«Ελένη» του Γιάννη Ρίτσου: Μια σημαντική θεατρική στιγμή

«Ελένη» του Γιάννη Ρίτσου: Μια σημαντική θεατρική στιγμή Facebook Twitter
Τα χέρια του ανοίγουν σαν φτερά, τα χείλη πλαταγίζουν στον δικό τους ρυθμό. Η Ελένη ετούτη κάθεται στην μπερζέρα της και μασουλάει τις ώρες, τις μέρες, χαμένη στους αιώνες. Φωτο: Σταύρος Χαμπάκης
0

Τα βλέφαρά της μοιάζουνε λιγάκι κουρασμένα. Επάνω τους κάθεται η σκόνη τρεισήμισι χιλιάδων χρόνων, οι σκέψεις και τα όνειρα τόσων ανδρών, τόσων πολιτισμών.


Η ψυχή της είναι πιο παλιά από τα έπιπλα του θεάτρου, τόσο παλιά όσο η ίδια η έννοια του θεάτρου. Έχει πεθάνει πολλές φορές και κάθε τόσο επιστρέφει για να διηγηθεί την ιστορία της.


«Ναι, ναι – εγώ είμαι» λέει. Εκείνη, η ξακουστή Ελένη... Περπάτησε ξυπόλυτη σε μυθικά παλάτια, εξόργισε βασιλείς, προκάλεσε τον θάνατο αθώων. Όλα τα άντεξε εξίσου γενναιόδωρα: τον θαυμασμό και τις κατάρες, τα πλούτη και την πλήξη, την επέλαση του γήρατος, το ράγισμα των ψευδαισθήσεων. Ένας θεός ξέρει πώς κατάφερε να προσαρμοστεί στην επαρχιακή ρουτίνα της Σπάρτης μετά το τέλος του πολέμου και την επιστροφή στην Ελλάδα. Κλεισμένη στο σπίτι, κατέληξε να μεταποιεί παλιά φορέματα και να φτιάχνει γλυκά του κουταλιού για να περνά την ώρα. Ο σύζυγός της, ο Μενέλαος, γυρνούσε απ' τη δουλειά και αναμασούσε –τι κουραστικό!– δόξες ξεχασμένες. Του άρεσε ιδιαίτερα να καυτηριάζει την άπιστη Κλυταιμνήστρα ή τον μητροκτόνο Ορέστη, πρόσωπα που δεν θα τα ξανάβλεπαν ποτέ, που χάθηκαν ή τρελάθηκαν. Η Ελένη δεν ήθελε να τα θυμάται αυτά, δεν την πολυένοιαζαν πια, ήταν όμως πέρα απ' τις δυνάμεις της: «κ' οι μνήμες,/ ξέθωρες κ' ενοχλητικές, να σέρνονται ξοπίσω σου, μες στον καθρέφτη/ όταν χτενίζεις τα μαλλιά σου, ή μέσα στην κουζίνα, να προβαίνουν/ μες απ' τους λιπαρούς ατμούς της χύτρας· και ν' ακούς με το νερό που/ κοχλάζει/ κάτι δακτυλικούς εξάμετρους από κείνη την Τρίτη Ραψωδία/ ενώ ένας πετεινός φωνάζει παράταιρα, κάπου σιμά, απ' το κοττέτσι του/ γειτόνου».

Πάντα ο χρόνος φέρνει την απομυθοποίηση. Και πόσο αριστοτεχνικά το δείχνει αυτό το Βασίλης Παπαβασιλείου στην ερμηνεία του... Δίχως να κραυγάζει, δίχως να φουσκώνει τα πράγματα με περιττό συναίσθημα, δίχως να ασθμαίνει.


Το δυσβάστακτο, κοπιώδες έργο της μνήμης και της λήθης βρίσκεται στο επίκεντρο του αριστουργηματικού ποιήματος του Γιάννη Ρίτσου, που γράφτηκε, ως γνωστόν, το 1970 εν μέσω δικτατορίας και εξορίας.

Ο σκεπτικισμός κυριαρχεί. Πώς να συνυπάρξεις –είτε ως άτομο είτε ως χώρα– με το ένδοξο παρελθόν σου; Όταν διαρκώς σου υπενθυμίζουν πόσο σπουδαίος και όμορφος ήσουν κάποτε και πόσο θαμπός έχεις γίνει τώρα;

Όταν οι νεκροί «τριγυρνούν στις κάμαρες με τα καλά τους ρούχα, τα καλά τους παπούτσια [...]/ Πιάνουν τον τόπο, ξαπλώνουν όπου τύχει, στις δύο κουνιστές πολυθρόνες,/ χάμου στο πάτωμα ή μέσα στο λουτρό· ξεχνούν τη βρύση να στάζει· ξεχνούν τα μοσχοσάπουνα να λιώνουν στο νερό»;

Όταν πασχίζεις να βρεις νόημα στο σήμερα, αλλά αυτό φαντάζει τόσο απελπιστικό, τόσο κοινότοπο, με λιπαρούς ατμούς και χύτρες και κόκκορες και γλυκά του κουταλιού και συζύγους με καφετιές παντόφλες που καπνίζουν μανιωδώς και μετά πεθαίνουν και μένεις μόνη με τις δούλες που σε μισούν και σου κλέβουν τα δαχτυλίδια και σ' αφήνουν καθηλωμένη στο κρεβάτι, ενώ φοράνε τα πέπλα σου και χορεύουν ξετσίπωτα στα τραπέζια της κουζίνας – πού να βρεις τη δύναμη να σηκωθείς πια εσύ που κάποτε περπατούσες πάνω στα Τείχη της Τροίας κι ήσουν έτοιμη να αναληφθείς στους ουρανούς, τώρα σε έσκαψε ο χρόνος, γέμισε το δέρμα σου τρίχες και ρυτίδες και κρεατοελιές, «ποιος είναι μέσα σε τούτο το πρόσωπο;» αναρωτιέσαι, κλεισμένη σε ένα άδειο, τεράστιο σπίτι με αγάλματα στους κήπους, ενώ ο θάνατος πλησιάζει κι έρχεται η μεγάλη συνειδητοποίηση «Πως ήταν δίχως νόημα όλα,/ δίχως σκοπό και διάρκεια και ουσία – πλούτη, πόλεμοι, δόξες και φθόνοι, κοσμήματα και η ίδια η ομορφιά./ Τι ανόητοι θρύλοι,/ κύκνοι και Τροίες και έρωτες και ανδραγαθίες».

«Ελένη» του Γιάννη Ρίτσου: Μια σημαντική θεατρική στιγμή Facebook Twitter
Χρόνια τώρα ερμηνεύει τον δραματικό αυτό μονόλογο ο Παπαβασιλείου κι έχει πλέον φτάσει στην «τέταρτη διάσταση» του ρόλου. Αρνείται τον συμβιβασμό, απορρίπτει τη συνήθεια. Φωτο: Σταύρος Χαμπάκης

Πάντα ο Χρόνος. Πάντα ο χρόνος φέρνει την απομυθοποίηση. Και πόσο αριστοτεχνικά το δείχνει αυτό το Βασίλης Παπαβασιλείου στην ερμηνεία του... Δίχως να κραυγάζει, δίχως να φουσκώνει τα πράγματα με περιττό συναίσθημα, δίχως να ασθμαίνει.

Η Ελένη του είναι μια «Γριά – γριά – εκατό, διακόσω χρονώ», η οποία έχει πλέον απολέσει το φύλο της. Απομένουνε μονάχα μερικά ίχνη, απομεινάρια της θρυλικής φιλαρέσκειάς της, λίγο κόκκινο κραγιόν στα χείλη, ένας βουβός λυγμός όταν ομολογεί ότι δεν βάφει πια τα μαλλιά της.

Η φωνή του ηθοποιού, ένα μείγμα βραχνάδας και αθωότητας, ανακαλύπτει τα νοήματα εκ νέου, στο παρόν, δεν μας τα πετάει σαν κούφια, ετοιμοπαράδοτα λείψανα του παρελθόντος: έτσι, ένας ασυνήθιστος συνδυασμός σοφίας και παιδικότητας γεννιέται, η αίσθηση ότι πλησιάζοντας στο τέλος αρχίζουμε πάλι από την αρχή.


H αφηγηματική δεινότητά του μας συναρπάζει: ακούμε καθαρά ακόμη και τους πιο διακριτικούς ήχους, το φόρεμα που σωριάζεται μαλακά στο πάτωμα ή την κουβέρτα που ανυψώνεται «αφήνοντάς μας ακάλυπτους μπροστά στο κενό»· νιώθουμε τη ζάχαρη να τρίζει στο πάτωμα ή τις καρφίτσες να εισβάλλουν στο βελούδινο ύφασμα.


Τα χέρια του ανοίγουν σαν φτερά, τα χείλη πλαταγίζουν στον δικό τους ρυθμό. Η Ελένη ετούτη κάθεται στην μπερζέρα της και μασουλάει τις ώρες, τις μέρες, χαμένη στους αιώνες. Δεν επιδιώκει να αλλάξει τίποτα πια – πώς θα μπορούσε άλλωστε; Μόνο να εξηγήσει όσο καλύτερα μπορεί το μυστήριο που υπήρξε η ζωή της θέλει.

Δεν κρατάει κακία, δεν νιώθει πίκρα, ούτε θυμό, κι ας βιώνει την απόλυτη μοναξιά. Καταλαβαίνει τη βαθύτερη αλήθεια των πραγμάτων, πως η ομορφιά του ανθρώπου αρχίζει «εκεί που κάποιος αντιστέκεται χωρίς ελπίδα». Η ίδια, πάντως, αντιστάθηκε όσο μπορούσε.

«Ελένη» του Γιάννη Ρίτσου: Μια σημαντική θεατρική στιγμή Facebook Twitter
Φωτο: Σταύρος Χαμπάκης


Μια ήσυχη μεταμόρφωση εκτυλίσσεται μπροστά μας, αθόρυβη και ουσιαστική. Ο ηθοποιός δεν φοβάται την κωμωδία –πόσο κλασικά αστεία η περσόνα της γριάς που φαντάζεται τις υπηρέτριες να συνωμοτούν εναντίον της –, το χιούμορ που γεννιέται όταν τελειώνει η αγωνία της «ταύτισης» και γινόμαστε θεατές του εαυτού μας.


Χρόνια τώρα ερμηνεύει τον δραματικό αυτό μονόλογο ο Παπαβασιλείου κι έχει πλέον φτάσει στην «τέταρτη διάσταση» του ρόλου. Αρνείται τον συμβιβασμό, απορρίπτει τη συνήθεια. Αντιστέκεται κι αυτός στη φθορά με «βότανα και με πομάδες», αποστάγματα θεατρικής σοφίας και τέχνης υπερβατικής.

Κάθε φορά με τον ίδιο σεβασμό και με την ίδια αγάπη ξεκλειδώνει την αστείρευτη γοητεία και δύναμη της «Ελένης». Κάθε φορά το ποίημα αποκαλύπτεται μπροστά μας σε όλο το θάμβος του.

«Ο Ρίτσος μας λέει ότι, εφόσον είμαστε εδώ, είμαστε υποχρεωμένοι να συνομιλούμε με το μυθικό ως καθημερινό και μέσα στο καθημερινό να ξεφυτρώνουν σπόροι μυθικότητας» σχολιάζει ο σκηνοθέτης και ηθοποιός σε πρόσφατη συνέντευξή του. Και, όπως αποδεικνύεται, αυτή ακριβώς τη σπάνια, πολύτιμη και ζωτική συνομιλία επιτυγχάνει με την «Ελένη» του.

Info:

Γιάννης Ρίτσος

Ελένη

Σκηνοθεσία: Βασίλης Παπαβασιλείου

Σκηνικά: Μαρί-Νοέλ Σεμέ

Φωτισμοί: Ελευθερία Ντεκώ

Παίζουν: Βασίλης Παπαβασιλείου, Νίκος Σακαλίδης

Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν

Φρυνίχου 14, Πλάκα

Από 18/11 έως 1/4

Σάβ. & Κυρ. 19:00

€15, €10 (μειωμένο), €8 (άνεργοι), €8 το άτομο για γκρουπ και ομαδικό εισιτήριο (12 άτομα και πάνω)

ΑΓΟΡΑ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO

Θέατρο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μπομπ Γουίλσον

Απώλειες / Μπομπ Γουίλσον (1941-2025): Το προκλητικό του σύμπαν ήταν ένα και μοναδικό

Μεγάλωσε σε μια κοινότητα όπου το θέατρο θεωρούνταν ανήθικο. Κι όμως, με το ριζοσπαστικό του έργο σφράγισε τη σύγχρονη τέχνη του 20ού αιώνα, σε παγκόσμιο επίπεδο. Υποκλίθηκε πολλές φορές στο αθηναϊκό κοινό – και εκείνο, κάθε φορά, του ανταπέδιδε την τιμή.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
H ανάληψη του Οιδίποδα αναβάλλεται επ’ αόριστον

Θέατρο / H ανάληψη του Οιδίποδα αναβάλλεται επ’ αόριστον

Ο «Οιδίποδας» του Γιάννη Χουβαρδά συνενώνει τον «Τύραννο» και τον «Επί Κολωνώ» σε μια παράσταση, παίρνοντας τη μορφή μιας πυρετώδους ανασκαφής στο πεδίο του ασυνείδητου - Κριτική της Λουίζας Αρκουμανέα.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Ζιλιέτ Μπινός: Η Ιουλιέτα των Πνευμάτων στην Επίδαυρο

Θέατρο / Ζιλιέτ Μπινός: Η Ιουλιέτα των Πνευμάτων στην Επίδαυρο

Η βραβευμένη με Όσκαρ ηθοποιός προσπαθεί να παραμείνει συγκεντρωμένη μέχρι την κάθοδό της στο αργολικό θέατρο. Παρ’ όλα αυτά, βρήκε τον χρόνο να μας μιλήσει για τους γυναικείους ρόλους που τη συνδέουν με την Ελλάδα και για τη σημασία της σιωπής.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
Όλα όσα ζήσαμε στο 79ο Φεστιβάλ της Αβινιόν: από το «La Distance» του Ροντρίγκες έως τη μεγάλη επιτυχία του Μπανούσι

Θέατρο / Όλα όσα ζήσαμε στο 79ο Φεστιβάλ της Αβινιόν

Οι θερμές κριτικές της «Liberation» και της «Le Monde» για το «ΜΑΜΙ» του Μπανούσι σε παραγωγή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση είναι απλώς μια λεπτομέρεια μέσα στις απανωτές εκπλήξεις που έκρυβε το πιο γνωστό θεατρικό φεστιβάλ στον κόσμο.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Κωνσταντίνος Ζωγράφος: Ο «Ορέστης» του Τερζόπουλου

Θέατρο / Κωνσταντίνος Ζωγράφος: «Ο Τερζόπουλος σου βγάζει τον καλύτερό σου εαυτό»

Ο νεαρός ηθοποιός που πέρυσι ενσάρκωσε τον Πυλάδη επιστρέφει φέτος ως Ορέστης. Με μια ήδη πλούσια διαδρομή στο θέατρο δίπλα σε σημαντικούς δημιουργούς, ετοιμάζει ένα νέο έργο εμπνευσμένο από το Νεκρομαντείο του Αχέροντα.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
«Μάλιστα κύριε Ζαμπέτα»: Αξίζει η παράσταση για τον «μάγκα» του ελληνικού πενταγράμμου;

The Review / «Μάλιστα κύριε Ζαμπέτα»: Αξίζει η παράσταση για τον «μάγκα» του ελληνικού πενταγράμμου;

Με αφορμή την παράσταση γι’ αυτόν τον αυθεντικό δημιουργό που τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 μεσουρανούσε, ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου σχολιάζουν τον αντίκτυπό του στο κοινό σήμερα.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
«Οιδίπους Τύραννος» και «Οιδίπους επί Κολωνώ» του Σοφοκλή: Η άνοδος, πτώση και η αποθέωση

Αρχαίο Δράμα Explained / «Οιδίπους Τύραννος» και «Οιδίπους επί Κολωνώ» του Σοφοκλή: Η άνοδος, η πτώση και η αποθέωση

Τι μας μαθαίνει η ιστορία του Οιδίποδα, ενός ανθρώπου που έχει τα πάντα και τα χάνει εν ριπή οφθαλμού; Η κριτικός θεάτρου Λουίζα Αρκουμανέα επιχειρεί μια θεωρητική ανάλυση του έργου του Σοφοκλή.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Αλίκη Βουγιουκλάκη: Στη ζωή έσπαγε τα ταμπού, στο θέατρο τα ταμεία

Θέατρο / Αλίκη Βουγιουκλάκη: Πώς έσπαγε τα ταμεία στο θέατρο επί 35 χρόνια

Για δεκαετίες έχτισε, με το αλάνθαστο επιχειρηματικό της ένστικτο, μια σχέση με το θεατρικό κοινό που ακολουθούσε υπνωτισμένο τον μύθο της εθνικής σταρ. Η πορεία της ως θιασάρχισσας μέσα από παραστάσεις-σταθμούς και τις μαρτυρίες συνεργατών της.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Νίκος Καραθάνος: «Εμείς είμαστε οι χώρες, τα κείμενα, οι πόλεις, εμείς είμαστε οι μύθοι»

Θέατρο / Νίκος Καραθάνος: «Εμείς είμαστε οι χώρες, τα κείμενα, οι πόλεις, εμείς είμαστε οι μύθοι»

Στον πολυαναμενόμενο «Οιδίποδα» του Γιάννη Χουβαρδά, ο Νίκος Καραθάνος επιστρέφει, 23 χρόνια μετά, στον ομώνυμο ρόλο, ακολουθώντας την ιστορία από το τέλος προς την αρχή και φωτίζοντας το ανθρώπινο βάθος μιας τραγωδίας πιο οικείας απ’ όσο νομίζουμε.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ένα δώρο που άργησε να φτάσει

Θέατρο / «Κοιτάξτε πώς φέρονταν οι αρχαίοι στους ξένους! Έτσι πρέπει να κάνουμε κι εμείς»

Ένα δώρο που έφτασε καθυστερημένα, μόλις είκοσι λεπτά πριν το τέλος της παράστασης - Κριτική της Λουίζας Αρκουμανέα για το «ζ-η-θ, ο Ξένος» σε σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινού.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Η Κασσάνδρα της Έβελυν Ασουάντ σημάδεψε το φετινό καλοκαίρι

Θέατρο / Η Κασσάνδρα της Έβελυν Ασουάντ σημάδεψε την «Ορέστεια»

Η «Ορέστεια» του Θεόδωρου Τερζόπουλου συζητήθηκε όσο λίγες παραστάσεις: ενθουσίασε, προκάλεσε ποικίλα σχόλια και ανέδειξε ερμηνείες υψηλής έντασης και ακρίβειας. Ξεχώρισε εκείνη της Έβελυν Ασουάντ, η οποία, ως Κασσάνδρα, ερμήνευσε ένα αραβικό μοιρολόι που έκανε πολλούς να αναζητήσουν το όνομά της. Το φετινό καλοκαίρι, η παράσταση επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη, στους Δελφούς και στο αρχαίο θέατρο Φιλίππων.
M. HULOT
Η Λίνα Νικολακοπούλου υπογράφει και σκηνοθετεί τη μουσικοθεατρική παράσταση «Χορικά Ύδατα»

Θέατρο / «Χορικά Ύδατα»: Ο έμμετρος κόσμος της Λίνας Νικολακοπούλου επιστρέφει στη σκηνή

Τραγούδια που αποσπάστηκαν από το θεατρικό τους περιβάλλον επιστρέφουν στην πηγή τους, σε μια σκηνική τελετουργία γεμάτη εκπλήξεις που φωτίζει την τεράστια καλλιτεχνική παρακαταθήκη της στιχουργού.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Το ημέρωμα της στρίγγλας»: Ήταν ο Σαίξπηρ μισογύνης;

The Review / «Το ημέρωμα της στρίγγλας»: Ήταν ο Σαίξπηρ μισογύνης;

Γιατί εξακολουθεί να κερδίζει το σύγχρονο κοινό η διάσημη κωμωδία του Άγγλου βάρδου κάθε φορά που ανεβαίνει στη σκηνή; Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου συζητούν με αφορμή την παράσταση που σκηνοθετεί η Εύα Βλασσοπούλου.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
«Darkest White»: Ένα σύμπαν που εξερευνά την ανθεκτικότητα και τη δύναμη της γυναίκας 

Θέατρο / «Darkest White»: Ο εμφύλιος από την πλευρά των χαμένων

Το έργο της Δαφίν Αντωνιάδου που θα δούμε στο Φεστιβάλ Αθηνών, εξερευνά μέσω προσωπικών και ιστορικών αναμνήσεων και μέσα από την ανθεκτικότητα και τη δύναμη της γυναικείας παρουσίας, ιστορίες εκτοπισμού και επιβίωσης. 
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Beytna: Μια παράσταση χορού που είναι στην ουσια ένα τραπέζι με φίλους

Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας / Beytna: Μια παράσταση χορού που είναι στην ουσία ένα τραπέζι με φίλους

Ο σπουδαίος λιβανέζος χορευτής και χορογράφος Omar Rajeh, επιστρέφει με την «Beytna», μια ιδιαίτερη περφόρμανς με κοινωνικό όσο και γαστριμαργικό αποτύπωμα, που θα παρουσιαστεί στο πλαίσιο του φετινού 31ου Διεθνούς Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η νύφη και το «Καληνύχτα, Σταχτοπούτα»

Θέατρο / Η Καρολίνα Μπιάνκι παίρνει το ναρκωτικό του βιασμού επί σκηνής. Τι γίνεται μετά;

Μια παράσταση-περφόρμανς που μέσα από έναν εξαιρετικά πυκνό και γοητευτικό λόγο, ένα κολάζ από εικόνες, αναφορές, εξομολογήσεις, όνειρα και εφιάλτες μάς κάνει κοινωνούς μιας ακραίας εμπειρίας, χωρίς να σοκάρει.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ