Ένα βιβλίο - στοχασμός για τα γηρατειά που παραγκωνίζονται κοινωνικά

«Ποτέ πια δεν θα είμαι ο γιος της» Facebook Twitter
Η «κατάσταση των γερόντων» ή «η εμπειρία του γήρατος» είναι το θέμα του τέταρτου και τελευταίου μέρους του συναρπαστικού βιβλίου του Ντιντιέ Εριμπόν.
0


ΕΚΕΙΝΗ ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΚΗ
είχε προγραμματίσει να πάει να δει τη μητέρα του, που έμενε σε συγκρότημα «κοινωνικών κατοικιών» στα προάστια της Ρενς, στη βορειοανατολική Γαλλία. Όταν βγήκε από τον σταθμό του τρένου, της τηλεφώνησε αλλά η μητέρα του δεν απαντούσε. Έφτασε έξω από το διαμέρισμά της, χτύπησε το κουδούνι και από μέσα ακούστηκε η φωνή της: «Έρχομαι, ένα λεπτό». Δεν του άνοιγε όμως. Τελικά κάλεσε την Πυροσβεστική. Όταν οι πυροσβέστες έσπασαν την πόρτα και μπήκε στο διαμέρισμα, η μητέρα του ήταν στο πάτωμα: «Ήταν γυμνή. Απέστρεψα το βλέμμα. Το θέαμα της γυμνής μητέρας, της ηλικιωμένης γυμνής μητέρας, ήταν από μόνο του πολύ ενοχλητικό. Το θέαμα της γυμνής μητέρας πεσμένης στο πάτωμα με το βλέμμα χαμένο, σαν να είχε παραισθήσεις, ήταν ανυπόφορο. Πήρα στα γρήγορα ένα ρούχο από το δωμάτιό της και το έδωσα σ’ έναν από τους πυροσβέστες, ο οποίος κάλυψε το σώμα της». 

Ήταν η κρίσιμη στιγμή. Η μητέρα του δεν μπορούσε πλέον να αυτοεξυπηρετηθεί. Η Μονάδα Φροντίδας Ηλικιωμένων ήταν μονόδρομος. Και μετά από συνεννόηση με τους τρεις αδελφούς του, η 87χρονη μητέρα του βρέθηκε σε δημόσιο γηροκομείο, σε μια κωμόπολη τριάντα χιλιόμετρα από τη Ρενς. Την επόμενη μέρα από την εισαγωγή της μητέρας του την πέρασε μαζί της στο δωμάτιο. Έβλεπαν φωτογραφίες από παλιές εκδρομές που οργάνωνε το εργατικό σωματείο της, προσπαθώντας να ανοίξει μικρά ρήγματα και να ανακαλύψει την ταλαιπωρημένη ζωή της. Η μητέρα του ήταν εγκαταλειμμένο παιδί, μεγάλωσε σε ίδρυμα και στα δεκατέσσερά της μπήκε υπηρέτρια σε σπίτια. Μετά έγινε καθαρίστρια κι ύστερα εργάτρια σε εργοστάσιο υαλουργίας. Παντρεύτηκε στα είκοσι, γέννησε τέσσερα αγόρια και έζησε πενήντα πέντε χρόνια με έναν άνδρα που δεν αγαπούσε.

Η αφήγηση του Εριμπόν κινείται από την εμπειρία και την αυτοβιογραφία, από το προσωπικό, το μύχιο και το ιδιωτικό, στον γενικό στοχασμό για τα γηρατειά και τη συνθήκη του γήρατος, συνομιλώντας με τις εμπειρίες αλλά και με τη στοχαστική παραγωγή άλλων συγγραφέων.

Επτά εβδομάδες μετά την εγκατάστασή της στο γηροκομείο, η μητέρα του πέθανε. Γνώριζε ότι «όποιος μπαίνει σε γηροκομείο, παρά την τελετουργική άρνηση και το παιχνίδι της αμοιβαίας προσποίησης, ξέρει, δεν μπορεί να μην ξέρει, ότι αυτός θα είναι ο τελευταίος τόπος κατοικίας του». Γιατί ο θάνατος ήρθε όμως τόσο γρήγορα; Ο γιατρός τον είχε προειδοποιήσει, από την πρώτη κιόλας μέρα της εισαγωγής της, για το «σύνδρομο παραίτησης». Ενάμιση μήνα μετά την προειδοποίηση αυτή, η μητέρα του είχε πλέον παραιτηθεί. Δεν έτρωγε, δεν έπινε νερό, δεν μιλούσε. Επικοινωνούσε μόνο με τα μάτια. Τη μετέφεραν στη μονάδα παρηγορητικής φροντίδας και ο γιατρός τού ανακοίνωσε, με αμείλικτη βεβαιότητα, ότι η μητέρα του θα πεθάνει μέσα στις επόμενες οκτώ ημέρες. Στο δωμάτιό της είχε αφήσει ένα χαρτί «με λίγες κακογραμμένες αράδες όπου έλεγε πώς θέλει να γίνει η κηδεία της. Δεν άφησε διαθήκη, γιατί δεν υπήρχε τίποτα ν’ αφήσει. Δεν είχε καταθέσεις, ούτε περιουσία: ούτε χρήματα, ούτε κινητά, ούτε ακίνητα».

Ντιντιέ Εριμπόν Η ζωή, τα γηρατειά και ο θάνατος μιας γυναίκας του λαού Μτφρ. Γιάννης Στεφάνου Εκδόσεις Νήσος Σελ.: 240
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ. Ντιντιέ Εριμπόν, Η ζωή, τα γηρατειά και ο θάνατος μιας γυναίκας του λαού. Μτφρ. Γιάννης Στεφάνου
Εκδόσεις Νήσος, Σελ.: 240

Μετά το πρώτο αυτοβιογραφικό βιβλίο του, «Επιστροφή στη Ρενς», που είχε εκδοθεί το 2009, ο Γάλλος κοινωνιολόγος Ντιντιέ Εριμπόν (γεν. 1953) γράφει ένα ακόμη αυτοβιογραφικό βιβλίο γύρω από τον θάνατο της μητέρας του, «μιας γυναίκας του λαού». Στο πρώτο του βιβλίο, που κυκλοφορεί επίσης στα ελληνικά από τις εκδόσεις Νήσος, ο Εριμπόν επιστρέφει στη γενέθλια πόλη του, τη Ρενς, μετά τον θάνατο του πατέρα του, για να διερευνήσει τη δική του κοινωνική συνθήκη, που ορίζεται από την κοινωνική καταγωγή του −παιδί της εργατικής τάξης− αλλά και από την ομοφυλοφιλία του. Διερευνά εκεί την ιστορία της οικογένειάς του και του περιβάλλοντος της εργατικής τάξης, τη σεξουαλικότητά του και τους αποκλεισμούς και τη βία που αυτή συνεπάγεται, την κοινωνική ανέλιξή του μέσα από την εκπαίδευση, τις ταυτότητες, τις πολλαπλές μορφές της κυριαρχίας. Στο δεύτερο αυτοβιογραφικό βιβλίο του επιστρέφει και πάλι στη Ρενς για να οδηγήσει τη μητέρα του στο γηροκομείο, όπου αυτή πεθαίνει, να ανατρέξει στη ζωή της, να μιλήσει για τη «συστημική κακομεταχείριση» των ηλικιωμένων στις Μονάδες Φροντίδας, είτε αυτές είναι δημόσιες είτε ιδιωτικές, να διερευνήσει πώς βιώνουν οι γονείς της εργατικής τάξης την κοινωνική άνοδο των παιδιών τους, να μιλήσει για την απώλεια της ιδιότητας του γιου, ειδικά μετά τον θάνατο της μητέρας, και πώς αυτό δημιουργεί ρήξη στην προσωπική ταυτότητα, να εξετάσει τι σημαίνουν οι οικογενειακοί δεσμοί. 

Η αφήγηση του Εριμπόν κινείται από την εμπειρία και την αυτοβιογραφία, από το προσωπικό, το μύχιο και το ιδιωτικό, στον γενικό στοχασμό για τα γηρατειά και τη συνθήκη του γήρατος, συνομιλώντας με τις εμπειρίες αλλά και με τη στοχαστική παραγωγή άλλων συγγραφέων. Θα βρούμε στο βιβλίο του Εριμπόν αναφορές στον Μπέκετ, στον Κουτσί, στον Σολζενίτσιν, στον Σαρτρ, στον Χράμπαλ, στον Φουκό, στον Φίλιπ Ροθ, στον Ζορζ Ντιμπί και σε πολλούς άλλους. Πρέπει να αναφέρουμε οπωσδήποτε τις αναφορές στην Ανί Ερνό, της οποίας το βιβλίο «Μια γυναίκα», για τη μητέρα της, αποτελεί τη φανερή έμπνευση για το βιβλίο του Εριμπόν, αλλά και στον Εντουάρ Λουί, για τον οποίο ο Εριμπόν λειτουργεί ως μέντορας.  

Το βιβλίο οργανώνεται σε τέσσερα κεφάλαια. Το πρώτο είναι η οικογενειακή απόφαση για την εισαγωγή της μητέρας στο γηροκομείο. Το δεύτερο είναι η σύντομη ζωή της στο γηροκομείο, οι συνθήκες εγκλεισμού, η παραίτηση, ο θάνατος. Το τρίτο είναι τα μετά τον θάνατο, ιδιαίτερα η συνθήκη του γιου («ήμουν γιος και πλέον δεν είμαι») αλλά και η αναδρομή στη ζωή της μητέρας. Εδώ συναντάμε και την πολιτική διαδρομή των ανθρώπων της εργατικής τάξης, από την αριστερά προς την άκρα δεξιά. Στο τέλος της ζωής της η μητέρα του Ντιντιέ Εριμπόν έμελλε να γίνει ηρωίδα στη θεατρική διασκευή του βιβλίου του γιου της «Επιστροφή στη Ρενς» από τον Τόμας Οστερμάγιερ. Ο Γερμανός σκηνοθέτης τής είχε υποσχεθεί ότι θα την καλούσε στην πρεμιέρα του έργου στο Βερολίνο. Όταν ανέβηκε το έργο, ήταν καθηλωμένη στο κρεβάτι της στο γηροκομείο. 

Η «κατάσταση των γερόντων» ή «η εμπειρία του γήρατος» είναι το θέμα του τέταρτου και τελευταίου μέρους του συναρπαστικού βιβλίου του Ντιντιέ Εριμπόν. Εδώ ο συγγραφέας, «συνομιλώντας» κυρίως με τα βιβλία «Γηρατειά» της Σιμόν ντε Μποβουάρ και «Η μοναξιά των ετοιμοθάνατων» του Νόρμπερτ Ελίας, αυτού του μεγάλου ιστορικού και ανθρωπολόγου του πολιτισμού, προσπαθεί να καταλάβει γιατί το γήρας απουσιάζει ως έννοια από τη φιλοσοφία και την πολιτική θεωρία. «Το γήρας διαφεύγει από το επίπεδο των εννοιών, λες και οι περισσότερες έννοιες της φιλοσοφίας ή της πολιτικής θεωρίας να μην μπορούν ή να μη θέλουν να δουν τα γηρατειά ούτε τους ηλικιωμένους», γράφει ο Ντιντιέ Εριμπόν. «Από πολλές απόψεις τα γηρατειά όχι μόνο παραγκωνίζονται κοινωνικά, αλλά επίσης αποκρύπτονται εννοιολογικά. Στην καλύτερη περίπτωση, εκτοπίζονται σιωπηρά στο επίπεδο της αντίληψης και του συναισθήματος. Δεν έχουν καμία θέση στη σφαίρα της φιλοσοφίας, και σπανιότατα εισχωρούν στο οπτικό πεδίο της θεωρητικής σκέψης». Οι γέροι είναι ένας τεράστιος αριθμός αποκλεισμένων, που θα γίνει ακόμη μεγαλύτερος στις δυτικές κοινωνίες με δεδομένη την αύξηση του προσδόκιμου ζωής.

Πολύ καλή η μετάφραση του Γιάννη Στεφάνου και εξαιρετικά βοηθητικές οι βιβλιογραφικές σημειώσεις του.

ΥΓ. Γράφοντας τώρα ως αναγνώστης, μπορώ να πω ότι ταυτίστηκα με το βιβλίο, αναγνώρισα τη δική μου, προσωπική εμπειρία στην εμπειρία του Εριμπόν. Έβαλα κι εγώ τη μητέρα μου σε Οίκο Φροντίδας Ηλικιωμένων, όπου «έμεινε» τέσσερα χρόνια, τα περισσότερα από τα οποία καθηλωμένη στο κρεβάτι και χωρίς επαφή με τον εαυτό της και το περιβάλλον. Είχα τύψεις για την κατάσταση αυτή, που επανήλθαν με την ανάγνωση του βιβλίου. Δεν ξέρω τι θα έκανα αν είχα διαβάσει ένα βιβλίο σαν του Εριμπόν πριν πάρω την απόφαση.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Οι κούτες με τα συντρίμια

Βιβλίο / Δυο κούτες με συντρίμμια και ένα Μπούκερ

Μια ερωτική σχέση που φτάνει στα άκρα λειτουργεί ως αλληγορία για το τέλος ενός κόσμου στο Βερολίνο. Το βραβευμένο μυθιστόρημα «Καιρός» της Τζέννυ Έρπενμπεκ μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά, τη στιγμή που πολλοί λένε ότι εκείνη θα είναι ένα από τα επόμενα Νόμπελ Λογοτεχνίας.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
ΕΠΕΞ Γυναικείες φωνές από διαφορετικά μέρη του κόσμου

Βιβλίο / Από τη Μαλαισία μέχρι το Μεξικό: 5 νέα βιλία που αξίζει να διαβάσετε

5 συγγραφείς από διαφορετικά σημεία του πλανήτη χαράζουν νέους δρόμους στη λογοτεχνία. Ανάμεσά τους, η Τζόχα Αλχάρθι που κέρδισε το Booker και η βραβευμένη με Πούλιτζερ Κριστίνα Ριβέρα Γκάρσα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Αρχαιολογία / Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Η διακεκριμένη ιστορικός Mary Beard στο βιβλίο της «Οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες. Οι ηγεμόνες του αρχαίου ρωμαϊκού κόσμου», παρουσιάζει τη ζωή και το έργο των αυτοκρατόρων μέσα από ανεκδοτολογικές αφηγήσεις και συναρπαστικές λεπτομέρειες, που θυμίζουν απολαυστικό μυθιστόρημα. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια εστιάζει στον ρόλο των δούλων, τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στη σεξουαλική ζωή των Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
M. HULOT
Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Βιβλίο / Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Από την Αμοργό ως την Αλεξανδρούπολη και από την Ξάνθη ως τη Μυτιλήνη, τα μικρά βιβλιοπωλεία αποκτούν για πρώτη φορά συλλογική φωνή. Βιβλιοπώλες και βιβλιοπώλισσες αφηγούνται τις προσωπικές τους ιστορίες, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Lifo Videos / «Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Η Αγλαΐα Παππά διαβάζει ένα απόσπασμα από τις βέβηλες και αμφιλεγόμενες «120 Μέρες των Σοδόμων» του Μαρκησίου ντε Σαντ, ένα βιβλίο αναγνωρισμένο πλέον ως αξεπέραστο λογοτεχνικό αριστούργημα και χαρακτηρισμένο ως «εθνικός θησαυρός» της Γαλλίας.
THE LIFO TEAM
Το «προπατορικό αμάρτημα» του Τζο Μπάιντεν

Βιβλίο / Ποιο ήταν το θανάσιμο σφάλμα του Τζο Μπάιντεν;

Ένα νέο βιβλίο για τον πρώην Πρόεδρο αποτελεί καταπέλτη τόσο για τον ίδιο όσο και για τη δουλοπρεπή κλίκα πιστών και μελών της οικογένειάς του, που έκαναν το παν για να συγκαλύψουν τον ραγδαίο εκφυλισμό της γνωστικής του ικανότητας.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ Συγγραφείς/ Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου / 8 Έλληνες συγγραφείς ξαναγράφουν τους μύθους και τις παραδόσεις

Η Λυσιστράτη ερμηνεύει τις ερωτικές σχέσεις του σήμερα, η Ιφιγένεια διαλογίζεται στην παραλία και μια Τρωαδίτισσα δούλα γίνεται πρωταγωνίστρια: 8 σύγχρονοι δημιουργοί, που συμμετέχουν με τα έργα τους στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, συνομιλούν με τα αρχαία κείμενα και συνδέουν το παρελθόν με επίκαιρα ζητήματα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζούντιθ Μπάτλερ: «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Τζούντιθ Μπάτλερ / «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Μια κορυφαία προσωπικότητα της σύγχρονης παγκόσμιας διανόησης μιλά στη LiFO για τo «φάντασμα» της λεγόμενης ιδεολογίας του φύλου, για το όραμα μιας «ανοιχτόκαρδης κοινωνίας» και για τις εμπειρίες ζωής που της έμαθαν να είναι «ένας άνθρωπος ταπεινός και ταυτόχρονα θαρραλέος».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ