Ο Βασίλης Παπαβασιλείου γεννήθηκε στις Σέρρες το 1949. «Τα παιδικά μου χρόνια ήταν συνδεδεμένα με έναν χώρο που είχε έκταση. Το ταξίδι για να πας από την πόλη στο χωριό κρατούσε μιάμιση ώρα με το τρένο, αλλά διέσχιζες την πεδιάδα του Στρυμόνα, κάτι που επίσης με καθόρισε, γιατί κι εκεί υπάρχει έκταση, υπάρχει χώρος προς κάλυψη. Νομίζω ότι δεν μπόρεσα να απαλλαγώ ποτέ από αυτό, ούτε και στη δουλειά μου», έχει πει στη LiFO.
Σπούδασε για τρία χρόνια στην Ιατρική του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, αλλά αποφάσισε να εγκαταλείψει τις σπουδές του για να πάει σε δραματική σχολή. Βρέθηκε να φοιτά στη σχολή του Θεάτρου Τέχνης, θέλοντας να μάθει τον άνθρωπο που ήταν πίσω από δυο παραστάσεις που τον στιγμάτισαν, τους «Πέρσες» του Αισχύλου και τους «Όρνιθες» του Αριστοφάνη το 1965.
«Ήθελα να γίνω σκηνοθέτης από τότε που ήμουν 16 ετών. Ήξερα ότι θα πήγαινα σε μια σχολή ηθοποιίας, γιατί σκηνοθεσίας δεν υπήρχε –και καλώς–, και είπα ότι έπρεπε να ζήσω στο πετσί μου την περιπέτεια της υποκριτικής για να μπορέσω να συνομιλήσω μεθαύριο με τους ανθρώπους και να μην τους φοβάμαι», έλεγε.
«Η δύναμη του θεάτρου βρίσκεται ακριβώς στο στοιχείο της μοναδικότητας και του ανεπανάληπτου που περιέχει. Αν θέλετε να το συνοψίσουμε, το στοίχημα του θεάτρου είναι το στοίχημα της ανθρώπινης μοναδικότητας», έλεγε.
Το 1981 υπήρξε συνιδρυτής, μαζί με τους Λευτέρη Βογιατζή, Άννα Κοκκίνου, Ράνια Οικονομίδου, Τάσο Μπαντή, Δημήτρη Καταλειφό και Σμαράγδα Σμυρναίου, της Σκηνής, σε μια παλιά καπνοβιομηχανία στην Κυψέλη και έναν χρόνο αργότερα συν-σκηνοθέτησε με τον Βογιατζή τη «Σπασμένη Στάμνα» του Χάινριχ φον Κλάιστ. Η ομάδα διαλύθηκε και ο Βασίλης Παπαβασιλείου συνέχισε μόνος, χαρίζοντάς μας το 1988 μια αλησμόνητη παράσταση του έργου «Ζουβέ - Ελβίρα». Την επόμενη δεκαετία υπήρξε καλλιτεχνικός διευθυντής του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος (1994-1998).
Σπουδαίος διανοούμενος του θεάτρου, αγάπησε τον Γκολντόνι, που θεωρούσε «φίλο του», και σκηνοθέτησε υποδειγματικά έξι έργα του με τελευταίο τον «Ιμπρεσάριο από τη Σμύρνη» στο Εθνικό Θέατρο το 2023. Ακολούθησαν οι «Δύο Χέστηδες» του Λαμπίς στο Θέατρο Τέχνης.
Από το 1999 και για είκοσι χρόνια ενσάρκωσε σκηνικά τον κορυφαίο δραματικό μονόλογο του Γιάννη Ρίτσου «Ελένη» με ανεπανάληπτο τρόπο, χαρίζοντας στο κοινό τη σπάνια εμπειρία να μετέχει σε μια μυσταγωγία που τιμούσε το θέατρο, την ποίηση και τη ζωή.
«Η δύναμη του θεάτρου βρίσκεται ακριβώς στο στοιχείο της μοναδικότητας και του ανεπανάληπτου που περιέχει. Αν θέλετε να το συνοψίσουμε, το στοίχημα του θεάτρου είναι το στοίχημα της ανθρώπινης μοναδικότητας», έλεγε.
Από τις παραστάσεις έργων των Σοφοκλή, Γκολντόνι, Μαριβό, Χόρβατ, Μποντ, Σαίξπηρ, Πιραντέλο, Μολιέρου, Αναγνωστάκη, Στάικου, Μανιώτη και τις μεταφράσεις θεατρικών και πεζών κειμένων των Γκολντόνι, Μποντ, Μολιέρου, Μπαρτ, Ντε Σαντ μέχρι το «Το δύσκολο ανάμεσα», ένα βιβλίο με είκοσι κείμενα-απόσταγμα της συνείδησης του ανθρώπου μιας εποχής με ρίζες σ' ένα μακρινό παρελθόν και προοπτική σε ένα απώτατο μέλλον, που αποπνέουν το σύγχρονο ήθος και ύφος της εποχής, ο Παπαβασιλείου φώτισε αυτόν τον τόπο και το ελληνικό θέατρο πρωτίστως ως δάσκαλος-καλλιτέχνης, αναδεικνύοντας το επάγγελμα σε υψηλού επιπέδου λειτούργημα.
Για το έργο του τιμήθηκε με διακρίσεις από τον δήμο Αθηναίων, τον δήμο Χαλανδρίου, την Ένωση Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών και το Φεστιβάλ Θεάτρου Συρακουσών της Σικελίας. Δίδαξε, όχι συστηματικά, σε δραματικές σχολές και στο Τμήμα Θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
«Οι ρίζες του μεγαλείου του θεάτρου είναι πολύ ταπεινές, δεν παράγουμε τίποτε άλλο έξω από τον εαυτό μας», έλεγε. «Ο ηθοποιός είναι ο εκτελεστής και το όργανο μαζί, είναι το βιολί και ο βιολιστής, δεν έχει την εξωτερική σχέση με τον πίνακα, με την παρτιτούρα, είναι αυτός και ο εαυτός του. Το θέατρο είναι η παραγωγή του εαυτού του αλλιώς. Είναι μια ειδική κατάσταση, μια επανεφεύρεση του εαυτού. Μπορεί κάποια στιγμή να κωδικοποιεί την τεχνική του, αυτό που λέμε μανιέρα, αλλά κάθε φορά, είτε είναι στα πρώτα του βήματα, είτε στη μέση της διαδρομής, είτε στο τέλος, με μια καινούργια πρόβα ξαναρχίζει από το άλφα-βήτα. Είτε είναι νέος, είτε μεσήλικας, είτε ηλικιωμένος, η πρώτη ανάγνωση είναι η πρώτη σχέση με το ερώτημα του καινούργιου προσώπου με το οποίο νταραβερίζεται. Με αυτή την έννοια, η δουλειά δεν τον αφήνει να γεράσει. Εγώ ποτέ δεν κατάλαβα το "πότε θα πάρω σύνταξη;". Τι θα πει συνταξιούχος ηθοποιός;»
Ο Βασίλης Παπαβασιλείου μέσα από τα δικά του λόγια
«Το ενδιαφέρον είναι ότι ο ίδιος ο δημιουργός έχει κάνει μια πορεία, η οποία σε φέρνει αντιμέτωπο με διάφορες εκδοχές και του θεάτρου και του εαυτού του. Το θέατρο έχει μια καθημερινότητα δύσκολη –πολύ δυσκολότερη σήμερα–, αλλά τα πράγματα ποτέ δεν ήταν ιδεώδη. Για να αντέξεις αυτή την πραγματικότητα, πρέπει να επανέρχεσαι κάθε τόσο στο ερώτημα "τι είναι το θέατρο;", που είναι και ο πυρήνας του θεατρικού παιχνιδιού».
«Η συνθήκη της ελληνικής πραγματικότητας είναι δύσκολη, αλλά επιμένω ότι σε αυτήν τη δουλειά, επειδή ακριβώς έχει αναλωσιμότητα, πρέπει να σεβόμαστε τις μορφές που συνθέτουν τη ζωντανή ιστορία της. Το νιώθεις ότι τα νεότερα παιδιά έχουν την απαίτηση και τη λαχτάρα να γίνουν κι εκείνα μέρος αυτής της τέχνης και ότι σ’ εμάς, τους μεγαλύτερους σε ηλικία, έχουν εναποθέσει την επιθυμία και την ελπίδα να στήσουμε μπροστά στα μάτια τους την ιστορία αυτής της δουλειάς, που ξεκινάει από ένα αρχέγονο σπήλαιο και φτάνει στο σήμερα».
«Αν μπορώ να το συνοψίσω, στο θέατρο θαυμάζω κάτι εντελώς ανθρώπινο, μια λειτουργία που λέγεται μνήμη. Θεωρώ ότι το θέατρο έχει μια θεαματική διάσταση, αλλά δεν ταυτίζεται με το θέαμα. Περιέχει το θέαμα, το θεαματικό στοιχείο, τη θεαματική διάσταση, αλλά δεν εξαντλείται σε αυτήν».
«Το ηθικό κομμάτι της ιστορίας, που είναι αδιαπραγμάτευτο στο θέατρο και αλλού, είναι η ακτινοβολούσα δύναμη ενός ανθρώπου. Δεν είναι η εμφάνιση, είναι η δύναμη της ανθρώπινης παρουσίας».
«Το θέατρο είναι, ξέρετε, κατά το ένα ήμισυ τέχνη, αυτό που προσπαθούμε δηλαδή να κάνουμε ηθοποιοί και σκηνοθέτες. Για το υπόλοιπο μισό ή, έστω, ένα κομμάτι του, ζητάμε τη συμβολή των θεατών, που είναι οι αναμφισβήτητοι συμπρωταγωνιστές του. Θεατρική παράσταση χωρίς θεατές απλώς δεν νοείται!»
«Το θέατρο είναι μια κοινότητα όπου το ρεφλέξ δεν είναι του πολιτειακού υποκειμένου. Λέμε "είμαι ελεύθερος από την τυραννία, από τη δουλεία". Στο θέατρο, καθώς και σε οποιαδήποτε άλλη τέχνη, είμαι ελεύθερος για να δημιουργήσω, όχι για να κάνω ό,τι θέλω – χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ένας σκηνοθέτης οφείλει να είναι αυταρχικός, αλαζόνας και τα συναφή».
«Τι είναι η ζωή χωρίς κάποιες μικρές χαρές; Ή μήπως βλάπτουν μόνο αυτές; Και μήπως η ευχαρίστηση ή η έμπνευση που σου προσφέρουν είναι περισσότερο ωφέλιμη, πιο θεραπευτική από τη βλάβη που ενδεχομένως προξενούν;»
«Ηθοποιός έγινα γιατί δεν μπορούσα να γίνω πολιτικός, και σκηνοθέτης επειδή δεν μπορούσα να γίνω συγγραφέας. Το ναυάγιο δύο κλίσεων οδήγησε σε μια τρίτη. Και στην περίπτωση τη συγγραφική και στην περίπτωση του ηθοποιού υπάρχει αυτό το στοιχείο, δηλαδή η ματαίωση μιας κλίσης παράγει μιαν άλλη. Η ειρωνεία είναι ότι τα τελευταία χρόνια εξετέθην και ως συγγραφέας. Ποτέ μη λες ποτέ, υπάρχει αυτό το στοιχείο που είναι η ζωή και είναι εδώ για να μας διαψεύσει. Μεγάλη μπουκιά φάε, μεγάλη κουβέντα μη λες».
«Το θέατρο ήταν μια επικράτεια, μια ήπειρος για μένα, που λειτούργησε και ενεργοποίησε τον μοχλό του θαυμασμού και ξέρω ότι δεν μπορεί να ζήσει ο άνθρωπος χωρίς θαυμασμό. Αυτό, λοιπόν, το οφείλω στο θέατρο: τη σωτηρία από την κακομοιριά μου».
«Το αν σε κάνει το θέατρο καλύτερο άνθρωπο είναι μια πολύ μεγάλη ιστορία. Τι θα πει "καλύτερος άνθρωπος"; Το στοίχημα της τελειοποίησης του ανθρώπου είναι φιλοσοφικό, άρα σημαίνει ότι όλα αυτά που λέμε εμείς και το θέατρο οδηγούν στην τρίτη τέχνη, που έλεγε και ο Μπρεχτ: "Η τέχνη του θεατή και η τέχνη του ηθοποιού συμβάλλονται για να παραχθεί η τρίτη τέχνη, που είναι η τέχνη της ζωής". Αυτό σε κρατάει ανοιχτό απέναντι στο ερώτημα "τι σημαίνει να είσαι καλός άνθρωπος"».
«Συμβαίνει στους ανθρώπους να γίνονται κατά κάποιον τρόπο όμηροι της εμπειρίας τους, φυλακισμένοι της, γι' αυτό μιλώ για τη δύναμη της κακομοιριάς. Επομένως, υπάρχει αυτός ο κίνδυνος, πάλι εσύ θα τον διατρέξεις. Δεν γίνεται να ζούμε τη ζωή χωρίς να διατρέχουμε τον κίνδυνό της, αυτό είναι κάτι το οποίο μας περιμένει στη στροφή».
«Η ζωή με έχει μάθει να μη λέω μεγάλα λόγια και να είμαι πολύ επιφυλακτικός απέναντι στο εθνικό μάθημα που λέγεται "έκθεση ιδεών"».
