H περίπτωση Όρσον Γουέλς. Toυ Κωστή Παπαγιώργη

H περίπτωση Όρσον Γουέλς. Toυ Κωστή Παπαγιώργη Facebook Twitter
O Γουέλς σε νεαρή ηλικία. Λος Άντζελες, 1940. Φωτό: Getty
0

Με τις βιογραφίες μεγάλων ανδρών νιώθουμε παραισθησιογόνα γοητεία απλά και μόνο επειδή μπροστά στα μάτια μας ξεμοντάρουν τα σώψυχα του βιογραφούμενου και εμμέσως τα δικά μας. Έστω και σε αναλογία ενός προς χίλια, όλοι οι άνθρωποι μοιάζουν μεταξύ τους, γεγονός που κανείς δεν μπορεί να συγχωρέσει σε κανέναν. Ο Εγγλέζος Ντέιβιντ Τόμσον, επιχειρώντας τη βιογραφία του Γουέλς, γνώριζε τις παραδοσιακές παγίδες: είναι λάθος να εξηγούμε τα έργα μέσω της ζωής του δημιουργού, λάθος επίσης να εξηγούμε τη ζωή του μέσω των έργων, όπως είναι λάθος να στήνουμε μια ψευδο-ολότητα, όπου έργο, ζωή και εποχή αλληλοερμηνεύονται σχεδόν αφ' εαυτών διά της απλής περιγραφής. Και όμως το εγχείρημα είναι επιτυχές.

Ξεμπερδεύοντας με τους γονείς του ήδη από την εφηβική ηλικία (που λέει ο λόγος), ο Όρσον έτρεφε την απόλυτη πεποίθηση ότι ήταν παιδί θαύμα, ότι δεν έμοιαζε με κανέναν και ούτε (θα) επέτρεπε να του μοιάσει. Άτομο «κοιλάρφανο», με αδελφό που κατέληξε στο ψυχιατρείο, περιφρόνησε τις σπουδές και εξ απαλών ονύχων έπαιζε βιολί, απήγγελλε με άνεση κατεβατά ολόκληρα από κλασικά έργα, δείχνοντας ακατάσχετη έφεση για κάθε λογής θεαματικότητα και θεατρικότητα. Η πρώτη «σκηνή» βέβαια είναι η καθημερινή ζωή.

Όλοι πάντως όσοι γεύτηκαν την ιδιωτική του ζωή συμφωνούν: ζούσε μέσα σε ένα κλίμα λατρευτικής ιδιωτικής θρησκείας του εαυτού του που δεν επιζητούσε την απομόνωση άλλα την ασυγκράτητη δημοσιότητα.

Εκεί φίλοι, γνωστοί, θαυμαστές και παρατρεχάμενοι ένιωσαν με κάποιο δέος και δυσφορία ότι ο νεαρός -στα 14 του ήταν 90 κιλά και 1,87 ύψος- δεν είναι συνηθισμένος εγωιστής· ο εγωκεντρισμός του άγγιζε το τερατώδες· το ωκεάνειο συναίσθημα που τον διακατείχε δικαιολογούσε υποψίες για παράνοια· σε κάθε του συναναστροφή αποκτούσε κομπάρσους, με αποτέλεσμα να νιώθει «αηδιασμένος από τη μοναξιά της μεγαλειότητάς του». Ο Καζάν θα πει: «Έλαμπε και βρομοκοπούσε δόξα και σαρκική μεγαλοπρέπεια». Πράγματι, η παρουσία του, ακόμη κι όταν κατέληξε βουνό από κρέας, ήταν όμορφη, αρρενωπή και με ένα στοιχείο αυτοκρατορικής επιβολής.

Εκ των υστέρων μπορούμε να διερωτηθούμε: τι προοριζόταν να κάνει; Αν λέγαμε ότι η ζωή τον χρησιμοποίησε για να δημιουργήσει τον Πολίτη Κέιν, θα πέφταμε έξω. Η περίπτωσή του υπάκουε σε άλλο, βαθύτερο προσωπικό πάθος. Ζώντας σε μια χώρα όπου η δημόσια σκηνή ήταν παλκοσένικο και το ραδιόφωνο μαζί με τον κινηματογράφο θέριευαν, ο Όρσον αποφάσισε να κατακτήσει το παν με όλα τα μέσα. Ιδιωτική ζωή γι' αυτόν δεν υπήρχε, κι ας έκανε γάμους, κι ας απέκτησε παιδιά. Ήταν καρχαρίας της· δημοσιότητας. Κάθε του μέρα ήταν επίθεση και εκστρατεία· δεν δεχόταν τη φιλία διότι ο φίλος απαιτεί ισότητα και ανταπόκριση· το μέγα δέλεαρ γι' αυτόν ήταν το πλήθος, η κοινή γνώμη (κι ας την περιφρονούσε), ήθελε να είναι ο άνθρωπος των μαζών, με έναν λόγο ολόκληρη η Αμερική και ολόκληρη η υφήλιος να υποκλιθούν στην υπερφυσική του παρουσία. Σωστά οι οξυδερκείς συνεργάτες του ψυχανεμίζονταν στα μύχια αυτού του φαινομένου κάποιο κενό, την παθολογική απουσία ενός κέντρου.

Ο ίδιος ένιωθε πρωτοφανές αριστούργημα, κατά συνέπεια οι πάντες όφειλαν να αποδεχθούν το μεγαλείο του, να ομολογήσουν ότι άλλο αυτοί και άλλο η θυελλωδώς προελάσουσα «Γουελσιάδα». Η γνωστή του εκπομπή στο ραδιόφωνο για τον Πόλεμο των Κόσμων ουσιαστικά τον έκανε γνωστό από την Ανατολική ως τη Δυτική Ακτή. Είχε ήδη το απαραίτητο υπόβαθρο για να βάλει στο χέρι τους χρηματοδότες. Δεν μιλάμε για έναν άνθρωπο που απομονωνόταν να γράψει, που συνελάμβανε μιαν ιδέα και ζητούσε χρόνο για να την αναπτύξει. Ο ιδιοφυής από την Κενόσα, όπως διεκδικούσε το δικαίωμα να είναι επιτομή της ανθρωπότητας, με τον ίδιο τρόπο γεννοβολούσε ιδέες, σενάρια, θεατρικές προσαρμογές, κι από κοντά ψεύδη, απάτες, ξεδιαντροπιές, αχαριστίες, ματαιώσεις, αντιπάθειες. Φυσιολογικότατα το Χόλιγουντ, αφού είδε κι απόειδε, τον ξέρασε προς την Ευρώπη, όπου βέβαια δεν έχασε την ευκαιρία να λάμψει. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι δεν ήταν μόνο ηθοποιός, σκηνοθέτης, θεατράνθρωπος, ραδιοσχολιαστής, συγγραφέας σεναρίων, αλλά και θαυματοποιός, σόουμαν και τσαρλατάνος - ένα υπέροχο κήτος, τέλος πάντων, που γοήτευσε τη Ρίτα Χέιγουορθ όσο και τον Τσώρτσιλ και τον Ρούσβελτ. 

Όλοι πάντως όσοι γεύτηκαν την ιδιωτική του ζωή συμφωνούν: ζούσε μέσα σε ένα κλίμα λατρευτικής ιδιωτικής θρησκείας του εαυτού του που δεν επιζητούσε την απομόνωση άλλα την ασυγκράτητη δημοσιότητα. Δεν υπήρχε τίποτε άλλο: όταν γεννήθηκε η κόρη του δεν μπόρεσε να καταλάβει τι είναι ένα μωρό. Πώς να λατρέψει κάτι έξω από τον εαυτό του; Πιθανότατα ο Γουέλς φρονούσε ότι ήταν πλατύτερος από την ίδια τη ζωή, κάτι σαν εξαίσιο θεϊκό σφάλμα ή άνθρωπος με δυνάμεις εκατοντάδων ανθρώπων. Μέσα του μιλούσε το ανεξήγητο όσο και το δράμα ενός πλαστογραφημένου εαυτού.

Σε παρόμοιες περιπτώσεις η κατάθλιψη, η αυτοκτονία -όπως στον Χεμινγουέι- ή η συντριβή έρχονται ως εύλογη κατάληξη. Ο Γουέλς δεν έλαμψε όσο του άξιζε στο Χόλιγουντ· το σύστημα δεν τον ανέχτηκε μέχρι τέλους. Τον Οκτώβρη του 1985 που θα πεθάνει, δεν ένιωθε νικητής παρά απογοητευμένος, απορριφθείς και αποτυχημένος. Ήταν ένας άνθρωπος υπέρβαρος, διαβητικός και με καταπονημένη καρδιά. Πέθανε μόνος, χωρίς καν νοσοκόμα, δακτυλογραφώντας ένα πλάνο γυρισμάτων για την επόμενη μέρα. Αυτός που χλεύαζε το ακροατήριό του με τη φράση «πώς γίνεται να είστε τόσοι λίγοι και εγώ τόσοι πολλοί;» αναγνώρισε τελικά στον μέγα εαυτό του το δικαίωμα στην αυτοκαταστροφή. Πέθανε, θα λέγαμε, σε απόσταση από τον εαυτό του.

Το κείμενο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά το 2009

Βιβλίο
0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ