Λατρεύω τα άρθρα και τις συνεντεύξεις για τα πάθη του έρωτα. Προτού συναντηθώ με τον σημαντικό θεατράνθρωπο και διανοούμενο Βασίλη Παπαβασιλείου, που σκηνοθετεί τη «Δεύτερη έκπληξη του έρωτα» του Μαριβό, ξαναδιάβασα το έργο, που γράφτηκε 62 χρόνια πριν από τη Γαλλική Επανάσταση, και ευχαριστήθηκα για άλλη μια φορά τον εκλεπτυσμένο τρόπο γραφής αυτού του μεγάλου Γάλλου συγγραφέα του Διαφωτισμού, του ιδανικού ζωγράφου της γέννησης του έρωτα.
«Γιατί, τί είναι ο έρωτας, αν όχι μια έκπληξη που ταράζει την ύπαρξή μας, μια συνάντηση με τον εαυτό μας μέσα στα μάτια του άλλου; Και σε τι περιπέτειες μας βάζει η συνειδητοποίηση ότι η συνάντηση αυτή είναι ικανή να μας οδηγήσει στην απώλεια της εικόνας που χτίζουμε για τον εαυτό μας;»
Λίγο πριν τον συναντήσω σκεφτόμουν κάτι που συνέβη πριν από πολλά χρόνια. Ο Γιάννης Τσαρούχης, που μόλις είχε παρακολουθήσει κάποια παράστασή του, του είπε το εξής: «Αγαπητέ μου, πετύχατε κάτι σπάνιο, που στη ζωγραφική λέγεται "νικήθηκε το θέμα". Και αν με ρωτούσαν τι είναι αυτό που είδα, θα έλεγα "δεν ξέρω, αλλά πρέπει οπωσδήποτε να πάτε να το δείτε"».
Κριτικοί σήμερα είναι οι πάντες. Μην ξεχνάτε, ζούμε στην εποχή της παγκόσμιας εκφραστικής δημοκρατίας ή αλλιώς της γνωμοκρατίας, δηλαδή του απόλυτου θορύβου των γνωμών.
— Κύριε Παπαβασιλείου, επιστρέφετε στη γενέτειρά σας, τη Θεσσαλονίκη, και στο ΚΘΒΕ με ένα έργο που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στη χώρα μας, αλλά πρόκειται και για την πέμπτη φορά που ο ίδιος σκηνοθετείτε έργο του Μαριβό. Γιατί τον αγαπάτε;
Αν μπορούσα να το εξηγήσω, δεν θα τον αγαπούσα. Αγάπες που εξηγούνται είναι, εξάλλου, εξ ορισμού ατελείς. Άλλωστε, τον χαρακτηρίσατε ήδη «ζωγράφο του έρωτα». Υπάρχουν πολλοί ζωγράφοι του έρωτα;
— Αφαιρεί τη λογική ο έρωτας;
Μπορεί να πει κανείς ότι την αφαιρεί, πολλαπλασιάζοντάς την, και την πολλαπλασιάζει, αφαιρώντας την. Η ερωτική κατάσταση τροποποιείται, παραμένοντας αναλλοίωτη ανά τους αιώνες, από τη στιγμή που ο άνθρωπος παραδόθηκε στη γλώσσα.
ΕΡΩΤΑΣ, ΠΕΝΘΟΣ ΚΑΙ ΝΙΚΕΣ
— Τα λεκτικά παιχνίδια κατέχουν ρόλο κεντρικό επί σκηνής. Πώς σας φαίνεται η ατάκα: «Χάνετε μια αγαπητικιά; Βρείτε μίαν άλλη»;
Ο έρωτας είναι πάντα εδώ για να νικά το πένθος που ο ίδιος γεννά.
— Στο έργο, η μαρκησία και ο ιππότης πενθούν. Η πρώτη κυριολεκτικά, ο δεύτερος μεταφορικά. Το πένθος, κυριολεκτικό ή μεταφορικό, τι αποτέλεσμα έχει;
Πάντα το ίδιο: ανατροπή της τάξης του κόσμου, διασάλευση της εύθραυστης σχέσης του μέσα με το έξω. Όπως λέει κάποιος καθ' ύλην αρμόδιος, «στην περίπτωση του πένθους απορρυθμίζεται η σχέση με τον κόσμο, ενώ στην περίπτωση της μελαγχολίας, η σχέση με τον εαυτό».
— Οι θεατές της «Δεύτερης έκπληξης του έρωτα» θα κληθούν να απαντήσουν στο ερώτημα «χρωστάμε την καρδιά μας σε όσους μας προσφέρουν τη δική τους ή μονάχα σ' αυτούς που την κατακτούν»; Εσείς τι απαντάτε;
Σύμφωνα με τον Βάλτερ Μπένγιαμιν, «αγαπώ μια γυναίκα στην ιπποτική εποχή σημαίνει νικώ τους ανταγωνιστές μου». Αυτό το πνεύμα διασώζεται στη φράση του Μαριβό.
— Πώς θα περιγράφατε το σύγχρονο θεατρικό τοπίο;
Με ένα ερωτηματικό;
— Είναι τελικά το θέατρο μια υπόθεση που αφορά κοινωνικές μειονότητες;
Αν στην εποχή των αιρέσεων η θεατροφιλία θεωρείται αίρεση, ασφαλώς ναι.
— Είστε ηθοποιός, συγγραφέας και σκηνοθέτης. Ποια ιδιότητα καταπιέζει τις άλλες;
Είμαι απλώς ένας σκηνίτης, άρα φαίνεται πως έχω ξεπεράσει τον εμφύλιο των ιδιοτήτων.
— Ποιοι είναι οι μεγάλοι πυλώνες πάνω στους οποίους στηρίζεται σήμερα το θέατρο;
Η ανάγκη των ανθρώπων να συναντηθούν με τον εαυτό τους μέσω τρίτου, όπως συμβαίνει σε όλες τις κορυφαίες στιγμές της ζωής.
— Πώς συνδέονται τόσα διαφορετικά μεταξύ τους έργα στο ρεπερτόριό σας;
Αν αυτό συμβαίνει, θα πρέπει να οφείλεται στην κοινή πατρίδα τους, το αρχέγονο σπήλαιο της σκηνής.
— Είστε ένας πολύτιμος δάσκαλος. Ποια είναι η γνώμη σας για τις σχολές και ακαδημίες θεάτρου που προκύπτουν συνεχώς; Πώς κρίνετε τους αισθητικούς προσανατολισμούς τους;
Ο πληθωρισμός των «σχολών», ασχέτως ελατηρίων σχολαρχών, ένα πράγμα επιτελεί, συστήνει ως εύκολο κάτι που είναι τερατωδώς δύσκολο. Επομένως, δεν τίθεται θέμα προσανατολισμών αλλά απλώς συμφερόντων.
— Ο ρόλος των θεατρικών κριτικών σήμερα;
Κριτικοί σήμερα είναι οι πάντες. Μην ξεχνάτε, ζούμε στην εποχή της παγκόσμιας εκφραστικής δημοκρατίας ή αλλιώς της γνωμοκρατίας, δηλαδή του απόλυτου θορύβου των γνωμών.
Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΠΛΗΞΗ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ
Όταν τον ρώτησα, φεύγοντας, να μου πει ειλικρινά τι πιστεύει πως έχει να πει ο Μαριβό, το 2020, μου απάντησε σχεδόν αυστηρά: «τα πάντα!».
Πρέπει να έχει δίκιο, γιατί και τώρα, όπως και τότε, πολλοί αισθάνονται παγιδευμένοι στις συμβάσεις της εποχής, γίνονται έρμαια της γλώσσας, χάνουν την ειλικρίνειά τους και μπλέκουν σε «αναποφάσιστους» έρωτες που ακροβατούν ανάμεσα στο πάθος και την ευπρέπεια και στο τέλος στέκουν μπροστά στα αισθήματά τους, σαν μπροστά σε ένα κενό.
Η «Δεύτερη έκπληξη του έρωτα» του Μαριβό είναι συμπαραγωγή του ΚΘΒΕ με το Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν και θα παρουσιαστεί στο Βασιλικό Θέατρο, σε πανελλήνια πρώτη, το Σάββατο 31 Οκτωβρίου.
Μετάφραση - σκηνοθεσία: Βασίλης Παπαβασιλείου
Σκηνικά - κοστούμια: Άγγελος Μέντης
Δραματουργία - μουσική επιμέλεια - συνεργάτης σκηνοθέτης: Νικολέτα Φιλόσογλου
Επιμέλεια κίνησης: Δημήτρης Σωτηρίου
Φωτισμοί: Ελευθερία Ντεκώ
Παίζουν: Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου, Γιώργος Καύκας, Θέμης Πάνου, Ταξιάρχης Χάνος, Zωή Μυλωνά, Γιώργος Κολοβός
