Η Lysa Cooper είναι στυλίστρια, δημιουργική διευθύντρια και αναπόσπαστο κομμάτι της δημιουργικής σκηνής της Νέας Υόρκης με μακροχρόνια επιρροή στη μόδα, τη μουσική και τη νυχτερινή ζωή. Εγκαταστάθηκε εκεί κατά τη δεκαετία του ’80 σε μια εποχή εκρηκτικής καλλιτεχνικής και κοινωνικής ζύμωσης. Εργάστηκε ως συντάκτρια μόδας στο εμβληματικό περιοδικό «Details», ενώ δραστηριοποιούνταν και στα σημαντικότερα νυχτερινά στέκια της πόλης, από το Mudd Club και το Palladium μέχρι το Danceteria και το Limelight.
Γρήγορα απέκτησε κομβικό ρόλο στην downtown σκηνή, φέρνοντας σε επαφή καλλιτέχνες, μουσικούς, σχεδιαστές και περιθωριακούς δημιουργούς. Ως μέλος της αρχικής ομάδας του Indochine, ενός εστιατορίου που εξελίχθηκε σε κέντρο της καλλιτεχνικής διανόησης και του fashion underground, και αργότερα με τη δημιουργία "ναών" του κλάμπινγκ όπως το Area και το Juicy, η Cooper δεν σχεδίαζε απλώς χώρους – κατασκεύαζε μικρόκοσμους αισθητικής και ταυτότητας, όπου το στυλ ήταν πολιτική πράξη.
Μέσα από τη στενή της σχέση με πρωτοποριακές μορφές της εποχής όπως ο Keith Haring, ο Robert Mapplethorpe και ο Alex Katz, έγινε κάτι παραπάνω από μούσα τους, αποτελώντας νευραλγικό κομμάτι της δημιουργικής παραγωγής τους, ενώ παράλληλα επηρέαζε τις street τάσεις μέσα από μια DIY, ανδρόγυνη και αφρο-φουτουριστική αισθητική που αργότερα θα επανασυστηνόταν ως mainstream.
«Πιστεύω πως οι μαύρες αναφορές είναι σημαντικό μέρος του έργου του Basquiat. Το καταλαβαίνεις ακόμα και από το γεγονός ότι όταν του έκαναν εξώφυλλο στους "New York Times", απαίτησε να τον φωτογραφίσει ένας φωτογράφος από το Χάρλεμ».
Μια τυχαία συνάντηση με τη φωτογράφο Ellen von Unwerth πυροδότησε τη μετάβασή της στο styling, οδηγώντας σε συνεργασίες με τη Mary J. Blige, τον Mos Def, τον Kanye West, τη Rihanna και την Beyonce. Έτσι διαμορφώθηκαν μερικές από τις πιο καθοριστικές οπτικές στιγμές της σύγχρονης μουσικής κουλτούρας. Η αισθητική της επεκτάθηκε επίσης στον κινηματογράφο και στο βίντεο μέσα από συνεργασίες με σκηνοθέτες όπως ο Hype Williams και ο Mark Romanek. Με μια πορεία που διατρέχει δεκαετίες, χώρους και κουλτούρες, η Lysa Cooper παραμένει μια ριζοσπαστική δύναμη που επηρεάζει τον τρόπο που το στυλ, η τέχνη και η μουσική συναντιούνται και συγκρούονται. Από κοντά δεν έχει καμία σχέση με την ντίβα που θα μπορούσε να είναι – οι πραγματικά σημαντικές προσωπικότητες είναι και οι πιο απλές. Στην Αθήνα ήρθε με αφορμή την έκθεση των πρώιμων έργων του Basquiat με τίτλο «Jean-Michel Basquiat: Untitled», στην γκαλερί The Intermission (σε συνεργασία με την Galerie Enrico Navarra), όπου μίλησε για τον προσωπικό της φίλο, το έργο του και τις πολιτισμικές αναταραχές που διαμόρφωσαν τον κόσμο του.
— Είστε μια βασική προσωπικότητα του κέντρου της Νέας Υόρκης από πολύ νωρίς…
Έτσι λένε.
— Τι πιστεύετε ότι σας προσέλκυσε σε αυτόν τον κόσμο αρχικά;
Είναι μια καλή ερώτηση. Καταρχάς, πιστεύω ότι τα πάντα είναι θέμα timing. Τελείωσα το σχολείο το 1983, βρέθηκα αμέσως στο κέντρο της Νέας Υόρκης και επειδή ήμουν μόνη μου, δούλευα από τα 12. Τότε, ξέρεις, έπιανες δουλειά στα 12-13. Κάπου στα δεκαπέντε μου άρχισα να δουλεύω στα κλαμπ του κέντρου. Έτσι βρέθηκα αρχικά σε μέρη όπως το Batcave και το Danceteria και μετά ξεκίνησα να δουλεύω στο περιοδικό «Details», που τότε ήταν απλώς ένα έντυπο για τη Νέα Υόρκη και τη σκηνή του κέντρου. Εκείνη την εποχή ήρθε ένα απαίσιο περιοδικό από το Λονδίνο, που δυστυχώς τα κατέστρεψε όλα, το «Time Out». Άρχισε να αποκαλύπτει όλα τα μυστικά της πόλης, πού μπορείς να κάνεις το ένα και το άλλο, κι έτσι φτάσαμε στο επίπεδο της ανταλλαγής πληροφοριών – αυτό ουσιαστικά άνοιξε την πόρτα στη μετριότητα, αλλά τέλος πάντων. Το «Details» ήταν μια χαρά. Τότε διευθύντριά του ήταν η Annie Flanders.
— Έχετε περιγράψει τον εαυτό σας ως «συνδετικό κρίκο».
Ναι.
— Σε μια εποχή πριν από τα social media, πώς καταφέρατε να χτίσετε εκείνο το είδος κοινότητας που έκανε μέρη όπως το Area και το Juicy τόσο εμβληματικά;
Θα γελάσεις, η απάντηση είναι ίδια με την προηγούμενη. Είναι θέμα συγκυριών. Ίσως να έχει να κάνει και με το γεγονός ότι ως προσωπικότητα ήμουν πάντα εξαιρετικά κοινωνική και πιστεύω πάρα πολύ στη δημιουργία ομάδων από υπέροχους ανθρώπους, πιθανότατα επειδή ήμουν μόνη μου από πολύ μικρή ηλικία, οπότε έπρεπε να φτιάξω τη δική μου οικογένεια. Και αυτό τότε το έκανες καθαρά με ένστικτο και διασυνδέσεις. Δεν υπήρχε τρόπος να δηλώσεις πού βρισκόσουν, απλώς έπρεπε να εμφανιστείς στο σωστό μέρος τη σωστή στιγμή, τόσο απλά. Μάλιστα, δεν υπήρχαν φωτογραφίες για να δεις τι γινόταν. Είναι αστείο, γιατί μου ζήτησαν να φέρω φωτογραφίες από εκείνη την εποχή και τους είπα «δεν έχουμε τίποτα τέτοιο, έχουμε υπέροχες αναμνήσεις, αυτό είναι όλο». Υπήρχαν δυο-τρεις εξαιρετικοί φωτογράφοι εκείνη την εποχή στη σκηνή, που φωτογράφισαν τα πάντα, ο Patrick McMullan και η Roxanne Lowit. Υπήρξαν λίγοι που κατέγραψαν εκείνη την εποχή, αλλά μέχρι εκεί.
— Τον Basquiat πώς τον γνωρίσατε;
Τον γνώρισα μέσω του Keith Haring και του Francesco Clemente. Είχαμε ξαναδεί ο ένας τον άλλο, αλλά η πρώτη φορά που όντως συνδεθήκαμε ήταν μέσω ενός φίλου, του Fred Sutherland, που τότε δούλευε για τον Ian Schrager και ετοιμάζονταν να ανοίξουν ένα νέο κλαμπ, το Palladium. Νομίζω ότι ο Fred και ο Jean-Michel είχαν περάσει λίγο καιρό μαζί στο Λος Άντζελες – ο Fred ήταν ο art director του Palladium. Ήταν ένας απίστευτος, απίθανος, εκκεντρικός τύπος από την Καλιφόρνια και ήταν πολύ-πολύ κοντά με τον Jean-Michel. Εγώ ήμουν συνεχώς με τον Fred, έτσι αναπόφευκτα σχετιζόμουν και με τον Jean-Michel.
— Δεν ήταν πια ο SAMO; Ήταν ήδη ζωγράφος ή έκανε ακόμα γκράφιτι;
Αυτά που σου λέω έγιναν το ’83-’84, νομίζω ότι είχε σταματήσει να λέει ότι είναι ο SAMO, επειδή όλοι τσακώνονταν τότε στο συγκρότημα που είχε. Πλακώνονταν και χώριζαν, ήταν όλα χύμα. Παρεμπιπτόντως, όλο αυτό κράτησε πολύ λίγο, αλλά είχε φάση. Και να σου πω την αλήθεια, στην αρχή δεν ήξερα καν ότι ο Jean-Michel ήταν ζωγράφος.
— Θωρούσατε ότι ήταν μουσικός;
Δεν το σκεφτόμουν καν. Ήταν απλώς ένας περίεργος τύπος που εμφανιζόταν συχνά και έπιανε την κουβέντα. Τότε δεν σε ένοιαζε τι δουλειά έκανε ο άλλος, δεν ρωτούσες ποτέ «τι δουλειά κάνεις;». Για πολύ καιρό δεν ήξερα τι έκανε ο καθένας, ίσως επειδή συνήθως εγώ ήμουν εκείνη που δούλευε. Οι άλλοι ήταν εκεί για να κοινωνικοποιηθούν, εγώ επειδή δούλευα, στο μπαρ ή κάπου αλλού. Οπότε, δεν είχα πολύ χρόνο για κουβέντες. Η σχέση μας χτίστηκε κυρίως μέσω του Fred. Ο Ζαν Μισέλ ερχόταν συχνά στο σπίτι μου, απέναντι από το Odeon, στο επίκεντρο όλης αυτής σκηνής, και ήταν βολικό. Τρώγαμε συχνά στο Odeon, τσακωνόμασταν για τη μουσική, την τέχνη. Είχε πολύ έντονη σύνδεση με τη μουσική, και με τη μαριχουάνα. Έμενα με τη γυναίκα απ’ την οποία αγόραζαν όλοι χόρτο. Οπότε, κατά κάποιον τρόπο, ήμουν εκεί τη στιγμή που συνέβαιναν όλα, στο σωστό μέρος τη σωστή στιγμή.
— Εκείνη την εποχή σάς ενδιέφερε η τέχνη;
Ναι. Πήγαινα σε σχολή καλών τεχνών, στη Fred’s Academy, και περνούσα πολύ χρόνο σε μουσεία, κυρίως για πρακτικούς λόγους – τότε πήγαινες σε εκθέσεις τέχνης επειδή είχαν φαγητό και ποτό, ολόκληρα γεύματα. Ζούσα από τις εκθέσεις τέχνης! Δεν είχαμε καθόλου λεφτά τότε. Δουλεύαμε, και κάπως τα βγάζαμε πέρα επειδή φροντίζαμε ο ένας τον άλλον, αλλά δεν χάναμε εγκαίνια έκθεσης γιατί τρώγαμε, πίναμε και μετά πηγαίναμε χορτάτοι στη δουλειά. Οπότε, με κάποιον τρόπο, αυτή ήταν η «τροφή» μου, πολιτιστικά και κυριολεκτικά. Και ειλικρινά, ήταν και κάτι που συνέδεε πολύ κόσμο. Έβλεπες φίλους, περνούσες την ώρα σου, ήταν σαν happy hour. Ήταν ωραία.
— Πού μένετε τώρα, στη Νέα Υόρκη;
Δεν μένω πια στη Νέα Υόρκη. Ζω στη Βενετία της Καλιφόρνιας, αλλά ετοιμάζομαι να επιστρέψω στη Νέα Υόρκη.
— Γιατί;
Ζούσα στην Crosby Street, στο ίδιο διαμέρισμα για 28 χρόνια, δίπλα ακριβώς στον Jean-Michel, και ο σπιτονοικοκύρης μου ήταν τρελός. Δεν ήταν καθόλου «cool», αλλά με άφησε να μείνω εκεί τόσα χρόνια. Μετά άλλαξαν τα πράγματα και έπρεπε να φύγουμε. Τώρα η πόλη είναι απλώς ένα μεγάλο «γήπεδο» με φαγάδικα και εμπορικά μαγαζιά. Γιατί επιστρέφω τώρα; Κλείνω τα 60, ήρθε η ώρα να πάω σπίτι, και με αυτά που συμβαίνουν τώρα στη Νέα Υόρκη, χρειάζεται να επιστρέψουν μερικοί αληθινοί Νεοϋορκέζοι και να αρχίσουν να ρίχνουν χαστούκια. Δεν βλέπω και τον λόγο να μένω στο Λος Άντζελες εφόσον δεν κάνω ταινίες, δεν παίζω σε ταινίες, δεν είμαι σε αυτόν τον χώρο. Θα προτιμούσα να ζήσω στο Big Sur. Λατρεύω την Καλιφόρνια, αλλά δεν αγαπώ το L.A. Βέβαια, δεν ξέρω αν είναι κατάλληλη στιγμή να γυρίσω στη Νέα Υόρκη τώρα, με τον Τραμπ.
— Την Αθήνα πώς τη βρίσκετε;
Μου αρέσει η Αθήνα, έχει αληθινό city vibe. Νομίζω ότι το νιώθω. Και συνέχεια ρωτάω τους πάντες να μου πουν μυστικά της πόλης που δεν τα έχω ανακαλύψει ακόμα. Με έχουν πάει σε μερικά μέρη, αλλά ήμουν σε φάση «πού είναι τα πιτσιρίκια;». Ξέρεις, οι ηλικίες 19-24, που δεν έχουν πολλά λεφτά, αλλά κάνουν πράγματα. Ξέρω ότι υπάρχουν, το βλέπω στην τέχνη. Επίσης, δεν ήξερα ότι η σκηνή του γκράφιτι είναι τόσο μεγάλη εδώ. Έκανα ολόκληρο φωτογραφικό αφιέρωμα απλώς με όσα είδα οδηγώντας μέχρι εδώ.
— Τι πιστεύετε ότι έκανε τον Basquiat τόσο μοναδικό; Πέρα από την τέχνη του.
Πρώτα απ’ όλα, η εμφάνισή του δεν έμοιαζε με κανενός άλλου, ιδίως εκείνη την εποχή. Και δεν είχε σημασία αν είχε λεφτά ή όχι. Όταν απέκτησε λεφτά, νομίζω από το ’86 και μετά, άρχισαν να τον ντύνουν ο οίκος Comme des Garçons και ο Yohji Yamamoto. Αγόραζε μεν, αλλά τον βοήθησαν και να χτίσει κατά κάποιον τρόπο μια συλλογή. Ήταν υπέροχο. Νομίζω, μάλιστα, ότι πόζαρε δύο φορές για τον Comme des Garçons, μαζί με όλη την παρέα μας. Αλλά το πιο βασικό είναι ότι ήταν εντυπωσιακός, εξαιρετικά έξυπνος και συνήθως σιωπηλός. Είχε πλάκα να τον βλέπει κανείς να μιλάει, είχε μια θεατρικότητα όλο αυτό και το εκτιμούσα πολύ – δεν μίλαγε σχεδόν σε αγνώστους. Μου αρέσει οτιδήποτε στυλιζαρισμένο. Καλλιτεχνικά, νομίζω ξεχώριζε. Κι ενώ λατρεύουν να μιλούν για το έργο του με όρους υπαρξιακούς, στην ουσία αυτός ξαναέγραφε την ιστορία, για να μην την ξεχάσει ούτε εκείνος, ούτε εμείς.
— Οι αναφορές του ήταν μαύρες συνειδητά;
Πέρα για πέρα. Αν πας πίσω, στην αρχή, και κοιτάξεις τα έργα του, είναι ξεκάθαρα μαύρα. Δεν ήταν τυχαίο, ήταν πολύ διαβασμένος και καλλιεργημένος. Και μάλλον αρκετά πολιτικοποιημένος για την εποχή, γιατί πέρασε πολύ δύσκολα με τον πατέρα του, είχαν κακή σχέση.
— Αλλά ήταν και πολύ επιδραστικός.
Ένας πατέρας κακός και σκληρός, δυστυχώς, επηρεάζει το παιδί του. Και νομίζω ότι ο Jean-Michel το χρησιμοποίησε αυτό. Πιστεύω πως οι μαύρες αναφορές είναι σημαντικό μέρος του έργου του. Το καταλαβαίνεις ακόμα και από το γεγονός ότι όταν του έκαναν εξώφυλλο στους «New York Times», απαίτησε να τον φωτογραφίσει ένας φωτογράφος από το Χάρλεμ. Δεν ήταν τυχαία όλα αυτά. Νομίζω πως τα είχε σκεφτεί όλα πολύ προσεκτικά, εκτός από τον θάνατό του από υπερβολική δόση. Νομίζω ότι ήθελε να μαστουρώσει, όχι να πεθάνει.
— Είδα μια συνέντευξή σας σε βίντεο, που λέτε ότι αρκετοί άνθρωποι πίστευαν ότι δεν ήσασταν αρκετά μαύρη. Τι εννοούσατε;
Είχα πει ότι δεν ήμουν αρκετά μαύρη για τους μαύρους, ενώ ήμουν υπερβολικά μαύρη για τους λευκούς και αναφερόμουν σε μια συγκεκριμένη εποχή, πιο πρόσφατη. Και είναι ακριβώς το ίδιο τώρα, αν όχι και χειρότερα. Νομίζω πως τότε, στη Νέα Υόρκη, δεν είχε σημασία ποιος, τι, πού. Θα επανέλθω στην ίδια γαμημένη φράση και θα το φωνάξω δυνατά: «Αν βρισκόσουν στο σωστό μέρος, τη σωστή στιγμή, και ήσουν ανοιχτός –όχι μόνο στο μυαλό αλλά και στην καρδιά–, γινόσουν αποδεκτός από μια πολύ ιδιαίτερη κουλτούρα, βρισκόσουν ανάμεσα σε ανθρώπους που δημιουργούσαν. Και νομίζω πως το σημαντικότερο που έχουμε χάσει σήμερα είναι η επαφή, η σύνδεση, έχουμε μάθει όλοι να είμαστε «μοναχικοί λύκοι». «Πρέπει να τα καταφέρεις μόνος σου». Όχι, φίλε! Γι’ αυτό νομίζω ότι ο Andy (Warhol) ήταν τόσο επιδραστικός για τόσους ανθρώπους. Αν δεν υπήρχαν τόσα ναρκωτικά στο Factory, ο κόσμος θα ήταν πολύ διαφορετικός τώρα, γιατί τα άτομα που βγήκαν από εκεί ήταν οι έξυπνοι, οι πιο δυνατοί καλλιτέχνες. Και ο Andy ήταν ανοιχτός, δεν τον ενδιέφερε αν ήσουν γκέι, στρέιτ, μαύρος, λευκός, πράσινος. Μπορεί να έφτιαχνες περβάζια, εκείνος θα σου έλεγε «έλα να φτιάξεις περβάζια εδώ». Και παρότι όλοι λένε διάφορα γι’ αυτόν, ήταν ο πιο φιλικός, ο πιο ξηγημένος. Δεν κάναμε πολλή παρέα, ίσως λίγο μέσω του Keith, αλλά ήξερε πάντα το όνομά μου, και το έλεγε ολόκληρο, Lysa Cooper. Η Νέα Υόρκη τότε ήταν έτσι, ερχόσουν σε επαφή με τους ανθρώπους, και η επαφή ήταν αληθινή. Επίσης, συνδεόταν με το Λονδίνο και το Παρίσι. Κολλητοί μου φίλοι που είχα γνωρίσει στο Λονδίνο έρχονταν στη Νέα Υόρκη και έμεναν μαζί μου. Έτσι σύστησα τον Shawn Stüssy στους ανθρώπους που εμπορεύονταν αντίκες στην Canal Street, κι έτσι άνοιξε το κατάστημα της Stüssy. Ο James Jebbia και η τότε σύζυγός του, πριν ανοίξουν το Union, πουλούσαν ρούχα με τη μητέρα τους στην Canal, γιατί τότε η Canal Street ήταν τρέλα. Ήταν σαν υπαίθρια αγορά, σαν παζάρι. Έβρισκες απίθανα πράγματα εκεί.
— Ο Basquiat πλέον έχει μυθοποιηθεί. Υπάρχει κάτι που πιστεύετε ότι παρερμηνεύεται συχνά σχετικά με αυτόν;
Νομίζω ότι υπάρχουν πολλά. Καταρχάς, έχει γίνει ταινία γι’ αυτόν που δεν θέλω να πω ότι είναι επινοημένη, αλλά σίγουρα της έχουν προσθέσει υλικό που δεν είναι αληθινό. Υπάρχουν πολλά πράγματα που δεν ισχύουν, τα οποία μπορεί να είναι μέρος του μύθου πια, αλλά ποτέ δεν τα κατάλαβα. Νομίζω ότι ένα από τα πράγματα που λένε και δεν ισχύει είναι ότι ήταν θλιμμένος ή θυμωμένος, δηλαδή όλα αυτά που συνήθως προσάπτουν στους μαύρους άντρες. Σε έκανε να ξεκαρδίζεσαι. Θυμάμαι πολλές συζητήσεις μας κυρίως λόγω του χιούμορ του. Ένα άλλο πράγμα που παρεξηγούν είναι ότι ήταν playboy, ότι τον ήθελαν όλες οι γυναίκες – δεν ήταν έτσι τα πράγματα. Νομίζω πως αυτά τα δύο είναι τα πιο υπερβολικά στοιχεία. Επίσης, πολλοί δεν καταλαβαίνουν πόσο καλός καλλιτέχνης ήταν πραγματικά. Δεν κατανοούν το έργο του. Πιστεύω πως κάποιοι συνδέονται με αυτό και κάποιοι όχι, αλλά πολλοί ακολουθούν τη μόδα ή ό,τι είναι «τάση», χωρίς να καταλαβαίνουν τι βλέπουν. Ή, για να το πω αλλιώς, χωρίς να βρίσκουν κάποια σύνδεση με ό,τι βλέπουν. Επειδή εγώ ζωγράφισα έναν πίνακα έχοντας κάτι στον νου μου, δεν σημαίνει ότι πρέπει κι εσύ να σκεφτείς το ίδιο. Η μεγαλύτερη παρεξήγηση, όμως, είναι ότι το έργο που βλέπεις μπορεί να μην το έφτιαξε ο ίδιος. Επίσης, δεν νομίζω ότι θα άρεσε σε κανέναν καλλιτέχνη να βλέπει μουσεία να χρεώνουν εισιτήριο σε παιδιά για να δουν τα έργα τους. Ο Jean-Michel και ο Κeith πίστευαν ακράδαντα ότι η τέχνη πρέπει να είναι προσβάσιμη σε όλους, ειδικά στα παιδιά. Πίστευαν πολύ σε αυτό, ο καθένας με τον τρόπο του.
— Αν ο Basquiat ζούσε σήμερα, τι πιστεύετε πως θα δημιουργούσε, για ποιον λόγο θα διαμαρτυρόταν;
Για τα πάντα. Πρώτα απ’ όλα, αν ζούσαν σήμερα είτε εκείνος είτε ο Keith, ο κόσμος μας θα ήταν τελείως διαφορετικός. Θα είχαμε νέους καλλιτέχνες, θα είχαμε παντού pop μαγαζιά, πέρα απ’ τα εκπαιδευτικά ιδρύματα που έστησε ο Keith για τα παιδιά. Νομίζω πως η κάνναβη θα είχε νομιμοποιηθεί πολύ νωρίτερα. Αν πας στο Met ή στο Broad στο Λος Άντζελες, το καλύτερο κομμάτι είναι το πωλητήριό τους. Και έχουν και ιταλικές εταιρείες που κάνουν τώρα την παραγωγή. Είναι τέλεια. Έχουν κάλτσες και άλλα τέτοια πολύ χαριτωμένα. Ο Basquiat διαμαρτυρόταν για την Παλαιστίνη από τότε, όπως όλοι μας. Η Παλαιστίνη είναι κάτι καινούργιο μόνο για τους ανίδεους. Καλά και άγια το Instagram και τα social media, όλοι ξέρουμε τα πλεονεκτήματα, αλλά ταυτόχρονα άνοιξαν την πόρτα σε κάθε ηλίθιο και στη γνώμη του. Προσωπικά, δεν με ενδιαφέρουν. Οι μισές από αυτές τις γνώμες δεν θα έπρεπε να μας νοιάζουν. Δεν θέλω άποψη χωρίς παιδεία, ούτε ιατρικές συμβουλές από "ψεκασμένους". Τι θα υποστήριζε, λοιπόν, σήμερα ο Basquiat; Σίγουρα θα πολεμούσε το κατεστημένο της τέχνης. Ας θυμηθούμε τι λέει η Fran Lebowitz. Το AIDS σκότωσε όλη την τάξη μας, την αισθητική μας και την καλλιτεχνική μας κατεύθυνση. Αν αυτοί οι άνθρωποι που έφυγαν τότε ζούσαν σήμερα, δεν θα υπήρχε όλη αυτή η μετριότητα.
«Καλά και άγια το Instagram και τα social media, όλοι ξέρουμε τα πλεονεκτήματα, αλλά ταυτόχρονα άνοιξαν την πόρτα σε κάθε ηλίθιο και στη γνώμη του. Προσωπικά, δεν με ενδιαφέρουν. Οι μισές από αυτές τις γνώμες δεν θα έπρεπε να μας νοιάζουν. Δεν θέλω άποψη χωρίς παιδεία, ούτε ιατρικές συμβουλές».
— Πώς τη βλέπετε την Αμερική σήμερα, κοινωνικά;
Ένα απόλυτο, καυτό μπάχαλο. Και, δυστυχώς, δεν μπορώ να κάνω τίποτα. Δεν είναι ότι μπορώ απλά να φύγω, γιατί δεν θες να φύγεις στ’ αλήθεια, κι απ’ την άλλη μάλλον δεν θα με άφηναν να φύγω τώρα, γιατί θα έβρισκαν τρόπο να με βάλουν φυλακή. Το πιο σημαντικό τώρα είναι να μη βρεθείς σε κάποια λίστα. Δεν θες να μπεις σε λίστα και δεν θες να πας φυλακή, ειδικά αν είσαι μαύρος, γιατί και τις λίστες και τις φυλακές τις φτιάχνουν για εμάς, τους μαύρους και τους μη λευκούς. Και όλα αυτά είναι απλώς αποτέλεσμα της τρέλας των λευκών που ζηλεύουν τη Νέα Υόρκη και το Λος Άντζελες εδώ και πενήντα χρόνια. Όλο αυτό είναι ζήλια και κακία. Και ο Πρόεδρός μας, που τον λέω «Μουτζόφατσα», είναι ο πιο ζηλιάρης απ’ όλους, γιατί τον χλεύαζαν και τον κορόιδευαν. Ξέρεις τι κατέστρεψε τον κόσμο; Τα ριάλιτι. Εγώ δεν έχω δει ποτέ ριάλιτι, δεν έχω ρίξει έστω μια ματιά. Δεν είδα ποτέ το Apprentice, γιατί ήξερα ότι αυτό ήταν ο ιός που θα μας σκότωνε όλους – και το έκανε. Αυτός ο ηλίθιος είναι Πρόεδρος επειδή ήταν σε ριάλιτι, και μόνο.
Στο Instagram ή οπουδήποτε αλλού στα social media δεν λέω ούτε κουβέντα, ποτέ δεν μιλάω εκεί. Αν μιλήσω, προτιμάω να με πληρώνουν για να το κάνω. Όλοι αυτοί που φωνάζουν και ουρλιάζουν στο Instagram, νομίζοντας ότι κάνουν κάτι, δεν κάνουν τίποτα. Απλώς ταΐζουν έναν αλγόριθμο, ο οποίος στη συνέχεια ξερνάει μίσος και αρνητικότητα. Εγώ θέλω να βλέπω χορό, ζωάκια, λίγη τέχνη, εντάξει, λίγη μόδα – η μόδα, πάλι, έχει πεθάνει από τη μετριότητα. Ίσως αυτό που λατρεύω πραγματικά είναι οι παλιές φωτογραφίες, το ότι μπορείς να δεις την ιστορία μέσα από αυτές τις παλιές εικόνες. Δεν θέλω να βλέπω και να ακούω τίποτε άλλο. Δεν μπορείς να διαμαρτύρεσαι για την κατάσταση άλλων όταν η δική σου κυβέρνηση είναι μπλεγμένη παντού. Πρέπει να καταλάβουμε ότι πρέπει να δραστηριοποιηθούμε σε τοπικό επίπεδο. Ξεκίνα από κει και θα αλλάξει και η μεγάλη εικόνα. Κλείσε το κινητό σου. Από εκεί να ξεκινήσεις. Έχω περάσει τρεις εβδομάδες χωρίς κινητό, κάνω αρκετά συχνά αυτό που λέμε «social media cleanse», χωρίς τηλέφωνο, χωρίς ίντερνετ, χωρίς τίποτα. Πλέον πρέπει να το κάνεις συνειδητά. Και νομίζω ότι είναι μια καλή πρακτική, ακόμα και αν γίνεται περιστασιακά, απλώς για να θυμάσαι ότι μπορείς να το κάνεις.
— Τι είναι αυτό που σκότωσε τη μόδα;
Το Instagram. Το ότι όλοι νομίζουν πως ξέρουν τι λένε, όλοι είναι ειδικοί, όλοι πλέον κρίνουν τους άλλους. Φταίνε τα social media, αλλά και το ότι έχουμε αφήσει τον κόσμο να πιστεύει ότι αυτό που βλέπει μπορεί άνετα να είναι πραγματικό. Το ότι δεχόμαστε κάτι ως γεγονός απλώς επειδή το είπε κάποιος. Από την άλλη, κάποια στιγμή ορισμένοι άρχισαν να θέλουν ολοένα περισσότερα λεφτά, οπότε άρχισαν να πουλάνε τον εαυτό τους στη μία και στην άλλη εταιρεία. Η μόδα πέθανε από τη στιγμή που έπρεπε να κυνηγάει νούμερα, κι αυτό δεν έχει σχέση με την τέχνη αλλά με την πώληση.
— Για πολλά χρόνια οι Ευρωπαίοι θεωρούσαν ότι οι Αμερικανοί δεν ξέρουν από μόδα, αλλά στο τέλος η Αμερική κέρδισε, με την έννοια ότι όλοι πλέον φοράνε φόρμες, με sneakers.
Αυτό ξεκίνησε από την Ιταλία, ειδικά στα ’80s και ’90s. Η Adidas βασικά έφτιαξε όλο το concept της για τα sneakers με βάση το τι συνέβαινε στους αγώνες αυτοκινήτων και όλη την κουλτούρα του τρεξίματος που ήρθε αργότερα. Νομίζω ότι η αμερικανική μόδα είχε μια πολύ καλή στιγμή κάπου μεταξύ Donna Karan και Calvin Klein. Αλλά τώρα νομίζω ότι η Νέα Υόρκη, το Met Gala, όλα αυτά, πρέπει να κάνουν ένα διάλειμμα τριών χρόνων. Να βάλουν μια ταμπέλα που να λέει «τα λέμε το 2028» και να επιστρέψουν στην ουσία. Αυτήν τη στιγμή, αν πραγματικά θέλεις να δεις κάτι ενδιαφέρον, πρέπει να πας στην Αφρική, στο Παρίσι και στην Ιαπωνία. Αλλά την Ιαπωνία δεν μπορείς να τη φορέσεις, μόνο να τη δεις. Τουλάχιστον εκείνοι μένουν πιστοί σε αυτό που ξέρουν ότι λειτουργεί γι’ αυτούς, άρα είναι πιο αυθεντικοί.
— Αυτό που λέτε είναι και κάπως απόλυτο.
Α, ναι, είμαι απόλυτη σίγουρα, είμαι antifa. Η αισθητική είναι θέμα παιδείας και εκπαίδευσης. Το στυλ –κι αυτό είναι το ενδιαφέρον– είναι περισσότερο ταξικό. Παλιότερα υπήρχε μια διαφορά, μια ισορροπία του τύπου γιν - γιανγκ. Όταν όλοι είναι το ίδιο, έχεις αυτό που έχουμε τώρα. Οπότε χρειάζεσαι λίγο το γιν - γιανγκ. Έχει ενδιαφέρον να δούμε τι κάνουν αυτήν τη στιγμή οι πιτσιρικάδες, γιατί τα περισσότερα παιδιά δεν ασχολούνται πια με τα social. Δεν τους νοιάζει τίποτε απ’ όλα αυτά. Μας έχουν βαρεθεί και δημιουργούν κάτι καινούργιο. Αυτό με ενδιαφέρει, ό,τι κι αν είναι αυτό το καινούριο.
— Τα τελευταία χρόνια μιλάτε για τη πνευματικότητα και τη θεραπεία. Πώς έχει εξελιχθεί η αντίληψή σας για τη δημιουργικότητα;
Καλή ερώτηση! Καταρχάς, νομίζω ότι ένα από τα πιο πνευματικά πράγματα που μπορεί να κάνει κανείς είναι να δημιουργεί. Το να δημιουργείς σημαίνει ότι γεννάς κάτι. Επίσης, η δημιουργικότητα σχετίζεται και με τον θάνατο. Το να μπορείς να δημιουργήσεις κάτι, να το αφήσεις να ζήσει και μετά να το αφήνεις να πεθάνει. Αν φτάσεις στο σημείο να μπορείς να αφήνεις πράγματα να πεθαίνουν, να τα αφήνεις πίσω σου, τότε μπορείς να επιστρέφεις και να δημιουργείς ξανά. Νομίζω πως αυτό έχει απόλυτη σχέση με αυτό που θα δούμε στην Intermission. Η δουλειά μου έχει να κάνει με το να βοηθώ ή να καθοδηγώ ανθρώπους, να τους διευκολύνω να έρθουν σε επαφή με τον εαυτό τους, με τον πνευματικό τους εαυτό. Το πρώτο πράγμα που συμβαίνει σχεδόν πάντα όταν κάποιος συντονίζεται με την ενέργειά του, την πνευματικότητά του, την καρδιά του, είναι ότι συνδέεται και με τη δημιουργικότητα. Ανακαλύπτει ότι είναι δημιουργικός ή ξυπνά μέσα του μια δημιουργικότητα που δεν ήξερε ότι είχε. Νομίζω ότι είναι θέμα γείωσης, παρουσίας και διαθεσιμότητας, να μπορείς να δεχτείς. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούν ούτε να ζητήσουν βοήθεια, πόσο μάλλον να τη δεχτούν. Οπότε νομίζω ότι αυτό είναι εξάσκηση από μόνο του.
— Θα μου μιλήσετε για τη στυλιστική δουλειά που κάνατε με την Ellen von Unwerth; Πώς ήταν;
Είμαι φίλη με την Ellen πολλά χρόνια. Η γνωριμία μου με τη Ellen ήταν ό,τι καλύτερο μου συνέβη. Είναι φανταστική, ήμασταν ήδη φίλες πριν αρχίσουμε να δουλεύουμε μαζί το ’96 ή ’97. Τότε ήμασταν μόνο πέντε άτομα στην ομάδα. Την αγαπώ, αγαπώ τη δουλειά της. Είναι πολύ θηλυκή, πολύ σέξι. Δούλευε για την ιταλική «Vogue» για πάρα πολύ καιρό και μετά σταμάτησε για λίγο. Τώρα ξαναδουλεύει μαζί τους. Μόλις έκανε ένα ολόκληρο πρότζεκτ με την ιταλική «Vogue» – πρέπει να είναι 67 ή 68 χρονών. Υπάρχουν μόνο τρία περιοδικά που αξίζουν πια, και η ιταλική «Vogue» είναι ένα από αυτά – εξακολουθούν να χρησιμοποιούν φωτογράφους από όλο τον κόσμο. Πολλά περιοδικά δεν έχουν πια λεφτά, οπότε δουλεύουν με ό,τι υπάρχει, αλλά τουλάχιστον προσπαθούν. Μπορεί να μην πετάνε πια για editorial στις Γρεναδίνες, αλλά κάτι κάνουν.
— Γνωρίσατε όλους τους hip-hop σταρ μέσα από τη στυλιστική δουλειά σας;
Όχι, όχι. Τους ξέρω όλους από τα κλαμπ. Τους ήξερα πριν αρχίσω να κάνω styling. Η σύντροφός μου είχε το Νο1 κλαμπ, το Cheetah, οπότε ήξερα όλους τους ανθρώπους από εκεί – ήταν το μέρος όπου πήγαιναν όλοι οι ράπερ. Στο styling, ξέρεις, μπήκα εντελώς κατά τύχη. Η σύντροφός μου έμεινε έγκυος και κάποια από τις δυο μας έπρεπε να σταματήσει να δουλεύει τα βράδια. Κάποια στιγμή βρήκα μια τοποθεσία για φωτογράφιση της Ellen. Ήμουν εκεί και η στυλίστρια, που ήταν μαστουρωμένη, δεν μπορούσε να ανταποκριθεί, οπότε με ρώτησε αν μπορούσα να βοηθήσω. Μετά μου είπε: «Πρέπει να γίνεις στυλίστρια!». «Τι είναι αυτό;» τη ρώτησα, και είπα «οk, είναι κάτι που μου αρέσει, και λόγω του μωρού θα το κάνω». Δεν ήξερα ότι θα κατέληγα να δουλεύω περισσότερο. Μετά άρχισα να ταξιδεύω, οπότε έπρεπε να βρούμε κάποιον να βοηθάει με το παιδί. Το παιδί είναι τώρα μια κοπέλα 28 χρονών.
— Την νιώθετε σαν παιδί σας;
Ναι, είναι πλέον η βαφτιστήρα μου. Γεννήθηκε στο σπίτι μας στη Νέα Υόρκη. Γίνονταν πολλές γεννήσεις στο σπίτι εκείνη την εποχή. Ήταν το πρώτο κύμα επιστροφής στη μαία.
— Με ποιον ξεκινήσατε από τον χώρο του hip-hop;
Δεν θυμάμαι καν. Δούλεψα με όλους.
— Με ποιον σας άρεσε πιο πολύ να δουλεύετε; Ποιος ήταν ο αγαπημένος σας;
Η Elizabeth Hurley και ο Hugh Grant, και οι δύο Άγγλοι. Οι καλύτερες δουλειές που έκανα. Σου έστελναν λουλούδια μετά. Εκείνη μου στέλνει ακόμα κάρτες τα Χριστούγεννα. Είναι η πιο γλυκιά και ευγενική γυναίκα στον κόσμο.
— Ποιος ήταν εφιάλτης;
Δεν ξέρω. Δεν είναι ποτέ πραγματικός εφιάλτης, γιατί καταλήγει αστείο, μια υπέροχη ιστορία που έχεις να διηγείσαι. Π.χ. δούλευα με τη Mariah Carey – σε κλείδωνε στην ντουλάπα της, αλλά η ντουλάπα είχε το μέγεθος αυτού του δωματίου. Θυμάμαι μόνο μια γυναίκα που μου χρωστούσε 25.000 δολάρια και ποτέ δεν με πλήρωσε . Αυτό ήταν εφιάλτης. Ούτε το όνομά της δεν θυμάμαι και προφανώς δεν έγινε ποτέ διάσημη.
— Τι γνώμη έχετε για τον Kanye;
Είναι άρρωστος και χρειάζεται βοήθεια.
— Το πιστεύετε πραγματικά;
Το ξέρω. Του δίνουν κάθε είδους φάρμακα. Δεν έχει καθαρίσει ακόμα το σύστημά του απ’ όλα όσα έπαιρνε ή έκανε. Όποιος πλησιάζει την οικογένεια των Καρντάσιαν κολλάει έναν ιό. Μη με παρεξηγήσεις, πιστεύω ότι είναι έξυπνος, δυνατός, αστείος, αλλά χρειάζεται βοήθεια. Είναι υγιές να τρέχεις γύρω γύρω φορώντας κάτι που παραπέμπει στην Κου Κλουξ Κλαν και να παρουσιάζεσαι έτσι μπροστά σε μαύρα παιδιά; Όχι.
— Άρα, σας προσβάλλει;
Αν δεν σε προσβάλλει, είσαι μαλάκας, δεν δίνεις προσοχή σε όσα λέει. Κι αν νομίζεις πως αυτό είναι τέχνη, ε, εκεί γίνεται ενοχλητικό. Ποτέ δεν ήμουν φαν του Kanye. Μουσικά, δεν έχω καμία σχέση. Νομίζω ότι ο Grand Puba έχει την καλύτερη φωνή στον πλανήτη. Τι να πεις; Πώς να το ξεπεράσεις;
— Ποιος είναι σημαντικός σήμερα; Ποιος μπορεί να αλλάξει τα πράγματα;
Οι γιατροί και οι επιστήμονες. Αυτοί είναι οι πιο σημαντικοί άνθρωποι σήμερα. Δεν έχει να κάνει μόνο με τη μακροβιότητα. Νομίζω ότι οι μεγαλύτερες πρόοδοι που βλέπουμε σήμερα είναι στην αντιμετώπιση του καρκίνου, στο ότι καταλαβαίνουμε πως το στομάχι είναι ο εγκέφαλος. Δεν έχει σημασία τι κάνεις, σημασία έχει τι τρως, τι βάζεις στο στομάχι σου. Και οι γιατροί επιτέλους αρχίζουν να το παραδέχονται. Οπότε αυτοί είναι οι πιο ισχυροί σύμμαχοί μας αυτήν τη στιγμή, γιατί δεν πάμε καθόλου καλά. Οι πραγματικά πολυεκατομμυριούχοι ή οι ολιγάρχες θα έπρεπε να ανταγωνίζονται μεταξύ τους ποιος θα χτίσει τα περισσότερα σχολεία ή ερευνητικά κέντρα, όχι ποιος θα εκτοξεύσει τα περισσότερα αεροπλάνα στο πουθενά…
— Μπορεί η τέχνη να αλλάξει τον κόσμο;
Η τέχνη είναι αυτή που σώζει τον κόσμο. Τον σώζει αυτήν τη στιγμή, δόξα τω Θεώ.
— Με ποιον τρόπο; Είναι θεραπευτική;
Νομίζω πως αυτό είναι υπερβολή. Όχι, νομίζω πως η τέχνη είναι μία από τις αρχαιότερες μορφές επικοινωνίας. Κάποιοι κάνουν τέχνη μόνοι τους σε ένα δωμάτιο, κάποιοι την ανταλλάσσουν, και κάποιοι απλώς τη δημιουργούν –και μπορείς να δημιουργήσεις οτιδήποτε. Το να φτιάχνεις cupcakes μπορεί να είναι τέχνη. Οπότε, ναι, σίγουρα πιστεύω ότι είναι μια πρακτική που σώζει, τουλάχιστον εμένα, δεν ξέρω τι θα έκανα χωρίς την τέχνη. Μιλούσαμε γι’ αυτό τις προάλλες: θα προτιμούσες να είσαι τυφλός, κουφός ή να μην μπορείς να μιλήσεις; Και είπα πως προσωπικά θα μου ήταν πολύ δύσκολο να μην μπορώ να μιλήσω, αλλά αυτό που πραγματικά θα με στενοχωρούσε θα ήταν να μην μπορώ να ακούω, γιατί η μουσική είναι μια «έκσταση» για μένα, είναι φάρμακο.
— Τι συμβουλή θα δίνατε σε έναν νέο καλλιτέχνη ή στυλίστα που προσπαθεί να βρει τη φωνή του σήμερα;
Να κάνει ψυχεδελικά ναρκωτικά. Δεν κάνω πλάκα, το λέω σοβαρά. Αν σου λένε κάτι, είναι σίγουρα κάτι που πρέπει να εξερευνήσεις, γιατί αυτήν τη στιγμή είμαστε τόσο πιεσμένοι, τόσο περιορισμένοι, που πιστεύω ειλικρινά πως αν περισσότεροι άνθρωποι κατάφερναν να ανοίξουν τις καρδιές τους και να συνειδητοποιήσουν ότι τίποτε απ’ όλα αυτά δεν έχει πραγματικά σημασία και ότι στην ουσία είμαστε όλοι θεοί, ο κόσμος θα ήταν γενικά σε καλύτερη κατάσταση.
Βρείτε περισσότερες πληροφορίες για την εικαστική έκθεση «Jean-Michel Basquiat: Untitled» εδώ.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
