«Ομήρου Οδύσσεια» διά χειρός Μιχάλη Γκανά

«Ομήρου Οδύσσεια» διά χειρός Μιχάλη Γκανά Facebook Twitter
Εμπλέκοντας ιδανικά την προφορική αφήγηση με τα βασικά χαρακτηριστικά του διάσημου μύθου και τη γραπτή συνθήκη του πεζού λόγου, ο Μιχάλης Γκανάς διασκευάζει με έναν τρόπο ζωντανό και εύληπτο την Ομήρου Οδύσσεια, για νέους, όπως τονίζει, αναγνώστες.
0

Το Καράβι μας άφησε πίσω του τα δυνατά ρεύματα του Ωκεανού και βγήκε στην ανοιχτή θάλασσα. Μόλις είχαμε περάσει τη ρωγμή του χρόνου, εκεί που συνορεύει ο Πάνω με τον Κάτω Κόσμο. Χωρίς να το καταλάβουμε, βρεθήκαμε στο νησί της Κίρκης. Σύραμε το καράβι στην ακρογιαλιά και κοιμηθήκαμε μέχρι το ξημέρωμα. Τότε έστειλα μερικούς συντρόφους στην Κίρκη, να φέρουν τη σορό του άτυχου Ελπήνορα. Σκάψαμε έναν τάφο στην άκρη άκρη του γιαλού, κλαίγοντας για τον άδοξο θάνατο του συντρόφου μας. Αφού κάψαμε το σώμα του νεκρού και τα όπλα του, μπήξαμε πάνω στο μνήμα το κουπί του».

Από το απόσπασμα είναι σαφές πως μόνο ένας ποιητής μπορεί να προσεγγίσει την κλασική ιστορία του Ομήρου, να αφουγκραστεί τις εικόνες των μύθων και της αλληγορίας, να φαντασιωθεί τα κύματα που έσυραν τον Οδυσσέα στις άκρες του πελάγους. Εμπλέκοντας ιδανικά την προφορική αφήγηση με τα βασικά χαρακτηριστικά του διάσημου μύθου και τη γραπτή συνθήκη του πεζού λόγου, ο Μιχάλης Γκανάς διασκευάζει με έναν τρόπο ζωντανό και εύληπτο την Ομήρου Οδύσσεια, για νέους, όπως τονίζει, αναγνώστες (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο). Το βιβλίο ωστόσο, που διαβάζεται ιδανικά από όλες τις ηλικίες –και συνοδεύεται από την όμορφη εικονογράφηση του Βασίλη Γρίβα–, δείχνει να κρατάει ακέραιο τον κορμό της ιστορίας, ενσωματώνοντας κομμάτια της παράδοσής μας, όπως ανεξίτηλους στίχους – του Σεφέρη, του Καββαδία, αποσπάσματα από τον Ερωτόκριτο, σκηνές που παραπέμπουν στον Καραγκιόζη.

Ωστόσο, αν σε κάτι πρωτοτυπεί έντονα η διασκευή του Γκανά, είναι στο ότι διανθίζει με χιούμορ παρμένο από το δαιμόνιο του Οδυσσέα ακόμα και τις πιο δραματικές σκηνές.

 

Μιλώντας γι' αυτό τον ατελείωτο καμβά των πολλαπλών επιρροών, ο Μιχάλης Γκανάς μας εξηγεί πως είδε την Οδύσσεια «σαν μια κιβωτό που ταξιδεύει στους αιώνες. Θέλησα να "διασώσω" ψήγματα του "ανθηρού" λόγου των Ελλήνων, του ποιητικού κυρίως, αλλά όχι μόνο. Έτσι, ενσωμάτωσα στην αφήγηση στίχους επώνυμων Ελλήνων ποιητών και στιχουργών αλλά και δημοτικών τραγουδιών, για να τους βρουν οι νεότεροι. Στην ουσία, αυτό που θέλησα να κάνω είναι μια ομαδική αυτοβιογραφία όλων μας. Επειδή όμως εγώ κρατάω το μαχαίρι και το πεπόνι, ως αφηγητής ανθολόγησα στίχους που με παρηγόρησαν και με βοήθησαν να πορευτώ. Γι' αυτό και είναι από μνήμης, δεν έψαξα σε βιβλία. Ελπίζω να ενδιαφέρουν και τους άλλους, και ιδιαίτερα τους νέους». Σίγουρα, ωστόσο, δεν είναι λίγο να ξαναγράφει κανείς το ποίημα των ποιημάτων, την εμμονή όλων των ποιητών: «Όπως το λέτε. Η Οδύσσεια είναι το ποίημα των ποιημάτων. Το ποίημα των ποιητών και των αναγνωστών, ή ακροατών παλαιότερα. Το ποίημα των ανθρώπων εν τέλει. Είναι η απόλυτη αφήγηση που τέρπει και συγκινεί, αλλά ταυτόχρονα νομοθετεί και διδάσκει τρόπους ζωής και τρόπους γραφής. Η Οδύσσεια είναι το "όλον". Σ' έναν κόσμο κατακερματισμένο, όπως είναι ο δικός μας, πώς μπορεί να μη νοσταλγεί κανείς ένα ποίημα που διδάσκει ταυτόχρονα ηθική και αισθητική; Δεν είναι εμμονή, που μπορεί να σημαίνει και "κόλλημα". Είναι η νοσταλγία για έναν χαμένο παράδεισο. Για όλους μας χαμένο, όχι μόνο για τους ποιητές».

Ωστόσο, αν σε κάτι πρωτοτυπεί έντονα η διασκευή του Γκανά, είναι στο ότι διανθίζει με χιούμορ παρμένο από το δαιμόνιο του Οδυσσέα ακόμα και τις πιο δραματικές σκηνές. «Το χιούμορ δεν κάνει ποτέ κακό στην αφήγηση, και στη ζωή φυσικά» μας αντιτείνει. «Ίσα-ίσα, είναι το αλατοπίπερο που νοστιμίζει τον λόγο και φωτίζει αλλιώς το δραματικό στοιχείο. Δεν νομίζω ότι το παράκανα, ώστε να μιλάμε για "χιουμοριστική εκδοχή" της Οδύσσειας. Μέσα σε έναν ωκεανό λόγου, ρίχνω πού και πού μια σταγόνα, έτσι, για να σκάσει το χειλάκι μας λίγο και να πάμε παρακάτω». «Η προφορικότητα ήταν ένας από τους βασικούς στόχους αυτής της διασκευής» συμφωνεί μαζί μας. «Το ανάγνωσμα απευθύνεται σε νεαρούς αλλά και νέους αναγνώστες, πολλοί από τους οποίους δεν έχουν διαβάσει ούτε μία φορά ολόκληρη την Οδύσσεια. Σε ένα τέτοιο κοινό πρέπει να κάνεις εσύ, ο αφηγητής, την πρώτη κίνηση. Να πας εσύ προς αυτούς και όχι να περιμένεις να έρθουν εκείνοι. Φυσικά, εύχομαι η εν λόγω διασκευή να αρέσει και σε πιο απαιτητικούς αναγνώστες. Γιατί όχι και στους ειδικούς, και ιδιαίτερα στους φιλολόγους, που ίσως να τους βοηθήσει στη διδασκαλία του μαθήματος στην τάξη. Όσο για τη συνέχεια της προφορικής μας αφήγησης από τον Όμηρο μέχρι σήμερα, υπάρχουν πολλά κοινά στοιχεία. Ένα από αυτά είναι η γλώσσα μας. Σκεφτείτε ότι πολλές λέξεις της Οδύσσειας ακούγονται ολόιδιες ή ελάχιστα διαφοροποιημένες ακόμα και σήμερα. Αυτό και μόνο είναι μια "αμύθητη" προίκα για τα νέα ελληνικά, που επηρεάζει σίγουρα την ίδια την αφήγηση».

«Ομήρου Οδύσσεια» διά χειρός Μιχάλη Γκανά Facebook Twitter
Εικονογράφηση από το βιβλίο

Οι έντονες αναλογίες με το σήμερα ενίοτε δείχνουν να αποκτούν χροιά πολιτική. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα «Χτες βράδυ το καράβι του το λέγανε Ελπίδα/ και τώρα στην επιστροφή μια μαύρη Νυχτερίδα», κάτι που σε κάνει να αναρωτιέσαι κατά πόσο οι συμβολικές αυτές παραπομπές ανατέμνουν ένα ζοφερό πολιτικό τοπίο, με τον τρόπο που το έκανε φέρ' ειπείν η ανάγνωση της Οδύσσειας από τον Γιώργο Σεφέρη. «Τώρα που το λέτε, μπορούν να διαβαστούν και έτσι. Δεν ήταν, πάντως, στις προθέσεις μου. Για μένα, αυτοί οι στίχοι κυριολεκτούν. Φανταστείτε την απογοήτευση του νεαρού Τηλέμαχου όταν γυρίζει στην Ιθάκη από την Πύλο και τη Σπάρτη με πλούσια δώρα, αλλά με άδεια χέρια στην ουσία, αφού δεν έμαθε τίποτα νεότερο για τον πατέρα του». Ναι, αλλά χαρακτηριστικά όπως «λαϊκιστές», «ηλίθιοι», «χαραμοφάηδες» που επανέρχονται στην αφήγηση, καταδεικνύουν ότι μάλλον δεν έχουν αλλάξει και πολλά σε αυτήν τη χώρα. «Φοβάμαι, ναι. Πραγματικά, τρομάζει κανείς όταν διαπιστώνει κάποιες ομοιότητες συμπεριφοράς αλλά και τρόπους του λέγειν που υπάρχουν τόσους αιώνες μετά. Ένα παράδειγμα. Λίγο πριν από τη μνηστηροφονία, ο Ευρύμαχος, δεύτερος τη τάξει μετά τον Αντίνοο, "γλείφει" τον Οδυσσέα, αλλά ταυτόχρονα του "τη λέει": "Εσύ 'σαι, Οδυσσέα μου; Μα πώς να σε γνωρίσω/ έτσι που σε κατάντησαν ετούτοι οι αλήτες/ που έτρωγαν και έπιναν απ' το δικό σου "έχει"./ Τον γιο σου σχεδιάζανε να βγάλουν απ' τη μέση/ την Πηνελόπη ορέγονταν να ρίξουν στο κρεβάτι/ κι εσένα κουτσομπόλευαν και δίγαμο σε λέγαν./ Ακούστηκαν κι ονόματα, μια Καλυψώ, μια Κίρκη...". Εντάξει, ξέφυγα λίγο έως πολύ, από το "γράμμα" του Ομήρου, αλλά όχι και από το "πνεύμα" θέλω να πιστεύω».

Από την άλλη, και αφού μιλάμε γι' αυτό το παράδοξο μείγμα του δράματος με το πείραγμα, του πολιτικού με το προσωπικό, είναι ανατριχιαστικοί οι στίχοι «Είναι γλυκιά η πατρίδα, Οδυσσέα, αλλά ο νόστος είναι μέλι πικρό που τρώει τα σωθικά σου». «Σήμερα ζούμε καταστάσεις που ξυπνάνε οδυνηρές μνήμες. Τις έζησαν οι παλαιότεροι, αλλά τις "θυμούνται" και οι νέοι, μέσω της συλλογικής μνήμης, η οποία είναι γραμμένη με πυρωμένο σίδερο στο DNA κάθε λαού. Πρέπει να σας πω ότι εδώ χρησιμοποίησα έναν αναχρονισμό, φέρνοντας το χθες και το σήμερα πολύ κοντά. Αλλά διακριτικά νομίζω. "Ο Οδυσσέας έφτασε στο κτήμα του Λαέρτη/ εκεί που ο πατέρας του ζούσε με λίγους δούλους/ και μια σεβάσμια κυρά από τη Σικελία/ που είχε τη φροντίδα του και τον γηροκομούσε/ (Πρόσφυγας θα 'τανε κι αυτή όπως και τόσες άλλες/ που ήρθαν κι αναλάβανε παππούδες και γιαγιάδες.)". Τόσο μόνο. Αρκεί νομίζω».

«Ομήρου Οδύσσεια» διά χειρός Μιχάλη Γκανά Facebook Twitter
Εικονογράφηση από το βιβλίο
0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Βιβλίο / I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Η θεωρητικός, εικαστικός, κριτικός, συγγραφέας και εκδότρια Κρις Κράους μπορεί να μην άλλαξε τα δεδομένα στον αγγλόφωνο κόσμο εκδίδοντας τα βιβλία των Γάλλων θεωρητικών αλλά προκάλεσε άπειρες συζητήσεις με το πρωτότυπο φεμινιστικό βιβλίο της.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Βιβλίο / Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Ένα τολμηρό καλλιτεχνικό project έγινε η αφορμή για να κάνει ο εικαστικός René Habermacher ένα ταξίδι στη θάλασσα με πλήρωμα έξι ναύτες κι έναν καπετάνιο, απαθανατίζοντας μια σουρεαλιστική εμπειρία που κατέληξε σε ναυάγιο. Το βιβλίο «The Pleasure Principle» καταγράφει αυτό το ταξίδι μέσα από φωτογραφίες του René, κείμενα και εικαστικά έργα, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση.
M. HULOT
Νίκος Μάντης «Το χιόνι του καλοκαιριού»

Το πίσω ράφι / Για τις απουσίες που μας κάνουν αργούς στα αισθήματα

Καλοκαίρι στην Πελοπόννησο, στη σκιά της δεκαετίας του ’80: ένα πληγωμένο παιδί, μια μητέρα που επιστρέφει αλλαγμένη και μυστικά που βαραίνουν τη σιωπή των ενηλίκων - αυτά ξετυλίγει ο Νίκος Α. Μαντής στο πρώτο του μυθιστόρημα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Νέα βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος του χρόνου, και κάποιες επανεκδόσεις

Fall Preview 2025 / 13 βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος της χρονιάς

Ο πάντα επίκαιρος Καβάφης, νέα, σύγχρονα και παλιότερα ονόματα της λογοτεχνικής σκηνής και κάποιες ξεχωριστές επανεκδόσεις που δικαίως θα διεκδικήσουν χώρο στη βιβλιοθήκη όλων, βιβλιόφιλων και μη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Εμανουέλ Καρέρ «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα»

Το πίσω ράφι / Ένα επτασφράγιστο μυστικό που προκάλεσε αμηχανία και πάταγο

Προκλητικός, ωμός, συχνά σοκαριστικός, ο Εμανουέλ Καρέρ εξερευνά στο «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα» το οικογενειακό του παρελθόν, φέρνοντας σε δύσκολη θέση ακόμα και τα πιο κοντινά του πρόσωπα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ