, και ο Στέφαν Τσβάιχ και η Άννα Σέγκερς είναι στον κατάλογό του.

Η περιπέτεια αυτού του εκδοτικού οίκου στην εποχή της Βαϊμάρης, στη ναζιστική περίοδο αλλά και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τόσο στη Δυτική όσο και στην Ανατολική Γερμανία, εικονογραφεί όλη τη γερμανική λογοτεχνική και διανοητική ιστορία του 20ού αιώνα. Πίσω, όμως, στο 1933, άνδρες της Γκεστάπο εισβάλλουν αιφνιδίως στα γραφεία του Κίπενχοϊερ, αλλά δεν κατορθώνουν να εντοπίσουν τα κιβώτια με τα χειρόγραφα του Γιόζεφ Ροτ.

Σαράντα πέντε χρόνια μετά, το 1978, ο Φρίντεμαν Μπέργκερ (1940-2009), που ήταν editor στον εκδοτικό οίκο Kiepenheuer στη Βαϊμάρη και στη Λειψία, ανακαλύπτει στο τότε Ανατολικό Βερολίνο τα κιβώτια. Ο Περλέφτερ είναι εκεί, εννιά πλήρη κεφάλαια και η έναρξη του δέκατου.

ΠΕΡΛΕΦΤΕΡ
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Joseph Roth, Περλέφτερ, Η ιστορία ενός αστού, Μτφρ.: Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης, Εκδόσεις Άγρα, Σελ. 155

Το ημιτελές μυθιστόρημα Περλέφτερ - Η ιστορία ενός αστού διαβάζεται σήμερα σαν να ήταν τελειωμένο. Αφηγητής του είναι ο Ναφτάλι Κρόι, ένα είδος alter ego του Γιόζεφ Ροτ. Ο Ναφτάλι ζει σε μια πόλη που δεν κατονομάζεται, προφανώς στα ανατολικότερα σύνορα της Αυστροουγγαρίας.

«Δεν ήταν πόλη με τη δυτικοευρωπαϊκή σημασία της λέξης», γράφει ο Ροτ. Από τους 1.500 κατοίκους της, οι χίλιοι ήταν έμποροι Εβραίοι. Η πόλη ζούσε από το εμπόριο του λυκίσκου, αυτού του τόσο βασικού φυτού για τη ζυθοποιία. Ο πατέρας του Ναφτάλι ήταν αμαξάς. Κανονικά θα έπρεπε να γίνει κι αυτός αμαξάς, όταν ο πατέρας του πέθανε, αλλά επειδή ήξερε μερικά περισσότερα γράμματα, η τύχη του τον έφερε στη Βιέννη.

Εκεί ζούσε ένας συγγενής του, ο Περλέφτερ, που εμπορευόταν ξυλεία στην Αυτοκρατορία και είχε την φήμη του εκατομμυριούχου. Ο Ναφτάλι έφτασε στη Βιέννη στις 28 Απριλίου 1904. «Ήταν έξι το πρωί. Την ώρα που ξυπνούσαν οι δρόμοι της μεγάλης πόλης. Πρώτα οι μεγάλοι, μετά οι μικροί. Όπως ξυπνάει μια οικογένεια: Πρώτοι σηκώνονται οι μεγάλοι, μετά τα παιδιά».

Ο Ναφτάλι αρχίζει να διηγείται την ιστορία του Περλέφτερ. Ο έμπορος ξυλείας είναι ένας αρχετυπικός ήρωας της λογοτεχνίας. Σήμερα θα λέγαμε ότι είναι το τυπικό παράδειγμα της ζωής, της ιδεολογίας και της νοοτροπίας του μικροαστού. Το λέει πολύ ωραία ο Ντεσίς στην εισαγωγή του: «Ο Περλέφτερ είναι το πρότυπο των ατόμων των άπληστων για τάξη, που λίγα χρόνια αργότερα θα υποστηρίξουν ανεπιφύλακτα τον Χίτλερ και το καθεστώς του».

Ο Ναφτάλι Κρόι, δηλαδή ο Γιόζεφ Ροτ, αρχίζει να παρουσιάζει τον Περλέφτερ. Τον λένε Αλεξάντερ, ένα όνομα που δεν του ταιριάζει καθόλου. Σε αντίθεση με τον Μακεδόνα, αυτός δεν αγαπούσε καθόλου τις παρορμητικές κινήσεις και τις αμετάκλητες αποφάσεις. Είχε τέσσερα παιδιά, αλλά πιο πολύ αγαπούσε τη δική του τη ζωή. Ήταν τσιγγούνης και παντελώς αδιάφορος για τους ανθρώπους. Μπορούσε όμως να παραστήσει τον παθιασμένο, τον ταραγμένο, τον άρρωστο, τον μεθυσμένο ακόμα κι αν είχε πιει μόνο μια γουλιά κρασί.

Ήταν μέλος της Λέσχης του Κόμματος Μετριοπαθών Φιλελευθέρων, μια πολιτική στάση που του επέτρεπε να κάνει γνωριμίες, να μην εκτίθεται και να τα έχει καλά με όλους. Μολονότι ηθικολόγος, είχε πολλές ερωτικές περιπέτειες σε πόλεις όπου τον έφερνε η επιχειρηματική δραστηριότητά του, αλλά μόνο με γυναίκες που ζούσαν μόνες, μαμμές, μασέζ, ιδιοκτήτριες σαλονιών καλλωπισμού. Ο Περλέφτερ σημείωνε τις διευθύνσεις αυτών των γυναικών κωδικοποιημένες «στη δερμάτινη ατζέντα, στην προτελευταία σελίδα, ακριβώς μετά τις εβραϊκές γιορτές και αργίες».

Καθώς ο Ναφτάλι Κρόι παρουσιάζει σιγά-σιγά τη ζωή, την κρυφή και τη φανερή, τη δράση, τις σκέψεις, τις κρυφές και τις φανερές, και τον συναισθηματικό κόσμο του Αλεξάντερ Περλέφτερ, αναγνωρίζουμε όλο και πιο πολύ τις αρχετυπικές ιδιότητες αυτού του ήρωα. Αλλά ο Γιόζεφ Ροτ δεν μείνει μόνο σε αυτό.

Σιγά-σιγά ανοίγει τη βεντάλια για να μας δώσει ένα πλήρες ανθρωπολογικό παράδειγμα, μια πορτρετοθήκη ανθρώπων που είναι κι αυτοί αναγνωρίσιμοι. Πριν απ’ όλα, τα τέσσερα παιδιά του Περλέφτερ, ένα αγόρι, τρία κορίτσια. Ο καλός γάμος με πλούσια νύφη και ευκατάστατους γαμπρούς είναι ο στόχος της οικογενειακής στρατηγικής. Τις περισσότερες φορές ο στόχος επιτυγχάνεται, μολονότι υπάρχουν απρόοπτα, εξωτερικά και εσωτερικά, που οδηγούν σε αναβολές, ακυρώσεις κ.λπ.

Αλλά ακόμη και οι παρείσακτοι που μπαίνουν στην οικογένεια τελικά αφομοιώνονται και ίσως γίνονται κι αυτοί Περλέφτερ. Ο Ροτ δείχνει ακριβώς αυτή την αφομοιωτική δύναμη της (μικρο)αστικής ιδεολογίας που θα στηρίξει τελικά τον ναζισμό. Το βλέπουμε και σε άλλα λογοτεχνικά έργα της εποχής, όπως το συγκλονιστικό μυθιστόρημα του Ζορζ Σιμενόν, Οι αρραβώνες του κυρίου Ιρ.

Η βεντάλια ανοίγει ακόμη. Βλέπουμε την υπηρέτρια των Περλέφτερ, πώς τη χρησιμοποιούν μέσα στο σπίτι, πώς αυτή τελικά παντρεύεται κάπου στην επαρχία. Αναγνωρίζουμε το pattern, που μοιάζει πολύ με τις ηθογραφίες του ελληνικού λαϊκού κινηματογράφου της δεκαετίας του 1960. Στο ημιτελές δέκατο κεφάλαιο ο Γιόζεφ Ροτ αρχίζει να μας δείχνει έναν άλλο ήρωα, στον αντίποδα του Περλέφτερ. Είναι ο Λέο Μπίντακ, μακρινός συγγενής από το Σαν Φρανσίσκο. Εδώ κόβεται το μυθιστόρημα. Αλλά η πινακοθήκη των Περλέφτερ μας έχει ήδη δημιουργήσει αναγνωστική πληρότητα.

Είμαστε τυχεροί που στα ελληνικά υπάρχουν πολλοί τίτλοι του Ροτ, στις εκδόσεις Άγρα, στις θαυμάσιες μεταφράσεις της Μαρίας Αγγελίδου και, τελευταία, σε συνεργασία με τον Άγγελο Αγγελίδη.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Γιόζεφ Ροτ: Γράφοντας το ρέκβιεμ της Ευρώπης

Βιβλίο / Γιόζεφ Ροτ: Γράφοντας το ρέκβιεμ της Ευρώπης

Γιατί τα αριστουργηματικά βιβλία του Γιόζεφ Ροτ, που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Άγρα, διαβάζονται φανατικά μέχρι σήμερα, θυμίζοντάς μας την πνευματική παρακμή, τα πιο σκοτεινά σημεία της Κεντρικής Ευρώπης και μια μελανή σελίδα, την οποία ο ίδιος είχε προβλέψει από νωρίς.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Οι Υπνοβάτες» του Χέρμαν Μπροχ: Διαβλέποντας την άβυσσο του 20ού αιώνα

Βιβλίο / «Οι Υπνοβάτες» του Χέρμαν Μπροχ: Διαβλέποντας την άβυσσο του 20ού αιώνα

Οι εκδόσεις Έρμα κυκλοφορούν το αριστούργημα του Χέρμαν Μπροχ σε νέα μετάφραση από τη Σοφία Αυγερινού, θυμίζοντάς μας γιατί άλλαξε την πορεία της λογοτεχνίας του 20ού αιώνα προβλέποντας τα αδιέξοδα της ευρωπαϊκής ηπείρου.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Βιβλίο / Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Δεν υπάρχει μελέτη για τον ελληνικό εθνικισμό που να μην έχει αναφορές στο έργο της. Η επανακυκλοφορία του βιβλίου της «Το “Πρότυπο Βασίλειο” και η Μεγάλη Ιδέα» από τις εκδόσεις Νήσος συνιστά αναμφίβολα εκδοτικό γεγονός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Νίκος Μπακουνάκης: «Αυτή τη θέση δεν την παντρεύεσαι, ούτε είσαι θεός» ΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Νίκος Μπακουνάκης / Νίκος Μπακουνάκης: «Αυτή τη θέση δεν την παντρεύεσαι, ούτε είσαι θεός»

Ο πρόεδρος του ΕΛΙΒΙΠ, στην πρώτη του συνέντευξη, μιλά στη LIFO για τους στόχους και τις δράσεις του ιδρύματος και για το προσωπικό του όραμα για το βιβλίο. Ποιος ο ρόλος των μεταφράσεων στην πολιτιστική διπλωματία και πώς θα αυξηθεί η φιλαναγνωσία; 
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζόναθαν Κόου

I was there / Τζόναθαν Κόου: «Το να είσαι κυνικός δείχνει τεμπελιά στη σκέψη»

Ο διάσημος Βρετανός συγγραφέας βρέθηκε στην Αθήνα και μίλησε για τη συγγραφή ως «πολυτέλεια για λίγους», την εκλογή Τραμπ ως «έκφραση απόγνωσης» και τη «woke» κουλτούρα ως πράξη ενσυναίσθησης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πολ Όστερ (1947-2024): Ο Mr. Vertigo των ονειρικών μας κόσμων

Σαν σήμερα  / Πολ Όστερ: «Οι χαμένες ευκαιρίες αποτελούν μέρος της ζωής στον ίδιο βαθμό με τις κερδισμένες»

Σαν σήμερα 30 Απριλίου, το 2024 πεθαίνει ο σπουδαίος Αμερικανός συγγραφέας και μετρ της σύμπτωσης, που κατάφερε να συνδυάσει την προοπτική των άπειρων φανταστικών κόσμων με το ατελείωτο κυνήγι των ευκαιριών και τη νουάρ ατμόσφαιρα με τα πιο ανήκουστα αυτοβιογραφικά περιστατικά.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ηλίας Μαγκλίνης: «Η ανάκριση»

Το Πίσω Ράφι / «Γιατί δεν μου μιλάς ποτέ για τον εφιάλτη σου, μπαμπά;»

Η «Ανάκριση» του Ηλία Μαγκλίνη, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πεζά των τελευταίων χρόνων, φέρνει σε αντιπαράθεση έναν πατέρα που βασανίστηκε στη Χούντα με την κόρη του που «βασανίζεται» ως περφόρμερ στα χνάρια της Μαρίνα Αμπράμοβιτς.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Πέντε κλασικά έργα που πρέπει κανείς να διαβάσει

Βιβλίο / 5 κλασικά βιβλία που κυκλοφόρησαν ξανά σε νέες μεταφράσεις

Η κλασική λογοτεχνία παραμένει εξαιρετικά επίκαιρη, κι αυτό το αντιλαμβάνεται κανείς ανατρέχοντας στους τίτλους της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής και σε έργα των Τζόις, Κουτσί, Κάφκα, Αντρέγεφ και Τσβάιχ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Τάσος Θεοφίλου: «Η φυλακή είναι το LinkedΙn των παρανόμων» ή «Το πορνό και το Κανάλι της Βουλής είναι από τα πιο δημοφιλή θεάματα στη φυλακή»

Βιβλίο / Τάσος Θεοφίλου: «Όταν μυρίζω μακαρόνια με κιμά θυμάμαι τη φυλακή»

Με αφορμή το βιβλίο-ντοκουμέντο «Η φυλακή», ο Τάσος Θεοφίλου μιλά για την εμπειρία του εγκλεισμού, για τον αθέατο μικρόκοσμο των σωφρονιστικών ιδρυμάτων –μακριά απ’ τις εικόνες που αναπαράγουν σειρές και ταινίες– και για το πώς η φυλακή λειτουργεί σαν το LinkedIn των παρανόμων.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Michel Gaubert: Ο dj που βάζει μουσικές στα σημαντικότερα catwalks

Βιβλίο / Michel Gaubert: Ο dj που βάζει μουσικές στα σημαντικότερα catwalks

Chanel, Dior και πολλοί ακόμα οίκοι υψηλής ραπτικής «ντύνουν» τα shows τους με τη μουσική του. Στο «Remixed», την αυτοβιογραφία-παλίμψηστο των επιρροών και των εμμονών του, ο ενορχηστρωτής της σύγχρονης catwalk κουλτούρας μας ξεναγεί σε έναν κόσμο όπου μουσική και εικόνα γίνονται ένα.
ΣΤΕΛΛΑ ΛΙΖΑΡΔΗ
Ρωμανός ο Μελωδός: Ο ουρανόθρεφτος ποιητής του Θείου Δράματος

Βιβλίο / Ρωμανός ο Μελωδός: Ο ουρανόθρεφτος ποιητής του Θείου Δράματος

Λίγοι είναι οι ποιητικά γραμμένοι εκκλησιαστικοί στίχοι που δεν φέρουν τη σφραγίδα αυτού του ξεχωριστού υμνωδού και εκφραστή της βυζαντινής ποιητικής παράδοσης που τίμησαν οι σύγχρονοί μας ποιητές, από τον Οδυσσέα Ελύτη μέχρι τον Νίκο Καρούζο.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Τα 5 πιο σημαντικά βιβλία του Μάριο Βάργκας Λιόσα

Βιβλίο / Τα 5 πιο σημαντικά βιβλία του Μάριο Βάργκας Λιόσα

Η τελευταία μεγάλη μορφή της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας που πίστευε πως «η λογοτεχνία μπορεί να αλλάξει την πραγματικότητα» έφυγε την Κυριακή σε ηλικία 89 ετών. Ξεχωρίσαμε πέντε από τα πιο αξιόλογα μυθιστορήματά του.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
bernhard schlink

Πίσω ράφι / «Φανταζόσουν ότι θα έβγαινες στη σύνταξη ως τρομοκράτης;»

Το μυθιστόρημα «Το Σαββατοκύριακο» του Μπέρνχαρντ Σλινκ εξετάζει τις ηθικές και ιδεολογικές συνέπειες της πολιτικής βίας και της τρομοκρατίας, αναδεικνύοντας τις αμφιλεγόμενες αντιπαραθέσεις γύρω από το παρελθόν και το παρόν.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Φοίβος Οικονομίδης

Βιβλίο / Φοίβος Οικονομίδης: «Είμαστε έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να σπάσουμε σε χίλια κομμάτια»

Με αφορμή το νέο του βιβλίο «Γιακαράντες», ο Φοίβος Οικονομίδης, ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς συγγραφείς της νεότερης γενιάς, μιλά για τη διάσπαση προσοχής, την αυτοβελτίωση, τα κοινωνικά δίκτυα, το βύθισμα στα ναρκωτικά και τα άγχη της γενιάς του.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
Σερζ Τισερόν «Οικογενειακά μυστικά»

Το Πίσω Ράφι / «Το να κρατάμε ένα μυστικό είναι ό,τι πιο πολύτιμο και επικίνδυνο έχουμε»

Μελετώντας τις σκοτεινές γωνιές των οικογενειακών μυστικών, ο ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Σερζ Τισερόν αποκαλύπτει τη δύναμη και τον κίνδυνο που κρύβουν καθώς μεταφέρονται από τη μια γενιά στην άλλη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ