Φιόντορ Ντοστογέφσκι
Σημειώσεις από το Υπόγειο
Μτφρ. Ελένη Μπακοπούλου, Άγρα
Η πολυαναμενόμενη έκδοση του πολυσυζητημένου και κορυφαίου έργου του Ντοστογέφσκι Σημειώσεις από το Υπόγειο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Άγρα για να αποκαλύψει τις σκέψεις ενός ανθρώπου καταδικασμένου να ζει στην παρακμή, φυσική και ηθική, κλεισμένος σε ένα υπόγειο και αποκομμένος από τον κόσμο. Μάλιστα, στο σημείωμα που περιλαμβάνεται στην ελληνική έκδοση ο ίδιος ο Ντοστογέφσκι τονίζει πως, παρότι τα πρόσωπα, όπως ο συγγραφέας των σημειώσεων, είναι επινοημένα, «όχι μόνο μπορούν αλλά και οφείλουν να υπάρχουν στην κοινωνία μας, αν λάβουμε υπ’ όψιν μας τις συνθήκες κάτω από τις οποίες διαμορφώθηκε η κοινωνία μας». Όπως επισημαίνει χαρακτηριστικά στην εισαγωγή της η μεταφράστρια του έργου Ελένη Μπακοπούλου: «Ελευθερία, αλήθεια, άτομο και κοινωνία, αγάπη, πόνος, πίστη, τίποτα δεν ξέχασε ο παραδοξολόγος αφηγητής που διαθέτει τη δύναμη του λόγου όλων των καταραμένων ιδεολόγων του Ντοστογέφσκι (Ρασκόλνικοφ, Σταβρόγκιν, Κυρίλοφ, Πιοτρ Βερχοβένσκι, Ιππολίτ, Ιβάν και Ντμίτρι Καραμάζοφ) και που χειρίζεται τη σκοτεινή ευφυΐα του σαν δεξιοτεχνικά ελισσόμενο χειρουργικό λεπίδι στον δρόμο για το απύθμενο βάθος της ατομικής και συλλογικής συνείδησης». Από την άκρως κατατοπιστική εισαγωγή μαθαίνουμε επίσης ότι το εμβληματικό αυτό έργο, εκτός από το ότι καταδεικνύει τη βαθιά ικανότητα του Ντοστογέφσκι να ανατέμνει σε βάθος την ανθρώπινη ψυχή, βρίσκεται ουσιαστικά στους αντίποδες ενός μυθιστορήματος του Ν.Γ. Τσερνισέφσκι που είχε επηρεάσει πολύ την επαναστατική νεολαία με τον τίτλο Τι να κάνουμε. Νιώθοντας ότι ο κόσμος γρήγορα θα καταλάβαινε τα βάθη στα οποία αναφερόταν, ωστόσο, ο συγγραφέας επέμενε ότι ήταν αποφασισμένος να μην ταχθεί με την πλευρά της κοινωνικής υποκρισίας. Όσο και αν ενοχλούν επομένως, πολλές από τις σημειώσεις του πρέπει να καταγραφούν σε σχέση με τη γενικότερη αντιπαράθεση της εποχής και να λειτουργήσουν ως ένα αδιανόητα και αδυσώπητα ακριβές ψυχογράφημα του ανθρώπου της εποχής του.
Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ
Πρόσκληση σε έναν αποκεφαλισμό
Μτφρ. Σοφία Αυγερινού, εκδόσεις Μάγμα
Από τα πιο παραγνωρισμένα έργα του Ναμπόκοφ αλλά και τα πιο ουσιαστικά, με τα ανίερα, κρυφά κοινωνικά μηνύματα, όπως όλα σχεδόν τα έργα του, αλλά με μια πλοκή που παραπέμπει άμεσα στη Δίκη του Κάφκα. Για τον ρωσικής καταγωγής συγγραφέα που αντιμετώπισε τον αμερικανικό συντηρητισμό ξεσηκώνοντας αντιδράσεις με τη Λολίτα του, οι κοινωνικές αντιφάσεις, η ανελευθερία και ο καταγγελτικός λόγος ήταν αυτά που κατέστρεφαν όχι μόνο το ελεύθερο πνεύμα της λογοτεχνίας αλλά και τον ίδιο τον στοχασμό. Όπως στη Λολίτα, έτσι και εδώ ο αφηγητής περιγράφει με λεπτομέρεια το κοινωνικό τοπίο, αλλά με φιλοσοφικές προεκτάσεις που ανακαλούν θέματα καρτεσιανού προβληματισμού, με τον πρωταγωνιστή Κιγκινάτο τελικώς να θυσιάζεται στον βωμό μιας προαποφασισμένης καταδίκης. Μέχρι τότε, όμως, ο Ναμπόκοφ έχει πολλές αφορμές για να περιγράψει τον συνολικό παραλογισμό που δεν μπορεί να ξεχωρίσει εύκολα τα θύματα από τους θύτες, ίσως γιατί ποτέ δεν ήταν αυτό το ερώτημα και κυρίως γιατί το τσεκούρι θα πέσει αναπόφευκτα πάνω μας ως απόδειξη της ίδιας της θνητότητά μας.
Βιρτζίνια Γουλφ
Στο Φάρο
Μτγρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, Δώμα
Όταν όλοι οι Βρετανοί επιμένουν ότι οι πιο σημαντικές συζητήσεις ξεκινούν από τον καιρό, θα μπορούσαν να έχουν στο μυαλό τους τις πρώτες σελίδες του Φάρου, όπου με αφορμή μια αφηρημένη κουβέντα για τον καιρό ξεκινά το εσωτερικό ταξίδι της Βιρτζίνια Γουλφ στην άγνωστη χώρα που ενώνει τον έξω κόσμο με την terra incognita που λέγεται ψυχή. Δεν πρόκειται, ωστόσο, για μια αφηρημένη θεωρητική ενατένιση αλλά για εμπειρικές διαπιστώσεις που αφορμώνται από πραγματικά οικογενειακά περιστατικά, από τα δύσκολα χρόνια που η συγγραφέας συμβίωνε με την πολυπληθή οικογένειά της. Στο επίκεντρο, βέβαια, βρίσκεται το αγαπημένο θέμα της Γουλφ, που είναι η εν πολλοίς ανέφικτη τότε αυτενέργεια των γυναικών. Αυτό έρχεται στον νου όταν διαβάζει κανείς, για παράδειγμα, τα λόγια του Τσαρλς Τάνζλι στο βιβλίο, ο οποίος, αναφερόμενος στο ζωγραφικό έργο της Λίλιαν Μπρίσκοου, λέει πως οι γυναίκες δεν θα έπρεπε ούτε να ζωγραφίζουν ούτε να γράφουν. Πολεμώντας διαρκώς αυτές τις αντιλήψεις, η Γουλφ όχι μόνο έγραφε αλλά ενσάρκωνε όλα τα μοντέρνα ρεύματα της εποχής της, αποτελώντας ένα επάξιο μέλος της ομήγυρης του Μπλούμπσμπερι. Tο μυθιστόρημά της Στο Φάρο αποτελεί το δεύτερο της χρυσής τριάδας, μαζί με την Κυρία Ντάλογουεϊ και τα Κύματα. Τύχη αγαθή να κυκλοφορεί το κορυφαίο αυτό έργο στα ελληνικά σε δυο εξαιρετικές μεταφράσεις που αποδίδουν τα εύσημα στη γραφή της Γουλφ, αρχικά από τον Άρη Μπερλή και, εν προκειμένω, από τη Μαργαρίτα Ζαχαριάδου.
Malcolm Lowry
Ουλτραμαρίν
Μτφρ. Κατερίνα Σχινά, Μεταίχμιο
Αντιφατικό, πολύπλοκο και συμπληρωματικό του σπουδαίου Κάτω από το ηφαίστειο, το Ουλτραμαρίν έχει ως αφορμή τις αναμνήσεις του Λόουρι από το ταξίδι με πλοίο που πραγματοποίησε σε νεανική ηλικία για έναν χρόνο, διακόπτοντας τις σπουδές του. Αυτή η ναυτική εμπειρία τον οδήγησε σε μια σειρά από σημειώσεις που κατέληξαν στο Ουλτραμαρίν, δηλαδή στο παρθενικό ταξίδι του Ντέινα Χίλιοτ, ο οποίος, στην ίδια ηλικία με τον Λόουρι, μπαρκάρει με το «Οιδίπους Τύραννος» για μακρινά λιμάνια όπως η Βομβάη. Μπορεί να πρόκειται για πρωτόλειο έργο, που ο ίδιος σκέφτηκε πολύ αν θα το εξέδιδε, αλλά είναι αποκαλυπτικό της ουσιαστικής, στοχαστικής και μεστής γραφής του. Εξαιρετική η συγκυρία να έχουμε τα δύσκολα αυτά έργα του Λόουρι σε νέες, άρτιες μεταφράσεις από την Κατερίνα Σχινά.
Έρμαν Έσσε
Νάρκισσος και Χρυσόστομος
Μτρφ. Μαρία Αγγελίδου-Άγγελος Αγγελίδης, Διόπτρα
Μυθιστόρημα της όψιμης ωριμότητας του Έρμαν Έσσε, είναι από τα έργα του που επηρεάστηκαν περισσότερο από τη μεθοδολογία του Καρλ Γιουνγκ παρά από την ανατολική φιλοσοφία, την οποία ο Γερμανός συγγραφέας κατάφερε να μετατρέψει σε τρόπο επαναπροσέγγισης ενός υπό κατάρρευση κόσμου. Απόδειξη της επίδρασης του Γιουνγκ είναι τα διαρκή δίπολα και οι αντιθέσεις που αποκαλύπτονται σε ένα βιβλίο που δεν παύει να γοητεύει τις νέες γενιές και να καθίσταται ένα από τα πιο πετυχημένα στο πέρασμα των χρόνων. Ο νομπελίστας συγγραφέας, για μία ακόμα φορά, αποτυπώνει τη δύναμη που έχει η πίστη στους ανθρώπους και η φιλία, η μόνη ικανή να συμφιλιώσει τις αντιθέσεις σε έναν πολυτάραχο κόσμο, δίνοντας ένα μήνυμα ελπίδας.
Μάριο Βάργκας Λιόσα
Σας αφιερώνω τη σιωπή μου
Μτφρ. Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, Καστανιώτης
«Τελείωσα το βιβλίο και τώρα θα ήθελα να γράψω ένα δοκίμιο για τον Σαρτρ, που ήταν ο δάσκαλός μου στα νιάτα μου. Θα είναι το τελευταίο έργο που θα γράψω», ήταν τα προφητικά λόγια του προσφάτως αποδημήσαντα Μάριο Βάργκας Λιόσα για το τελευταίο μυθιστόρημά του, το εικοστό στη συναρπαστική λογοτεχνική του πορεία. Αφιερωμένο στη λαϊκή παράδοση του Περού και συνολικά στην αγαπημένη του πατρίδα, το βιβλίο αποτίει φόρο τιμής στους μουσικούς του δρόμου αλλά και στον απίστευτο πολιτιστικό πλούτο της χώρας. Όχι τυχαία ο πρωταγωνιστής του ονειρεύεται μια χώρα ενωμένη μέσα από τη μουσική και προφανώς με αυτόν τον τρόπο ο Λιόσα επαναφέρει ένα ζήτημα που τον απασχολούσε τα μάλα στο τέλος της ζωής του: την επιδίωξη και δικαίωση της ουτοπίας, την υπέρβαση των αντιθέσεων. Αυτός είναι και ο σκοπός του Τόνιο Ασπιλκουέτα, ο οποίος, μέσα από την περουβιανή μουσική, ονειρεύεται να ξεπεράσει τις αντιθέσεις και να φτιάξει έναν κόσμο φιλικό και ανοιχτό σε όλους.
Αλέξανδρος Δουμάς
Η χλωμή κυρία
Μτφρ. Γιώργος Θάνος, Ροές
Άλλο ένα διαμαντάκι από την εξαιρετική σειρά microMega/Λογοτεχνία που εντοπίζει τους χαμένους, άγνωστους θησαυρούς των κλασικών συγγραφέων και τους επανασυστήνει στο κοινό, αποδεικνύοντας πόσο μοντέρνα και απρόσμενη ζωντανή είναι η πένα τους, ακόμα και όταν γράφουν ιστορίες που μπορεί να μην είναι τόσο γνωστές όπως αυτή. Λίγοι, για παράδειγμα, γνωρίζουν ότι ο διάσημος συγγραφέας του Κόμη Μοντεχρίστο και των Τριών σωματοφυλάκων έγραφε περίτεχνες ιστορίες για βρικόλακες και φαντάσματα, τις οποίες είχε συμπεριλάβει σε μια συλλογή με τον τίτλο «Χίλια και ένα φαντάσματα», η οποία κυκλοφόρησε στα μέσα του 19ου αιώνα. Μεταφέροντας τον τόπο δράσης από τη Γαλλία στα μακρινά Καρπάθια, η πανέμορφη αυτή, όσον αφορά τη σύλληψη και την περιγραφή, ιστορία αφηγείται τις περιπέτειες της Χλωμής Κυρίας, σε μια πρωτότυπη επαναφορά του βαμπιρικού μύθου. Η συναρπαστική αφήγηση γίνεται σε πρώτο πρόσωπο από μια χλωμή, Πολωνή κυρία, γεννημένη στο Σαντόμιες, «έναν τόπο όπου οι θρύλοι γίνονται δόγμα, όπου πιστεύουμε στις οικογενειακές μας παραδόσεις όσο στο Ευαγγέλιο, ίσως και περισσότερο. Δεν υπάρχει κάστρο δίχως φάντασμα, μήτε καλύβα δίχως το πνεύμα της». Εδώ όλα είναι πιθανά και οι ιστορίες για τους απέθαντους με την υψηλή ποιότητα της γραφής του Δουμά φέρουν έντονα τα στοιχεία της ιδιαίτερα δημοφιλούς τότε γοτθικής και ρομαντικής παράδοσης.
Robert Penn Warren
Ένας τόπος για να επιστρέφεις
Μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου, Πόλις
Ίσως από τους πιο πολυαναμενόμενος τίτλους της χρονιάς, ειδικά μετά την έκδοση του μνημειώδους Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά, ενός από τα πιο σπουδαία έργα του 20ού αιώνα. Εφάμιλλης αξίας έργο, το Ένας τόπος για να επιστρέφεις δεν ήταν μόνο το τελευταίο βιβλίο του Γουόρεν αλλά ένα από τα τρία κορυφαία του, σύμφωνα με τον ίδιο. Ως φόντο έχει πάντα τον αμερικανικό Νότο σε μια περίοδο που η ήπειρος αφήνει πίσω της τις πολεμικές συγκρούσεις για να εισέλθει σε μια εποχή παράξενης ιστορικής στασιμότητας, ικανής όμως να ξεδιπλώσει τις αντιθέσεις που άφησε πίσω της, όπως αντικατοπτρίζονται στις διάφορες προσωπικές ιστορίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο πρωταγωνιστής του βιβλίου, ο Τζεντ, ο οποίος καταφέρνει, παρά τις δυσκολίες, παρότι γεννιέται στο τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και έχοντας πολεμήσει στο πλευρό των Ιταλών παρτιζάνων, να διαγράψει μια εντυπωσιακή πανεπιστημιακή καριέρα στους τομείς της Κλασικής και Μεσαιωνικής Φιλολογίας. Εκεί φαίνεται να διαπρέπει, σε αντίθεση με την προσωπική του ζωή που σημαδεύεται από την απώλεια και το δράμα σε μια Αμερική που δεν έπαψε ποτέ, όπως οι ήρωες των μεσαιωνικών μυθιστορημάτων που διδάσκει ο πρωταγωνιστής, να αναζητούν το Άγιο Δισκοπότηρο της ανέφικτης ευτυχίας. Αναζητώντας με τη σειρά του την αλήθεια των πραγμάτων, ο Γουόρεν ανατέμνει χειρουργικά την αμερικανική σκέψη και τη φέρνει αντιμέτωπη με τα μεγάλα ζητήματα της λογοτεχνίας, της φιλοσοφίας και της ζωής, με το βάθος, εν τέλει, «της ανθρώπινης εμπειρίας», όπως είχαν γράψει οι «New York Times».
William Faulkner
Φως τον Αύγουστο
Μτφρ. Παναγιώτης Κεχαγιάς, Gutenberg
Η κυκλική πορεία της ανάγνωσης του βιβλίου, που συνειρμικά συνδέεται με τον τροχό του κάρου με το οποίο αρχίζει και τελειώνει την αφήγησή του, ενδεχομένως να συνδέεται με την πορεία της καθόδου προς τη δαντική κόλαση, που στην περίπτωση του Φόκνερ είναι πάντοτε επίγεια. Άλλωστε, το φως που ορίζει τον τίτλο και καταυγάζει τις κρυφές, πάντα, αλήθειες των ανθρώπων δεν είναι μόνο αυτό της αποκάλυψης αλλά της πυρκαγιάς, της οδύνης και του πόνου. Αυτό το τρίπτυχο ορίζει τη μοιραία πορεία των ανθρώπων, οι οποίοι, παρά τις μεγάλες διαδρομές που καλύπτουν στις σελίδες του βιβλίου –από την πρωταγωνίστρια Λένα, η οποία μετακινείται αρχικά στο Ντόουνς Μιλ για να βρει την ανέφικτη οικογενειακή φροντίδα και κατόπιν προς το Τζέφερσον, αναζητώντας τον χαμένο της αγαπημένο Λούκας, μέχρι τον Τζο που ψάχνει διαρκώς την καταγωγή του– ουσιαστικά καταλήγουν να ζουν την ίδια κόλαση σε μια ήπειρο που εγκαταλείπεται αναπόφευκτα στη μοίρα της. Φυλετικές αντιθέσεις, ποτοαπαγόρευση, οικογενειακά μυστικά, θρησκευτικές αντιθέσεις, όλα τα κυριολεκτικά και μεταφορικά συντρίμμια του Νότου επανέρχονται στις συντριπτικά γοητευτικές σελίδες του κορυφαίου νομπελίστα που κατάφερε να συνδέσει με τρόπο μοναδικό την παράδοση με τη λογοτεχνική πρωτοπορία. Πολλά τα εύσημα για τη μετάφραση του Κεχαγιά που κατάφερε να απαλλαγεί από κάποιες εμμονές της προηγούμενης μετάφρασης του Εξάντα με την κυριολεξία (όπως η απόδοση του Τζο Χριστούγεννα ως Τζο Κρίστμας), καθιστώντας πιο εύληπτη και λειτουργική.
Σταντάλ
Το κόκκινο και το μαύρο
Μτφρ. Σωτήρης Παρασχάς, Κώστας Σπαθαράκης, Αντίποδες
Αρκούν λίγες μόλις σελίδες ανάγνωσης από το Κόκκινο και το μαύρο για να διαπιστώσει κανείς όχι μόνο τη διαχρονική αξία του αλλά την επικαιρότητά του: οι ακραίες φιλοδοξίες του πρωταγωνιστή Ζιλιέν Σορέλ, ενός γιου ξυλουργού, που έρχεται από την επαρχιακή πόλη Βεριέρ στο Παρίσι με στόχο την επιτυχία, ο γοητευτικός χαρακτήρας του, ο κυνισμός, η κατάρρευση των ιδεολογιών και η κοινωνική υποκρισία μοιάζουν να περιγράφουν αντίστοιχες στιγμές του σημερινού παρηκμασμένου κόσμου των ταξικών, και όχι μόνο, αντιθέσεων. Η εξαίσια ειρωνεία του Σταντάλ και η μεγάλη του ικανότητα να διεισδύει στο βάθος των χαρακτήρων τον κατέστησαν έναν από τους μεγαλύτερους ανατόμους της ανθρώπινης ψυχής αλλά και έναν από τους σπουδαιότερους εκφραστές του κριτικού ρεαλισμού, σύμφωνα με τον καίριο χαρακτηρισμό του Λούκατς. Μπορεί τα χρώματα κόκκινο και μαύρο να αντιστοιχούν, εν πρώτοις, στα χρώματα των στρατευμάτων του Ναπολέοντα και της Εκκλησίας, ουσιαστικά όμως παραπέμπουν στο επαναστατικό, φλογερό κόκκινο της επανάστασης και στο ακόλουθο μαύρο της ανθρώπινης τραγωδίας. Σοφή, επομένως, η απόφαση των Αντιπόδων να εκδώσουν το αριστούργημα αυτό του 19ου αιώνα σε νέα μετάφραση από τον Κώστα Σπαθαράκη και τον Σωτήρη Παρασχά, ο οποίος υπογράφει και το επίμετρο.
