Από τις Μουρνιές Χανίων στο όραμα της Μεγάλης Ελλάδας των «δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών». Ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποτελεί για τη χώρα μας τη μεγαλύτερη προσωπικότητα που σφράγισε τον περασμένο αιώνα.

 

Μεθοδικός, ευφυής, ρεαλιστής και με διεθνές κύρος, κυριάρχησε από το 1910 έως το 1936 και η πολιτική του δράση δημιούργησε φανατικούς οπαδούς και ορκισμένους εχθρούς.


Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, πέρα από τα τεράστια επιτεύγματα στην πολιτική, έχει να παρουσιάσει άλλο ένα σημαντικότατο κατόρθωμα, στο πεδίο της πνευματικής ζωής αυτήν τη φορά: τη μετάφραση της Ιστορίας του Θουκυδίδη, που κυκλοφορεί σε νέα έκδοση στα τέλη Μαΐου από το Μεταίχμιο.


Ο Θουκυδίδης κέρδισε παγκόσμια φήμη γράφοντας την ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου ανάμεσα στην Αθήνα και στη Σπάρτη.

 

Το συγκεκριμένο έργο έχει ασκήσει μεγάλη επιρροή σε ιστορικούς και μελετάται ακόμη και σήμερα από πολιτικούς επιστήμονες, καθώς ο Θουκυδίδης θεωρείται ο εισηγητής του πολιτικού ρεαλισμού στην προσέγγιση των διεθνών σχέσεων.

 

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος πίστευε ότι η Ιστορία του Θουκυδίδη δίνει όλες τις απαντήσεις στα προβλήματα που παρουσιάζονται στους πρωταγωνιστές της πολιτικής ζωής, παρά το γεγονός ότι έχουν μεσολαβήσει αξιοσημείωτες μεταβολές στην τεχνική, στα πολεμικά μέσα, στον χώρο και στον όγκο των αντίπαλων κάθε φορά δυνάμεων.


Νοέμβριος του 1920. Ο Βενιζέλος, μετά την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών αλλά και την εναντίον του απόπειρα δολοφονίας στο Παρίσι από δύο απότακτους φιλοβασιλικούς αξιωματικούς, έχασε τις εκλογές – μάλιστα, δεν εκλέχθηκε καν βουλευτής.

 

Εκείνη την περίοδο στην Ελλάδα επικρατούσε αναβρασμός ανάμεσα στα δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα, τους οπαδούς του βασιλιά Κωνσταντίνου και εκείνους του Βενιζέλου.

 

Οι μισοί επευφημούσαν τον οραματιστή της Μεγάλης Ελλάδας και του διπλωματικού θριάμβου, ενώ οι υπόλοιποι τον αποδοκίμαζαν ως «Βελζεβούλη».

 

Ο σπουδαίος πολιτικός, βαθύτατα απογοητευμένος, αποφάσισε να φύγει από την Αθήνα, ανακοινώνοντας ταυτόχρονα ότι εγκαταλείπει την πολιτική.


Τα χρόνια της αυτοεξορίας του στο Παρίσι κατέφυγε στο κείμενο του Θουκυδίδη. Ήταν μια περίοδος μοναξιάς και πολιτικής απραξίας, αλλά και μια ευκαιρία για να ασχοληθεί με τα ευρύτερα ενδιαφέροντά του, ολοκληρώνοντας τη μετάφραση του μεγάλου ιστορικού.

 

Αυτή η κορυφαία πολιτική φυσιογνωμία αντιμετώπιζε πάντοτε την Ιστορία ως «σχολείο της πολιτικής» και στα κείμενα του Θουκυδίδη αναζητούσε απαντήσεις σε θεμελιώδη ζητήματα ηγεσίας και στρατηγικής.

 

Ας μην ξεχνάμε ότι οι δύο προσωπικότητες, ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Θουκυδίδης, είχαν ένα κοινό σημείο: βρέθηκαν και οι δύο εξόριστοι.


Κατά τη διάρκεια της πολυετούς ενασχόλησής του με τη μετάφραση του αρχαίου συγγράμματος, ο Κρητικός πολιτικός, πέραν της επικαιρότητας που εντόπιζε, αντλούσε έμπνευση και, κυρίως, εστίαζε στα κοινά σημεία μεταξύ των δύο εποχών, όπως τα μεγάλα επιτεύγματα, τα έντονα πάθη, οι εμφύλιες διαμάχες, οι πολιτικές συγκρούσεις αλλά και οι μοιραίες αποφάσεις.


Όσοι γνώρισαν από κοντά τον Ελευθέριο Βενιζέλο πιστοποιούν ότι τον ελάχιστο ελεύθερο χρόνο που διέθετε λόγω της πολυσχιδούς πολιτικής του δραστηριότητας τον αφιέρωνε στο διάβασμα.

 

Μάλιστα, στο γραφείο του, όπως και στην κρεβατοκάμαρά του, βρίσκονταν μονίμως σκορπισμένα λογοτεχνικά, ιστορικά και φιλοσοφικά βιβλία, ελληνικά και ξένα, αλλά και δοκίμια πολιτικού, οικονομικού και κοινωνικού περιεχομένου.

 

Εν τω μεταξύ, όπως έχει γράψει ο ιδιαίτερος γραμματέας του Ανδρέας Μιχαλόπουλος, όταν είχε κέφι, απήγγελλε στίχους, αγαπούσε, δε, ιδιαιτέρως τα χορικά της Αντιγόνης του Σοφοκλή.


Ο κορυφαίος πολιτικός έδειχνε ιδιαίτερη προτίμηση στα κείμενα του Θουκυδίδη, ο οποίος επηρέασε καταλυτικά τον τρόπο σκέψης του. Στις ομιλίες του συνήθιζε να μνημονεύει αποσπάσματα του Θουκυδίδη, ενώ ο Επιτάφιος του Περικλή αποτελούσε το αγαπημένο του ανάγνωσμα.

 

Θεωρούσε ότι αντιπροσώπευε πλήρως τα δημοκρατικά του ιδεώδη και πίστευε πως ο επιφανής πολιτικός της αθηναϊκής δημοκρατίας του 5ου αιώνα συνέθετε το πρότυπο του ηγέτη που και ο ίδιος επιθυμούσε να ενσαρκώσει.


Από το 1921 ξεκίνησε την επιστημονική μετάφραση του Θουκυδίδη. Όπως περιγράφει ο Ανδρέας Μιχαλόπουλος, για τέσσερις συνεχόμενους μήνες θυμάται τον Έλληνα πολιτικό να κάθεται στο γραφείο του από τις 7 το πρωί ως τις 12:30 και να εργάζεται προκειμένου να ολοκληρώσει τον μεταφραστικό του άθλο.

 

Ολόκληρο το κείμενο της μετάφρασης γράφτηκε ιδιοχείρως από τον Βενιζέλο και η γλώσσα της μετάφρασης είναι η απλή καθαρεύουσα.


Στην πρώτη της μορφή η μετάφραση ολοκληρώθηκε το 1926 και δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην εφημερίδα «Ελεύθερο Βήμα». Μετά τον θάνατο του Βενιζέλου το 1936, το χειρόγραφο με όλες τις διορθώσεις, που ήταν στην Κρήτη, έπεσε στα χέρια της δικτατορίας του Μεταξά.

 

Αργότερα παραδόθηκε στη χήρα του Έλενα Σκυλίτση-Βενιζέλου, η οποία ανέλαβε να το δημοσιεύσει σε επιμέλεια του Δημητρίου Κακλαμάνου, μέλους της ελληνικής αντιπροσωπείας με επικεφαλής τον Ελευθέριο Βενιζέλο στις διαπραγματεύσεις της Λωζάννης.

 

Εκδόθηκε σε δύο τόμους από την Oxford University Press το 1940 και κυκλοφόρησε σε λίγα αντίτυπα, γι' αυτό θεωρείται εξαιρετικά σπάνιο.

 
Για τον Ελευθέριο Βενιζέλο η μετάφραση του Θουκυδίδη ήταν ένα μεγάλο στοίχημα που επιθυμούσε διακαώς να κερδίσει. Η εξαντλητική του μελέτη αποδεικνύεται και από τα πολυάριθμα σχόλια που κατέγραψε ο ίδιος και περιλαμβάνονται στους 17 φακέλους που σώζονται σήμερα στο Αρχείο Ελευθερίου Βενιζέλου της Λέσχης Φιλελευθέρων στην Αθήνα.

 

Κάθε φάκελος περιλαμβάνει 80-100 φύλλα γραμμένα ιδιοχείρως. Σε αυτά έχουν σημειωθεί ερμηνευτικές εκδοχές ξένων φιλολόγων, όπως και η οριστική εκδοχή που ο ίδιος ακολουθεί στο κείμενό του.


Ο Ελευθέριος Βενιζέλος πίστευε ότι η Ιστορία του Θουκυδίδη δίνει όλες τις απαντήσεις στα προβλήματα που παρουσιάζονται στους πρωταγωνιστές της πολιτικής ζωής, παρά το γεγονός ότι έχουν μεσολαβήσει αξιοσημείωτες μεταβολές στην τεχνική, στα πολεμικά μέσα, στον χώρο και στον όγκο των αντίπαλων κάθε φορά δυνάμεων.

 

Γι' αυτό και η νέα έκδοση από το Μεταίχμιο επαναφέρει στο προσκήνιο το κλασικό ιστορικό έργο του Θουκυδίδη μεταφρασμένο από τον Έλληνα πολιτικό ως ένα απαραίτητο γνωστικό εργαλείο κάθε βιβλιοθήκης. Και, φυσικά, μας θυμίζει ότι κάποτε οι πολιτικοί στην Ελλάδα ήταν και διανοούμενοι.

 

Info:

Το βιβλίο Θουκυδίδης – Ιστορία / Μετάφραση: Ελευθέριος Βενιζέλος κυκλοφορεί στις 30/5 από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

 

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO