Ernst Toller
'Οταν οι ποιητές κατέλαβαν την εξουσία
Γερμανική νιότη
"Όποιος επιθυμεί να κατανοήσει την κατάρρευση του 1933, πρέπει να γνωρίσει τα γεγονότα του 1918 και 1919 στη Γερμανία, τα οποία διηγούμαι στο βιβλίο αυτό.
Είχαν διδαχθεί, άραγε, τίποτα οι άνθρωποι από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, από τις θυσίες και τα βάσανα, από την καταστροφή και τα χτυπήματα της μοίρας, από τον θρίαμβο του αντιπάλου και την απελπισία του λαού, είχαν καταλάβει το νόημα, τη νουθεσία και το χρέος εκείνων των καιρών;
Οι Δημοκράτες, που παραχώρησαν τη δημοκρατία στους εχθρούς τους. Οι Επαναστάτες, που, μπροστά σε θεωρίες και συνθήματα, ξέχασαν τη θέληση και την απόφαση του ανθρώπου. Οι Συνδικαλιστές, που, μπροστά σε γεμάτα ταμεία, παρέβλεψαν την αυξανόμενη δύναμη του εχθρού, που έμελλε να τους σαρώσει μαζί με τα ταμεία τους. Οι Γραφειοκράτες, που έπνιξαν την ειλικρίνεια, την τόλμη, την πίστη. Οι Δογματικοί, που, χαμένοι σε αερολογικούς διαξιφισμούς, έχασαν την ευκαιρία να θέσουν στον λαό σαφείς και μεγάλους στόχους... Όχι, τίποτα δεν έμαθαν μέσα σε δεκαπέντε χρόνια, όλα τα ξέχασαν και τίποτα δεν έμαθαν. Και πάλι απέτυχαν, και πάλι εξώκειλαν, και μαστιγώθηκαν και βασανίστηκαν και έστρωσαν το δρόμο για την άνοδο του ναζισμού στην εξουσία."
Ερνστ Τόλλερ, Ημουν ένας Γερμανός. Η αυτοβιογραφία ενός επαναστάτη, εκδ. Ερατώ, 2016.
"In Memory of Ernst Toller" (1940)
We are lived by powers we pretend to understand:
They arrange our loves; it is they who direct at the end
The enemy bullet, the sickness, or even our hand.
W. H. Auden
Μία νέα μετάφραση της αυτοβιογραφίας του Ερνστ Τόλλερ, την οποία ο συγγραφέας ξεκίνησε να γράφει την ίδια μέρα που οι Ναζί έριχναν τα βιβλία του στην πυρά, κυκλοφόρησε αυτές τις μέρες στη Γαλλία. Στην Ελλάδα, το βιβλίο του Τόλλερ υπάρχει μεταφρασμένο από τις εκδόσεις Ερατώ υπό τον τίτλο Ήμουν ένας Γερμανός. Η αυτοβιογραφία ενός επαναστάτη (2016).
Γερμανική νιότη
Georges-Arthur Goldschmidt
En attendant Nadeau, Journal de la littérature, des idées et des arts
11 Νοεμβρίου 2020
*
Ο αρχικός τίτλος αυτού του βιβλίου, Νεανικά χρόνια στη Γερμανία, απέδιδε ακριβώς το περιεχόμενό του· έγινε Το Βιβλίο των Χελιδονιών, ως τιμητική αναφορά στους στίχους που έγραψε ο 'Ερνστ Τόλλερ στη φυλακή. Στη μετάφρασή του, ο Pierre Gallissaires κατάφερε να διατηρήσει την απόλυτα φυσική και ανεπιτίδευτη γλώσσα του Toller, του οποίου η αυτοβιογραφία συμπίπτει με την ιστορική καμπή της Γερμανίας, με την περίοδο της οριστικής της κατάρρευσης· ο ναζισμός εγγράφεται τότε ως η ιστορική ουσία της.
Σε ένα εισαγωγικό κείμενο, ο Ιλία Έρενμπουργκ, αυτός ο επιζών του σταλινισμού, αφού υπενθυμίζει την εκτίμηση που τρέφει για πολλούς σπουδαίους πνευματικούς ανθρώπους, γράφει για τον Τόλλερ: "Δεν είχε γίνει στρατιώτης της επανάστασης και δεν μπορούσε να γίνει, αλλά συνέχισε να αγωνίζεται κάνοντας αντάρτικο". Το Βιβλίο των Χελιδονιών, η ιστορία του Τόλλερ όπως την έγραψε ο ίδιος, είναι μια εγκάρσια όψη ολόκληρης της ιστορίας της Γερμανίας στις αρχές του 20ου αιώνα. 'Ηδη από τα παιδικά του χρόνια, γνωρίζει τον πόνο του να είσαι Εβραίος. Γεννήθηκε σε μία περιοχή της Πολωνίας που βρίσκεται τότε ακόμη υπό την πρωσική κυριαρχία και νιώθει Γερμανός ως τα τρίσβαθά του, σε σημείο να στρατευθεί εθελοντικά το 1914, στην ηλικία των εικοσιενός χρονών.
Στο μέτωπο, ο Τόλλερ αρρωσταίνει βαριά. 'Επειτα ξαναπιάνει τις σπουδές του στη Χαϊδελβέργη με τον Μαξ Βέμπερ. Συναντάει τον Τόμας Μαν, τον Βέντεκιντ, τον Ρίλκε, οι οποίοι εντυπωσιάζονται, όπως και ο Γκόρκι ή ο Σίνκλερ Λιούις, από την εξαιρετική του ευφυΐα, που τον έκανε να αξιολογήσει ήδη από το 1918 την καταστροφική κατάσταση μιας Γερμανίας που παρέμενε, παρά τα πρώτα βήματα της Δημοκρατίας, δέσμια των αυταρχικών και οπισθοδρομικών δομών της βιλελμινικής αυτοκρατορίας. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος δεν επηρέασε ούτε στιγμή και με κανένα τρόπο το γερμανικό έδαφος, την ώρα που το ένα τρίτο της Γαλλίας είχε καταστραφεί. Ωστόσο, σε μια Γερμανία άθικτη και κατεστραμμένη συγχρόνως, η δυστυχία ήταν αβάσταχτη.
'Ηταν σχεδόν αδύνατο για έναν λαό που είχε μάθει να υπακούει πάντα στο Obrigkeit, την αυτοκρατορική αρχή, να παραδεχτεί την ήττα και να αφομιώσει τις αιτίες και τις συνέπειές της. Το 1918 διακυβεύεται η μοίρα της Γερμανίας. Αν η Δημοκρατία που μόλις γεννήθηκε από την ήττα δεν επιβληθεί, η επιστροφή σε ένα ξεπερασμένο αυτοκρατορικό καθεστώς είναι σίγουρη. Ο Τόλλερ αφηγείται τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν μετά τις 9 Νοεμβρίου 1918. Ο λαός πεινάει και ο Καρλ Λίμπκνεχτ διακηρύσσει τη γερμανική σοσιαλιστική δημοκρατία. Δολοφονείται μαζί με την Ρόζα Λούξεμπουργκ τον Ιανουάριο του 1919 από ένα μέλος της στρατιωτικής ακροδεξιάς.
Η απόλυτη αποτυχία των κατόχων της αυτοκρατορικής εξουσίας έχει αρνητικό αντίκτυπο, ήδη από την αρχή, στην ίδρυση της Δημοκρατίας των Συμβουλίων του Μονάχου. Καθώς οι "αξιωματούχοι" του προηγούμενου καθεστώτος, και όλα τα ικανά μυαλά το έβαλαν στα πόδια, οι ενθουσιώδεις νεοφερμένοι και οι ιδεολόγοι καλής θέλησης υποχρεώνονται να κυβερνήσουν, χωρίς καμία πολιτική εμπειρία, όπως ο Κουρτ Άισνερ [επαναστάτης σοσιαλιστής, δημοσιογράφος και κριτικός θεάτρου - α.α.], ο οποίος ηγήθηκε για λίγο της κυβέρνησης αυτής. Ο Τόλλερ υπήρξε κι αυτός υπουργός για λίγες μέρες από τις 7 Απριλίου έως την 1η Μαΐου 1919. Ο αυτοσχεδιασμός και η έλλειψη πολιτικού συντονισμού, σε συνδυασμό με την υπονόμευση του Βαυαρικού Κομμουνιστικού Κόμματος, έβαλαν σύντομα τέλος στο πείραμα. Ο Τόλλερ αναγκάζεται να κρυφτεί στο διαμέρισμα ενός φίλου ζωγράφου επειδή ο Ρίλκε, που παρακολουθείται στενά, δεν μπορεί να τον φιλοξενήσει. Τελικά συλλαμβάνεται και περνάει πέντε χρόνια στη φυλακή. Τα θεατρικά του έργα ήταν τα πρώτα που ρίχτηκαν στην πυρά, στο κάψιμο βιβλίων που οργάνωσαν οι Ναζί στις 31 Μαΐου 1933, και που μιμούνται σήμερα μερικοί άλλοι. Ο Τόλλερ μεταναστεύει την ίδια χρονιά στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου αυτοκτονεί το 1939.
Το Βιβλίο των Χελιδονιών - αρχικά ο τίτλος της συλλογής των ποιημάτων του που γράφτηκαν στη φυλακή - δεν αφηγείται μόνο τη ζωή του Τόλλερ, αλλά και την ιστορία της Γερμανίας και του πεπρωμένου της: το πέρασμα από τον πολεμοχαρή ενθουσιασμό του 1914, τον οποίο μοιράστηκε με πολλούς άλλους διανοούμενους της εποχής, στον ειρηνισμό και την αριστερά, που κατηγορήθηκε ωστόσο αμέσως ως υπεύθυνη της ήττας, η οποία όμως οφειλόταν κυρίως στην εθελοτυφλία της αυτοκρατορικής κυβέρνησης. Το βιβλίο του Τόλλερ αφηγείται, με τον τρόπο του Κάφκα, πως εκτυλίχθηκαν τα γεγονότα μέσα από κάποιες χαρακτηριστικές ιστορίες, προσεκτικά γραμμένες ώστε να αποφεύγονται περιττές λεπτομέρειες.
Ο Τόλλερ, ο οποίος πέρασε από όλα τα στάδια της πολιτικής στράτευσης, έβγαλε στο τέλος αυτό το ακριβές συμπέρασμα: "Όποιος θέλει να αγωνιστεί σήμερα, σε πολιτικό επίπεδο, και να αντιμετωπίσει τα αλληλένδετα οικονομικά και ανθρώπινα συμφέροντα, πρέπει να γνωρίζει ξεκάθαρα ότι οι νόμοι και οι συνέπειες του αγώνα του καθορίζονται από δυνάμεις πέραν των καλών του προθέσεων."
Georges-Arthur Goldschmidt
Μτφ. Σ.Σ.
Δείτε επίσης στο Αλμανάκ:
Οι συμμορίες των εκδιδομένων αγοριών
Rosa Luxemburg. Η εκδίκηση της Ιστορίας.
