Όταν κάποιος έχει τη φήμη ότι γεννήθηκε για να καταστρέφει, ξεκινώντας από τα ίδια του τα υπάρχοντα και φτάνοντας μέχρι το σημείο να εγκαταστήσει μηχάνημα που ροκανίζει πιστωτικές κάρτες σε εγκαίνια καταστήματος Louis Vuitton στο Λονδίνο, πιστεύεις πως όταν τον αντικρίσεις θα δεις την κορμοστασιά του Hulk ή, έστω, το αποφασισμένο βλέμμα του διάσημου χασάπη της Καλλιδρομίου, που κόβει κρέας υπό τους εκκωφαντικούς ήχους heavy metal μουσικής. Αλλά, τελικά, κάθε άλλο! Ο Michael Landy είναι λεπτός, διακριτικός, ευπροσήγορος, με μια γοητευτική συστολή σε κάθε κίνηση και λέξη του, πανέτοιμος να χαμογελάσει ζεστά κι ανέμελα. Είναι αυτό που θα λέγαμε ένας ήπιος άνθρωπος. Συγχρόνως, είναι ένας από τους πιο διακεκριμένους ΥΒΑ – ακρώνυμο που αναλύεται ως Young British Artists για να συνενώσει (αν αυτό ήταν ποτέ εφικτό) όλους εκείνους τους εικαστικούς καλλιτέχνες που, αρχής γενομένης το 1988 και με «άτυπο ηγούμενο» τον Damien Hirst, «έκαναν τη Βρετανία και πάλι σέξι», όπως το θέτει ο κ. Landy.
Το αστέρι του άρχισε να λάμπει πιο φωτεινό στο διεθνές εικαστικό στερέωμα από το 2001. Τότε που, αφού κατέγραψε οτιδήποτε υπήρχε στην κατοχή του σε μια λίστα που αριθμούσε τελικά 7.227 είδη, τα κατέστρεψε σε ένα εγκαταλελειμμένο πολυκατάστημα της μεγάλης λεωφόρου της κατανάλωσης, της Oxford Street, διασπείροντας έτσι στα πέρατα της γης ένα μήνυμα αντικαταναλωτισμού και αποποίησης του έχειν. Από το 2008 ο Michael Landy είναι μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας Τεχνών της Αγγλίας, αλλά παραμένει πάντα απλός και ψύχραιμος, ακόμη και ενώπιον εκείνων που πιστεύουν ότι η «καταστροφική του μανία δεν μπορεί να παραμείνει για πολύ καιρό αδρανής». Όπως τονίζει ο ίδιος: «Η δουλειά που θα παρουσιάζουμε από την Πέμπτη στη Διπλάρειο δεν είναι ένα τελειωμένο έργο αλλά ένα έργο εν τη γενέσει του, με απρόσμενη εξέλιξη. Θα παράγονται διαρκώς νέα κομμάτια που θα συμπληρώνουν αυτό το "παζλ" μέχρι και το τέλος του Μαΐου, οπότε η έκθεση θα κλείσει. Οι επισκέπτες, λοιπόν, θα μπαίνουν στο εργαστήριό μας και θα βλέπουν τα έργα να φτιάχνονται».
Για παράδειγμα, κάποιος μου είπε ότι υπάρχει στην Ελλάδα κόσμος που πιστεύει ότι ο πληθυσμός ψεκάζεται. Αυτό «φέρνει» στον πάγκο εργασίας μας την προδιάθεση να επιλέγει πάντα κάποιος τις θεωρίες συνωμοσίας. Φτιάξαμε, λοιπόν, ένα έργο σχετικά με αυτό.
— Όλα όσα φτιάχνετε είναι χειροποίητα. Αυτό είναι εντυπωσιακό!
Ναι! Είναι χειροποίητα και ο κόσμος που μας στέλνει υλικό για να το επεξεργαστούμε στο τέλος της έκθεσης θα πάρει το έργο που φτιάχτηκε βάσει αυτού που μας πρότεινε. Το δικό μας κύριο έργο θα είναι η αφήγηση που θα προκύψει από το μεγάλο εκείνο «γκρουπάζ» έργων που κατασκευάζεται, καθώς προσθέτουμε καθημερινά νέα κομμάτια στις αίθουσες. Αλλά και ο θεατής θα συνθέτει τη δική του αφήγηση μέσα από τα έργα του κολάζ που θα κεντρίζουν περισσότερο το ενδιαφέρον του.
— Πόσες φωτογραφίες λαμβάνετε κάθε μέρα από τον κόσμο;
Κατά μέσο όρο 20. Ελπίζω να λαμβάνω περισσότερες. Δεν φτιάχνουμε όμως 20 έργα κάθε μέρα. Ο ρυθμός παραγωγής μεταβάλλεται ανάλογα με το πόσα από τα υποβαλλόμενα γίνονται αποδεκτά, όπως επίσης και από το κατά πόσο είναι κοπιώδη και χρονοβόρα τα έργα που φτιάχνουμε. Επιπλέον, προσθέτουμε και έργα που δεν προέρχονται από το υλικό που μας στέλνει ο κόσμος. Γενικά, μας παίρνει αρκετό χρόνο η παραγωγή.
— Φαίνεται, όμως, πως έχετε αρκετούς βοηθούς. Πόσοι είναι;
Οκτώ. Μερικοί από αυτούς αρχίζουν να εργάζονται στις 9 το πρωί και σταματούν στις 5 το απόγευμα. Η δεύτερη βάρδια ξεκινά στις 12 το μεσημέρι και δουλεύει μέχρι τις 8 το βράδυ. Εγώ είμαι συνήθως εδώ από τις 9 το πρωί μέχρι τις οκτώ το βράδυ.
— Ποια είναι η διαδικασία της δουλειάς σας;
Χρωματίζουμε με μπλε χρώμα το χαρτί ακουαρέλας που θα χρησιμοποιήσουμε. Στη συνέχεια καλύπτουμε το χρωματισμένο χαρτί με ένα είδος πάστας που θυμίζει ξηρό πηλό και είναι σχεδόν λευκού χρώματος. Έπειτα, αφαιρείται υλικό από την πάστα και προκύπτει το σχέδιο με τις γραμμές από μπλε χρώμα που αποκαλύπτονται. Είναι μια τεχνική που χρησιμοποιούσα πολύ όταν ήμουν 11 ετών. Με αυτό τον τρόπο η εργασία μας περιλαμβάνει και την «απαλοιφή», το σβήσιμο, της πληροφορίας, όπως αυτή προκύπτει από τα γεγονότα. Έχει κι αυτό μια ποιητική σημασία στον 24ωρο κύκλο των ειδήσεων μέσα στον οποίο ζούμε. Δεν προσθέτουμε όμως νόημα με αυτό που κάνουμε. Μόνο σβήνουμε την πληροφορία. Ο κύριος στόχος είναι να δημιουργήσω εγώ μια ιστορία, μια νέα αφήγηση για την κρίση. Μερικές φορές χρειάζεται απλώς να έρθει κάποιος που να είναι έξω από το πλαίσιο στο οποίο βρισκόμαστε, κάποιος που θα δει τα πράγματα από διαφορετική σκοπιά και με άλλη διάθεση. Και επειδή θα παρατηρεί από απόσταση και με άλλη διαύγεια, θα φωτίσει τη δική μας κατάσταση με άλλον τρόπο. Κανείς δεν ξέρει εξαρχής αν η άποψή του θα αποδειχτεί τελικά καλύτερη ή χειρότερη από τη δική μας. Σίγουρα όμως θα είναι διαφορετική. Και αυτήν τη θέση παρατήρησης προσπαθώ να καταλάβω μέσα από αυτό το πρότζεκτ. Για παράδειγμα, κάποιος μου είπε ότι υπάρχει στην Ελλάδα κόσμος που πιστεύει ότι ο πληθυσμός ψεκάζεται. Αυτό «φέρνει» στον πάγκο εργασίας μας την προδιάθεση να επιλέγει πάντα κάποιος τις θεωρίες συνωμοσίας. Φτιάξαμε, λοιπόν, ένα έργο σχετικά με αυτό. Ενώ εδώ [και δείχνει άλλο έργο] έχουμε ένα πουλάκι, έργο που σχετίζεται με το ότι εξαιτίας των πυρκαγιών που έκαψαν τα δάση γύρω από την Αθήνα άγρια πουλιά μετανάστευσαν προς το κέντρο και τώρα κατοικούν στα πάρκα της πόλης. Τα ερεθίσματά μας είναι πολλά και ποικίλα. Δείτε αυτό για παράδειγμα... [και δείχνει ένα έργο που αναπαριστά τα ανθρωπάκια από το λογότυπο του ΕΟΠΥΥ, που μοιάζουν με πλεϊμομπίλ πιασμένα χέρι-χέρι].
— Κι εδώ; Γιατί διαλέξατε τον Παναθηναϊκό και όχι τον Ολυμπιακό, που οι οπαδοί του είναι πολυπληθέστεροι;
Νομίζω ότι στο τέλος θα βάλουμε και λίγο Ολυμπιακό. Γενικά, εμπλουτίζουμε! Έχουμε ήδη την, πώς την είπαμε αυτή την άλλη;
— Ποια;
Αυτή με το δικέφαλο πουλί!
— Την ΑΕΚ;
Σωστά! Την ΑΕΚ. Τέλος πάντων, τον Παναθηναϊκό τον διάλεξα πρώτο, λόγω του ότι έχει σήμα το τριφύλλι. Επειδή είμαι Ιρλανδός στην καταγωγή και το εθνικό μας σύμβολο είναι ένα τριφύλλι, με τράβηξε λίγο περισσότερο κι έτσι σκέφτηκα να ξεκινήσω με Παναθηναϊκό. Θέλω να πω ότι είναι άλλο το κριτήριό μου, μη φανταστείτε ότι επιλέγω ομάδα ποδοσφαίρου.
— Υπάρχει κάτι που ανακαλύψατε για την Αθήνα χάρη σε αυτό το πρότζεκτ και το οποίο δεν περιμένατε ότι θα βρείτε μπροστά σας, εδώ;
Ίσως είναι λίγο νωρίς για να απαντήσω σ' αυτή την ερώτηση. Αυτήν τη στιγμή πιστεύω ότι όλα όσα θα μπορούσα να συμπεριλάβω στο φάσμα των εκπλήξεων που με ξάφνιασαν έχουν πιο πολύ να κάνουν με τον δικό μου προϊδεασμό για την κρίση και όχι με το τι μου προσφέρει η πόλη. Ελπίζω όμως ότι θα τα υπερβούμε όλα αυτά και θα ασχοληθούμε με την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, την αληθινή τους ζωή.
— Και με τα ψέματά τους;
Ας πούμε λοιπόν ότι, ναι, θα ασχοληθούμε και με τα δύο. Αν και το βασικότερο απ' όλα είναι η απογοήτευση του κόσμου από την πολιτική και τους πολιτικούς. Κι αυτό είναι μια δύσκολη κατάσταση. Εννοώ το να καταλήγουν οι άνθρωποι να είναι συγκινητικοί, κυρίως επειδή έχουν γίνει ευάλωτοι, επειδή έχουν βυθιστεί σε μια λύπη ή επειδή εγκαταλείπουν τον εαυτό τους στη μοίρα του. Αυτό δεν είναι καλό...
— Έχετε διαλέξει ένα πολύ συγκεκριμένο μπλε για όλα αυτά τα έργα!
Ναι! Αυτό οφείλεται στο ότι σε αυτήν τη χώρα αντικρίζεις διαρκώς το μπλε της θάλασσας και το μπλε του ουρανού.
— Νομίζω όμως ότι το μπλε που επιλέξατε είναι διαφορετικό. Μοιάζει με ουλτραμαρίν!
Δεν είναι! Πρόκειται για μπλε του κοβαλτίου. Ήθελα να επιλέξω ένα χρώμα που να σχετίζεται με το μπλε της σημαίας σας.
— Είναι το μπλε της σημαίας μας, της εποχής που δημιουργήθηκε το ελληνικό κράτος.
Α! Ώστε είναι το μπλε της Επανάστασης; Δεν το γνώριζα αυτό! Πολύ χαίρομαι που θα πιστωθεί σ' εμένα η επιλογή αυτού του χρώματος.
— Γεννηθήκατε το 1963, άρα είστε παιδί της διαβόητης generation X. Πιστεύετε ότι αυτό είναι ένας λόγος για τον οποίο προτιμάτε τις αφηγήσεις στα έργα σας;
Δεν ξέρω να πω με βεβαιότητα ποιας γενιάς καλλιτέχνης είμαι! Σίγουρα, όμως, είμαι ένα παιδί που ενηλικιώθηκε την εποχή της Μάργκαρετ Θάτσερ. Τέλειωσα το σχολείο το 1979, όταν εκείνη έγινε πρωθυπουργός. Υπήρξα μάρτυρας όλων των γρήγορων –συχνά βίαιων– αλλαγών που έφερε η εποχή της. Είμαι μάλλον κι εγώ ένα προϊόν των ριζικών αλλαγών που επήλθαν στη Βρετανία κατά την τελευταία τριακονταετία. Αυτής της μετάβασης από την κοινωνία της παραγωγής βιομηχανικών ειδών στην κοινωνία της παραγωγής δραστηριοτήτων, ειδών απόλαυσης και αναψυχής.
— Ας επιστρέψουμε στο 1979...
Ναι, γιατί όχι! Φορούσα φανελάκι τότε.
— Αυτό δεν το αναφέρει η Βικιπέδια για σας! Αντ' αυτού, διατείνεται ότι γίνατε καλλιτέχνης επειδή σας ώθησε προς τα κει το γεγονός ότι το BBC επέλεξε να προβάλει σε τηλεοπτική εκπομπή του ένα έργο σας. Αληθεύει αυτό;
Δεν νομίζω. Δεν θα μπορούσα ποτέ να γίνω κάτι άλλο. Όλη μου τη ζωή ήμουν σίγουρος ότι θα γινόμουν καλλιτέχνης. Αν για κάποιον λόγο δεν συνέβαινε αυτό, δεν θα ήξερα τι να κάνω τον εαυτό μου. Εξάλλου, οι άλλοι στο σχολείο έλεγαν ότι ήμουν καλός στο σχέδιο. Κι όταν κάποιος λέει σε ένα παιδί ότι είναι καλό σε κάτι, τότε το πιθανότερο είναι ότι το παιδί θα ακολουθήσει αυτό το κάτι.
— Ήδη από τα πρώτα σας βήματα η δουλειά σας ήταν στενά συνδεδεμένη με αντικαταναλωτικά μηνύματα και την αποδέσμευση από το έχειν. Ωστόσο, τα ιδεώδη αυτού του τύπου κατάγονται από την εποχή του χιπισμού και τότε εσείς ήσασταν πολύ νέος –παιδί ακόμα– για να αποδεχτεί κάποιος ότι εκείνη η εποχή διαμόρφωσε τη σκέψη σας.
Πράγματι, ήμουν πολύ νέος τότε. Όμως, όταν έκανα το έργο «Break Down», το 2001, ο καταναλωτισμός δεν ήταν επερχόμενη απειλή αλλά κάτι που εκδηλωνόταν ήδη στις ζωές των ανθρώπων. Δεν περιοριζόταν στην απλή πράξη τού να ψωνίζεις. Ήταν πολύ πιο διαβρωτικός. Αποτελούσε το υπόβαθρο πάνω στο οποίο στηριζόταν ολόκληρη η κοινωνική ζωή. Και από τότε η κατάσταση αυτή μόνο χειροτερεύει, χωρίς κάποια εναλλακτική, κυρίως επειδή διαρκώς επινοούνται νέοι τρόποι και μέσα για να εξωθείται ο κόσμος στην κατανάλωση. Ο καταναλωτισμός είναι αναπόδραστο φαινόμενο, κατά κάποιον τρόπο.
— Πού οδεύουμε, κ. Landy;
Μα, προς τα εγκαίνια της έκθεσής μου στη Διπλάρειο. Την προσεχή Πέμπτη, 30 Μαρτίου, στις 19:00. Πέρα απ' αυτό, τι να πω; Ίσως να παραγίναμε πολλοί σ' αυτό τον πλανήτη. Δεν έχουμε παραγίνει πολλοί; Από πού ν' αρχίσεις όμως; Καταλαβαίνετε τι εννοώ: ο Ντόναλντ Τραμπ, για παράδειγμα, η κλιματική αλλαγή, που εκείνος πάλι την αμφισβητεί. Πραγματικά, δεν βγάζεις άκρη. Ως ανθρώπινα όντα, πάντως, έχουμε την ικανότητα να είμαστε αρκετά ευέλικτοι και εκείνο που σίγουρα θα έπρεπε να προσπαθήσουμε είναι να υπερασπιστούμε κάπως τον πλανήτη μας από την καταστροφή που του προκαλούμε.
— Και πώς θα μπορούσαμε να υπερασπιστούμε την κατάστασή μας ως ανθρώπινων όντων;
Μάλλον με το να θεμελιώνουμε συναισθηματικές γέφυρες με τους άλλους ακόμα κι όταν αυτοί δεν έχουν καμία σχέση με το πώς είμαστε εμείς. Όταν δεν έχουν το ίδιο χρώμα μ' εμάς κι όταν δεν προσεύχονται στον ίδιο Θεό. Το σωστό τεστ είναι να αξιολογούμε πώς εμείς αντιδρούμε όποτε αντιλαμβανόμαστε τον άλλο να βρίσκεται στην ανάγκη μας. Δεν καθίσαμε καθόλου όμως! Τα λέμε όλα όρθιοι!
— Μη στενοχωριέστε! Ήταν πραγματικά πολύ υποβλητικό το να στεκόμαστε τόση ώρα όρθιοι μπροστά σε αυτό το τεράστιο και παχουλό γερμανικό «όχι», αυτό το μπλε «ΝΕΙΝ» που ετοιμάσατε για την έκθεσή σας.
Θα έχει πολλά «όχι» αυτή η έκθεση και ελάχιστα «ναι». Μερικοί που το πρόσεξαν με ρώτησαν μήπως είναι κάποια αναφορά στο προπερσινό σας δημοψήφισμα, αλλά, για να είμαι ειλικρινής, δεν είχα κάνει καμία τέτοια σύνδεση προτού το επιλέξω.
— Κάποιος έχει πει για τη δουλειά σας γενικά ότι «περιέχει πολλή ειρωνεία, αλλά καθόλου κυνισμό». Θα συμφωνούσατε με αυτή την άποψη;
Οι Βρετανοί συνήθως χρησιμοποιούμε την ειρωνεία σε διάφορα επίπεδα και περιστάσεις. Όμως, πραγματικά, δεν θέλω να γίνομαι είρωνας. Πιστεύω ότι από πολλές, διαφορετικές μεταξύ τους σκοπιές φαίνομαι σαν παιδί. Ναι! Θα έλεγα ότι είμαι σαν παιδί και δεν νομίζω ότι είμαι κυνικός. Ή, τέλος πάντων, προσπαθώ να μην είμαι κυνικός. Βέβαια, όλοι μας έχουμε στιγμές που αποκλίνουμε από το κανονικό μας.
— Τότε, ποια μόνη λέξη πιστεύετε ότι σας περιγράφει καλύτερα;
Θεωρώ ότι καλύτερα απ' όλα με περιγράφει η τέχνη μου. Αλλά αφού θέλετε να με πιέσετε να χωρέσω μέσα σε μια μόνο λέξη, τότε αυτή μάλλον θα ήταν η λέξη «παράδοξος».
Info:
ΕΓΚΑΙΝΙΑ | BREAKING NEWS – ATHENS
30/03/2017 19:00 - 23:00
Διπλάρειος Σχολή
Πλατεία Θεάτρου 3, Αθήνα
Είσοδος Ελεύθερη
ΩΡΑΡΙΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ
Πέμπτη – Κυριακή | 12.00 – 20.00
Δευτέρα – Τετάρτη | Κλειστά
ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΕΚΘΕΣΗΣ
30 Μαρτίου – 11 Ιουνίου 2017
Ο Michael Landy είναι προσκεκλημένος του οργανισμού ΝΕΟΝ, που με αυτό το πρότζεκτ ξεκινά το πρόγραμμα των πολιτιστικών δράσεων του για το 2017.
