In a Medieval Greek Fortress, Residents Feud Over ‘Pharaonic’ Cable Car Plan. This Medieval Greek Fortress is a tourist Idyll. Would a Car Cable spoil It?
New York Times - 27.05.2025
Εναντίον του έργου εκκρεμούν δύο προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας: μία κατά των υπουργικών αποφάσεων για τη χωροθέτησή του και μία κατά της Απόφασης Έγκρισης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΑΕΠΟ) που ενέκρινε τη σχετική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων.
FacebookTwitter "Η ένταξη της Μονεμβασιάς στον κατάλογο της Europa Nostra με τις πιο απειλούμενες περιοχές της Ευρώπης θα έπρεπε να είχε προκαλέσει προβληματισμό και αυτοσυγκράτηση. Αντ' αυτού, παίρνουμε ένα έργο ματαιοδοξίας 6,8 εκατομμυρίων ευρώ που απειλεί την ακεραιότητα της τοποθεσίας, το τοπίο της και το εύθραυστο οικοσύστημά της - όλα αυτά για χάρη της τουριστικής απόδοσης. Το τελεφερίκ δεν έχει να κάνει με την προσβασιμότητα, αλλά με τη μετατροπή της πολιτιστικής κληρονομιάς σε εταιρικό κέρδος.
Υπάρχουν τρόποι να προστατεύσεις και να μοιραστείς την κληρονομιά χωρίς να την βεβηλώνεις. Αυτό δεν είναι ένα από αυτά." (Δημήτρης Πλάντζος, Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών). Φωτ. Σύλλογος Φίλων Μονεμβάσιας/Fb
Το Κάστρο της Μονεμβασιάς είναι χτισμένο σε έναν ογκώδη ασβεστολιθικό βράχο με απόκρημνες πλαγιές, που εξέχει από τη νοτιοανατολική ακτή της Πελοποννήσου, στην Ελλάδα. Ο βράχος συνδέεται με την ηπειρωτική χώρα με έναν ισθμό και μια γέφυρα. Αυτή η μοναδική διαμόρφωση σχηματίζει ένα διπλό λιμάνι που στήριξε την ευημερία της Μονεμβασιάς από τη μεσαιωνική έως τη σύγχρονη περίοδο.
Η Άνω Πόλη, που αναπτύσσεται σε ένα επίπεδο πλάτωμα στην κορυφή του βράχου, ήταν οχυρωμένη και κατοικήθηκε μέχρι το 1690. Στις μέρες μας διατηρούνται καλά οι οχυρώσεις και λίγα μόνο μνημεία, συμπεριλαμβανομένης μιας εκκλησίας του 12ου αιώνα, ενός συγκροτήματος πύλης, δύο ιδιωτικών κατοικιών και αρκετών δεξαμενών. Υπάρχουν επίσης ερείπια σπιτιών και ένα δίκτυο ιστορικών μονοπατιών. Η Κάτω Πόλη αναπτύχθηκε σε μια λωρίδα γης στα ριζά του βράχου και προστατεύεται επίσης από οχύρωση. Χάρη στα βυζαντινά έως σύγχρονα μνημεία της, η Μονεμβασιά προσελκύει επισκέπτες από όλο τον κόσμο, ενώ η μοναδικότητα του τόπου έχει αποτελέσει έμπνευση για πολλούς καλλιτέχνες.
Από τη δεκαετία του 1960, ο ιστορικός οικισμός του Κάστρου, καθώς και ο ισθμός και η γέφυρα προστατεύονται από διάφορες διατάξεις που αποσκοπούν στη διατήρηση των ιστορικών δομών, τη διαφύλαξη του αρχικού ύφους του οικισμού και το σεβασμό των αρχιτεκτονικών κανόνων του Κάστρου της Μονεμβασιάς.
Κατά τη δεκαετία του 1970 η Μονεμβασιά άρχισε να γίνεται τουριστικός προορισμός και ενώ μέχρι τότε το προσωπικό ενδιαφέρον και η ατομική φροντίδα εξασφάλιζαν την προστασία του οικισμού, η σημαντική αύξηση του τουριστικού ενδιαφέροντος και η επέκταση του επενδυτικού και επιχειρηματικού ενδιαφέροντος έχει φτάσει στο σημείο να θέτει σε απόλυτο κίνδυνο τον αυθεντικό χαρακτήρα του ιστορικού συνόλου. Τα περισσότερα από τα λιγοστά καταστήματα της Κάτω Πόλης μετατρέπονται σε κέντρα εστίασης και αναψυχής, ενώ πολυάριθμα σπίτια μετατρέπονται σε καταλύματα.
Η κύρια απειλή για τη Μονεμβασιά βρίσκεται σήμερα σε ένα σχέδιο για τελεφερίκ που προωθείται από το Υπουργείο Πολιτισμού και τη δημοτική αρχή. Σύμφωνα με την ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, η οποία πρότεινε το Κάστρο της Μονεμβασιάς για ένταξη στο πρόγραμμα των 7 πιο απειλούμενων μνημείων για το 2025 (7 Most Endangered 2025), το τελεφερίκ προφανώς συνιστά απειλή υποτίμησης της περιβαλλοντικής και πολιτιστικής αξίας του συνολικού χώρου, υποβάθμισης της εμπειρίας των επισκεπτών, και διάρρηξης της ενότητας του τοπίου.
Η διαθέσιμη «Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων» στερείται σαφήνειας και λεπτομέρειας σχετικά με τις επιπτώσεις του έργου στην πανίδα και τη χλωρίδα, στην ηχορύπανση και την κυκλοφοριακή συμφόρηση. Συνολικά, το έργο φαίνεται να εμπνέεται περισσότερο από κερδοσκοπικά ενδιαφέροντα παρά από ζητήματα προσβασιμότητας, παρότι εντάσσεται σε πρόγραμμα που αφορά την προσβασιμότητα του χώρου από άτομα με αναπηρία.
Η απειλή που συνιστά το έργο του τελεφερίκ έχει εγείρει σοβαρές ανησυχίες και έχει προσελκύσει δημόσιες δηλώσεις και δελτία τύπου από μια σειρά φορέων, όπως το ICOMOS, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων και η Monumenta. Πολυάριθμοι φορείς και άτομα έχουν αναλάβει ή σχεδιάζουν να αναλάβουν μια σειρά από δράσεις για να μπορέσει η τοπική κοινότητα της Μονεμβασιάς, ο δήμος, το ελληνικό κράτος και το διεθνές κοινό να αναγνωρίσουν την απειλή που θέτει το έργο του τελεφερίκ τόσο για το περιβάλλον όσο και για την πολιτιστική κληρονομιά του Κάστρου της Μονεμβασιάς.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Πολιτισμού και Αθλητισμού προτείνει να αντικατασταθεί το σχέδιο για τελεφερίκ με σχέδιο για ανελκυστήρα επιβατών. Ένας βιομηχανικός ανελκυστήρας κατασκευάστηκε στη Μονεμβασιά πριν από μια δεκαετία για να διευκολύνει τα έργα αποκατάστασης της Άνω Πόλης. Μια φιλική προς τους επιβάτες εκδοχή του ανελκυστήρα θα προωθούσε την επιθυμητή βελτίωση της προσβασιμότητας της Άνω Πόλης. Αυτό το έργο θα πρέπει να συνδυαστεί με μελέτες και συνεννόηση με τον τοπικό πληθυσμό, με στήριξη από το Σχέδιο Διαχείρισης του Κάστρου της Μονεμβασιάς, με καταγραφή των προτεραιοτήτων αλλά και των αντιπαραθέσεων, με συγκρότηση εκ των προτέρων λεπτομερών μελετών για τις περιβαλλοντικές και πολιτιστικές επιπτώσεις, και με προώθηση ενός ευρύτερου διαλόγου για την προσβασιμότητα των χώρων πολιτιστικής και περιβαλλοντικής σημασίας με τους φορείς χάραξης πολιτικής στην Ελλάδα.
Η Συμβουλευτική Επιτροπή του Προγράμματος 7 Most Endangered αποφάσισε να συμπεριλάβει το Κάστρο της Μονεμβασιάς στο Πρόγραμμα 7 Most Endangered 2025 «όχι μόνο επειδή αναγνωρίζει το σαφές πρόβλημα και τον επείγοντα χαρακτήρα των άμεσων δράσεων που πρέπει να αναληφθούν, αλλά και επειδή αξιοποιεί αυτή την ευκαιρία προκειμένου να διερευνήσει και να αναδείξει νέες, πιο κατάλληλες και βιώσιμες προτάσεις με ευρύτερη απήχηση διεθνώς»
Το Κάστρο της Μονεμβασιάς (Ελλάδα) περιλαμβάνεται στα 7 πλέον απειλούμενα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη για το 2025
Χάγη / Βρυξέλλες / Λουξεμβούργο, 18 Μαρτίου 2025
Ο κατάλογος με τα 7 πιο απειλούμενα μνημεία και τοποθεσίες πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη για το 2025 δόθηκε στη δημοσιότητα σήμερα από την Europa Nostra, το κορυφαίο δίκτυο της κοινωνίας των πολιτών για την ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά, και το Ινστιτούτο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) (European Investment Bank (EIB) Institute). Από την έναρξή του το 2013, το Πρόγραμμα 7 Υπό Απειλή έχει εξελιχθεί σε μια βασική πρωτοβουλία της κοινωνίας των πολιτών αφιερωμένη στη διάσωση της ευρωπαϊκής κληρονομιάς που βρίσκεται σε κίνδυνο, ενεργώντας ως καταλύτης για την κινητοποίηση τεχνογνωσίας, την ανάσχεση της ακατάλληλης ανάπτυξης ή/και την εξασφάλιση της απαραίτητης δημόσιας και ιδιωτικής υποστήριξης, συμπεριλαμβανομένης της χρηματοδότησης. Κάθε καταγεγραμμένος χώρος είναι επιλέξιμος για χρηματικό έπαθλο από το ταμείο της ΕΤΕπ για την πολιτιστική κληρονομιά ύψους €10.000 για να βοηθήσει στην υλοποίηση μιας εγκεκριμένης δραστηριότητας που θα συμβάλει στην προστασία του χώρου.
Οι 7 πιο απειλούμενες τοποθεσίες και μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη για το 2025 είναι οι εξής:
o Κάστρο της Μονεμβασιάς, ΕΛΛΑΔΑ
o Μονή και Οικισμός Arakelots, ΑΡΜΕΝΙΑ
o Κάστρο Nyborg, ΔΑΝΙΑ
o Μεγάλη Συναγωγή στην Orla, ΠΟΛΩΝΙΑ
o Μοντερνιστικό συγκρότημα Generalštab στο Βελιγράδι, ΣΕΡΒΙΑ
o Κολυμβητήριο Valhalla, Γκέτεμποργκ, ΣΟΥΗΔΙΑ
o Κήποι του Πύργου της Βασίλισσας Βικτωρίας, Λονδίνο, ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ
Ο φετινός κατάλογος περιλαμβάνει: α) τρεις τοποθεσίες πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς – το Κάστρο Nyborg,το Κάστρο της Μονεμβασιάς και τους Κήπους του Πύργου της Βασίλισσας Βικτωρίας στο Λονδίνο – που απειλούνταιαπό την κατασκευή νέων επεμβατικών κτιρίων και ακατάλληλα αναπτυξιακά έργα, β) δύο μοντερνιστικά κτίρια – τοσυγκρότημα Generalštab στο Βελιγράδι και το κολυμβητήριο Valhalla στο Γκέτεμποργκ – υπό άμεσο κίνδυνοκατεδάφισης, και γ) δύο μνημεία θρησκευτικής κληρονομιάς – τη Μονή και τον Οικισμό Arakelots, και τη ΜεγάληΣυναγωγή στην Orla – που απειλούνται από παραμέληση ή έλλειψη χρηματοδότησης, αντίστοιχα.
Τα 7 μνημεία και τοποθεσίες, επιλέχθηκαν με βάση τη σημασία τους για την ευρωπαϊκή κληρονομιά και τηνπολιτιστική τους αξία, καθώς και με βάση τον σοβαρό κίνδυνο που αντιμετωπίζουν. Το επίπεδο ενεργοποίησης τωντοπικών κοινωνιών ή/και η εμπλοκή δημόσιων και ιδιωτικών φορέων για τη διάσωση αυτών των τοποθεσιώνθεωρήθηκαν κρίσιμης προστιθέμενης αξίας. Ένα άλλο κριτήριο επιλογής αποτέλεσε η δυνατότητα καθεμιάς από τιςτοποθεσίες να λειτουργήσει ως μοχλός βιώσιμης κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης.
Για το Θέμα 22 της Ημερήσιας Διάταξης Σχετικά με την εγκατάσταση τελεφερίκ στη Μονεμβασία
Παρά τις αντιδράσεις των πολιτών και της επιστημονικής κοινότητας, παρά την διαμαρτυρία της Europa Nostra, παρά το ότι η υπόθεση εκκρεμεί στο ΣτΕ, εισάγεται σήμερα εσπευσμένα στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο η μελέτη για το τελεφερίκ της Μονεμβασίας.
Με απόφασή της, η Europa Nostra, αφού μελέτησε τα δεδομένα περιέλαβε το Κάστρο της Μονεμβασίας στα 7 πλέον απειλούμενα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη για το 2025, λόγω της επιμονής του ΥΠΠΟ και του Δήμου Μονεμβασίας να κατασκευάσουν το τελεφερίκ που θα αλλοιώσει και θα υποβαθμίσει τόσο την ίδια την περιβαλλοντική και μνημειακή αξία της καστροπολιτείας της Μονεμβασίας, όσο και την βιωματική εμπειρία των επισκεπτών, απειλώντας την ακεραιότητα του μοναδικού αυτού μνημειακού συνόλου. Παρότι υπάρχουν όλες αυτές οι διαμαρτυρίες πολιτών και επιστημόνων, το ΥΠΠΟ επιλέγει να φέρει τη μελέτη εσπευσμένα μέσα στη Μεγάλη Εβδομάδα στο ΚΑΣ, χωρίς καν να την δημοσιοποιήσει ώστε να λάβουν γνώση όλοι οι ενδιαφερόμενοι.
Η βιωματική επαφή με μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους είναι αναφαίρετο δικαίωμα όλων, πολλώ δε μάλλον ειδικών ομάδων κοινού (ΑμεΑ και εμποδιζόμενων ατόμων). Ωστόσο, αυτό δεν είναι, δυστυχώς, πάντα εφικτό, λόγω του φυσικά δυσπρόσιτου ή του οχυρού χαρακτήρα αρκετών μνημείων στη χώρα μας, γεγονός που έχει γίνει αποδεκτό τόσο από διεθνείς Οργανισμούς όσο και από τις διεθνείς αρχές και συμβάσεις που διέπουν τις επεμβάσεις επί των μνημείων, σύμφωνα με τις οποίες οι εργασίες οφείλουν να σέβονται τον χαρακτήρα του κάθε μνημείου, να είναι συμβατές με αυτό και να μην αλλοιώνουν τη φύση του.
Το πολιτιστικό και το φυσικό περιβάλλον, συνθέτουν την αισθητική και ιστορική αξία κάθε μνημείου ως μια ενιαία οντότητα, καθιστώντας το μοναδικό, ακριβώς εξαιτίας αυτών των χαρακτηριστικών του. Η οχυρή θέση του βράχου της Μονεμβασίας, που έδωσε άλλωστε στη «Μονοβασιά» το όνομά της, αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο του για πολλούς αιώνες. Το ιστορικό φορτίο χώρων όπως αυτός της Άνω Πόλης απαιτεί ιδιαίτερα μεγάλη προσοχή στο κατά πόσον είναι τόσο απαραίτητος ο σχεδιασμός και η εγκατάσταση μιας τόσο μεγάλης παρέμβασης στο πολιτιστικό και φυσικό τοπίο, όσο αυτή του τελεφερίκ που σχεδιάζεται να εγκατασταθεί στα ριζά του βράχου, με χρήματα του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
Σημειώνεται, επίσης, ότι η μέχρι σήμερα εμπειρία έχει δείξει πως σύγχρονες κατασκευές και τεχνικά έργα αυτού του είδους και μεγέθους, εκτεθειμένα στις περιβαλλοντικές συνθήκες (πχ ισχυρούς ανέμους), συχνά τίθενται εκτός λειτουργίας και το έντονο αποτύπωμά τους στα μνημεία δεν ισοσταθμίζεται με τη χρήση τους. Επιπλέον, η χωρητικότητα του τελεφερίκ (με δύο καμπίνες 15 ατόμων) και η άνοδός του στην Άνω Πόλη (όπου δεν υπάρχει η δυνατότητα περιήγησης σε ΑμεΑ) δεικνύουν ότι, για άλλη μια φορά τα εμποδιζόμενα άτομα χρησιμοποιούνται από το Υπουργείο Πολιτισμού ως πρόσχημα για παρεμβάσεις που αφορούν τον μαζικό τουρισμό. Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν εξετάστηκε καμία άλλη λύση ή εναλλακτική, πιο ήπια, για την προσβασιμότητα των ΑμεΑ στην Κάτω Πόλη της Μονεμβασίας, όπου βρίσκονται και τα περισσότερα επισκέψιμα μνημεία.
Ο ΣΕΑ υποστηρίζει πως για τις περιπτώσεις μεγάλης έκτασης τεχνικών έργων στα μνημεία απαιτείται ευρύτερος δημόσιος διάλογος, ώστε να σταθμιστούν όλες οι απαιτήσεις. Δυστυχώς η αντιμετώπιση της προσβασιμότητας των αρχαιολογικών χώρων και των μνημείων της χώρας είναι συγκυριακή και σημειακή και η πολιτική του Υπουργείου στο θέμα αυτό στερείται επιτελικού σχεδιασμού και ιεράρχησης, αλλά και σχεδιασμού που θα αφορά τα ίδια τα μνημεία και τα πολιτιστικά κτίρια. Περισσότερο φαίνεται να ενδιαφέρεται το Υπουργείο για την ανάθεση μεγάλων εργολαβιών, με διαδικασίες μάλιστα που απέρριψε η ΕΕΑΔΗΣΥ.
Ο Σύλλογος προτείνει την ανάπτυξη ενός γόνιμου διαλόγου με τους Φορείς των ΑμεΑ και των εμποδιζόμενων ατόμων, από τον οποίο θα προκύψει ιεράρχηση, βάσει κριτηρίων, των μνημείων και αρχαιολογικών χώρων που προκρίνονται για την εξασφάλιση πλήρους προσβασιμότητας σε αυτούς.
Στο σημείο που βρισκόμαστε, θα πρέπει να προστεθεί και κάτι ακόμη: το έργο SUB 1.2.2 Προμήθεια και Εγκατάσταση Αναβατορίου ατόμων για το Κάστρο της Μονεμβασιάς, που υλοποιείται με κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ως προς το υποέργο που αφορά το τελεφερίκ και υλοποιείται από τον Δήμο Μονεμβασίας, βρίσκεται ήδη εκτός χρονοδιαγραμμάτων! Ο αρχικός διαγωνισμός προχώρησε χωρίς καν εγκεκριμένη οριστική μελέτη (αφού αυτή εισάγεται σήμερα για έγκριση) και εντέλει από την ΕΕΑΔΗΣΥ. Το Ταμείο Ανάκαμψης ολοκληρώνεται το αργότερο τον Ιούνιο 2026, ενώ ως αρχικό προγραμματισμό το υποέργο του τελεφερίκ είχε χρόνο υλοποίησης 29 μήνες (έναρξη: 28/7/2023, λήξη: 31/12/2025).
Είναι προφανές ότι η εγκατάσταση τελεφερίκ σε ένα μνημείο όπως αυτό της Μονεμβασίας, με την εποπτεία που απαιτεί, δεν μπορεί να ολοκληρωθεί σε τόσο σύντομο χρόνο. Είτε το έργο θα εκτελεστεί πρόχειρα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το μνημείο και την ασφάλεια όσων θα χρησιμοποιούν το αναβατόριο, είτε το έργο θα μείνει ημιτελές μέχρι τη λήξη του ΤΑΑ, με κίνδυνο η χώρα να χρειαστεί να επιστρέψει τα χρήματα! Δεν μπορούν να εκτελούνται τέτοιας κλίμακας τεχνικά έργα σε μείζονος σημασίας αρχαιολογικούς χώρους με προχειρότητα και βιασύνη. Η πραγματική λύση είναι να απενταχθεί το υποέργο του τελεφερίκ και να προχωρήσει το ΥΠΠΟ, μαζί με τους πολίτες, τους επιστήμονες και τους φορείς των ΑΜΕΑ σε διάλογο για την βέλτιστη λύση της προσβασιμότητας χωρίς την φθορά του μνημείου.
Δείτε οπωσδήποτε και το εξαιρετικό άρθρο στη Lifo (29.03.2024) του Αντώνη Κοτσώνα, αναπληρωτή καθηγητή Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.
