Ο Κωστής Παπαγιώργης ως διδακτέα ύλη

Ο Κωστής Παπαγιώργης ως διδακτέα ύλη Facebook Twitter
Eικονογράφηση: Dreyk the Pirate/ LIFO
0
Το μεγαλύτερο πρόβλημα στο οποίο σκοντάφτει κανείς, όταν θέλει να γράψει  για τον Παπαγιώργη είναι η γλώσσα. Είναι αδύνατον να  υπερβείς ή να παρακάμψεις την δική του. Δεν μπορείς να δημιουργήσεις μία μεταγλώσσα, που θα τον προσεγγίσει. Ό,τι είναι να ειπωθεί, το έχει ήδη πει με τον καλύτερο τρόπο.

Δημιουργός είναι εκείνος που εγκαθιστά μία καινούργια γλώσσα στις συνειδήσεις των ανθρώπων. Και η γλώσσα του Παπαγιώργη έπεσε σαν πυκνή εωθινή ομίχλη πάνω από τα κεφάλια μας. Όσο και να τρίβεις τα μάτια, δεν μπορεί να δεις ούτε ως το απέναντι μπαλκόνι.

Τον Παπαγιώργη τον διαβάζει κανείς για τη γλώσσα. Απότοκη υστερικής μελέτης, - «διάβαζα λες και κάποιος μου είχε πει ότι θα χάσω το φώς και έπρεπε να προλάβω να διαβάσω»-, η γλώσσα που επινοεί είναι αμάλγαμα πολλών γλωσσών. Σαν μία ευρύχωρη κοίτη ορμητικού χειμάρρου, στην οποία εξέβαλαν ευάριθμες κρυστάλλινες πηγές και πολυσχιδή ρυάκια.

Ο ίδιος ήταν κάθετος. Να διαβάζετε πάντοτε τους ίδιους τους στοχαστές, ποτέ τους μελετητές ή τους κάθε είδους σχολιαστές τους. Γιατί μόνο όποιος είναι άρρωστος με αυτό που κάνει, αξίζει να διαβάζεται. Την εξαίρεση βέβαια, αξίζει να την κυνηγάς, πλην άμα υπάρχει, θα σε βρει μόνης της, αργά ή γρήγορα, και καλύτερα αργά.

Το μεγάλο στοίχημα θα ήταν πώς να θυμηθείς τον Κωστή Παπαγιώργη δίχως να χρησιμοποιήσεις ούτε μία του πρόταση, μήτε μία του φράση. Αλλά είναι χαμένο από χέρι. Στο τέλος το μειδίαμα βρίσκεται πάντα στα δικά του χείλη.

Τον Παπαγιώργη τον διαβάζει κανείς για τη γλώσσα. Απότοκη υστερική μελέτης, - «διάβαζα λες και κάποιος μου είχε πει ότι θα χάσω το φώς και έπρεπε να προλάβω να διαβάσω»-, η γλώσσα που επινοεί είναι αμάλγαμα πολλών γλωσσών. Σαν μία ευρύχωρη κοίτη ορμητικού χειμάρρου, στην οποία εξέβαλαν ευάριθμες κρυστάλλινες πηγές και  πολυσχιδή ρυάκια.

Υποτελής των λεξικών, ζούσε με τα λεξικά παρά πόδας μεταγγίζει στον ανυποψίαστο αναγνώστη την αγάπη για την γλώσσα και το μεγάλο ταξίδι των λέξεων από την αρχαία στην νέα ελληνική. Γνωρίζει, ότι εφόσον ήθελε να φιλοσοφήσει, όφειλε να ξεφωνήσει. Και  επιδίδεται για ακόμη μία φορά στην τυφλή αυτοδιδαχή.

«Το λέω απερίφραστα: Δεν γνωρίζω καμιά γλώσσα, ελληνική ή ξένη. Παρά τις προσπάθειες που έκανα επί χρόνια ολόκληρα, δεν κατάφερα τίποτα… Οι γλωσσομαθείς μου φαίνονται υπεράνθρωποι και λιγάκι απάνθρωποι, τους διακρίνει η δύναμη, ενώ εμένα το μόνο που με συγκινεί είναι η αδυναμία».

 

«Σας εξομολογούμαι πώς όταν ακούω να λένε για κάποιον ότι ξέρει καλά ελληνικά ανακατεύομαι. Τέτοιο πράγμα δεν υπάρχει». Για τον Παπαγιώργη, δεν υπάρχει μία ελληνική γλώσσα, υπάρχουν πολλές. Κάθε θέμα έχει την δική της. Η γλώσσα για εκείνον δεν είναι ένας φλοιός, όπως τα κάστανα και τα καρύδια, που τον αφαιρείς για να γευτείς την ψίχα τους. Η ίδια η γλώσσα είναι –γράμματα, σύνταξη, σήμανση – είναι η ψίχα και η ψυχή. Η φιλοσοφία είναι γλωσσοφιλία. Όλα τα λεξικά φιλοσοφούν.

Ο άνθρωπος του λόγου για κάθε θέμα μαθαίνει μία ειδική γλώσσα. Όχι μονάχα λέξεις, αλλά συντακτικές ανάσες, γραμματικά τεχνάσματα, γενικά μία ιατρική του νοήματος που δεν υπάρχει στα λεξικά. Για να γράψει για τους νεκρούς, ο Παπαγιώργης παρακολούθησε τους ελιγμούς του Παπαδιαμάντη, για να γράψει για την μισανθρωπία σπούδασε τον σαρκασμό στην γλώσσα του Αριστοτέλη. Για τον Όμηρο έκατσε δεκατρείς μήνες και διάβασε την Ιλιάδα λέξη προς λέξη. «Ακόμα κι οι φιλόλογοι νομίζουν ότι έπος τελειώνει με τον δούρειο ίππο…».

Για τον Παπαγιώργη το γράψιμο θέλει «χοντρό» διάβασμα. «Δεν γράφεις. Πρώτα διαβάζεις και διαβάζεις πολύ». Στα έργα του φαίνεται πολύ καθαρά η προσπάθειά του να μην πεί ούτε μια γνωστή φράση, να μην πιαστεί από ένα γνωστό σχήμα. Αυτή την αγωγή την είχε μάθει από τους μυθιστοριογράφους του 19ου αιώνα και δη από τον Φλωμπέρ. «Δεν επιτρέπεται να λέμε μια χρησιμοποιημένη μεταφορά, να εμπιστευόμαστε μία φράση που έχει φάει τα ψωμιά της. Κάθε φορά που κόβεις, πρέπει το εκφραστικό μαχαίρι να ακονίζεται εκ νέου».

Ο Παπαγιώργης δεν είχε ποτέ το αίσθημα ότι γράφει βιβλίο. «Φράσεις γράφω, η φράση, νομίζω είναι το μυστικό της συγγραφής». Σε μία αφήγηση ο αναγνώστης μπορεί να παρασυρθεί από την ιστορία και να παραβλέψει τα παραγεμίσματα, αλλά «στο δοκίμιο, αν η φράση δεν είναι γυριστή, αν δεν ηχεί γύρω του σαν απειλή, ο αναγνώστης αρχίζει τα χασμουρητά».

Τον Παπαγιώργη τον διαβάζει κανείς για τα θέματα του. Όταν άρχισε να γράφει, διαπίστωσε ότι «δεν είχε κάποιο ταλέντο. Ούτε σταλιά!». «Ένας προικισμένος άνθρωπος δεν νομίζω ότι έχει ανάγκη το βίωμα για να στρωθεί στο γράψιμο. Η φαντασία αρκεί. Αλλά εγώ ούτε προικισμένος είμαι, ούτε λογοτέχνης να πλάθω φανταστικές ιστορίες». Ο Παπαγιώργης χρειαζόταν το βίωμα όχι για να βρεί το υλικό, το οποίο επινοούσε εύκολα, αλλά για να νιώσει τον εσωτερικό κλονισμό που θα παίξει τον ρόλο εμπνεύσεως. «Από έφηβος ήμουν θύμα των συγκινήσεων. Μόνο μια μεγάλη συγκίνηση μπορεί να με κάνει άνω-κάτω και να με μεταμορφώσει σε γραφιά». Όμως, όταν ο Παπαγιώργης γράφει για το μεθύσι, δεν γράφει τα όσα έζησε. Ούτε ταβέρνες υπάρχουν πουθενά, ούτε μπαρ, ούτε σκυλάδικα. Μόνο βιβλία αναφέρει. Την μπάλα την πετάει μονίμως στα μεγάλα αναγνώσματα. Τότε κατάλαβε και την αξία των βιβλίων. Ενώ από μόνα τους τον νέκρωναν, όταν βρήκε το νήμα από την ίδια την ζωή, του χάρισαν την αμεσότητα. Διέθετε τα μέσα, του έλειπαν ο σκοπός και το θέμα.

Μίλησε «ιδιότυπα» για πράγματα που θεωρούνται κοινοί τόποι. Έζησε την αγορά, χωρίς να γίνει αγοραίος.

Όταν επέστρεψε από το Παρίσι ο Παπαγιώργης «βούτηξε μέσα στο αλκοόλ και του παραδόθηκε εντελώς». Του συνέβη το μελοδραματικό: γνώρισε τον θάνατο και επέζησε. Από τότε άρχισε να γράφει ένα δοκίμιο πάνω στις αδυναμίες του. Βρήκε τον προορισμό του. Το μεγάλο του μεράκι ήταν «να γράψει εγκόλπια με νοσηρό περιεχόμενο».

Κι ως γνωστόν, η ζωή ποτέ δεν φείδεται συγκινήσεων, προσφέρει πλουσιοπάροχα προσωπικά δράματα και ιδιωτικούς κλυδωνισμούς. Έτσι ο Παπαγιώργης συνδέει το γράψιμο με μια σειρά κουσούρια, ατυχίες και θυμωμένες πληγές: μεθύσι (Περί μέθης), ζηλοτυπία (Ίμερος και κλινοπάλη, μισανθρωπία ( Η κόκκινη αλεπού –Οι ξυλοδαρμοί), θάνατο (Ζώντες και Τεθνεώτες), σφετερισμούς αλλοτρίων (Βιβλιολάτρες), ξυλοδαρμούς, μνησικακίες (Ντοστογιέφσκι), πόλεμος ( Όμηρος) .

Με τον κλονισμό του βιώματος κάθε φορά ο Παπαγιώργης στρώνεται, όσο διαρκεί ο πόνος να προλάβει να γράψει. Η φροντίδα του ήταν να γράψει για το πανανθρώπινο βίωμα με τρόπο όμως που δεν βρίσκεται σε όλα τα μυαλά και όλα τα στόματα. Άλλο το κοινό βίωμα, άλλο ο κοινός νους. Μίλησε «ιδιότυπα» για πράγματα που θεωρούνται κοινοί τόποι. Έζησε την αγορά, χωρίς να γίνει αγοραίος.

Τέλος, τον Παπαγιώργη τον διαβάζει κανείς για το ήθος του.


«Δεν υπάρχει κύμα που να μην φτάνει στην ακτή».


«Όταν κοιτάζεις κάτι δια βίου, στο τέλος θα γυρίσει να σε κοιτάξει και εκείνο».


Μια ιδιότυπη ηθική: «Ο άνθρωπος καλλιεργεί τις χειρότερες πλευρές του για να επιβιώσει και τις καλύτερες για να διακριθεί».


«Τις περισσότερες φορές καλός άνθρωπος είναι εκείνος που γλύτωσε από τον εαυτό του».


«Όποιος, όμως, έφαγε μάτια αγελάδας, θα τον κοιτάζουν σ όλη του την ζωή.»


«Ότι καταγγέλλουμε, αποτελεί αντικείμενο συγκαλυμμένης λατρείας».


«Θέλει πολύ μυαλό, για να μην μοιάσεις αυτό που κοροϊδεύεις».


«Θέλει πολύ μυαλό, για να παρατηρήσεις εκείνο που βλέπεις κάθε ημέρα».


«Όποιος κοιμήθηκε με το γάλα της αλήθειας στα χείλη, τον έφαγαν τα φίδια».


«Οι κερδισμένοι του πρωινού αποδείχνονται πάντα οι χαμένοι του απογεύματος».


Θρησκεία: «Είναι μια δυνατότητα, με το ράσο πάντως δεν είμαι. Άλλο έμπορος μιας ιδέας, άλλο χρήστης».


«Καιρός του σκυλοζείν, καιρός του οικουρείν».


«Έχω την ευφυΐα μαράζι, την οξυδέρκεια φυλαχτό».


«Άνθρωπος που δεν ξεσκαρτάρει τον εαυτό του, πώς θα δει Θεού πρόσωπο;»


«Η δυστοκία και η τελειομανία δεν ήταν ποτέ κύριο γνώρισμα των μεγάλων συγγραφέων».


«Η κατάκτηση την σημερινή εποχή είναι πώς να ζει κανείς με άδεια χέρια».


«Έρωτας και κουραφέξαλα, ιστορίες για απαίδευτες ψυχές που μεθούν με τις παραισθησιογόνες στερήσεις τους».


Φιλία:«...πρέπει να θεωρήσουμε ισχυρά τεκμήρια ζωής τις λαθραίες στιγμές που ένας φίλος έζησε ή λησμόνησε πλάι μας, χωρίς να έχει την πρόθεση να τις υπογράψει σαν διαθήκη».


Για την Μαλβίνα: «Πνευματικές φιλίες με γυναίκες δεν είχα ποτέ. Έτσι υπαγόρευε η λαϊκή καταγωγή μου και οι συνήθειες των ανθρώπων που συναγελαζόμουνα». Μόνη εξαίρεση η Ζυράννα Ζατέλη, «γυναίκα από σύμπτωση και συγγραφέας από απόλυτη κλίση».


«Την παρτίδα με την ζωή δεν την κέρδισε κανείς».


«Η απόλυτη ευτυχία; Η ανάσταση της μητέρας μου, έστω και για ένα απόγευμα».


«Σπίτι που δεν τσικνίζεται και δεν το έχει αγιάσει αναφιλητό κάποιου παιδιού δεν είναι σπιτικό, αλλά ξενοδοχείο».


«Με σωστό ένστικτο για τις περιστάσεις, η γυναίκα μου, που με προστάτευε σαν αιθερικό σώμα...». «Σε αντίθεση με άλλους που δυστύχησαν, εμένα ο γάμος με ωφέλησε. Η οικογένεια και η γυναίκα μου με έκαναν καλύτερο άνθρωπο».


«Δεν έχω τίποτα από πνευματικό άνθρωπο και εστέτ. Δεν πάω σε μουσεία, δεν ακούω σοβαρή μουσική, δεν πηγαίνω στο θέατρο, δεν έχω ροπή στις πνευματικές συζητήσεις. Ο χαβαλές και το ποδόσφαιρο είναι τα πιο αγαπημένα μου χόμπι. Μάλιστα όταν έπινα, στον χαβαλέ επεδείκνυα αληθινό τάλαντο».


«Μανή, θεκέλ, φάρες». Αυτή ήταν η τελευταία κουβέντα του στην «Οντολογία του Μάρτιν Χάιντεγκερ». «Μανή, θεκέλ, φάρες», τώρα που «ο Κωστής είναι παιδί της άλλης όχθης πια» για όλους εμάς.

 

Βιβλίο
0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ντον Ντελίλο: «Άνθρωπος σε πτώση»

Το πίσω ράφι / «Άνθρωπος σε πτώση»: Το ρεαλιστικό έργο ενός από τους σπουδαιότερους εξερευνητές της μοντέρνας εποχής

Ο πολυβραβευμένος Ντον Ντελίλο γράφει για την ανάγκη των ανθρώπων να ανήκουν κάπου και να επικοινωνήσουν, όταν εισπράττουν από την Ιστορία οδύνη, απώλειες και χιλιάδες ερωτηματικά.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Αντώνης Καραμπατζός: Με έλκει ο μυθιστορηματικός κόσμος του Καραγάτση

The Book Lovers / Αντώνης Καραμπατζός: «Με έλκει ο μυθιστορηματικός κόσμος του Καραγάτση»

Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με τον καθηγητή Αστικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Αντώνη Καραμπατζό για το πώς το έργο του Τζότζεφ Κόνραντ, του Φίλιπ Ρόθ ή η ποίηση του Κ.Π. Καβάφη ανοίγουν δρόμους στο συναίσθημα, στις ανθρώπινες σχέσεις και στην ιστορία.
THE LIFO TEAM
Ο θάνατος τής πήγαινε πολύ

Βιβλίο / Κάντι Ντάρλινγκ: Η συγκινητική ιστορία του τρανς ειδώλου και μούσας του Άντι Γουόρχολ

Η Κάντι Ντάρλινγκ προκαλούσε ανέκαθεν συμπάθεια και θαυμασμό, όχι τόσο για τα επιτεύγματά της στη σκηνή και τη μεγάλη οθόνη, όσο για την ομορφιά και την εύθραυστη αύρα της.
THE LIFO TEAM
Η Gen Z αγαπάει τη γιαγιά που πλέκει στο πανηγύρι του χωριού

The Happy Reader / Η Gen Z αγαπάει τη γιαγιά που πλέκει στο πανηγύρι του χωριού

Η Γενιά Ζ γράφει και διαβάζει, καταρρίπτοντας τα στερεότυπα. Βιογραφίες, ταξιδιωτικοί οδηγοί και υγεία οδηγούν τους Ευρωπαίους στα βιβλιοπωλεία. Οι γιοι του Μάρκες, Ροδρίγκο και Γκονζάλες, απολογούνται για το δικαίωμά τους στο έργο του πατέρα τους. Εκδοτικό γεγονός, η μετάφραση του πρώτου μυθιστορήματος του Τζέιμς Μπόλντουιν.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
«Teatro Grottesco»: Η γοτθική σκηνή της ζοφερής απελπισίας

Βιβλίο / «Teatro Grottesco»: Mια συλλογή σκοτεινών διηγημάτων από έναν μετρ του τρόμου

Κάποιοι ίσως τον γνωρίζουν από την πρώτη (και καλύτερη) σεζόν του «True Detective». Η βουτιά στις πλέον σκοτεινές πτυχές της υπαρξιακής φιλοσοφίας, η άκρως ζοφερή ατμόσφαιρα, η εικονοποιία που φλερτάρει με τη γοτθική αισθητική είναι χαρακτηριστικά του έργου του Τόμας Λιγκότι, η απουσία του οποίου από την ελληνική αγορά είναι τρανταχτή.
ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΤΣΑΠΡΑΪ́ΛΗΣ
Ακύλλας Καραζήσης: «Μου αρέσει η λογοτεχνία του Θανάση Βαλτινού γιατί δεν ξέρεις ποτέ τι είναι αλήθεια και τι ψέμα»

The Book Lovers / Ακύλλας Καραζήσης: «Μου αρέσει η λογοτεχνία του Θανάση Βαλτινού γιατί δεν ξέρεις τι είναι αλήθεια και τι ψέμα»

Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Ακύλλα Καραζήση για την αναγνωστική διαδρομή του, που ξεκινάει από τον «Τομ Σόγερ» και τη Θεσσαλονίκη, περνάει από τον ρομαντικό κόσμο της Χαϊδελβέργης και φτάνει στην Αθήνα του θεάτρου και των κειμένων.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Ιωάννα Τσιβάκου: «Δεν έχει χρόνο ο σημερινός άνθρωπος να γνωρίσει τον άλλον κι εδώ βρίσκεται η δυστυχία του»

Βιβλίο / Ιωάννα Τσιβάκου: «Δεν έχει χρόνο ο σημερινός άνθρωπος να γνωρίσει τον άλλον κι εδώ βρίσκεται η δυστυχία του»

Η συγγραφέας και ομότιμη καθηγήτρια Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου μιλά για την εποχή μας, τον χώρο της εκπαίδευσης και την ταυτότητα του νεοέλληνα.   
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Η άνοδος της δεξιάς συνδέεται με τις αποτυχίες της αριστεράς»

Βιβλίο / «Η άνοδος της δεξιάς συνδέεται με τις αποτυχίες της αριστεράς»

Ο Ντόναλντ Σασούν, ομότιμος καθηγητής Συγκριτικής Ευρωπαϊκής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου και άλλοτε στενός φίλος, συνεργάτης και επιμελητής των βιβλίων του Έρικ Χoμπσμπάουμ, μιλά στη LiFO.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η Κάλλας δεν ήταν τραγική φιγούρα και δεν εγκατέλειψε την καριέρα της για τον Ωνάση

Βιβλίο / Η Κάλλας δεν ήταν τραγική φιγούρα και δεν εγκατέλειψε την καριέρα της για τον Ωνάση

Η συγγραφέας του βιβλίου “Diva”, Ντέζι Γκούντγουιν, τονίζει με άρθρο της στον Guardian ότι το να χαρακτηρίζει κανείς τη ζωή της κορυφαίας τραγουδίστριας τραγική, σημαίνει ότι την αδικεί κατάφωρα.
THE LIFO TEAM
Η Θήβα που δεν ξέρουμε

Βιβλίο / Η Θήβα που δεν ξέρουμε

Ο Βρετανός ιστορικός Πολ Κάρτλετζ αποκαθιστά την ιστορική πόλη της αρχαιότητας που αντιμετώπιζαν υπεροπτικά οι Αθηναίοι. Δείχνει πώς τα θηβαϊκά θέματα επιβιώνουν στη σύγχρονη τέχνη, γράφει για τον Επαμεινώνδα που είχε έναν μόνο τραχύ μανδύα, παρουσιάζει την κοινωνία που δημιουργεί τον Ιερό Λόχο, ένα στρατιωτικό σώμα που αποτελείται αποκλειστικά από εραστές και ερώμενους.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ