Γερμανός κινηματογραφιστής. Ποιητής του ανοιχτού δρόμου. Υποψήφιος για Όσκαρ τέσσερις φορές. Βραβευμένος με Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Καννών. Ο Βιμ Βέντερς, ένας από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες της γενιάς του, κινηματογραφεί τον κόσμο σαν να τον βλέπει για πρώτη φορά. Από το «Παρίσι, Τέξας» έως «Τα φτερά του έρωτα», ο κόσμος του σπουδαίου Γερμανού κινηματογραφιστή δεν τρέχει με ρυθμούς καθημερινότητας, αλλά δίνει χώρο για να περιπλανηθείς. Οι ήρωές του, σιωπηλοί πολλές φορές, παρατηρούν τα μικρά και μεγάλα πράγματα που συμβαίνουν γύρω τους. Οι ταινίες του βοηθούν τους θεατές να αναπνεύσουν και αυτό το αφιέρωμα στη ζωή και το έργο του μάς υπενθυμίζει πως το βασικό συστατικό της ζωής βρίσκεται σε σιωπές, βλέμματα και διαδρομές. Ακολουθώντας τα ταξίδια των περιπλανώμενων που αναζητούν τον εαυτό τους, από το Αμβούργο έως το Χόλιγουντ και από τις πιο σκληρές πραγματικότητες έως τον μαγευτικό κόσμο των ονείρων, ο Βιμ Βέντερς προσγειώνεται με έναν ιδιαίτερα μοναδικό τρόπο στη Στέγη.
Η Στέγη παρουσιάζει ένα τριήμερο κινηματογραφικό αφιέρωμα στον σπουδαίο σκηνοθέτη, με ένα masterclass του ίδιου στη Μικρή Σκηνή και μια συζήτησή του με την Αφροδίτη Παναγιωτάκου στην Κεντρική Σκηνή, προβολές ταινιών σε όλη τη Στέγη, αλλά και ένα 3D film installation εμπνευσμένο από τον Έντουαρντ Χόπερ στο +3.
Οι ταινίες του βοηθούν τους θεατές να αναπνεύσουν και αυτό το αφιέρωμα στη ζωή και το έργο του μάς υπενθυμίζει πως το βασικό συστατικό της ζωής βρίσκεται σε σιωπές, βλέμματα και διαδρομές.
Ένα τριήμερο κινηματογραφικό αφιέρωμα έρχεται να καταλάβει ολόκληρο το κτίριο της Στέγης με προβολές 13 ταινιών του, ένα masterclass και μια συζήτηση με τον μεγάλο δημιουργό, αλλά και ένα 3D short film installation που προβάλλεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Η τριλογία του δρόμου συναντάει το «Δωμάτιο 666» και τον «Αμερικανό φίλο», τα παιχνίδια του φωτός («Somebody Comes into the Light») και της σκέψης του («Reverse Angle»). Οι «κρυφές» μικρού μήκους ταινίες του Βέντερς συναντούν τους ζωντανούς πια πίνακες του σπουδαίου Αμερικανού ζωγράφου Έντουαρντ Χόπερ, ενώ οι βραβευμένες ταινίες τού διεθνώς καταξιωμένου κινηματογραφιστή (σε ψηφιακή αποκατάσταση) επιφυλάσσουν μια μικρή έκπληξη με το 5ωρο director’s cut του «Μέχρι το τέλος του κόσμου» σε ειδική προβολή για πρώτη φορά στη χώρα μας.
Ταινίες Μεγάλου Μήκους
«Η Αλίκη στις πόλεις», 1974
Το πρώτο road movie του Βέντερς που ξεκινάει την τριλογία του «ταινιών δρόμου», μαζί με τις «Wrong Move» («Λάθος κίνηση») και «Kings of the Road» («Στο πέρασμα του χρόνου»). Ήταν η τέταρτη μεγάλου μήκους ταινία του αλλά η πρώτη που γυρίστηκε εν μέρει στην Αμερική, με πρωταγωνιστή το alter ego του, τον δημοσιογράφο Φίλιπ Βίντερ (Rüdiger Vogler), ο οποίος διασχίζει την αμερικάνικη ήπειρο με αυτοκίνητο, με σκοπό να γράψει μια ιστορία για τη χώρα. Απογοητευμένος και δίχως έμπνευση, αποφασίζει να επιστρέψει σπίτι, χωρίς να έχει καταφέρει κάτι, πέρα από κάποιες πολαρόιντ φωτογραφίες που τράβηξε. Παράλληλα, συμφωνεί απρόθυμα να πάρει μαζί του την εννιάχρονη Αλίκη, καθώς η μητέρα της, την οποία συνάντησε στη Νέα Υόρκη την ημέρα της αναχώρησής του, έχει μια επείγουσα δουλειά. Η μητέρα δε εμφανίζεται στο ραντεβού στο Άμστερνταμ, ο Φίλιπ και η Αλίκη αναζητούν τη γιαγιά της μικρής στη γερμανική επαρχία ανακαλύπτοντας την εγκάρδια φιλία και την αγάπη.
«Λάθος κίνηση», 1975
Το σενάριο της ταινίας που έγραψε ο Πέτερ Χάντκε βασίστηκε στο μυθιστόρημα του Γκαίτε «Τα χρόνια της μαθητείας του Βίλχελμ Μάιστερ». Ο νεαρός Βίλχελμ Μάιστερ κάνει ένα ταξίδι σε άγνωστα μέρη αναζητώντας τον ίδιο του τον εαυτό: από το Γκλύκσταντ της βόρειας Γερμανίας, στη Βόννη, σε ένα παλάτι στις όχθες του Ρήνου, σε ένα οικιστικό συγκρότημα στα περίχωρα της Φρανκφούρτης και, τέλος, στο όρος Τσούγκσπιτσε.
Μέσα από το ταξίδι θέλει να γίνει συγγραφέας και να αφοσιωθεί στο γράψιμο, ελπίζοντας να διευρύνει τους ορίζοντές του και να ανακαλύψει την ταυτότητά του. Η πορεία του τον οδηγεί σε μια αδιάκοπη σειρά από αποτυχίες, που οφείλονται σε λάθη, τόσο δικά του όσο και των ανθρώπων που συναντά στον δρόμο του. Γνωρίζει τον Λαέρτη, έναν τραγουδιστή του δρόμου που παλεύει με το ναζιστικό παρελθόν του, μια βουβή κοπέλα ονόματι Μινιόν (η Ναστάζια Κίνσκι στον πρώτο της κινηματογραφικό ρόλο), έναν ποιητή και την ηθοποιό Τερέζ.
«Στο πέρασμα του χρόνου», 1976
Μια ταινία αφιερωμένη στον Φριτζ Λανγκ, που κλείνει την «τριλογία των ταινιών δρόμου» του Βέντερς. Ο Μπρούνο, γνωστός και ως The King of the Road, ταξιδεύει με το φορτηγό του επισκευάζοντας μηχανές προβολής ταινιών σε επαρχιακούς κινηματογράφους, κατά μήκος των γερμανικών συνόρων. Μια μέρα βλέπει κάποιον να οδηγεί το αυτοκίνητό του μέσα στον ποταμό Έλβα και τρέχει να τον βοηθήσει. Έτσι, θα γνωριστεί με τον Ρόμπερτ, γνωστό και ως Καμικάζι, ο οποίος του διηγείται πώς εγκατέλειψε το σπίτι και τη δουλειά του προσπαθώντας να ξεφύγει από το παρελθόν του. Αυτή θα είναι η αφετηρία της κοινής τους περιπλάνησης σε μια «ουδέτερη ζώνη» της γερμανικής επικράτειας και της παράξενης φιλίας τους.
«Ένας Αμερικανός φίλος», 1977
Μια διασκευή του μυθιστορήματος της Πατρίσια Χάισμιθ Το παιχνίδι του Ρίπλεϋ, με εκπληκτικό καστ ηθοποιών που ήταν θρύλοι του Χόλιγουντ σε μικρούς ρόλους. Ο Γιόναταν Τσίμερμαν (Μπρούνο Γκαντς) πιστεύει ότι θα πεθάνει σύντομα από λευχαιμία. Ο αδίστακτος Αμερικανός Τομ Ρίπλεϋ (Ντένις Χόπερ) το μαθαίνει αυτό και εκμεταλλεύεται την ασθένεια του Τσίμερμαν για δικούς του σκοπούς. Συστήνει τον Γιόναταν στον Μινό (Ζεράρ Μπλαν), μια φιγούρα του υποκόσμου, ο οποίος προσφέρεται να προσλάβει τον ετοιμοθάνατο άνδρα ως επαγγελματία δολοφόνο. Θα πληρωθεί καλά για τη δουλειά αυτή και έτσι θα μπορέσει να αφήσει κάτι πίσω για τη γυναίκα και το παιδί του. Τι έχει να χάσει, αφού έτσι κι αλλιώς θα πεθάνει; Μεταξύ του Γιόναταν και του Τομ, δύο πολύ διαφορετικών ανδρών, αναπτύσσεται μια φιλία, η οποία τελικά οδηγεί τον Ρίπλεϋ να παρέμβει όταν ο Τσίμερμαν αποδεικνύεται ανίκανος να διαπράξει έναν επιπλέον φόνο.
«Δωμάτιο 666», 1982
«Στο Φεστιβάλ των Καννών του 1982 επικρατούσε μια γενικευμένη κατήφεια. Παντού πλανιόταν η αίσθηση ότι το τέλος του κινηματογράφου ήταν αναπόφευκτο. Κατά κάποιον τρόπο, άνοιγε μια “μαύρη τρύπα” στην ιστορία του σινεμά. Έτσι, σκέφτηκα να κάνω μια έρευνα μεταξύ των συναδέλφων μου σχετικά με το μέλλον του κινηματογράφου. Τους προσκάλεσα όλους στο μοναδικό δωμάτιο που ήταν διαθέσιμο στην πόλη: το δωμάτιο 666 του Hotel Martinez. Εκεί μέσα υπήρχε μόνο μία κάμερα και το ερώτημα ήταν γραμμένο σε μια σελίδα πάνω στο τραπέζι. Οι συνάδελφοί μου δεν είχαν παρά να πατήσουν το “on” στο μαγνητόφωνο και στην κάμερα όταν θα ήταν έτοιμοι να δώσουν τις απαντήσεις τους, ο καθένας μόνος του. Ο Γκοντάρ, ο Φασμπίντερ, ο Σπίλμπεργκ, ο Αντονιόνι, ο Χέρτσογκ και άλλοι κινηματογραφιστές απάντησαν στο εξής ερώτημα: “Είναι ο κινηματογράφος μια γλώσσα που πρόκειται να χαθεί, μια τέχνη που πρόκειται να πεθάνει;”. Κάποιοι απάντησαν στο ερώτημα εκτενώς, ενώ άλλοι ένιωσαν αμήχανα και παρέμειναν σιωπηλοί. Αυτούς τους κόψαμε στο τελικό μοντάζ…» – Βιμ Βέντερς
«Παρίσι, Τέξας», 1984
Η πιο πετυχημένη ταινία του Βέντερς διεθνώς, που σημάδεψε η μουσική του Ράι Κούντερ, βραβευμένη με Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες. Ένα αριστουργηματικό, αντισυμβατικό road movie που βασίζεται στο σενάριο του βραβευμένου με Πούλιτζερ Σαμ Σέπαρντ και αφηγείται την ιστορία του Τράβις (Χάρι Ντιν Στάντον), ενός άνδρα που περιπλανιέται από το Μεξικό προς το Τέξας μέσα στην ανυπόφορη ζέστη του Εθνικού Δρυμού Big Bend.
Ο Τράβις δεν μιλάει καθόλου, ενώ όλα δείχνουν ότι έχει χάσει και σε μεγάλο βαθμό τη μνήμη του. Αυτό το οποίο τον καθοδηγεί είναι η ακατανίκητη επιθυμία του να ξαναβρεί την οικογένειά του: τη νεαρή γυναίκα του, Τζέιν (Ναστάζια Κίνσκι), της οποίας τη ζωή θεωρεί ότι έχει θέσει σε κίνδυνο λόγω της παθολογικής του ζήλιας, και τον επτάχρονο γιο του, Χάντερ. Ο αδερφός του Τράβις, Γουόλτ, τον θεωρούσε νεκρό τα τελευταία τέσσερα χρόνια της απουσίας του. Όταν τον εντοπίζει, πετάει από το Λος Άντζελες στο Τέξας για να τον φέρει πίσω. Μαζί με τη γυναίκα του, Αν, έχουν υιοθετήσει τον μικρό Χάντερ και τώρα τους είναι δύσκολο να αποχωριστούν τον ρόλο του θετού γονέα – ιδίως όταν μαθαίνουν ότι ο Τράβις σκοπεύει να συνεχίσει την αναζήτηση της Τζέιν, μαζί με τον γιο του. Οι ίδιοι δεν γνωρίζουν τίποτα γι’ αυτή, εκτός του ότι ίσως μένει στο Χιούστον…
«Τα φτερά του έρωτα», 1987
Μια ταινία που απέκτησε θρυλικές διαστάσεις με τον καιρό, με αμερικάνικο ριμέικ ως «City of Angels» το 1998 και Βραβείο Καλύτερης Σκηνοθεσίας στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Καννών 1987. Επιθυμώντας να γυρίσει μια ταινία για το Βερολίνο, ο Βέντερς δημιούργησε τα «Φτερά του Έρωτα» επηρεασμένος από την ποίηση του Ράινερ Μαρία Ρίλκε, αφιερώνοντάς τη «σε όλους τους πρώην αγγέλους, αλλά κυρίως στους Γιασουζίρο (Όζου), Φρανσουά (Τριφό) και Αντρέι (Ταρκόσφκι). Φύλακες-άγγελοι περιπλανιούνται στο Βερολίνο αόρατοι, ακούν τις σκέψεις των θνητών και προσπαθούν να τους παρηγορήσουν. Ένας από αυτούς, ο Ντάμιελ (Μπρούνο Γκαντς), ερωτεύεται μια όμορφη ακροβάτισσα και αποφασίζει να «εκπέσει» και να γίνει θνητός, για να ζήσουν μαζί. Ο Πίτερ Φολκ (παίζοντας τον εαυτό του) τον βοηθά στη «μεταμόρφωσή» του, δείχνοντάς του τις μικρές χαρές της ζωής. Η αφήγηση της ταινίας είναι από την οπτική των αγγέλων, οι οποίοι βλέπουν τον κόσμο ασπρόμαυρα. Όταν πια ο Ντάμιελ γίνεται άνθρωπος, αποκαλύπτεται στα μάτια του ο έγχρωμος κόσμος. Ωστόσο, ο Ντάμιελ θα αφήσει πίσω του τον παλιό του φίλο και άγγελο Κάσιελ και τον Χόμερ/Όμηρο, τον «αφηγητή της ιστορίας της ανθρωπότητας».
«Μέχρι το τέλος του κόσμου», 1994
Director’s Cut
Το «Μέχρι το τέλος του κόσμου» είναι «η απόλυτη ταινία δρόμου», ένα ταξίδι σε όλο τον κόσμο, μια σύγχρονη Οδύσσεια, ενώ έχει σαφείς αναλογίες με το έπος του Ομήρου. Ωστόσο, ο στόχος του συγκεκριμένου ταξιδιού είναι η πνευματική συμφιλίωση μεταξύ ενός εμμονικού πατέρα και του χαμένου γιου του. Κι επίσης, στο «Μέχρι το τέλος του κόσμου», η Πηνελόπη αποφασίζει να ξεκινήσει ένα ταξίδι σε αναζήτηση του Οδυσσέα.
Για να δώσει τη δυνατότητα στην τυφλή σύζυγό του (Ζαν Μορό) να δει, ο Δρ Φάρμπερ (Μαξ φον Σίντοου) επινοεί μια μέθοδο που καθιστά δυνατή τη μετάδοση των εικόνων που καταγράφονται στον εγκέφαλο των ατόμων που βλέπουν, απευθείας στο οπτικό σύστημα των τυφλών. Ο γιος του Φάρμπερ, Σαμ (Ουίλιαμ Χαρτ), ξεκινά ένα ταξίδι σε όλο τον κόσμο με σκοπό να «δει» και να καταγράψει για τη μητέρα του τα διάφορα στάδια της ζωής της. Η Γαλλίδα Κλερ (Σολβέιγκ Ντομαρτέν) τον ερωτεύεται και ξεκινά να τον ακολουθεί. Κι αυτή, με τη σειρά της, την ακολουθεί ο συγγραφέας Γιουτζίν (Σαμ Νιλ), ο οποίος καταγράφει την περιπέτειά της.
Απογοητευμένος από την εκδοχή της ταινίας που του επέβαλαν οι διανομείς του για τις αίθουσες (ο ίδιος τη χαρακτήρισε «Reader’s Digest» έκδοση), ο Βέντερς δημιούργησε μια director’s cut εκδοχή δύο χρόνια μετά την κυκλοφορία της ταινίας: με διάρκεια περίπου 4 ωρών, αυτή η έκδοση ανταποκρίνεται στις προθέσεις του και στον επικό χαρακτήρα της ιστορίας.
Μικρού μήκους
«Same Player Shoots Again», 1967
Ο ίδιος ο σκηνοθέτης λέει για τη 12λεπτη ταινία του: «Το “Schauplätze” ήταν η πρώτη μου ταινία μικρού μήκους. Αλλά για κάποιον λόγο χάθηκε. Ωστόσο, δύο πλάνα που είχαν ξεμείνει από εκεί διατηρήθηκαν και έγιναν τα δύο πρώτα πλάνα του “Same Player Shoots Again”. Αποτελούν ένα τρόπον τινά πρελούδιο. Το υπόλοιπο της ταινίας, μετά τους τίτλους, αποτελείται από ένα πλάνο τριών λεπτών που επαναλαμβάνεται πέντε φορές, όπως οι πέντε μπάλες σε ένα φλιπεράκι. Γυρίστηκε ασπρόμαυρο και μετά επαναλήφθηκε πέντε φορές, κάθε φορά με διαφορετικό χρώμα. Δεν κατέληξε πραγματικά σε έγχρωμη ταινία. Μόνο λίγο μπλε, κόκκινο, κίτρινο και πράσινο στην πορεία».
«Reverse Angle», 1982
«Το “Reverse Angle” ήταν η πρώτη μου ταινία με μορφή ημερολογίου», λέει ο Βιμ Βέντερς. «Είναι για τη μουσική New Wave (μεταξύ άλλων, για το συγκρότημα Del Byzanteens του Τζιμ Τζάρμους), για την περιπλάνηση στη Νέα Υόρκη, για τη διαδικασία του μοντάζ του [φιλμ] “Hammett” παρουσία του Φράνσις Φορντ Κόπολα, για ένα μυθιστόρημα του Εμμανουέλ Μποβ και για τον Έντουαρντ Χόπερ. Και κατά κάποιον τρόπο, το όλο πράγμα ήταν ένας αναστοχασμός για την κινηματογραφική παραγωγή στην Ευρώπη και την Αμερική».
Τρισδιάστατη φιλμική εγκατάσταση (14΄)
«Two or three things I know about Edward Hopper»
του Βιμ Βέντερς
Η εμβυθιστική τρισδιάστατη εγκατάσταση του Βιμ Βέντερς, που δημιουργήθηκε ειδικά για την έκθεση «Έντουαρντ Χόπερ» στη Fondation Beyeler της Ελβετίας το 2020, προσκαλεί τους θεατές «να μπουν στον κόσμο» του Χόπερ. Αντί να αναπαραγάγει τους πίνακές του, ο Βέντερς δημιουργεί ατμόσφαιρες, προοπτικές και κινηματογραφικούς χώρους που αντανακλούν τον διαρκή διάλογο του Χόπερ με τον κινηματογράφο. Το έργο είναι ένας φόρος τιμής, ένας διαλογισμός και μια σύγχρονη δήλωση για έναν από τους πιο κινηματογραφικούς ζωγράφους του 20ού αιώνα. «Η γοητεία που μου ασκεί ο Έντουαρντ Χόπερ ανάγεται σε μια από τις πρώτες μου επισκέψεις στη Νέα Υόρκη, όταν είδα αρκετούς πίνακές του στο Μουσείο Γουίτνεϊ και στο ΜοΜΑ», λέει ο Βέντερς. «Αυτό συνέβη κάπου τη δεκαετία του 1970. Η τέχνη του αποκαλύπτει με τέτοιον τρόπο την πολύτιμη αξία της στιγμής –που εκδηλώνεται στα χρώματά του και σε μια θεατρική αίσθηση φωτοσκίασης–, που πάντα ένιωθα ότι οι λέξεις δεν αρκούσαν, οι φωτογραφίες δεν αρκούσαν, ακόμη και οι κινούμενες εικόνες δεν αρκούσαν (παρότι ο ίδιος ήταν μέγας κινηματογραφόφιλος) για να εκφράσουν την επίδραση της τέχνης του στο έργο και την ευαισθησία μου. Δεν σκοπεύω να αναπαραγάγω κανέναν πίνακα του Χόπερ, αλλά να δημιουργήσω “τον κόσμο του” με τη μοναδική του ατμόσφαιρα».
Το Masterclass
Ποιο είναι το μέλλον του σινεμά για τον Βιμ Βέντερς; Τι είναι εκείνο που τον εμπνέει ανά τα χρόνια; Πώς επιλέγει τα τοπία που επιθυμεί να κινηματογραφήσει; Στο πλαίσιο του κινηματογραφικού αφιερώματος που θα πραγματοποιηθεί στη Στέγη, ο κορυφαίος auteur Βιμ Βέντερς –πολυβραβευμένος δημιουργός εμβληματικών ταινιών, ο οποίος έχει εμπνεύσει με το έργο του πάνω από τρεις γενιές– έρχεται στη Μικρή Σκηνή για ένα μοναδικό masterclass, διάρκειας μίας ώρας. Αυτή η συνάντηση θα προσφέρει μια σε βάθος εξερεύνηση της προσέγγισής του στη δημιουργική διαδικασία, τις εμπειρίες του μέσα από γυρίσματα σε διεθνή και πολύ ετερόκλητα περιβάλλοντα και τη δύναμη και επιδραστικότητα που είχε και συνεχίζει να έχει το σινεμά του. Ο ίδιος θα μοιραστεί με τους συμμετέχοντες οπτικό υλικό, πυροδοτώντας μια δημιουργική και γόνιμη συζήτηση για την τέχνη του σινεμά σε όλο τον κόσμο.
